Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti Merkez Bankas ı. Bülten. Temmuz 1989 No 8

Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti Merkez Bankas ı Bülten Temmuz 1989 No 8

IÇINDEKILER I. Bölüm K.K.T.C. de Merkez Bankas ı ve Bankac ıl ık Faaliyetleri II. Bölüm Ekonomik Geli şmeler 1. Üretim, istihdam ve Fiyatlar a) Üretim Art ışı ve Kaynaklar ın Kullan ı m ı b) İstihdam e) Fiyat Hareketleri ve Ücretler 2. Mali ve Parasal Geli şmeler a) Mali Geli şmeler b) Parasal Geli şmeler 3. Ticaret, Pazarlama ve Ödemeler Dengesi a) Ticaret ve Pazarlama b) Ödemeler Dengesi III. Bölüm Merkez Bankas ın ın Üç Ayl ık Hesaplar ı Bilânço Kâr ve Zarar hesab ı Hesaplar Hakk ında Aç ıklamalar IV. Bölüm Bankac ı l ık İstatistikleri V. Bölüm Bankac ıl ık Kesiminin Özel ilgi Duyaca ğı Mevzuat Fas ıl 262 Poliçeler Yasas ı (29/1989 say ı l ı Yasa ile de ği ştirilmi ş şekliyle) K.K.T.C. Bankalar Yasas ı (25/1983, 26/1987 ve 42/1989 say ı l ı Yasalarla de ği ştirilmi ş şekliyle) VI. Bölüm Tablolar ın Listesi 2-26 28-53 29 29 34 36 39 39 44 45 45 51 54-59 55 56 57 60-67 68-109 69 101 110-112 1

4 I. Bölüm 29/1989 say ılı Poliçel Resmi Gazete'de, 42/19 Haziran 1989 tarihli Res rürlüğe girmi ş bulunmakt ödemelerin düzenlenmesi, hayattaki ödemelere bir Bankalar (De ğişiklik) Yas bankalar ın ödenmi ş serma nın art ı r ılmas ı öngörülm - Sözü edilen yasalara düşüncesiyle, Fas ıl 262 P le) ve K.K.T.C. Bankalar tirilmi ş şekliyle tam met 35/1987 say ılı Kuzey len çerçevede bankalar t kabul ederek veya Kamu vermek suretiyle, piyas Bankam ızca sürdürülmüşt miktar ı cari yıl bütçe ö Vadeli Avans Hesab ı aç ı miktar ında görülen Haz 31 Mart 1989 tarihi reeskont i şlemlerinden d 31 Temmuz 1989 tarihi Turizm kredilerinin de sağlıkl ı bir art ış gözle uzey K ıbrıs Türk Cumhuriyetinde Mer ez Bankas ı ve Bankac ılık Faaliyetleri r (Değişiklik) Yasas ı 56 say ı ve 16 Mayıs 1989 tarihli 9 say ıl ı K.K.T.C. Bankalar (De ği şiklik) Yasas ı ise 29 i Gazetede yay ımlanarak yay ın tarihlerinden itibaren yüdır. Poliçeler (De ği şiklik) Yasas ının gerekçesinde, çekle çek kullananlar aras ında güvensizli ğin giderilmesi ve ticari düzen getirilmesi hususlar ına i şaret olunurken K.K.T.C. sında Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyetinde faaliyet gösteren eleri ile ş ubelerine tahsis edecekleri sermaye miktarlar ı- tür. getirilen de ği şikliklerin daha kolay izlenmesini sa ğlamak liçeler Yasas ı (29/1989 say ılı yasa ile de ği ştirilmi ş şekliy- Yasas ı 29/1983, 26/1987 ve 42/1989 say ıl ı yasalarla de ği ş- n halinde V. Bölüme dahil edilmi ştir. K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti Merkez Bankas ı Yasas ında belirtiraf ından getirilen k ısa vadeli senet ve vesikalar ı reeskonta Kurum ve Kuruluşlar ına Hazine Kefaleti kar şılığında avans ya para sürme ve bankalara kaynak sa ğ lama görevleri r. Yasanın 36. maddesi alt ında Merkez Bankas ı taraf ından enekleri toplam ının %5'ini geçmemek üzere Hazineye K ısa ması yetkisine kar şıl ık 1987 y ıl ı sonunda 3500 milyon Ti, ne K ısa Vadeli Avans Hesab ı 1988 yıl ında kapat ılm ışt ı r. itibariyle avans ve reeskont i şlemleri Tablo l'de, avans ve ğan borç bakiyelerinin 31 Aral ık 1987, 31 Aral ık 1988 ve ri itibariyle kar şılaşt ırmas ı ise Tablo 2'de gösterilmi ştir. ontrollu Krediler kapsam ına al ınmasıyle bu tür kredilerde mektedir. 31.12.88'de 316.3 milyon Ti, Turizm kredileri 31.7.89'da 1.970.0 milyon 'F ı.'ye yükselmi ştir. miktar ında olan t 2

Tablo 1 Kredi Türü Hazine Kefaletini Haiz Bonolar Küçük Esnaf ve Sanatkâr Senetleri Sanayi Senetleri İmalatç ı- İhracatç ı Senetleri ıı Ticari Senetler Tarım Senetleri I II 31 Mart 1989 itibariyle Avans ve Reeskont Işlemleri Borçlu K.T. Sanayi I şletmeleri Holding Ltd. K.M.S. Cypfruvex I şl. Ltd. Tarımsal Donat ım Kurumu Toprak Ürünleri Kurumu K.T. Turizm İşl. Ltd. Devlet Üretme Çiftlikleri K. Vakıflar Bankas ı Ltd. K. Vak ıflar Bankas ı Ltd. K. Ticaret Bankas ı Ltd. K. Kredi Bankası Ltd. K. Vak ıflar Bankas ı Ltd. K. Ticaret Bankas ı Ltd. Türk Bankas ı Ltd. Türkiye İş Bankas ı A. Ş. K. Kredi Bankası Ltd. K. Ticaret Bankas ı Ltd. Türk Bankas ı Ltd. Milyon Ti, Borç Senet Senet Bakiyesi Adedi Toplam ı 1.421.9 2 650.0 3.354.4 3 3.000.0 208.4 4 220.0 5.300.0 2 5.500.0 300.0 1 300.0 200.0 2 200.0 10.784.7 14 9.870.0 1.335.0 Ş.21 1.341.5 40.0 58.0 330.0 2 40.0 4 58.0 12 330.0 428.0 18 428.0 10.0 477.0 50.0 200.0 35.0 1 10.0 20 479.0 2 50.0 8 200.0 2 35.0 772.0 33 774.0 255.0 15 255.0 50.0 3 50.0 305.0 18 305.0 K. Vak ıflar Bankas ı Ltd. 18.3 5 K.Türk Koop.Merkez Bankas 18.3 ı Ltd. 170.8 48 170.8 Ihracat Senetleri It Turizm Senetleri K. Vak ıflar Bankas ı Ltd. Türk bankas ı Ltd. K. Kredi Bankas ı Ltd. Asbank Ltd. K. Vak ıflar Bankas ı Ltd. K. Ticaret Bankas ı Ltd. Türk Bankas ı Ltd. K. Kredi Bankas ı ltd. 189.1 53 189.1 21.0 200.3 61.2 40.0 2 13 3 2 21.0 200.3 61.2 41.3 322.5 20 323.8 500.0 300.0 300.0 300.0 1.400.0 1Q 500.0 10 300.0 10 300.0 6 300.0 36 1.400.0 Genel Toplam 15.536.3 1083 14.631.4 3

Tablo 2 Avans ve R.t Borç Baldyelerinin 31 Aral ık 1987 31 Aralı k 1988 ve 31 Temmuz 1989 itibariyle Kar şılaşt ırması Milyon 11, 31 Aral ık 31 Aral ık 31 Temmuz 1987 1988 1989 Kredi Türü or lu Hazine Kefaletini Haiz Avans It tl ıı ıı tl It tl K.T. San: yi i şletmeleri Holding td. K.M.S. C fruvex i şl. Ltd. Tar ımsal Donat ım Kurumu Toprak rünleri Kurumu Devlet U etme Çiftlikleri T.C.M. onsolide Fonu inkişaf S: dı g ı K.T. Tur zm İşi. Ltd. 896.2 1421.9 1023.6 3354.4 125.8 208.4 4824.9 6279.0 181.6 802.5 7854.6 11263.7 1421.9 3354.4 208.4 102.0 300.0 5386.7 4 Hazineye K ısa Vadeli Avans Küçük Esnaf ve Sanatkr Senetleri Sanayi Senetleri tl It ihracat Senetleri 11 le ıı tl It tl tl ıı Ticari Senetler ıı tl tl Tar ım Senetleri t ı It It Hazine afi Hesab ı K. Vaki lar Bankas ı Ltd. K. Vak ı lar Bankas ı Ltd. K. Tica et Bankas ı Ltd. Türk B kası Ltd. K. Kre' Bankas ı Ltd. Asbank td. K. Vakı lar Bankası ltd. K. Tica et Bankası Ltd. Türk b ası Ltd. K. Kre Bankası Ltd. Asbank Ltd. K. Tic Türk B K. Kre Asbank K.T. K T.C. Zi K. Vak et Bankas ı Ltd. ası Ltd. bankas ı Ltd. Ltd. p. Merkez Bankas ı aat Bankas ı flar Bankas ı ltd. 3500.0 641.4 1265.9 1429.3 24.1 99.5 60.0 93.9 45.7 90.0 34.8-20.0 116.8 35.3 315.0 9.5 - - 279.1 180.5 485.0 65.5 35.6-27.6-72.6 116.8 66.2 32.4 66.0 - _ 70.0 198.1 152.4 202.2 117.0 319.6 250.0 35.8 64.9 85.0 25.9 - _ 11.3 - - 190.0 384.5 335.0 120.7 131.4 191.7 159.6-21.4 24.3 280.3 152.8 216.0

imalatc ı- İhracatc ı Senetleri K. Vakıflar Bankas ı Ltd. - 10.2 K. Ticaret Bankas ı Ltd. - 502.7 520.0 Türk Bankas ı Ltd. - 82.3 30.0 II tl K. Kredi Bankas ı Ltd. - 84.0 45.0 Türkiye i ş Bankas ı A. Ş. - 101.2 200.0 II 11 Asbank Ltd. - 9.9 790.3 795.0 Turizm Senetleri K. Ticaret Bankas ı Ltd. - 316.3 360.0 II II K. Vak ıflar Bankas ı Ltd. - - 500.0 II II Türk Bankas ı Ltd. - - 300.0 II II K. Kredi Bankas ı Ltd. - - 600.0 II II Asbank Ltd. - 210.0-316.3 1. 970.0 Genel Toplam 12.943.5 14. 506.4 10. 819.2 5

