ASKERÎ YARGITAYIN 90 INCI KURULUŞ YILDÖNÜMÜ SEMPOZYUMU (6-7 NİSAN 2004) SYMPOSIUM FOR THE 90 th ANNIVERSARY OF THE MILITARY COURT OF APPEALS

ASKERÎ YARGITAYIN 90 INCI KURULUŞ YILDÖNÜMÜ SEMPOZYUMU (6-7 NİSAN 2004) SYMPOSIUM FOR THE 90 th ANNIVERSARY OF THE MILITARY COURT OF APPEALS (6-7 APRIL 2004) A N K A R A GENELKURMAY BASIM EVİ 2004

Ö N S Ö Z Askerî Yargıtayın 90 ıncı Kuruluş Yıldönümü bu yıl sosyal, kültürel ve bilimsel etkinliklerle dolu bir program dahilinde 5-8 Nisan 2004 tarihleri arasında kutlanmıştır. Sosyal ve kültürel etkinliklerin dışında Askerî Hâkimlerin Statüsü konusunun işlendiği uluslar arası sempozyuma yabancı davetliler, değerli bilim adamları, Yüksek Mahkemelerin Başkan ve Üyeleri ile askerî hâkimler etkin olarak katılmışlar, konuyla ilgili görüş ya da tebliğ sunmuşlardır. Dünyadaki çeşitli hukuk sistemleri içerisinde askerî yargının durumu, kuruluş, işleyiş ve sorunları konusunda mukayeseli bir inceleme yapılmasını sağlamak için 90 ıncı Kuruluş Yıldönümü etkinliklerine davetimiz üzerine Almanya, Azerbaycan, Bulgaristan, Hollanda, İngiltere, İspanya, İsveç, Letonya, Litvanya, Macaristan, Polonya, Romanya ve Yunanistan ın askerî yargıda görevli Yüksek Mahkeme Başkanı, Başsavcısı, Üyesi ya da Temsilcileri katılmışlar ve kendi hukuk sistemleri ve askerî yargı konularında tebliğler sunmuşlar ve tartışmalara katılmışlardır. Sempozyum sırasında sunulan bu çok önemli tebliğ, görüş ve düşünceler eşsiz bir hukuk kaynağı niteliğini aldığından, bunların değerli meslektaşlarımızın, bilim adamlarının, hukukçuların ve yabancı ülkeler askerî yargı mensuplarının da istifade ve değerlendirmelerine sunulması düşünülmüştür. Genelde yabancı konukların tebliğleri, değerli bilim adamlarımızın tebliğ ya da oturum başkanı olarak yaptıkları açıklamalar ve başta Prof.Dr. Feridun YENİSEY olmak üzere katılımcı değerli bilim adamlarımızın ortak değerlendirme raporu, sempozyumda sunuldukları biçimiyle ve çevirileri yapılarak Türkçe ve İngilizce olarak bir kitap haline getirilmiştir. Askerî Yargıtayın 90 ıncı kuruluş yıldönümü ile ilgili değerli bir anı oluşunun yanında, içeriği yönünden de bilimsel bir eser ve karşılaştırmalı hukuk için önemli bir kaynak olacağına inandığım bu eseri meydana getirmekten ve değerli hukukçuların bilgi ve değerlendirmelerine sunmaktan duyduğum kıvançla, sempozyuma iştirak edenlere ve bu eserin hazırlanmasında başta Genel Sekreter Hâk.Kd.Alb. Hasan DENGİZ ve Başsavcı Yardımcısı Hâk.Yzb. Derya YAMAN olmak üzere tüm emeği geçenlere içten teşekkürlerimi sunarım. Dr.Ferhat FERHANOĞLU Hâkim Tuğamiral Askerî Yargıtay Başkanı I

II

İ Ç İ N D E K İ L E R SAYFA NO. SEMPOZYUM PROGRAMI III-VII ASKERÎ YARGITAY BAŞKANI NIN KONUŞMASI 1 (Hâk.Tuğamiral Dr. Ferhat FERHANOĞLU) BİRİNCİ OTURUM 7-36 a) Oturum Başkanı Prof.Dr. Köksal BAYRAKTAR ın konuşması 8 b) İngiltere Temsilcisinin Tebliği 10 c) İsveç Temsilcisinin Tebliği 21 d) Tartışma 27 İKİNCİ OTURUM 37-59 a) Oturum Başkanı Prof.Dr. Fazıl SAĞLAM ın konuşması 38 b) Macaristan Temsilcisinin Tebliği 40 c) Polonya Temsilcisinin Tebliği 45 d) Almanya Temsilcisinin Tebliği 50 e) Tartışma 55 ÜÇÜNCÜ OTURUM 61-75 a) Oturum Başkanı Prof.Dr. Durmuş TEZCAN ın konuşması 62 b) Romanya Temsilcisinin Tebliği 63 c) Bulgaristan Temsilcisinin Tebliği 66 d) Azerbaycan Temsilcisinin Tebliği 71 e) Tartışma 73 DÖRDÜNCÜ OTURUM 77-99 a) Hollanda Temsilcisinin Tebliği 78 b) Letonya Temsilcisinin Tebliği 83 c) İspanya Temsilcisinin Tebliği 86 d) Tartışma 90 III