Para ve Kambiyo İşleri Ya as ındaki tan ıma göre "Yetkili Bankalar" Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyetinde fa liyette bulunan ve ithalât, ihracat i şlemleri yaprmaya, döviz satmaya, döviz sat ışına mesnet te şkil maya döviz almaya, döviz bulun eden turistlere mahsus döviz al ı bordrolar ı ve/veya makbuz tanzim etmeye Maliye İşleri ile ilgili bakanl ıkça yetkil k ılınan bankalar ı anlat ır. K.K.T.C. Merkez Banard ı kas ı dışında yetkili bankalar şun r: T.C. Ziraat Bankas ı Türk Bankas ı Ltd. Türkiye İş Bankas ı A. Ş. K.T. Kooperatif Merkez Bankas ı Ltd. K ıbr ıs Kredi Bankas ı Ltd. Türkiye Halk Bankas ı A. Ş. K ıbr ıs Vak ıflar Bankas ı Ltd. Limasol Türk Kooperatif Banka ı Ltd. K ıbr ıs Ticaret Bankas ı Ltd. K ıbr ıs Endüstri Bankas ı Ltd. K ıbr ıs Faisal Islâm Bankas ı Lt Asbank Ltd. Akdeniz Garanti Bankas ı Ltd. "Yetkili Müesseseler" Para ve Kambiyo İşleri Yasas ı kurallar ı uyar ınca döviz al ıp satmaya ve bulundurmaya etkili k ıl ınan müesseseleri anlat ır. Bu müesseseleanl ıktan çal ışma izni almalar ı zorunludur. Halen rin Maliye i şleriyle görevli ba faaliyette bulunan yetkili mües eselerin isim ve kay ıtl ı büro adresleri a şağıda gösterilmi ştir: Birinci Döviz Al ım Sat ı m Şirketi Ltd. 158 A Girne Caddesi, Lefko şa. F ı r ınc ıoğullar ı Co. Ltd. 2-4 Asmaalt ı Sokak, Lefko şa. Elmaslar Yat ı r ı m Şirketi Ltd. 89 D Taner Küçük İş Han ı Gir e Caddesi, Lefkoşa. Merimann Currency Exchange ı o. Ltd. 49 E II. Selim Caddesi, Lefko ş. Ertu ğrul Akbel And Sons Ltd. Osman Paşa Caddesi, Mustafa aci Ali Apt. No. 2, Lefko şa. Sun Döviz Bürosu Ltd. Abdi İpekçi Caddesi, Lefko şa. Nafa Döviz Al ım Sat ı m Şirketi Ltd. Zafer Çar şısı No. 10 Atatürk Caddesi, Girne. Orhan Kâhya Ltd. 3-4 Zafer Çar şıs ı, Girne. Uluçay Exchange Co. Ltd. 13 Nam ık Kemal Meydan ı, Ma usa. Er-Tem Yat ı r ı m Şirketi Ltd. 2 G K ışla Yolu Mağusa Batu Exchange Co. Ltd. 52 Istiklâ1 Caddesi, Mağusa. 6

e K.K.T.C. Merkez Bankas ı bunlardan; aşağıdaki bankalarla muhabirlik il;-%kile ıl.-1 ınde olup, Midland Bank PLC International Division Londra Commerzbank AG Londra Commerzbank AG Frankfurt American Express Bank Ltd. Londra Bank of Credit and Commerce International S.A., Londra National Westminster Bank PLC, Londra bankalar ı Ile döviz, T.C. Merkez Bankas ı ile hem döviz hem Türk Liras ı hesaplar ı yürütülmektedir. Döviz rezervlerimiz bankalar ın resmi kurdan tutuklar ı dövizlerle bankalar kururundan tuttuklar ı dövizlerden olu şmaktad ır. K.K.T.C. Merkez Bankası ve Di ğer Bankalar s ınıfland ırmas ı na göre Mart 1988 - Temmuz 1989 döneminde Devlet Kuru hesab ında tutulan dövizler, Tablo 3'te gösterilmi ş tir. Bundan görülece ği üzere sözü edilen süre zarf ında Devlet pozisyonunda önemli bir de ği şiklik olmam ış, Aral ık 1988 sonu itibariyle toplam 46391.0 bin ABD dolar ı ve serbest 43461.8 bin ABD dolar ı miktarlar ı nda olan döviz cüzi azal ışlarla May ıs 1989'da toplam 36439.9 bin ABD dolar ı ve serbest 34834.4 bin ABD dolar ı miktarlar ına düşmüştür. Temmuz 1989 sonundaki pozisyona göre toplam döviz 42064.5 bin ABD dolar ı miktar ında olup bundan 3093.2 bin ABD dolar ı miktar ındaki taahhütler düşüldükten sonra serbest olarak 38971.3 bin ABD dolar ı kalmaktad ır. Bankalar ın döviz pozisyonlar ında herhangi bir s ını rlama mevcut olmamakla beraber resmi dövizlerin daha çok K.K.T.C. Merkez Bankas ında toplandığı gözlenmektedir.

Tablo 3 K.K.T.C. Me Mart 1988 - Tem Dövizim Tarih Tasnifine Göre Hesabında Tutulan Taahhütler in ABD Toplam Döviz Toplam Taahhüt Serbest ez Bankas ı ve Diğer Bankalar uz 1989 döneminde Devlet Kuru BD Doları Karşılığı ve Mevcut ankalar 2 Nisan 1988 K.K.T.C. Merkez Ban as ı Di ğer Bankalar Toplam 2 Temmuz 1988 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam 1 Ekim 1988 K.K.T.C. Merkez Ban Di ğer Bankalar 31 Aral ık 1988 K.K.T.C. Merkez B Di ğer Bankalar 28 Ocak 1989 K.K.T.C. Merkez B Di ğer Bankalar 28 Şubat 1989 K.K.T.C. Merkez Ba Di ğer Bankalar 1 Nisan 1989 K.K.T.C. Merkez B Di ğer Bankalar 29 Nisan 1989 K.K.T.C. Merkez Ba Di ğer Bankalar 27 Mayıs 1989 K.K.T.C. Merkez B Di ğer Bankalar as ı Toplam as ı Toplam kas ı Toplam kas ı Toplam kas ı Toplam kas ı Toplam kas ı Toplam 34.877.4 34.877.4 6.691.1 8.466.8 (1.775.7) 41.568.5 8.466.8 33.101.7 38.725.8 4.678.8 43.404.6 39.662.9 3.415.8 43.078.7 42.779.1 3.611.9 46.391.0 40.555.4 3.282.5 43.837.9 38.031.7 3.038.9 41.070.6 34.733.6 4.079.0 38.812.6 34.657.6 3.515.3 38.172.9 33.468.2 2.971.7 36.439.9 38.725.8 4.605.1 73.7 4.605.1 38.799.5 3.472.3 3.472.3 2.929.2 2.929.2 3.070.2 3.070.2 3.346, 6 3.346.6 2.395.2 2.395.2 2.495.2 2.495.2 39.662.9 (56.5) 39.606.4 42.779.1 682.7 İ 43.461.8 40.555.4 212.3 40.767.7 38.031.7 (307.7) 37.724.0 34.733.6 1.683.8 36.417.4 34.657.6 1.020.1 35.677.7 33.468.2 1.605.5 1.366.2 1.605.5 34.834.4

1 Temmuz 1989 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam 29 Temmuz 1989 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam 37.122.8 37.122.8 1.682.9 2.986.1 (1.303.2) 38.805.7 2.986.1 35.819.6 41.237.1 41.237.1 827.4 3.093.2 (2.265.8) 42.064.5 3.093.2 38.971.3

4 Yine K.K.T.C. Merkez B. lar kurundan özel ve tüzel ki ş lar ındaki dövizlere ait bilgile dönemde bu hesaplarda kayda kas ı ve Di ğer Bankalar s ın ıfland ırmas ına göre bankaler ad ına aç ılan döviz tevdiat ve döviz mevduat hesap- Tablo 4'te verilmi ştir. Aral ık 1988 sonunu izleyen de ğer bir de ği şiklik olmam ışt ı r. 1 0

Tablo 4 K.K.T.C. Merkez Bankam ve Di ğer Bankalar Tasn ıfine Göre Mart 1988 - rem ırmz 1989 Döneminde Bankalar lcurundan özel ve Tüzel Kişiler adına tutulan Döviz Tevdiat ve Mevduat Hesaplar ının ABD Doları Karşılığı ve Hesap Türüne Göre Dökümü Tarih Bankalar 31 Mart 1988 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam 30 Haziran 1988 K.K.T.C. Merkez Bankas Di ğer Bankalar 30 Eylül 1988 Toplam K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar 31 Aral ık 1988 Toplam K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar 31 Ocak 1989 Toplam K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar 28 Şubat 1989 Toplam K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar 31 Mart 1989 Toplam K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar 30 Nisan 1989 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam Döviz Tevdiat Hesap Miktar Adedi 3082 12.770.0 Döviz Mevduat Hesap Miktar Adedi 1123 22444 5.289.0 41.063.0 Toplam Döviz 5.289.0 53.833.0 3082 12.770.0 23567 46.352.0 59.122.0-3215 - 14.159.0 1197 23770 5.725.0 40.283.2 5.725.0 54.442.2_ 3215 14.159.0 24967 46.008.2 60.167.2-1329 6.661.4 6.661.4 3179 14.557.9 _ 24920 45.951.1 60.509.0 3179 14.557.9 26249 52.612,5 67.170.4-1015 6.903.0 6.903.0 3413 20.824.3 27648 55.778.8 76.603.1 3413 20.824.3 28663 62.681.8 83.506.1 - - 1051 6.792.3 6.792.3 3575 17.336.0 29354 55.304.6 72.640.6. 3575 17.336.0 30405 62.096.9 79.432.9 - - 1079 6.608.2 6.608.2 3413 17.645.9 27979 55.061.2 72.707.1 3413 17.645.9 29058 61.669.4 79.315.3 - - 1104 6.894.2 6.894.2 3331 19.061.6 28686 56.100.8 75.162.4 3331 19.061.6 29790 62.995.0 82.056.6 - - 1095 6.821.8 6.821.8 3423 16.892.5 29002 58.515.5 75.408.0 3423 16.892.5 30097 65.337.3 82.229.8 11

- 31 May ıs 1989 1 K.K.T.C. Merkez Bankas ı - - 1113 6.342.0 6.342.0 Diğer Bankalar 3466 19.600.7 29694 57.115.2 70.715.9 Toplam 3466 19.600.7 30807 63.457.2 83.057.9 30 Haziran 1989 K.K.T.C. Merkez Bankas ı - - 988 6.514.2 6.514.2 Di ğer Bankalar 3335 16.648.7 30130 57.241.8 73.890.5 Toplam 3335 16.648.7 31128 63.756.0 80.404.7 12

Döviz rezervlerimiz devlet kuru ile bankalar kuru olarak iki ba şl ık alt ında görülmektedir. Devlet kuru hesab ı nda tutulan dövizler tahsise tabi dövizlerdir. Bankalar kuru ba şl ığı alt ında gösterilen dövizler ise özel ve tüzel ki şilere ait döviz tevdiat ve mevduat hesaplar ı ile bankalar ın kendi nam ve hesaplar ına tuttuklar ı dövizlerden oluşmaktad ır. Aral ık 1988 sonu itibariyle Devlet Kuru Hesab ındaki toplam döviz 46391.0 bin ABD dolar ı ve Bankalar kurunda tutulan toplam döviz ise 103.331.9 bin ABD dolar ı değerindedir (Tablo 5). Ocak-Haziran 1989 ortalamas ı Devlet kurunda 39523.3 bin ABD dolar ı ve Bankalar kurunda 105258.4 bin ABD dolar ı de ğerinde olduğuna göre, Bankalar Kuru Hesab ında art ış, Devlet Kuru Hesab ında ise dü şüş gözlenmektedir. 13

Tablo 5 Tarih - Döviz Niteli ği Döviz Rezervlerinin Art ış H ızı Miktar Bin ABD $ Bir önceki ayla kar şılaşt ırmas ı Mart 1988 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın kendileri Haziran 1988 Eylül 1988 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) özel ve Tüzel Ki şiler 67.170.4 b) Bankalar ın Kendileri 17.152.5 A ral ık 1988 Toplam Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) özel ve Tüzel Ki şiler 83.506.1 b) Bankalar ın Kendileri 19.825.8 Ocak 1989 Toplam Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) özel ve Tüzel Ki şiler 79.432.9 b) Bankalar ın Kendileri 21.611.8 Şubat 1989 Toplam Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Toplam Toplam Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: 59.122.0 5.191.8 60.167.2 12.678.7 a) özel ve Tüzel Ki şiler 79.315.3 41.568.5 64.313.8 105.882.3 43.404.6 104.41 72.845.9 113.26 116.250.5 109.79 43.078.7 99.24 84.322.9 115.75 127.401.6 109.59 46.391.0 107.68 103.331.9 122.54 149.722.9 117.52 43.837.9 94.50 101.044.7 97.79 144.882.6 96.77 41.070.6 93.69 b) Bankalar ın Kendileri 21.641.0 100.956.3 99.91 14 Toplam 142.026.9 98.03

15 Mart 1989 Devletin Kur Hesab ı nda Bankalar Kurunda Tutulan: 38.812.6 94.50 a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) 82.056.6 Bankaların Kendileri 23.349. 105.406.4 Toplam 104.40 Nisan 1989 144.219.0 101.54 DevIptin Kur Hesab ı nda Bankalar Kurunda Tutulan: 38.172.9 98.35 a) Özel ve Tüzel Ki şiler 82.229.8 b) Bankalar ın Kendileri 25.991.0 108.220.8 Toplam 102.67 146.393.7 101.50 AtLyıgi282 Devletin Kur Hesab ı nda Bankalar Kurunda Tutulan : 36.439.9 95.46 a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankaların kendileri 83.057.9 23.983.7 107.041.6 Toplam 98.91 Haziran 1989 143.481.5 98.01 Devletin Kur Hesab ı nda Bankalar Kurunda Tutulan: 38.805.7 a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri 80.404.7 Toplam 28.476.0 108.880.7 147.686.4 106.49 101.72

Haziran 1989 ay ı a ait Döviz Tevdiat ve Döviz Mevduat Hesaplar ını n Cins ve Vadelerine göre dökü ünü gösteren Tablo 6, vade yönünden incelendi ğinde ilk s ı- ın vadesiz hesaplar ve Döviz Mevduat Hesaplar da ranın, Döviz Tevdiat esaplar ında bir y ı l vadeli hesapl r taraf ından i şgal edildi ğini görilrilz. Döviz cinsine göre en ı ve DM görülmektedir. popüler para sterlin, aha sonra ABD dolar 16

Tablo 6 30 Haziran 1989 tarihi itibariyle Döviz Tevdiat ve Döviz Mevduat Hesaplar ının Cins ve Vadelerine Göre Dökümü Bin ABD $ Döviz Tevdiat Hesaplar ı Sterlin B. Alman Markı ABD Dolar ı K ıbr ıs Liras ı $ Karşıl ığı Vadesiz 5.901.6 2.225.5 2.584.6 209.5 13.351.3 6 ay vadeli 159.2 31.5 55.9 321.0 1 yıl vadeli 1.632.9 59.0 393.5 109.5 2.976.4 Toplam 7.693.7 2.316.0 3.034.0 209.5 16.648.7.$ ( tz026.8) (1.190.8) (3.034.0) (397.1) Döviz Mevduat Hesaplar ı Vadesiz 8.949.9 7.300.7 5.934.6 270.3 24.191.0 6 ay vadeli 2.744.1 462.5 308.2 26.2 4.885.4 1 yıl vadeli 16.604.7 5.158.3 5.800.7 142.7 34.679.6 Toplam 28.298.7 12.921.5 12.043.5 439.2 63.756.0.$ (44.236.5) (6.643.4) (12.043.5) (832.6) Genel Toplam 35.992.4 15.237.5 15.077.5 648.7 80.404.7.$ (56.263.3) (7.834.2) (15.077.5) (1. 229.7)

Elde etti ğimiz bilgil re göre 30 Haziran 1989 tarihi itibariyle bankalarca kulland ı r ılan döviz kredileri akiyesi sterlin türünden 4.768.658, ABD dolar ı türünden $ 2.662./62 ve Bat ı Iman Mark ı türünden 976.173. D.M. olmak üzere toplam olarak 9.799.568 ABD do ar ı de ğerindedir. 18

Aral ık 1987 b4z ına göre Hayat Pahal ı l ığı Endeksinde, Aral ık 1988 sonu itibariyle kaydedilen %62.57 oran ındaki art ışı sözü edilen dönemin enflasyon oran ı olarak kabul edersek Aral ık 1987'de 111.5 milyar Ti, miktar ındaki mevduat ın sat ın alma gücünü koruyabilmesi için Aral ık 1988'de 181.3 milyar Wye ula şmas ı gerekmekte idi. Tablo 7'de görülece ği üzere Aral ık 1988 sonu itibariyle toplam Türk Liras ı mevduat 170.9 ilyar Ti, miktar ındad ır. Bu suretle reel art ış kaydedilmemi ştir. Ayni yakla şım a 1989 y ı l ın ın ilk alt ı ayl ık döneminde kaydedilen %25.17 pran ındaki enflasyon dikkate al ındığında Aral ık 1988'de 170.9 milyar Ti, miktar ında olan toplam mevduat ın sat ın alma gücünü koruyabilmesi için Haziran 1989'da 213.9 milyar TL'ye ula şmas ı gerekmekte idi. Böyle bir art ış kaydedilmedi ği cihetle 1989 y ı l ın ın ilk alt ı ayl ık döneminde de toplam Ti, mevduat ında reel art ış olmad ığın ı söyleyebiliriz (Tablo 7). 1 9

123.610.9 161.359.3 170.978.1 172.711.4 176.042.7 Tablo 7 Tür Liras ı Mevduat ın Art ış H ızı Mevduat ın Nitegöre Dekümil Milyon TL Bir önceki dönemle kar şıla şt ı rmas ı Mart 1988 Resmi Ticari Tasarruf Haziran 1988 Resmi Ticari Tasarruf Eylül 1988 Resmi Ticari Tasarruf Aral ık 1988 Resmi Ticari Tasarruf Ocak 1989 Resmi Ticari Tasarruf Şubat 1989 Resmi Ticari Tasarruf Mart 1989 Resmi Ticari Tasarruf 20 53.818.0 10.694.8 59.0Q8.1 54.481.0 101.23 13.197.3 123.39 69.085.6 116.89 138.763.9 112.25 68.169.6 15.671.4 77.518.3 73.369.4 16.044.4 81.564.3 74.655.5 16.713.6 81.342.3 73.763.8 18.154.3 84.124.6 72.849.0 19.831.4 87.243.0 179.923.4 125.12 118.74 112.20 116.28 107.62 102.38 105.21 105.96 101.75 104.17 99.72 101.01 98.80 108.61 103.42 101.92 98.75 109.23 103.70 102.20