SAYFA NO. BEŞİNCİ OTURUM 101-129 a) Yunanistan Temsilcisinin Tebliği 102 b) Türkiye Temsilcisinin Tebliği 104 c) Tartışma 123 SEMPOZYUMUN DEĞERLENDİRİLMESİ 131 (Prof.Dr. Feridun YENİSEY) KAPANIŞ KONUŞMASI 142 (Hâk.Tuğamiral Dr. Ferhat FERHANOĞLU) SEMPOZYUMUN İNGİLİZCE SUNUMU 145-299 IV

ASKERÎ YARGITAYIN 90 INCI KURULUŞ YILDÖNÜMÜ NEDENİYLE DÜZENLENEN ASKERÎ YARGIDA GÖREV YAPAN HÂKİMLERİN STATÜSÜ KONULU SEMPOZYUM PROGRAMI (6-7 NİSAN 2004) Askerî Yargıtay Konferans Salonu Yücetepe - A N K A R A 1. GÜN (6 NİSAN 2004) V

AÇILIŞ TÖRENİ 10.00-10.05 Saygı Duruşu ve İstiklâl Marşı 10.05-10.25 Askerî Yargıtay Başkanı Hâkim Tuğamiral Dr. Ferhat FERHANOĞLU nun açılış konuşması BİRİNCİ OTURUM Oturum Başkanı : Prof.Dr. Köksal BAYRAKTAR 10.45-11.00 Konuşmacı : Alb. Philip MC EVOY İngiltere KKK. Başhukuk Müş.Yrd. 11.00-11.15 Konuşmacı : Stefan RYDING-BERG İsveç Silâhlı Kuv. Başhukuk Müş. 11.15-11.45 Tartışma 11.45-14.00 Ara İKİNCİ OTURUM Oturum Başkanı : Prof.Dr. Fazıl SAĞLAM 14.00-14.15 Konuşmacı : Korg.Dr. Tamás KOVÁCS Macaristan Askerî Başsavcısı 14.15-14.30 Konuşmacı : Yb. Marek PETRUSZYNSKI Polonya As.Yrg.Hâkimi 14.30-14.45 Konuşmacı : Alice GREYER WIENINGER Almanya Fed.Sav.Bak.lığı Huk.İşl.Bşk. 14.45-15.15 Tartışma 15.15-15.30 Ara ÜÇÜNCÜ OTURUM Oturum Başkanı : Prof.Dr. Durmuş TEZCAN 15.30-15.45 Konuşmacı : Alb.Dr. Ştefan PISTOL Romanya As.Yrg.Daire Bşk. 15.45-16.00 Konuşmacı : Yb. Petyo PETKOV Bulgaristan As.Yrg Bşk Yrd. 16.00-16.15 Konuşmacı : Alb. İlham MEMMEDOV Azerbaycan Askerî Savcısı 16.15-16.45 Tartışma VI

2. GÜN (7 NİSAN 2004) DÖRDÜNCÜ OTURUM Oturum Başkanı : Prof.Dr. Durmuş TEZCAN 10.30-10.45 Konuşmacı : Tuğa. M.Van SEVENTER Hollanda Yrg.As. Daire Üyesi 10.45-11.00 Konuşmacı : Svetlana ARASLANOVA Letonya Sav.Bak.lığı Huk.D.Bşk. 11.00-11.15 Konuşmacı : Tuğg.Dr. Carlos EYMAR İspanya Mrk.As.Mah. Üyesi 11.15-11.45 Tartışma 11.45-14.00 Ara BEŞİNCİ OTURUM Oturum Başkanı : Prof.Dr. Doğan SOYASLAN 14.00-14.15 Konuşmacı : Alb. Kostas GOGOS Yunanistan Hv.K.As.Mah.Başsav. 14.15-14.30 Konuşmacı : Prof.Dr. Nur CENTEL Türkiye M.Ü.Hukuk Fak.Öğretim Üyesi 14.30-15.00 Tartışma 15.00-15.15 Ara SEMPOZYUMUN DEĞERLENDİRİLMESİ 15.15-16.00 Prof.Dr. Feridun YENİSEY KAPANIŞ VII