Nisan 1989 Resmi 71.463.6 98.09 Ticari 19.914.4 100.41 Tasarruf 95.015.1 108.90 May ıs 1989 Toplam 186.393.1 103.59 Resmi 68.693.1 96.12 Ticari 21.692.1 108.92 Tasarruf 102.851.2 108.24 Toplam 193.236.4 103.67 Haziran 1989 Resmi 73.220.7 106.59 Ticari 24.636.4 113.57 Tasarruf 113.259.1 110.11 Toplam 211.116.2 109.25 21

Resmi mevduat ın K.K.T.0 Merkez Bankas ı ile di ğer Bankalar aras ında Aral ık 1986 - Haziran 1989 süresinde i bölünümü Tablo 8'de verilmi ş tir. Buna göre bölünüm ortalama olarak Aral ık 1986'da 66.7:33.3, 1987'de 65.4:34.6, 1988'de 68.8:31.2 ve 1989 y ı l ın ın ilk a t ı ayl ık döneminde 55.7:44.3 olarak gerçekle ş mi ştir. 22

Tablo 8 K.K.T.C. Merkez Bankası ve Diğer Bankalar ezdinde Resmi Mevduat Milyon Ti. Tarih K.K.T.C. Merkez Bankas ı % Di ğer Bankalar % Toplam Aral ık 1986 18.374.7 66.7 9.191.0 33.3 27.565.7 Ocak 1987 22.742.8 66.5 11.434.3 33.5 34.177.1 Şubat 1987 24.350.8 67.3 11.806.9 32.7 36.157.7 Mart 1987 26.237.3 69.3 11.635.4 30.7 37.872.7 Nisan 1987 25.985.3 70.8 10.699.8 29.2 36.685.1 May ıs 1987 24.195.5 69.0 10.870.8 31.0 35.066.3 Haziran 1987 24.329.4 64.7 13.294.2 35.3 37.623.6 Temmuz 1987 24.709.7 60.5 16.149.1 39.5 40.856.8 A ğustos 1987 23.541.6 60.9 15.128.4 39.1 38.670.0 Eylül 1987 22.974.5 60.0 15.288.0 40.0 38.262.6 Ekim 1987 27.135.3 64.7 14.791.0 35.3 41.926.3 Kasım 1987 29.903.8 66.7 14.918.8 33.3 44.822.6 Aral ık 1987 31.644.9 64.5 17.412.4 35.5 49.057.3 Ocak 1988 34.960.4 70.3 14.800.2 29.7 49.760.6 Şubat 1988 35.842.4 70.9 14.718.6 29.1 50.561.0 Mart 1988 37.750.3 70.1 16.067.7 29.9 53.818.0 Nisan 1988 35.993.4 66.9 17.823.7 33.1 53.817.1 May ıs 1988 37.772.4 66.2 19.324.7 33.8 57.097.1 Haziran 1988 37.160.4 65.8 19.320.2 34.2 56.481.0 Temmuz 1988 41.704.9 69.2 18.538.9 30.8 60.243.8 A ğustos 1988 42.241.6 69.1 18.874.5 30.9 61.116.1 Eylül 1988 47.962.5 70.4 20.207.1 29.6 68.169.6 Ekim 1988 53.168.5 70.2 22.531.6 29.8 75.700.1 Kas ım 1988 59.110.6 70.7 24.537.5 29.3 83.648.1 Aral ık 1988 48.415.3 66.0 24.954.1 34.0 73.369.4 Odak 1989 48.005.8 64.3 26.649.7 35.7 74.655.5 Şubat 1989 43.061.7 58.4 30.702.1 41.6 73.763.8 Mart 1 1989 41.228.4 56.6 31.620.6 43.4 72.849.0 Nisan 1989 38.408.0 53.7 33.055.6 46.3 71.463.6 May ıs 1989 34.147.6 49.7 34.545.5 50.3 68.693.1 Haziran 1989 37.732.8 51.5 35.487.9 48.5 73.220.7 23

Türk Liras ı Mevduat 1989 dönemindeki kar şıl manlar ın ın dökümü ve g Plâsmanlar ın sektör 1988'de %11.5'ten Hazir %5.7'ye, Turizmin pay ı i art ış h ız ı ile Plâsman art ış h ızın ın Aral ık 1986 - Haziran şt ırmas ı Tablo 9'da,iskonto senetleri ve Bankalar Plasçmi ş dönemle kar şıla şt ı rmas ı ise Tablo 10'da gösterilmi ştir. 1 da ğıl ı m ında Kamu Kurum ve Kurulu şlar ın ın pay ı Aral ık n 1989'da %6.4'e düşerken imalât Sanayiinin pay ı %3.8'den e %1.8'den %3.9'a yükselmi ştir. 24

Tablo 9 Milyon TL Türk Liras ı Mevduat Art ış H ızı ile Toplam Plasman Art ış H ız ının karşılaşt ırması Toplam 11, Mevduat Bir önceki Toplam ayla kar şı laş- Plasman t ı rmas ı Bir önceki ayla kar şılaşt ı rmas ı Aral ık 1986 Mart 1987 62.671.3 76.745.7 122.46 43.998.7 46.233.8 105.08 Nisan 19g7 79.340.4 103.38 46.040.1 99.58 May ıs 1987 82.254.6 103.67 44.874.3 97.47 Haziran 1987 88.846.0 108.01 46.416.9 103.44 Temmuz 1987 94.905.9 106.82 46.631.2 102.62 A ğustos 1987 94.309.7 99.38 49.567.3 104.07 Eylül 1987 97.775.5 103.68 50.680.9 102.25 Ekim 1987 103.159.1 105.51 54.850.4 108.23 Kas ı m 1987 104.817.2 101.61 57.631.5 105.07 Aral ık 1987 111.450.1 106.33 65.986.4 114.50 Ocak 1988 113.499.3 101.84 68.620.7 104.00 Şubat 1988 116.599.6 102.73 68.857.4 100.34 Mart 1988 123.610.9 106.01 68.087.6 98.88 Nisan 1988 128.201.9 103.71 69.898.8 102.66 May ıs 1988 136.610.0 106.55 68.741.3 98.34 Haziran 1988 138.763.9 101.58 73.339.8 106.69 Temmuz 1988 145.964.0 105.19 73.527.0 100.26 A ğustos 1988 151.316.9 103.67 74.192.9 100.91 Eylül 1988 161.359.3 106.63 77.281.9 104.16 Ekim 1988 169.298.4 104.92 83.733.9 108.34 Kas ım 1988 176.567.6 104.29 86.693.4 103.53 Aral ık 1988 170.978.1 96.83 98.354.2 113.45 Ocak 1989 172.711.4 101.01 99.086.4 100.74 Şubat 1989 176.042.7 101.92 98.703.9 99.61 Mart 1989 179.923.4 102.20 106.515.3 107.91 Nisan 1989 186.393.1 103.59 111.905.4 105.06 May ıs 1989 193.236.4 103.67 115.080.6 102.83 Haziran 1989 211.116.2 109.25 125.873.7 109.37 25

Tablo 10 ısk nto Senetleri ve Bankalar Plasmanlar ının Sektör 1 Bazda ve Geçmi ş Dönemle Karşılaşt ırması Milyon TL Aral ık 1988 Miktar Haziran 1989 Miktar Kamu Kurum ve Kurul ı şlar ı Tar ı m imalât Sanayii Yük Taşımacılığı Yurtiçi ve Yurtd ışı Ti aret Bina ve inşaat Turizm Şahsi ve Mesleki Borçl r İskonto Senetleri 11.5 11.263.8 16.5 16.251.3 3.8 3.695.2 0.4 446.6 44.1 43.425.3 2.9 2.877.4 1.8 1.751.7 12.8 12.584.1 6.2 6.058.8 100.0 98.354.2 6.4 16.4 5.7 1.1 43.9 3.0 3.9 13.0 6.6 100.0 8.011.2 20.629.2 7.229.3 1.425.8 55.268.2 3.805.8 4.850.7 16.330.3 8.323.2 125.873.7 Not: Kamu Kurum ve çeşitli sektörler verilen avanslar ı Kuruluşları kalemi kar şısında gösterilen miktar Bankam ızca ki kamu kurum ve kuruluşlarına Hazine Kefaleti Karşılığı da içermektedir. (Bak. Tablo 2). 26

II. Bölüm EKONOMIK GELIŞMELER 28

ır... *

EKONOMIK GELIŞMELER 1. Üretim, istihdam ve Fiyatlar a) Üretim Art ışı ve Kaynaklar ın Kullanı m ı: 1987, 1988 ve 1989 y ıllar ında G.S.M.H.'n ın dağıl ı m ı ve sektörel katma de ğerlerinin büyüme h ızlar ı Tablo 11'de cari üretici fiyatlar ı ve Tablo 12'de sabit üretici fiyatlar ı ile kar şılaşt ırmal ı olarak gösterilmi ştir. 1977 sabit fiyatlar ıyla 1987'de 5684.1 milyon IL olan G.S.M.H. 1988'de 6084.0 milyon 'll'ye ula şm ış ve 1989'da 6576.9 milyon Ti, olarak gerçekle şeceği tahmin olunmaktad ır. Bu itibarla sabit fiyatlarla büyüme h ızı 1988'de %7 ve 1989'da %8.1 olarak görülmektedir. Sabit üretici fiyatlar ı ile hesaplanan1987, 1988 ve 1989 y ıllar ı G.S.Y.I.H.'s ının sektör paylar ına göz att ığı m ızda her üç y ılda Kamu Hizmetlerinin %21.2, %20.0 ve %18.8 oranlar ı ile ilk s ı ray ı ve Ticaretin %18.7, %18.1 ve %18.2 oranlar ı ile ikinci s ı rayı i şgal etti ğini görürüz. 1987 ve 1988'de tar ı m %12.1 ve %12.1 oranlar ı ile üçüncü s ırada ve sanayi %11.4 ve %11.7 oranlar ı ile dördüncü s ırada görülmektedir. 1989'da Tar ı m ın pay ı %11.7'ye dü şerken Sanayinin payı %14.0'a yükselmi ştir. Bunlar ı %10.9, %11.6 ve %11.6 oranlar ı ile Ulaşt ırma-haberle şme sektörü izlemektedir. 29

Tablo 11 1. Tarım a) Çiftçilik b) Ormanc ılık c) Balıkç ılık na G.S.M.II.' ıun Dağılımı ve Sektörel Katma Değerlerin Büyüme Hızları Sektörler 1987 1988 1989* a) Maden Taşocakç ı l ığı b) imalât Sanayii c) Elektrik-su 3. Inşaat 4. Ticaret a) TcDtan ve perakente ticaret b) Otelcilik ve lokantac ı l ık 5. Ulaşt ırma - Haberle şme Mali Müesseseler 7. Konut Gelirleri 8. Serbest Meslek ve Hizmetleri 9. Kamu Hizmetleri G.S.Y.I.H. (a.f.).:.-jet D ış Alem Faktör Geliri (a.f.) * Ön tahmin rakamlar ı d ı r. 1 36.081.3 34.218.8 195.3 1.667.3 2.330.8 26.204.6 4.036.9 54.531.4 98.659.8 51.119.2 193.222.4 258.9 343.3 3.153.3 47 6 124.031.1 3.693.4 42.082.5 7.703.7 T1 6.907.3 102.159.71 4.964.1i 64.2 131.9 58.5 60.6 90.8 (Cari üretici fiyatlar ıyla Milyon İL) 87.0 142.8 94.2 0. 8 9.3 1.4 6.782.9 9.900.0 29.0 46.0 1.9 Kaynak: Devlet Plânlama Örgütü Büyüme H ızı Dağılım Yüzdesi 1987-1988- 1987 1988 1989* 1988 1989* 51.1 80.9 12.7 11.4 12.0 49.3 82.4 10.7 111,30 32.6 32.6 0.1 0.1 89.1 61.5 0.6 0.6 11.5 11.2 15.0 0.8 8.8 I 12.4 1.6 1.8...., 6.8 5.9 48.687.0 44.2 48.8 8.0 22.685.6 32.709.6 193.109.4 68.8 71.8 23.5 23.5 23. 4 66.584.4 \112.418.9 1138.696.51 F 64.7 1 63.61 18.2 16.8 51.468.5 84.780.41 54.412.9 82.8 96.9 5.3 15.115.9 27.638.5 17.1 5.8 6.6 37.050.9 57.970.9 81.2 56.5 7.2 7.7 7.0 20.449.5 30.009.1 50.008.2 127.4 66.6 4.6 6.3 6.1 13.198.6 13.290.9 17.354.8 62.7 30.6 2.9 2.8 2.1 8.170.8 25.157.2 44.619.7 64.2 77.4 5.4 5.2 5.4 15.318.6 77.626.1 127.162.7 64.6 63.8 16.6 16.2 15.4 47.160.5 42.791.6 63.670.5 97.9 48.8 7.6 8.9 7.7 21.626.8 0.0 100.0 283.848.4 479.065.3 825.274.1 68.8 72.3 100.0 10 5.258.0 1.4 1 2 289.106.4 485.848.2 835.174.1 68.1 71.9 101.9 101.4 101.2

Tablo 12 1. Tar ı m a) Çiftçilik b) Ormanc ı l ık c) Bal ıkç ı l ık 2. Sanayi G.S.M.H.in ın Dağıl ımı ve Sektörel Katma De ğerlerinin Büyüme H ızları (1977 Üretici fiyatlar ıyla Milyon TL) Sektörler Büyüme H 1987 ızı * 1988 Dağıl 1989* ım Yüzdesi 1987-1988- 1987 1988 1989* 1988 1989 a) Maden ve Ta şocakç ıl ığı b) İmalât Sanayii c) Elektrik ve Su 3. In şaat 4. Ticaret a) Toptan ve perakente Ticaret b) Otelcilik ve Lokantac ılık 677.9 726.7 759.6 7.2 4.5 r5-8-(7.7. 5 712.5 6.5 4.7 I5.0, 5.7 13.6 14.0 41.1 41.4 18.4 0.7 638.8 4.4 34.7 634.4 17.7 f512.1 104.6 451.3 1. 046.3 933.1 112.9 5. Ulaşt ı rma-haberle şme 610.0 6. Mali Müesseseler 244.5 7. Konut Gelirleri 352.6 8. Serbest Meslek ve Hizmetler 201.1 9. Kamu Hizmetleri 1.181.2 İthalât Vergileri 181.4 G.S.Y. İ.H. (a.f) 5.580.7 Net D ış Alem Faktör Geliri 103.4 G.S.M.H. (a.f.) 5. 684.1 * On tahmin rakamlar ıdı r. 700.1 19.7 568.0 1 12.4 465.6 1.087.4 I 950.81 ii 36.6 913.7 10.4 23.7 11.3 773.7 10.9 116.2 7.4 488.9 3.2 1. 180.8 3.9 30.5 r21, 36.2 3.4 5.0 8.6 68.79 1 094.6 755.7 13.9 8.8 266.3 283.1 8.9 6.3 360.3 368.5 2.2 2.3 214.2 237.0 6.5 10.6 1.197.8 1. 219.9 1.4 1.8 286.1 291.7 57.7 2.0 5. 999.1 6. 498.9 7.5 8.3 84.9 78.0-17.9-8.1 6. 084.0 6. 576.9 7.0 8.1 Kaynak: Devlet Plânlama Örgütü 0.3 9.2 1.9 8.1 18.7 rt6:71 L 2.0 10.9 4.4 6.3 3.6 21.2 3.3 100.0 1.9 101.9 12.1 11.3 0.1 0.7 11.7 0.3 9.5 1.9 7.8 18.1 I 15.81 2.3 11.6 4.4 6.0 3.5 20.0 4.8 100.0 1.4 101.4 11.7 11.0 0.1 0.6 14.0 0.3 1.9 7.5 18.2 15.9 2.3 11.6 4.4 5.7 3.6 18.8 4.5 100.0 1.2 101.2

1988-1989 yıllar ına 13'tedir. Gayri Safi %97.5 iken bu oran 198 düşmüştür. Böylece T olmuş ve dışa bağıml ılık lafa ve %83.1'i Tüketi olarak görülmektedir. azalm ıştir. Sabit serma miş özel Sektörün pay ı munun payı %23.2'den %76.6'ya düşmüştür,- ait Kar şılaşt ırmal ı Kaynaklar-Harcamalar Dengesi Tablo illi Hasıla'nın Toplam Kaynaklar içindeki pay ı 1988'de da %98.6'ya yükselmi ş D ış açığın pay ı ise %2.5'ten %1.4'e 1am Kaynaklarda Yurtiçi Kaynaklar lehine bir geli şme azalm ışt ır. 1988'de Toplam Kaynaklar ın %16.9'u Yat ır ım- e gitmi ş olup 1989'da bu oranlar s ıra ile %16.5 ve %83.5 Bu suretle Tüketimin pay ı artm ış Yat ır ımlar ın payı ise e yat ırımlar ında Kamunun payı %23.2'den %26.9'a yükselise %76.8'den %73.1'e düşmüştür. Toplam Tüketimde Ka- %23.4'e yükselmi ş, özel sektörün pay ı ise %76.8'den 32

Tablo 13 Kaynaklar - Harcamalar Dengesi Milyon 'IL 1 988* 1989** Deği şme % GSMH'ya oran ı 1977 1977 Cari Sabit Cari Sabit Cari Sabit 1988 1989 fiyatlarla fiyatlar ıyla fiyatlarla fiyatlar ıyla I. TOPLAM KAYNAKLAR 498.303.6 6.240.0 846.989.9 6.669.9 70.0 6.9 102.6 101.4 (1) G.S.M.H. (a.f.) 485.848.2 6.084.0 835.174.1 6.576.9 71.9 8.1 100.0 100.0 (a) G.S.Y.I.H. 479.065.3 5.999.1 825.274.1 --(b)- Net D 6.498.9 72.3 ış 8.3 Alem Faktör Geliri 98.6 98.8 6.782.9 84.9 9.900.0 78.0 46.0-8.1 1.4 1.2 (2) D ış Aç ık 12.455.4 156.0 11.815.8 93.0-5.1-40.4 2.6 1.4 II. TOPLAM YATIRIMLAR 83.974.4 1.051.6 139.422.9 1.097.9 66.0 4.4 17.3 16.7 (1) Sabit Sermaye 75.297.5 942.9 128.941.7 1.015.4 71.2 7.7 15.5 15.4 (a) Kamu 17.462.8 218.7 34.627.0 (b) Özel 272.7 98.3 24.7 3.6 4.1 57.834.7 724.2 94.314.7 742.7 63.1 2.6 11.9 11.3 (2) Stok. De ğişmeleri 8.676.9 108.7 10.481.2 82.5 20.8-24.1 1.8 1.3 (a) Kamu 4.190.3 52.5 5.062.4 (b) Özel 39.9 20.8-24.0 0.9 0.6 4.486.6 56.2 5.418.8 42.6 20.8-24.2 0.9 0.7 III. TOPLAM TÜKETIM 414.329.2 5.188.4 707.567.0 5.572.0 70.8 7.4 85.3 84.7 (1) Kamu Tüketimi 95.975.7 1.201.8 165.388.0 1.302.4 72.3 8.4 19.8 19.8 (2) Özel Tüketim 318.353.5 3.986.6 542.179.0 4.269.6 70.3 7.1 65.5 64.9 IV. TOPLAM YURT İÇ İ TASARRUFLARI 71.519.0 895.6 127.607.1 1.004.9 78.4 12.2 14.7 15.3 * Gerçekle şme ** Gerçekle şme Tahmini Kaynak: Devlet Plânlama Örgütü

b) istihdam 1987, 1988 ve 19 olarak Tablo 14'te veril ray ı i şgal etmekte bunu sektörü izlemektedir. T ken Sanayi, Ticaret ve çarpmaktad ır. 1987'de 66212 ol selmi ştir. Bu suretle i olarak görülmektedir. 9 y ıllar ında istihdam ın sektörel dağ t-i-rm ı kar şı laşt ırmal ı i ştir. Her üç y ılda yakla şık %30 payla Tar ım birinci s ı- yakla şık %22 payla Kamu Hizmetleri ve %10 payla Sanayi r ım ve Kamu Hizmetleri sektörleri düşüş trendi gösterir- Serbest Meslek ve Hizmetler Sektörlerinde yükseli ş göze n çal ışan nüfus, 1988'de 67733 ve 1989'da 69685'e yüksizlik oran ı 1987'de %1.8, 1988'de %1.3 ve 1989'da %0.9 34