90 INCI KURULUŞ YILDÖNÜMÜ KONUŞMASI Dr. Ferhat FERHANOĞLU Hâkim Tuğamiral Askerî Yargıtay Başkanı Yüksek Mahkemelerin Sayın Başkanları, Sayın Adalet Bakanı, Sayın Başsavcılar, Sayın Anayasa Mahkemesi Başkan Vekili, Sayın Uyuşmazlık Mahkemesi Başkanı, Sayın Anayasa Mahkemesi Üyeleri, Sayın Danıştay Başkan Vekili, Sayın Yargıtay Cumhuriyet Başsavcı Vekili, Sayın Yüksek Seçim Kurulu Başkanı, Sayın Üniversite Rektörleri, Sayın Adalet Bakanlığı Müsteşarı, Sayın Yargıtay ve Danıştay Daire Başkanları ve Üyeleri, Sayın Adalet Bakanlığı Genel Müdürleri, Sayın Hukuk Fakültelerinin Dekanları, Sayın Öğretim Üyeleri, Sayın Barolar Birliği Başkanı, Saygıdeğer meslektaşlarım, Yurt dışından katılımları ile bizi onurlandıran; Almanya Federal Savunma Bakanlığı Hukuk İşleri Başkanı Sayın WIENINGER, Azerbaycan Askerî Savcısı Sayın Albay MEMEDOV, Bulgaristan Askerî Yargıtay Başkan Yardımcısı Sayın Yarbay PETKOV, Hollanda Yargıtay Askerî Daire Üyesi Sayın Tuğamiral SEVENTER, İngiltere Kara Kuvvetleri K.lığı Başhukuk Müşavir Yrd.Alb.MC.EVOY, İspanya Merkez Askerî Mahkemesi Üyesi Sayın Tuğgeneral Dr.EYMAR, İsveç Silâhlı Kuvvetler Başhukuk Müşaviri Sayın RAYDING-BERG, Letonya Millî Savunma Bakanlığı Hukuk Dairesi Başkanı Sayın ARASLANOVA, Litvanya Hukuk Müşavirliği Başkan Yardımcısı Sayın Yüzbaşı PIKTURNA, Macaristan Yargıtay Askerî Başsavcısı Sayın Korgeneral Dr. KOVACS, Polonya Yargıtay Askerî Daire Başkanı Sayın Tümgeneral GODYN, Romanya Askerî Mahkemeler Başkanı Sayın Tümgeneral DINUICA ve Askerî Yargıtay Daire Başkanı Sayın Alb.PISTOL, Yunanistan Askerî Yargıtay Üyesi Sayın.Tuğgeneral ARCIANIDIS ve sempozyumumuza katılan diğer çalışma arkadaşlarına hoş geldiniz diyorum. Sayın konuklar, değerli hukukçular; Türk ulusu adına yargılama yetkisini kullanan altı yüksek mahkemeden biri olan Askerî Yargıtay Kuruluşunun 90 ıncı yılını sizlerin huzuruyla kutlamaktan büyük bir mutluluk duymaktadır. Bugün 90 yaşında olan Askerî Yargıtay; Osmanlı İmparatorluğu döneminde 6 Nisan 1914 tarihinde bir yüksek mahkeme olarak kurulmuş 1961 ve 1982 Anayasalarımızda çağdaş hukuk ilkelerine uygun bir yüksek mahkeme olarak düzenlenmiştir. Müsaadelerinizle önce askerî yargı kurumu üzerinde kısaca durmak istiyorum. 1

Askerî yargının varlığı ve gerekliliği bilindiği üzere Silâhlı Kuvvetlerin varlığı ile izah olunur. Bu konuda en güzel açıklama Uluslar arası Askerî Ceza ve Savaş Hukuku Derneği eski başkanlarından Belçikalı Profesör GILISSEN tarafından yapılmıştır. Prof. GILISSEN e göre madem ki ordular vardır, onlara özgü yargı biçimi de gereklidir. Yüzyıllardır böyle olmuştur, gelecekte de böyle olması makul olanıdır. Birkaç yıl önce kaybettiğimiz İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ceza Hukuku ve Askerî Ceza Hukuku öğretim üyesi Prof.Dr. Sahir ERMAN a göre askerî yargı, buna tâbi olanların imtiyazını sağlayan bir sınıf yargısı olmadığı gibi, üstün astı cezalandırmasına, suç işleyenlere karşı daha sert ve acımasız davranılmasına yol açan bir intikam organı da değildir. Askerî yargı, Silâhlı Kuvvetlerin varlığından doğan iki yükümlülüğün sonucudur. Bunlar hizmet için her an hazır bulunma ve emirlere itaatin sağlanmasıdır. Dolayısıyla orduları bulunan hemen tüm ülkelerde askerî yargı vardır. Bugün aramızda bulunan değerli dost ülkelerin askerî yargı temsilcileri de bunu kanıtlamaktadır. Ancak; doğal olarak askerî yargı organlarının görev ve yetkilerinin sınırları, her ülkenin şartları, kendi toplumları ve silâhlı kuvvetlerinin mevcudu ve ihtiyaçları doğrultusunda farklılıklar gösterebilmektedir. Halen Avrupa da aramızda temsilcileri bulunan iki yabancı Askerî Yargıtay dışında İsviçre gibi bugünkü toplantımıza temsilci göndermemiş Askerî Yargıtaylar da bulunmaktadır. Sayın konuklar, Hem sivil hem askerî kesimde davaların süratle sonuçlandırılması gereği vardır ve bu adil yargılanma hakkının da bir gereğidir. Ancak; silâhlı kuvvetler bakımından disiplinin çabuklukla iadesi, ihtiyacı bulunmaktadır. Askerî davaların ivedilikle bitirilmesi, suç isnadıyla karşılaşan asker kişinin ivedilikle suçsuz olduğunun meydana çıkarılması hâlinde derhâl görevine iadesi suçlu ise derhâl cezalandırılması zorunluluğu vardır. Aynı zorunluluk, Türk Silâhlı Kuvvetlerinden çıkarılmasına karar verilen personelin açtığı idarî davalar bakımından da söz konusudur. Askerî disiplin bu tür davaların sürüncemede kalmasına tahammül etmez. Bugün ülkemiz askerî yargısı ülke sathına yayılmış tugay ve daha yukarı birlik komutanlıkları bünyesinde kurulu 32 askerî mahkeme, çeşitli komutanlıklar bünyesinde kurulu 232 disiplin mahkemesi ve sistemin en üst kurum ve denetim organı olan Askerî Yargıtayı ile, anayasa ve yasalarla belirlenen görevini, çağdaş ve demokratik hukuk kurallarına bağlı olarak büyük bir özen ve özveriyle sürdürmektedir. 90 yıldır Türk yargı hayatında varlığını sürdüren Askerî Yargıtay; Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ve diğer kanunlarla kurulmuş ve görevlendirilmiş bağımsız bir yüksek mahkemedir. Anayasamızın yargı 2

bölümünde ve yüksek mahkemeler başlığı altında, 146 ncı maddeden itibaren belirlenen altı yüksek mahkeme; Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay, Askerî Yargıtay, Askerî Yüksek İdare Mahkemesi ve Uyuşmazlık Mahkemesi dir. Dördü sivil olan altı yüksek mahkemeden ikisi Türk Silâhlı Kuvvetleri içindedir. Görev sahaları farklı olan bu altı mahkeme, anayasal konumları, statüleri, nitelik ve fonksiyonları, başkan ve üyelerinin nitelikleri ve özlük hakları yönünden birbirine eşittir. Anayasamızın 156 ncı maddesine ve 1600 sayılı Askerî Yargıtay Kanununa göre Askerî Yargıtayın görevleri; Askerî mahkemelerden verilen hüküm ve kararları son yargı yeri olarak inceleyip karara bağlamak, Askerî Yargıtay başkan, başsavcı, daire başkan ve üyelerinin askerî yargıya tâbi suçlarına ilişkin davalarına, ilk ve son yargı yeri olarak bakmak, Askerî yargıda kanun hükümlerinin, ve yargı kurallarının uygulanmasında birliği sağlamak, Askerî mahkemeler ve disiplin mahkemeleri arasındaki görev uyuşmazlıklarını çözümlemek, Askerî yargıyı ve askerî hâkimleri ilgilendiren kanun, tasarı taslakları hakkında görüş bildirmek, olarak özetlenebilir. Sıkıyönetim hâlinde ise bunlara ilâve olarak, anayasamıza göre Devlet Güvenlik Mahkemeleri, Sıkıyönetim Mahkemeleri hâline dönüşeceğinden, bu mahkemelerce verilecek kararların, temyiz mercii de Askerî Yargıtay dır. Bugün Askerî Yargıtay da tümü ceza davalarına bakan dört daire bulunmaktadır. Her dairede bir başkan ve yedi üye bulunmakta olup; daireler, başkanın başkanlığında beş kişilik kurul hâlinde çalışmalarını sürdürmektedirler. Başsavcılıkta ise, başsavcıya bağlı yeteri kadar başsavcı yardımcısı bulunmaktadır. Kararların itiraz ve direnme üzerine son olarak incelendiği Askerî Yargıtay Daireler Kurulu, başkan, 2 nci başkan, daire başkanları, her daireden iki üye ve kararı incelenen daireden önceki kararda bulunmayan bir üyenin katılımı ile oluşur. İçtihatları Birleştirme Kurulu ve Genel Kurul ise Askerî Yargıtay Başkanının başkanlığında, tüm üyelerden oluşur. Bugün Askerî Yargıtayımızda yüksek hâkimlik niteliğini haiz tümü hukukçu 35 üye bulunmaktadır. Yüksek yargı üyesi olarak esasen anayasa ve yasalara göre üstün meslekî nitelikleri yanında, Askerî Yargıtay Genel Kurulunca gösterilen adaylar arasından Sayın Cumhurbaşkanımızca yapılan 3

seçimle göreve gelen bu üyelerden çoğu üniversitelerde doktora veya yüksek lisans yapmış kişilerdir. Esasen sadece Askerî Yargıtay da değil, çeşitli mahkemelerde veya kurumlarda görevli askerî hâkimler, üniversitelerdeki hukuk eğitiminden sonra Silâhlı Kuvvetlerimizin eğitime verdiği önem ve sağladığı büyük olanaklar sayesinde çeşitli meslekî ve akademik çalışmalar yapmaktadırlar. Bu olanaklardan biri; ordu yabancı dil okullarında, yabancı dil eğitimi, diğeri hâkim ve savcılara yurt içinde ve yurt dışında verilen meslek içi eğitimdir. Bunun yanında Türk Silâhlı Kuvvetlerinin dahilî interneti demek olan intranet sistemi ile, tüm askerî mahkeme ve savcılıkların Askerî Yargıtay bilgi işlem merkezi ile bağlantılarının sağlanmış olduğunu ve hâkim ve savcılarımızın istedikleri anda bu merkezimizdeki içtihatlarımıza ve mevzuata ulaşabildiklerini de belirtmeliyim. Sayın konuklar; Askerî Yargıtay üyelerinin bu nitelikleri elbette ki Türk toplumuna ve Türk Silâhlı Kuvvetlerine verdikleri yargı hizmetinin kalitesine de yansımaktadır. Daha önceleri olduğu gibi özellikle son 25 yılda, gerek terörle ilgili ve gerekse askerî suçlar bakımından verilen kararlarda, adil yargılanma hakkı, usul kuralları, delil değerlendirmeleri, görev kuralları konularında adeta bilimsel eserler yazılmıştır. Bunlar yargı kararlarına ve birçok doktriner esere de konu teşkil etmiştir. 1999 uluslar arası sempozyumumuzda ortaya konulduğu üzere adil yargılanma hakkının tüm gerekleri askerî yargımızda yerine getirilmektedir. Bu cümleden olarak suçsuzluk karinesi, silâhların eşitliği, avukat ile savunma hakkı, tercüman bulundurma hakkı, hükmün gerekçeli olması, makul sürede davanın bitirilmesi, temyiz hakkı, hâkimi ret hakkı, alenilik, savunma hakkı gibi ilkeler detaylı olarak askerî usul kanunumuzda yer alan ve Askerî Yargıtay tarafından titizlikle gözetilen temel ilkelerdir. Askerî Yargıtay bu konuda yasal düzenleme yapılmasını beklemeksizin uluslararası hukuk ilkelerini ve bu konudaki uluslar arası taahhütlerimizi titizlikle gözetmektedir. Örneğin hukuka aykırı yollardan elde edilen delillere dayanılamayacağı yolundaki kural Ocak 2004 de Usul Kanunumuza girmiş olmasına rağmen Askerî Yargıtay bundan 12 yıl önce 24.12.1992 tarih ve 145-146 sayılı Daireler Kurulu kararından beri uluslar arası ve ulusal hukuktaki gelişmeleri gözeterek hukuka aykırı yollardan elde edilen delillerin kullanılamayacağına karar vermiştir. Bugün de Usul Kanunumuzda değişiklik yapılmasını beklemeden AİHM kararlarını gözeterek Başsavcılık tebliğnamesinde suç isnadı bakımından farklılık varsa bunu sanığa tebliğ etmekteyiz. 4