Tablo 14 istihdam ın Sektörel Dağıl ım ı ve Nüfus Sektörler Sayı 1987 Toplam Çal ışan Nüfus Oran ı 1988 Toplam Çal ışan Say ı Nüfus Oran ı 1989 (ön tahmin) Toplam Çal ışan Sayı Nüfus Oran ı 1. Tar ı m 2. Sanayi a) Madencilik ve Ta şocakç ı l ığı b) imalât Sanayii 19780 6872 5732-1 29.9 10.4 e) Elektrik-Su 3. Inşaat 4. Ticaret-Turizm 11401 6750 6015 1.7 10.2 9.1 a) Toptan ve Perakente ticaret [46511 b) Otelcilik Lokantac ı l ık 1364 2.1 7.1 5. Ulaşt ırma-haberle şme 4776 7.2 6. Mali Müesseseler 1663 2.5 7. Serbest Meslek ve Hizmetler 5261 7.9 8. Kamu Hizmetleri (KIT ve Belediyeler dahil) 15095 22.8 Toplam Çal ışan Nüfus 66212 100.0 i şsiz Say ıs ı 1210 Toplam Nüfus 165035 8.7 19600 7127 59601 1167 6992 6261 1 46911 1570 5232 1767 5507 28.9 10.5 8.8 1.7 10.4 9.2 L6.9 2.3 7.7 2.6 8.1 15247 22.6 67733 100.0 881 167256 * Ocak- Haziran ortalamas ı Kaynak: Devlet Plânlama Örgütü 19345 7917 27.8 11.4 - ( 67371 11801 7254 6526 9.7 1.7, 10.4 9.4 4880! t 7.0 I 16461 2.4 5548 7.9 1845 2.6 5927 8.5 15323 22.0 69685 100.0 645* 169272

c) Fiyat Hareketleri ve ücreti r 1986, 1987 ve 1988 y ıllar ı ile 1989 y ılının ilk yedi ay ındaki fiyat hareketleri kar şılaşt ırmal ı olarak Tablo 14'de verilmi ştir. Devlet Planlama Örgütünce yeni bir tüketim harcamalar ı anketi ya ılm ış ve bu anket sonucu belirlenen e ğilimlere göre ağı rl ıkl ı, yeni bir tüketim kal ıb haz ırlanarak 1 Ocak 1988'den itibaren baz olarak kullan ılmaya başlanm ışt ı r. Hayat pahal ıl ığı 1984'de.70.72, 1985'de %43.04, 1986'da %48.09, 1987'de %43.01 ve 1988'de %62.57 olarak saptanm ış olup bunun mal ve hizmet gruplar ına göre dağlı m ı Tablo 16'da gösterilmektedir. Yüksek enflasyonist ortam düşüncesiyle 1983 y ılından b sonuna kadar her dört ay son ve ücretlere yans ıt ılan art ışlar göre ayarlanmaya başlanm ışt ı r "itibaren, ayda 90.000.41, olar 9 Aral ık 1987 tarihli tavsiy 121.000.-11'ye yükseltilmi ştir. tarihli toplant ıs ında al ınan tav 205.000.-11 olarak saptanan as Gazetede yay ı mlanarak Bakanl a maaş ve ücretlerin sat ın alma gücünü korumak ri e şel mobil sistemi uygulanmaktad ır. 1985 y ıl ı ndaki hayat pahal ılığı art ışı dikkate al ınarak maa ş 1986 y ıl ından itibaren her üç ay sonundaki duruma Asgari Ücret Komisyonunca 1 Ocak 1987'den k saptanan asgari ücret sözü edilen Komisyonun karar ı uyar ınca 1 Ocak 1988'den itibaren ayda Asgari Ücret Saptama Komisyonunun 2 Aral ık 1988 iye karar ı ile 1 Ocak 1989 tarihinden itibaren ayda ari ücret 7 say ı ve 19 Ocak 1989 tarihli Resmi r Kurulunca yürürlü ğe konmuştur. 36

Tablo 15 Hayat Pahal ıl ığı 1986 % 1987 % 1988 % 1989 % Ocak 7.10 3.18 8.08 5.71 Şubat 11.54 4.43 17.09 14.07 Mart 19.01 9.05 24.11 16.47 Nisan 19.15 10.00 26.58 20.78 May ıs 20.69 11.35 28.53 24.09 Haziran 21.07 17.12 31.45 25.17 Temmuz 31.75 19.33 36.44 32.82 A ğustos 36.47 19.77 44.73 Eylül 36.68 24.43 48,11 Ekim 38.81 34.54 53.54 Kas ı m 41.48 38.40 57.86 Aral ık 48.09 43.01 62.57 Kaynak: Devlet Plânlama örgütü 37

Tablo 16 Hayat Pahal lığının Mal ve Hizmet Gruplar ına Göre Dağıl ı m ı 1984 1985 1986 1987 Yiyecek ve içecek Ev ve ev masraf ı Giyim İlaç ve T ıp Eğitim Ta şıt Hizmetler Eğlence ve Okuma Sigara Şahsi Harcamalar Toplam 45.48 16.89 30.83 19.63 6.70 5.03 3.23 6.11. 5.53 12.34 7.74 7.68 0.62 0.46 0.41 0.39 0.60 0.33 0.11 0.47 6.36 3.93 1.45 3.47 1.32 1.25 1.34 0.79 0.93 0.35 0.92 0.66 3.03 2.31 1.88 3.63 0.15 0.15 0.18 0.18 70.72 43.04 48.09 43.01 1 Ocak 1988 den itibar n yeni döküm uygulanm ışt ı r, şöyleki: 1988 G ıda 27.53 Giyim 5.57 Ev E şyas ı 6.49 Sağl ık ve Ki şisel takim ile ilgili Harcamalar 3.36 Ula şt ırma ve Haberle şme 9.62 Kültür, E ğitim ve E ğlence 4.78 Konut ve Konut il ilgili Harcamalar 3.15 Sigara 2. 07 Toplam b2.5 7 1989 (Aral ık%temmuz) 18.21 3.31 1.30 0.68 5.43 0.84 1.73 1.32 32.82 Kaynak: Devlet İttniama Örgütü. 38

2. Mali ve Parasal Geli şmeler a) Mali Geli şmeler Bütçe harcamalar ı 1985'te 45 8 milyar IL, 1986'da 70.5 milyar Ti, 1987'de 106.1 milyar İL ve 1988'de 151.2 milyar 1i olarak gerçekle şmi ş, 1989 rakam ı ise 271.6 milyar İL olarak tahmin edilmi ştir. Bu harcamalar ın Yerel gelir katk ısında 1985'te %46.9, 1986'da %47.2, 1987'de %55.6 ve 1988'de %72.2 oranlar ıyla, istikrarl ı bir geli şme kaydedilmi ştir. 1989'da cüzi bir düşüş göze çarpmaktad ır. Yerel gelirleri G.S.M.H. ile kar şılaşt ırdığı m ızda Yerel Gelirlerin G.S.M.H.'ya oran ının %1985'te %16.9'dan 1987'de %24.4'e yükseldi ğini 1988 ve 1989 yıllar ında ise s ıra ile %22.5 ve %21.9'a düşüldüğünü görürüz (Tablo 17 ve 18). 1988 yılı sonu itibariyle birikmi ş bütçe aç ıklar ı 92.6 milyon 11'na bali ğ olmuştur. 1986 y ıl ı sonuna kadar art ış gösteren bütçe aç ıklar ının 1987'den itibaren düşüşe geçti ği gözlenmektedir (Tablo 19). Bütçe aç ıklar ına karşıl ık T.C. Ziraat Bankasından sağlanan krediler, faizler hariç 1987 y ıl ı sonunda 55.9 milyar Ti, tutar ındad ır. 1987 yılından sonra T.C. Ziraat Bankas ından borç al ınmam ış, bütçe aç ıklar ı iç borçlanmalarla kar şılanm ışt ı r (Tablo 20). 39