Sayın konuklar, Özellikle Vatan ve Cumhuriyete karşı kuvvetli ve eylemli bir kalkışmanın veya ülkenin ve milletin bölünmezliğini tehlikeye düşüren şiddet hareketlerinin yaygınlaşması nedenleriyle ülkemizde ilân edilmek zorunda kalınan sıkıyönetim hâllerinde görev ve fonksiyonu daha da ağırlaşan ve önem kazanan Askerî Yargıtay, bu dönemlerde de hukukun üstünlüğü ilkesinden ayrılmaksızın görevini yerine getirmiştir. Türk yargı sistemi içerisinde bugüne kadar geçirdiği 90 yılda Askerî Yargıtayın çağdaş yapısıyla düzenli, istikrarlı, süratli ve verimli bir çalışma temposu göstermiş olduğunu, bu özverili çalışmalar sonucunda hukuk devleti ilkesine ve ülkemizin güvenliğine, Silâhlı Kuvvetlerimizin disiplin anlayışına büyük katkılar sağlamış olduğunu kıvançla ifade etmek isterim. Sayın konuklar; Bu arada askerî yargıçların ülkemizde sivil yargıçların sahip olmadığı bir haklarından söz etmek istiyorum. Sivil kesimde adlî ve idarî yargı hâkimlerine Yüksek Hâkimler Kurulunun kendileri hakkında tesis ettiği işlemler bakımından yargı yolu kapalı iken, askerî hâkimler kendileriyle ilgili tayin, terfi, sicil işlemleri gibi idarî tasarruflara karşı yargı yoluna başvurabilmektedirler. Her yıl onlarca askerî hâkim tayin, terfi, sicile ilişkin idarî işlemlere karşı Askerî Yüksek İdare Mahkemesine başvurmakta ve haklarını arayabilmektedir. Bu da askerî hâkimler bakımından çok önemli bir güvence oluşturmaktadır. Evrensel bir ilke olarak hâkimlerin bağımsız olması gerektiği konusunda bir tereddüt bulunmamaktadır. Ancak hâkimler görevlerinde bağımsız, idarî ve siyasî bakımdan korunmuş olmakla beraber, sorumsuz da değildirler. Hâkimlerin hukuk ve anayasa ile bağlı oldukları kuşkusuzdur. Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 138/1 inci maddesinde öngörülen Anayasaya göre hüküm vermek deyimi, hâkimlerin anayasanın 1 inci kısmında yazılı ilkelerle sıkı sıkıya bağlı olduğunu gösterir. buna göre, - Türk Devletinin bağımsızlığı, devlet şeklinin Cumhuriyet oluşu, Türkiye devletinin ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütün olduğu ve milletin egemenliği, - Türkiye Cumhuriyeti nin tasada, kederde, kıvançta birliği gözeten Atatürk milliyetçiliğine bağlı, demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk Devleti olduğu, ilkeleri hâkimleri bağlayan temel hukuk kurallarıdır. 5

Sayın konuklar; Türkiye Cumhuriyeti ni gerek bölgesinde ve gerekse diğer ülkeler arasında önemli kılan husus; lâik, demokratik ve sosyal hukuk devleti olarak, uygar dünyanın evrensel değer ve normlarını bir yaşam tarzı olarak benimsemiş olmasıdır. Bu da, büyük devlet adamı Mustafa Kemal ATATÜRK ün başta harf ve hukuk devrimleri olmak üzere yaptığı devrimlerin bir sonucudur. Bir yargıç olarak, ülkemiz yargı mensuplarının, ülkenin birliğine, ulusun tümlüğüne ve demokratik Cumhuriyet rejiminin niteliklerine yönelebilecek her türlü tehlikenin daima karşısında olacağına olan inancım tamdır. Askerî Yargıtayın gerek bu yapısı ve gerekse yüce Türk ulusu adına, sahip olduğu yargı gücünü kullanırken, çağdaş, demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk devleti olan Türkiye Cumhuriyeti nin ülke bütünlüğünü ve bu niteliklerini koruma konusunda bugüne kadar sürdürdüğü kararlılığını, bundan sonra da devam ettireceğini ifade etmek isterim. Sempozyumumuzu onurlandıran siz seçkin konuklarımıza ve saygıdeğer meslektaşlarımıza tekrar teşekkür ediyor, saygılar sunuyorum. 6

B İ RİNCİ OTUR U M Oturum Başkanı : Konuşmacı : Konuşmacı : Prof.Dr. Köksal BAYRAKTAR Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Alb. Philip MC EVOY İngiltere KKK. Başhukuk Müş.Yrd. Stefan RYDING-BERG İsveç Silâhlı Kuv. Başhukuk Müş. 7

Prof.Dr. Köksal BAYRAKTAR Askerî Yargıtayımızın 90 ıncı kuruluş yılı nedeniyle düzenlenen bu önemli toplantıya katılan seçkin hukukçu zevâtı saygı ile selâmladığımı belirtmek isterim. Bugün gerçekten hepimiz yönünden adeta bir hukuk şöleni yapacağız. Bugün ve yarın devam edecek olan toplantılarda sadece Türk Askerî Ceza Hukukunun mevcut durumu değil, milletler arası alanda çeşitli ülkelerde askerî yargının problemlerini, bu problemlerin çözümlerini ve bu problemlerle ilgili yaklaşımları birlikte göreceğiz. Tıpkı Askerî Yargıtayın 85 inci kuruluşunda olduğu gibi, ki anımsıyorum bundan beş sene önce gene böyle güzide ve seçkin bir topluluk önünde bir toplantı yapılmıştı. O toplantıdaki birbirinden değerli raporlarda olduğu gibi ve bunun Türk hukukuna pek çok katkılar getirdiği gibi, bugünkü toplantının da, bu yıl ki toplantının da bu şekilde olumlu katkılar getireceğini düşünmekteyim. Evet gerçekten sayın Tuğa.Ferhat FERHANOĞLU nun biraz önceki açış konuşmasında belirttiği gibi, bundan tam 90 yıl önce, 1330 o tarihli yıllar 1914 yılında Divan-ı Temyizi Askerî adıyla kurulan Askerî Yargıtay daha sonra hemen 4 yıl sonra Divan-ı Temyizi Askerîye adı altında varlığını devam ettirmiş ve ilginçtir bu bana göre tarihsel önemi haiz olan bir hâldir. 1922 yılında Türkiye Cumhuriyeti Devletinin temelleri kurulurken Askerî Yargıtay ya da Askerî Temyiz varlığını ayrı bir kanunla yeniden ihdas etmiştir. Gerçekten Askerî Yargıtay bunu belirtmek lâzım bütün üzerindeki değerlendirmelere rağmen Askerî Yargıtay bugün, dün olduğu gibi T.C. Devletinin temellerinden biridir, temel kurumlarından biridir ve bugüne kadar bizim öğretim görevliliğini yaptığımız 1960 lardan sonrasında izleyebildiğimiz kadarıyla ve daha önceki yıllardaki dergilerden, kitaplardan okuyabildiğimiz kadarıyla verdiği kararlarla Yargıtayın yanında adalet için, Yargıtayın yanında adil yargılanma için devamlı olarak mücadele vermiş, hukukun üstünlüğünü tüm kararlarına yansıtmış önemli bir kuruluştur. İşte böyle önemli bir kuruluşun biz bugün kutlamasını yapıyoruz. Gene sayın FERHANOĞLU konuşmasında benim hocam bizleri yetiştiren aziz hocamız Prof.Sahir ERMAN ın adını andı, gerçekten Türkiye de Askerî Ceza Hukukunu andığımız zaman, Askerî Ceza Hukuku kavramını ortaya koyduğumuzda Sahir beyi unutmak mümkün değildir. Sahir beyin en son basılan 1987 tarihli Askerî Ceza Hukuku kitabının başında özdeyiş niteliğinde şöyle bir tabir vardır. Son derece önemli ve bunu da Ankara da zannediyorum bundan 15 yıl önce yapılan Askerî Ceza Hukuku Kongresinde belirtmiştir, Sahir ERMAN a göre Askerî Yargıç bir taraftan kanuna yani adalete, diğer taraftan da Türk Bayrağına bakarak karar verir. Sahir bey önsözünde böyle söylüyor ve derki gene Sahir bey o kitabının önsözünde yargıç ve tâbi bunun bir uzantısı olan Askerî Yargıtay Türk Silâhlı Kuvvetleri içinde disiplini adaletli ölçüler içersinde tesis eden bir müessesedir ve bir kişidir. Dolayısıyla disiplin ve adaletin tesisi iki amaçtır. İşte biz bugünkü toplantımızda bu amaca nasıl ulaşıldığını, neler yapıldığını, neler yapılacağını, yabancı ülkelerdeki durumun neler olduğunu birlikte göreceğiz. Şimdi öğleden 8