Tablo 17 G.S.M.H. ile Karşılaştırmalı Bütçe Analizi 1984-1989 Milyar IL I. Bütçe Yerel Gelirleri 1. Vergi Gelirleri a) Dolays ız Vergiler b) Dolayl ı Vergiler 2. Di ğer Gelirler II. Bütçe Giderleri 1. Cari Giderler a) Personel Giderleri b) Di ğer Cari Giderler c) Transferler - Sosyal - Di ğer 2. Savunma Giderleri 3. Yat ı r ı mlar III.D ış Yard ım ve Borçlanmalar - D ış Yard ımlar - Borçlanmalar (Aç ık) 1985 Gerçek- G.S.M.H. leşme Yüzdesi 1986 Gerçek- G.S.M.H leşme Yüzdesi 21.5 16.9 33.3 17.1 17.6 13.9 8.6 6.8 9.0 7.1 3.9 3.0 45.8 36.1 35.7 28.1 17.2 13.6 2.9 2.3 15.6 12.2 3.6 2.8 6.5 5.1 24.3 19.1 Not: G.S.M.H. 1985 126.9 1986 195.1 1987 289.1 1988 485.8 1989 835.2 (ön tahmin) 26.3 13.5 14.5 7.4 11.8 6.0 7.0 3.6 70.5 36.1 58.0 29.7 27.7 14.2 4.8 2.5 25.5 13.0 15.5 7.9 10.0 5.1 5.0 2.6 7.5 3.8 37.2 19.1 1987 Gerçek- G.S.M.H. leşme Yüzdesi 59.0 26.2 22.0 10.8 106.1 83.9 39.0 6.9 38.0 25.3 12.7 6.0 16.2 47.1 26.9 20.2 1988 Gerçek- G.S.M.H. leşme Yüzdesi 1989 (Tahmin) Gerçek" G.S.M.H. leşme Yüzdesi 24.4 109.2 22.5 183.1 21.9 9.1 7.6 3.7 36.7 29.0 13.5 2.4 13.1 8.7 4.4 2.1 5.6 16.3 9.3 7.0 Kaynak: Ekonomi ve Maliye Bakanl ığı Devlet Plânlama örgütü C $ 47.2 9.7 43.5 8.9 18.5 3.8 151.2 31.1 130.8 26.9 87.3 18.0 10.2 2.1 33.3 6.8 7.8 1.6 12.6 2.6 42.0 8.6 23.2 4.8 18.8 3.9 78.2 9.4 72.3 8.6 32.6 3.9 271.6 32.5 227.5 27.2 110.1 13.2 22.7 2.7 94.7 11.3 68.8 8.2 25.9 3.1 14.2 1.7 29.9 3.6 88.5 10.6 40.5 4.8 48.0 5.8

Tablo 18 Karşılaşt ırmalı Bütçe Özeti 1985-1989 Milyar IL Gerçekleşme 1985 % Gerçek leşme 1986 % Gerçek leşme 1987 % 1988 Gerçekleşme İ 1989 Gerçek. % leşme(tahmin) Bütçe Finansman ı Yerel Kaynaklar D ış Yard ım Borçlanma Cari Harcamalar Savunma Harcamalar ı Yat ı r ım Harcamalar ı 21.5 46.9 33.3 47.2 59.0 55.6 109.2 72.2 183.1 67.4 24.3 53.1 37.2 52.8 26.9 20.2 25.4 19.0 23.2 18.8 15.4 12.4 40.5 48.0 14.9 17.7 45.8 100.0 70.5 100.0 106.1 100.0 151.2 100.0 271.6 100.0 35.7 3.6 6.5 77.9 7.9 14.2 58.0 5.0 7.5 82.3 7.1 10.6 83.9 6.0 16.2 79.1 5.7 15.2 130.8 7.8 12.6 86.5 5.2 8.3 227.5 14.2 29.9 83.8 5.2 11.0 45.8 100.0 70.5 100.0 106.1 100.0 151.2 100.0 271.6 100.0 Not: Ankara'da ödenen yat ı r ım harcamalar ı yukar ıdaki rakamlara dahil edilmemi ştir. Kaynak: Ekonomi ve Maliye Bakanl ığı Devlet Plânlama Örgütü

Tablo 19 ıllar Itibariyle Bütçe Aç ıkları Milyar A. Bütçe Aç ığı 1975 y ılı aç ığı 0.1 1976 yıl ı aç ığı 0.2 1977 y ıl ı açığı 0.3 1978 y ılı aç ığı 0.3 1979 y ıl ı aç ığı 0.7 1980 y ılı aç ığı 1.5 1981 y ıl ı aç ığı 2.0 1982 y ıl ı aç ığı 2.9 1983 y ılı aç ığı 3.7 1984 yı l ı aç ığı 6.8 1985 y ılı aç ığı 12.5 1986 y ılı aç ığı 22.6 1987 y ılı aç ığı 20.2 1988 y ılı aç ığı 18.8 1988 sonu birikmi ş bütçe ç ığı 92.6 G.S.M.H. Yüzdesi 8.6 5.8 7.2 5.5 7.8 8.8 8.3 8.3 7.9 9.2 9.9 11.6 7.0 3.9 Kaynak: Ekon ı mi ve Maliye Bakanl ığı Devi t Plânlama örgütü 42

Tablo 20 T.C. Ziraat Bankasından sağlanan Kredilerin (faizler hariç) y ıllar itibariyle dökümü Milyar IL 1975 0.1 1976 0.1 1977 0.1 1978 0.3 1979 0.4 1980 1.4 1981 2.0 1982 3.0 1983 5.3 1984 6.4 1985 8.8 1986 18.0 1987 10.0 1988 55.9 Kaynak: Ekonomi ve Maliye Bakanl ığı Devlet Planlama Orgütü 43

b) Parasal Geli şmeler Kuzey K ıbr ıs Türk Cum uriyeti ile Türkiye Cumhuriyeti aras ında imzalanan Ekonomik İşbirli ği Protokol - Para, Kambiyo, Bankac ılık Bölümü alt ında yer alan maddeler peyder pey uygula a alan ına konulmaktad ı r. 26/1987 say ılı Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti Bankalar (De ği şiklik) Yasas ı 1 Haziran 1987, 35/1987 sa ılı yeni Merkez Bankas ı Yasas ı 26 Haziran 1987 ve 22/1987 say ıl ı Para ve Kam iyo İşleri (De ği şiklik) Yasas ı ise 1 Kas ım 1987 tarihinden itibaren yürürlüğe onmuştur. 22/1987 say ılı yasa ile deği şik şekliyle 38/1982 say ıl ı Para ve Kam Diyo İşleri Yasas ı alt ında verilen yetkilere dayan ılarak Bakanlar Kurulunca yap ılan 'ara ve Kambiyo İşleri Tüzüğü de 2 Kas ım 1987 tarih ve 116 say ılı Resmi Gazeted- yay ımlanarak ayni gün yürürlü ğe girmi ştir. Böylece öngörülen yeni düzenlemeler için gerekli alt yap ı haz ırlanm ış bulunmaktad ır. 44

3. Ticaret, Pazarlama ve Ödemeler Dengesi a) Ticaret ve Pazarlama Toptan ve perakente ticaret K.K.T.C. ekonomisinde önemli bir yeri ş gal etmektedir. Bu sektörden doğan katma değ 1988'de 84.780.4 milyon TL olarak gerçekle cari fiyatlarla 1987'de 51468.5 milyon 'IL ve şmi olarak tahmin edilmektedir. Istihdam aç ş, 1989'da ise 138.696.5 milyon TL ticaret sektöründe çal ısından bak ışanlar ıldığı nda toptan veperakente da ise 4880 tahmin olunmu 1987'de 4651 ve 1988'de 4691 olarak saptanm ş tur. Bu suretle ki şi ış, 1989' başına katma de ğer çmilyon TL ve 1988'de 18.1 milyon 'IL ve 1989'da 28.4 milyon Ti, 1987'de 11.1 ıkmaktadı r. şeklinde ortaya Tablo 21 incelendi ğinde 1981-1989 y ıllar ı itibariyle d ışal ı m ın %41-49 aras ındaki bölümünün Türkiye'den ve %51.59 aras ı ndaki bölümünün di ğer ülkelerden, d ış sat ı m ın ise %5-22 aras ı ndaki bölümünün Türkiye'ye %78-95 aras ı ndaki bölümünün ise di ğer ülkelere yap ıldığını görürüz. D ışal ı mlar ı m ı zda Türkiye birinci s ırayı al ırken onu Birle şik Krall ık, Birle şik Krall ık dışı ndaki Avrupa Ortak Pazar Ülkeleri ve Uzak Do ğ u Ülkeleri izlemi ş, dışsat ımlar ı rn ı zda ise en büyük pay Birle ş ik Krall ığ a daha sonra Türkiye ve di ğer Avrupa Ortak pazar Ülkelerine gitmi ş tir (Tablo 22). Tar ım ürünleri dışsat ımlar ı m ızın %56 ile %78 aras ında deği şen bir oran ını oluştururken %22 ile %43 aras ında de ği şen bir oran ı da sanayi ürünlerinden olu şmuştur. D ışal ımda ise yaklaşık %10 tar ımsal ürünlere kar şıl ı k %90 sanayi ve mineral ürünleri görülmektedir (Tablo 23 & 24). D ış ticaret aç ığı m ız dolar baz ında yı lda 166 milyon ABD $'na y ükselmi ştir. 1 979-1989 döneminde d ışsat ı m ın d ışal ı m ı kar şılama oranının %24 ile %47 aras ında deği şti ğ i görülmektedir (Tablo 25,?. D ış ticaretimizin geli şmesinde ula şım ve haberle ş Politik ve ekonomik nedenlerle K.K.T.C. deniz ve hava me limanlar en büyük etkenlerdendir. ticarette mevcut ko şullar ın gerektirdi ği ş ı na uluslararası latimmaktadı rd ış dünya ile haberle ekilde düzenli uçak ve gemi seferleri yap Bütün bunlara şme imkânlar ı m ız da arzu edilen ı- karşın çok düzeyde de durumun sayıda yabanc ı ülke ile ticari ili ğildir iyileştirilmesi yönünde çal ş ış kiler tesis edilmi malar sürdürülmektedir. ş olup 45

o. Tablo 21 K.K.T.C.Inin Türkiye ve Di ğ er Ülkelerle olan D ış Ticareti 1981-1989 Milyon ABD $ 29.8 1981 44.2 42.5 59.9 57.5 104.1 7.1 19.3 1982 49.5 41.3 70.4 58.7 119.9 7.3 18.5 32.2 81.5 39.5 34.2 83.9 40.7 1983 65.3 45.0 80.0 55.0 145.3 6.5 16.1 74.8 54.9 136.3 8.4 21.6 30.4 78.4 38.8 1984 61.5 45.1 1985 65.1 45.5 77.9 54.5 143.0 5.4 11.7 40.9 88.3 46.3 7.7 14.8 44.3 85.2 52.0 1986 70.1 45.8 83.1 831 54.2 153.2 7.9 14.3 47.2 85.7 55.1 1987 94.3 42.7 126.7 1267 57.3 221.0 1988 101.9 46.7 116.2 53.3 218.1 6.3 12.0 46.1 88.0 52.4 54.1 0.8 4.6 16.5 95.4 17.3 1989 26.7 49.4 27.4 50.6 (Ocak-Mart) Kaynak: Ticaret ve Sanayi Bakanl ığı Devlet Plânlama örgütü