önceki toplantıda iki konuşmacımız var, bunlardan birincisi İngiltere temsilcisi olarak huzurunuza çıkacak olan İngiltere Kara Kuvvetleri Komutanlığı Başhukuk Müşavir Yardımcısı Alb. Philip MC EVOY. Bunun yanı sıra ikinci konuşmacımız İsveç den gelmiştir ve İsveç temsilcisi Stefan RYDING-BERG. Efendim her iki konuşmacıyı raporlarını takdim etmek ve konuşmalarını sunmak üzere huzurunuza davet ediyorum. Sayın Alb.Philip MC EVOY ve Stefan RYDING-BERG buyurun, evet sabah oturumuna başlıyoruz efendim, lütfen. 9

BİRLEŞİK KRALLIK ASKERÎ YARGISINDA ASKERÎ HÂKİMLERİN STATÜLERİ ( * ) Alb. Philip MC EVOY İngiltere KKK.Başhukuk Müş.Yrd. TARİHSEL GİRİŞ 1 Disiplin hukukunun aslen düzeni temin edecek en uygun yol olan amirler tarafından icrası asılsa da, bazı eylemler daha yüksek ve daha ciddî bir mahkeme tarafından ele alınmak zorundadır. İngiliz askerî tarihinin ilk dönemlerinde beri, bu çeşit eylemler askerî mahkemelerde yargılanmaktadırlar. Askerî mahkeme temellerini Normandiya'lı William ın İngiltere yi işgalinin hemen sonrasında bulur. Zamanla bu mahkemelerdeki hâkimler Askerî hâkim olarak isimlendirilmişlerdir ki bu terimin aslen Chivalry Mahkemesinde hâkim olarak görev yapan Earl Marshal isminin zamanla değişiminden geldiğine inanılır 2. 17 ve 18 inci yüzyıllarda, bir hâkim pozisyonunda olmasının yanı sıra Askerî Hâkim aynı zamanda davada kısmen savcılık görevini de yerine getirirdi. Sanığın adil bir yargılama görmesi anılan durum nedeniyle askerî hâkimin sorumluluğundaydı. Bu garip duruma şimdiki gözlerimizle baktığımız için belki de bu oldukça garip görünüyorsa da, ancak böyle birbirleriyle çelişir görev tiplerinin bir arada icrası günümüzde inanılmaz görünmektedir. 1860 yılında, Savaş Kanunu hâkim-avukat sınıfından savcılık görevini kaldırdı, ancak gene de uzunca bir süre, 1955 yılında hâkim avukat sınıfı bu birbiriyle yükten kurtulana kadar, savcılığa nezaret etme görevi de üstlerinde kalmıştır. 17 nci yüzyıla kadar İngiliz ordusunda askerî disiplinin tesisi Kraliyetin üstün gücünden kaynaklanmaktaydı. Bu zamandan 1881 e kadar bazı askerî suçları kodifiye etmek ve askerî mahkemeler için bir takım yasal temeller sağlamak için bir dizi isyankâr hareketler olmuştur. 1881 yılında, askerî cürümler tam olarak kodifiye eden ve bir nevi askerî mahkemelerin Anayasası ile usul kuralları olan ilk Ordu Kanunu kabul edildi. Bu sistem 1955 yılında güncelleştirildi ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine uyum sağlamak için bir takım reformların yapıldığı 1996 yılına kadar da yürürlükte kaldı. * Bu metnin çevirisi Hâk.Bnb.Abdullah KAYA tarafından yapılmıştır. 1 Çevirenin notu: Metni tam olarak anlayabilmesi için, şayet İngiliz askerî yargı sistemi hakkında bir ön bilgisi mevcut değilse, okuyucuya MORRIS & BİRLEŞİK KRALLIK (Başvuru no. 38784/97) davası kapsamındaki kısmı öncelikle okuması tavsiye edilir. 2 Çevirenin notu: İngilizce de ilk dönemlerde askerî hâkimler için Jugde Martial terimi kullanılmıştır. 10

DİSİPLİN HUKUKU Disiplin hukuku ufak fakat belirsiz eylemleri konu edinmiş olup, İngiliz askerî adalet sisteminin bir bütünlük arz eden önemli bir kısmını oluşturur. Bu sistem genellikle binbaşı ya da yarbay rütbesindeki amirler tarafından yürütülmektedir. Bu amirler hukuk eğitimi almakla birlikte, hukuk fakültesi mezunu değildirler. Uğraştıkları suçlar, tatbik edilecek cezalar ve usul yönetmelik ve yönergelerle belirlenmiştir. Askerin temsil edilme hakkı olmadığı gibi katı delil kuralları da uygulanmaz. Askerin bazı belirli hakları mevcuttur. Savunmasını hazırlamak için süre verilir, hukukî yardım alabilir, askerî mahkemede yargılanmayı tercih etme hakkı vardır ve amirinin verdiği karara karşı bir Disiplin İtiraz Mahkemesine itiraz etme hakkı vardır. Verilen herhangi bir ceza itiraz süresince askıdadır. İşlemler kaydedilir ve sonrasında doğruluğundan emin olabilmek için kontrol edilir. İşlemlerde illegal ya da uygun olamayan bir durum görüldüğünde, asker lehine Disiplin İtiraz Mahkemesine başvurulur. DİSİPLİN İTİRAZ MAHKEMESİ Disiplin İtiraz Mahkemesine bir askerî hâkim tarafından başkanlık edilir ve iki tane de subay üye mevcuttur. Asker duruşmada hazır bulunmalıdır. İddia makamı bir asker hukukçu tarafından temsil edilir. Asker hem maddî olaya, hem verilen cezaya ve hem de yapılan işlemlere itiraz etme hakkına sahiptir. En önemlisi mahkemenin, disiplin amiri tarafından verilen cezadan daha ağır bir cezaya hükmedememesidir. Uygulamada çok az sayıda itiraz yoluna başvurulmakta olup, başvuruların çoğunluğu disiplin cezası verilmesi sırasında izlenen usulde küçük hataların düzeltilmesi şeklinde karar bağlanmaktadır. ASKERÎ MAHKEME Askerî mahkemeler bir dizi askerî ve sivil cürümleri yargılayabilmektedir. İki çeşit askerî mahkeme vardır: Bölgesel ve Genel. Bir Bölgesel Askerî Mahkemenin sınırlı ceza verme yetkisi varken -2 sene mahkûmiyet-, Genel Askerî Mahkemenin bu şekilde bir sınırı yoktur. Her iki mahkemeye de bir Askerî Hâkim tarafından başkanlık edilir. Bölgesel Askerî Mahkemenin en az üç subay ya da askerî memur üyesi varken bu sayı Genel Askerî Mahkemede en az beştir. Her iki mahkemede izlenecek usuller tamamen aynı iken, Genel Askerî Mahkeme tüm cürümler ile birlikte subayları da yargılamaya münhasır yetkilidir. Askerî mahkeme olmasına rağmen, askerî hâkim duruşmayı yönetir, usulü uygular ve tüm hukukî konuları belirleme hakkına sahiptir. En kıdemli subay üye, Mahkeme Başkanı olarak bilinir. 11