Tablo 22 Ülkeler itibariyle D ış Ticaret 1986-1989 Ülkeler I. Türkiye II. Di ğer Ülkeler 1.Birle şik Krall ık 2.Di ğer AET ülkeleri 3.Orta Doğu islâm Ülkeleri 4.Uzak Doğu Ülkele.5.Di ğer 70.1 45.8 7.7 14.8 83.1 54.2 44.3 85.2 63.1 153.2 100.0 52.0 100.0 Kaynak : Ticaret ve Sanayi Bakanl ığı Devlet Plânlama Örgütü D ış al ım Değer 1987 % D ış sat ı m Değer 94.9 42.9 8.4 15.2 126.1 57.1 46.7 84.8 221.0 100.0 55.1 100.0 D ış alı m Değer 24.9 11.4 21.9 10.1 1988 % Diş % sat ı m Değer 15.0 37.5 71.6 5.0 9.5 1.9 3.6 1.7 3.3 Milyon ABD $ 1989 (Ocak-Mart) D ış % D ış % al ım sat ı m Değer Değer 26.7 49.4 0.8 4.6 27.4 50.6 16.5 95.4 9.1 I16.8 13.2 ' 7.6 14.0 1.4 2.0 5.6 10.4 4.01 7.4 1 0. 76.3 8.1 8.1 2.9 54.1 100.0 17.3 100.0

Tablo 23 D ışsat ımm Yapısı 1985-1989 1986 1987 Milyon ABD $ 1989 Ocak-Mart 13.2 76.3 1. Tar ım Ürünleri a) N arenciye b) Patates e) Canl ı Hayvanlar d) Di ğer Tar ı m Ürünleri 2. Sanayi Ürünleri a) işlenmi ş Tar ı m 29.9 2.6 2.3 1.1 36.9 28.5 3.8 2.3 2.3 14.7 54.8 7.3 4.4 4.4 10.4 b) Di ğer Sanayi Ürünleri 6.4 13.8 0.1 0.2 46.3 100.0 52.0 100.0 55.1 100.0 17.3 100.0 Kaynak. Ticaret ve Sanayi Bakanl ığı Dvlet Plânlama Örgütü

Tablo 24 Mal Gruplarına Göre D ış Al ım 1985-1989 Milyon ABD $ Grup 1986 % 1987 1988 % 1989 1. Yiyecek ve Canl ı Hayvan 2. içkiler ve Tütün 3. Yak ıttan gayri yanmayan hammadde 10.Mineral yak ıtlaş yağlayıcı madde ve ilgili olanlar 16.1 10.5 19.7 8.9 7.3 4.8 12.5 5.7 3.3 2.1 3.5 1.6 (Ocak-Mart) 19.9 9.1 4.5 8.3 10.8 5.0 2.7 5.0 5.4 2.5 1.1 2.0 11.3 7.4 18.2 8.2 20.1 9.2 3.7 6.9 11.Hayvan ve Sebze ya ğlar ı 1.0 0.6 1.4 12.Kimyevi Maddeler 0.6 1.8 0.8 0.1 0.2 13.2 8.6 7. 15.7 7.1 Hammaddesine göre tasnif 15.9 7.3 3.8 7.0 edilenler 49.3 32.2 8. 64.8 29.3 66.3 Makine ve Nakliye Araçlar 30.4 17.6 ı 32.5 37.8 24.7 9. Çe 65.6 29.7 şitli Mamuller 57.0 26.1 15.3, 28.3 13.9 9.1 19.6 8.9 20.9,9.6 5.3 9.8 TOPLAM 153.2 100.0 221.0 100.0 218.1 100.0 54.1 100.0 Kaynak: Ticaret ve Sanayi Bakanl ığı Devlet Plânlama Drgütü

101444.44,4440,4444~4,044.44,g44. 4444,444.444~444444444.44, r, 4 14444. 4 4444 Tablo 25 D ış Ticaret 1979-1989 Y ıllar D ış Alim D ış Sat ı m 1979 90.8 35.8 55.0 1980 94.4 44.5 49.9 1981 104.1 36.9 67.2 1982 119.9 39.5 80.4 1983 145.3 41.0 104.3 1984 135.6 38.4 97.2 1985 141.7 45.8 95.9 1986 153.2 52.0 101.2 1987 221.0 55.1 165.9 1988 218.1 52.4 165,7 1989 54.1 17.3 Ai 36.8 Ocak-Mart İ Milyon ABD $ D ışsat ı m ın D ışal ım' Kar ılama Oran ı %39.4 %47.1 %35.4 %32.9 %28.2 %28.3 %32.3 %33.9 %24.9 %24.0 %32.0 50

b) ödemeler Dengesi 1987, 1988 ve 1989 y ıllar ında ticaret aç ığı 166 milyon ABD dolar ı olarak görülmektedir. Genelde dışsat ı mlar ı m ız dışal ımlar ı m ızın yüzde 31'ini kar şılayabilmi ştir. 1979-1989 dönemi dış ticaretini gösteren Tablo 25 incelendi ğ inde en iyi performans ın, ihracat ın, ithalât ın %47.1'ini kar şıladığı 1980 yılı nda, en kötü performans ın ise ithalât ın sadece %24.0'ünü kar şılayabildi ği 1988 y ıl ında olduğu görülür. Görünmeyen İşlemlerde Turizmin katk ıs ı 1987'de 103.5 milyon ABD dolar ından 1988'de 118.0 milyon ABD dolar ı na yükselmi ş ve 1989'da 126.8 milyon ABD dolar ına ulaşacağı tahmin olunmaktad ır. Di ğ er görünmeyenlerin de katk ıs ıyla Cari İşlemler Dengesindeki aç ık 1987 yıl ı ndaki 20.7 milyon ABD dolar ından 1988 y ı l ında 8.8 milyon ABD dolar ına düşmüş ve bu aç ığın 1989 yıl ında 5.4 milyon ABD dolar ı- na ineceği tahmin olunmu ştur. 1988 y ıl ında K.K.T.C.'ye gelen turist say ısı 229506 rakam ı ile en yüksek düzeydedir. Bunun %75.6's ı Türkiye'den %24.4 1 ü ise di ğer ülkelerdendir. 1989 y ıl ının ilk alt ı ayl ı k döneminde gelen turist say ıs ı toplam 112180 olup, 86651'i Türkiye'den ve 25529'u di ğ er ülkelerdendir. Di ğer Görünmeyen İşlemler Kalemi yurt d ışı ndan gelen havale, Türk Bar ış Gücünün K ıbr ıs'taki harcamalar ı ve Birle şmi ş Milletler Bar ış Gücü ve Ingiliz Üs Bölgesinde çal ışanlar ın kazançlar ından, sivil uçak kiralamas ı için yap ılan ödemeler, yabanc ı ülkelerde okuyan öğrencilerin masraflar ı, yabanc ı ülkelerde tedavi olanlar ın harcamalar ı ve Hükümet görevlileri ile d ış temsilciliklerin harcamalar ı ç ıkt ıktan sonra kalan miktar ı göstermektedir. 51

52.."*.wıt.,40 4«,14.4,mepoommd. 4 -,, 5,1 Tablo 26 ts emeler Dengesi Mil on ABD $ Değişme % * 1987 1988 1989* 1987-88 1988-89 I. Cari İşlemler A. D ış Ticaret 1. D ışsat ı m 55.1 2. D ışsal ı m 221.0 D ış Ticaret Dengesi -165.9 B. Görünmeyen İşlemler 1. Turizm (net) 103.5 2. Diğer Görünmeyenler (net) 41.7 Görünmeyen İşlemler Dengesi 145.2 Cari i şlemler Dengesi -20.7 II. Sermaye Hareketleri 1. TC Yard ım ve Kre - dileri 35.5 2. Di ğer D ış Yardımlar 8.3 3. Bedelsiz D ışal ı m 63.9 4. K ısa Vadeli Di ğer Sermaye Hareketleri -63.9 52.4 55.0-4.9 5.0 218.1 223.5-1.3 2.5-165.7-165.8-0.1 0.1 118.0 126.8 14.0 7.5 38.9 36.3-6.7-6.7 156.9 163.1 8.1 4.0-8.8-5.4-57.5-38.6 10.9 13.5-69.3 23.9 5.8 3.5-30.1-39.7 61.9 62.6-3.1 1.1-40.4-38.6-36.8-9.4 Sermaye Hareketleri Dengesi 43.8 38.2 41.0-12.8 7.3 Genel Denge 23.1 29.4 35.6 27.3 21.1 I,11. Rezerv Hareketleri -26.2-33.0-37.0 26.0 12.1 / (- Art ış +Azal ış) IV. Net Hata= ve Noksan 3.1 3.6 1.4 * Gerçekle şme T. mini Kaynak: Devlet Prnlama Örgütü

Tablo 27 Türkiye ve Di ğ er Ülkelerden Gelen Turistler 1978-1989 Y ıllar T.C.den Turist % Payı Di ğer Ülkelerd 1978 104738 1979 95 115 1980 69808 1981 62660 1982 65018 1983 78467 1984 93413 1985 103791 1986 107064 1987 14796( 1988 173599 1989 ( 6 ay Ocak - Haziran) 86651 92.8 87.7 82.6 80.2 74.2 79.3 82.4 83.0 80.0 80.3 75.6 77.2 8172 13286 14703 15474 20611 20467 19905 21284 26766 36372 55907 25529 urist % Payı Toplam 7.2 112910 12.3 108401 17.4 84511 19. 8 78134 25.8 87629 20.7 98934 17. 6 113318 17. 0 125075 20. 0 133830 19.7 184337 24.4 229506 22.8 112180 Kaynak: Ula şt ırma Bay ınd ırltk ve Turizm Bakanl ığı Devlet Plânlama Örgütü