GÖZDEN GEÇİRME Askerî mahkemeler tarafından mahkûmiyete dair verilen tüm işlemler ile hükümler Gözden Geçirme ye tâbidir. Gözden Geçirme Gözden Geçirme Otoritesi olarak adlandırılan ve Ordu Kurulu tarafından atanan üniformalı bir subay tarafından kullanılır; ancak bu subay As.Adl.İşl.Bşk.lığından 3 görüş alır. Bu görüş, duruşmada izlenen usul ile cezanın kanunlara uygun olup olmadığına ve değiştirilmesinin gerekip gerekmediğine ilişkindir. Ceza sadece sanığın lehine olacak şekilde değiştirilebilir. Tavsiyeye uymak zorunlu değildir. Ancak genellikle otorite tarafından kabul edilmektedir. ASKERİ ADALET İŞLERİ BAŞKANLIĞI Askerî Adalet İşleri Başkanı sivil olup, Yargılama Ofisi makamını doldurur ve Majesteleri Kraliçe tarafından atanır; Başkan sadece Kraliçe ve İngiltere ile Galler bölgesindeki tüm hâkimlerin atanmasından sorumlu Lortlar Kamarası Başkanına 4 karşı sorumludur. Başkan ücretini Lortlar Kamarası Başkanından alır ve Savunma Bakanlığından tamamen bağımsızdır. Başkan sınırsız sayıda tam gün çalışacak vekiller ve yardımcı hâkim avukatlar 5 atayabilir. Bunlara ek olarak sınırsız sayıda part taym hâkimler de atayabilir. Atama seçim şeklinde olur. Başvuranların en az 5 yıldır fiilî olarak çalışan avukat ya da hukuk müşaviri olması zorunludur. Uygulamada bu makama seçilenlerin deneyimlerinin çok üst düzeyde olması ile askerî mahkemelerde askerlerin savunması ile uğraşanlara öncelik tanınmaktadır. Bir kısım hâkim avukatlar daha önceden askerî hâkim iken emekli olup sivil yaşama dönenler ve müteakiben tekrar askerî hâkim olmak için başvuranlar arasından seçilirler. Yargılamanın bağımsızlığı tüm adalet sistemlerinde kritik öneme haiz olup, As.Adl.İşl.Bşk.lığında da bu hususa çok önem verilir. İlk As.Adl.İşl.Bşk. 1666 da atanmıştır. O dönemde hâkim avukatların sadece mahkeme için davayı hazırlamak fonksiyonları olmayıp, aynı zamanda tanıkları sorgulamak ve yeminli ifadeleri almak gibi idarî görevleri de vardı. 1806 yılında As.Adl.İşl. Bşk.lığı politik bir atama yeri oldu ve askerî disiplinle ilgili tüm konularda Hükümet adına cevap verme yetkisi verildi. Bir yargı makamının politik bir 3 Çev.notu: İngiliz askerî yargısında As.Adl.İşl.Bşk.lığı esasen tüm askerî hâkim sınıfı mensuplarının üyesi olduğu bir sınıf birliği, teşkilat olup Türk yargısı/idarî sisteminden tamamen farklı bir yapı ve işleve sahiptir. 4 Çev.notu: İngiltere de Lortlar Kamarası başkanı aynı zamanda Adalet Bakanlığı görevini yürütmektedir. 5 Çev.Notu: Türk askerî hukuk sistemine tamamen yabancı bir kavram olan Judge Advocate terimi, aslen ABD ve İngiliz askerî yargısının temelini oluşturmaktadır. Bu terim ile As.Adl.İşl.Bşk.lığı bünyesinde olan (bu sınıf mensubu olan) savcı ya da avukat olarak bir askerî davada görev yapabilen hukukçular kastedilmektedirler. 12