1 KENDİNE GÜVEN Kendine güven, kişinin genel olarak kendi fikirlerine, duygularına, öğrenme yeteneğine inanması olarak tanımlanabilir. Kendine güvenen kişi, deneyimlerini doğru değerlendirebilir, karşılaştığı olaylara olumlu ve gerçekçi açıdan bakabilir, kendisi için doğru kararlar alabilir ve hayatındaki değişimlere etkili tepkiler verebilir. Kişinin sahip olduğu olumlu ya da olumsuz özelliklerinin bütününe dair inanışlarını kabul ederek, değerli olduğunu hissedip, kendisine saygı duyabilmesi kendine güven meselesinin temel taşlarındandır. Bu şekilde, kişinin hem kendisi hem de dış dünyayla ilgili duygu ve düşünceleri daha olumlu olabilecek, daha etkili ve yaratıcı davranıp, gelişme fırsatını yakalayabilecektir. Böylece, kendine güven duygusu daha da pekişecektir. Kendine güven içinde bulunduğumuz duruma, zamana ve/veya etrafımızdaki kişilere göre artabilir ya da azalabilir Zaman zaman özgüvende düşüşler yaşamak doğaldır ve kişinin özgüveninin olmadığı anlamına gelmez. Herkes kendini bazen yetersiz hissedebilir ve kendi yeteneklerini diğerleriyle kıyaslayıp mutsuz hissedebilir. Kişinin güven duygusunu etkileyen şeyleri bilmesi, bu özelliklerini tanıması ve hiç kimsenin her zaman sonsuz bir güven duygusuna sahip olmadığını kabul edebilmesi daha güvenli hissetmek açısından oldukça önemlidir.
2 KENDİNE GÜVENİN GELİŞİMİ Ailenin çocukluk dönemindeki tutum ve davranışları, kendine güvenin gelişimi açısından çok önemlidir. Çocuklarını cesaretlendiren, başarıları karşısında olumlu geribildirimler veren, başarısızlıkları olduğunda da gerçekçi ve destekleyici davranabilen aileler kendine güvenin gelişimini olumlu yönde etkilemiş olurlar. Anne ve babanın başarı ve başarısızlık durumlarında kendilerine karşı tutumları da erken yaşlarda çocuğun özgüveninin gelişimde önemli rol oynar. Bir süre sonra, çocuğun oyunlar yoluyla arkadaşlarıyla birlikte yaşadığı deneyimler de önemli olmaya başlar ve çocuklar kim olduklarıyla ve dünyadaki yerleriyle ilgili önemli farkındalıklar geliştirirler. Oyunda hangi rolü alacakları ya da hangi oyuncağı istedikleri gibi bazı kararları kendi başlarına almaya başlarlar. Bu dönemde yaşanan deneyimler ve ailelerinin onlarla ilgili algıları kendine güven duygusunun gelişiminde önemli rol oynar. Okul hayatının başlaması çocukların özgüven duygularının gelişimi açısından önemli bir dönemdir. Okullar öğrencilerin özgüvenlerini, farklılıklarının ve yeteneklerinin diğer insanlar tarafından kabulü yoluyla geliştirebilir. Bu aşamada, çocuğun arkadaşlarıyla ilişkileri ve akran grupları tarafından sosyal kabulü kendine güvenin gelişiminde ve korunmasında en etkili rolü oynar. Aileler ve eğitmenler bu dönemde çocuklara kendi kararlarını alabilme fırsatı tanıyarak onların kontrol duygularının ve böylece özgüvenlerinin gelişmesini destekleyebilirler. Ancak, bazı çocuklar yabancı olan kişilerle yeni kurallar ve değişen yapı içinde ilişki kurmakta ve ortama uyum sağlamakta zorlandığı için kendilerine güven sorunu yaşayabilirler. Böyle durumlara karşı aile ve eğitmenlerin daha dikkatli olması gerekebilir.
3 Ergenlik döneminde, bir çok açıdan önemli değişiklikler yaşanmaya başlanır ve ergenler kendine güven konusunda bazı yeni zorluklarla uğraşmak zorunda kalabilir. Bu dönemdeki hisler utanma duygusuyla yakından bağlantılıdır ve ergenin utanç duygusunu aşmasını kolaylaştırarak yakınlarıyla hislerini konuşabilir olmasına zemin sağlamak kritik önem taşır. Zamanla bedenlerine odaklanma, yaşıtlarıyla ilişkiye odaklanmaya kayar ve ergenliğin sonlarında yakın ilişkiler, kendine güven ve güvensizlik konusunda en önemli kaynak haline gelir. Bu dönemde ergenler, deneyimlerinden birşeyler öğrenmeye, davranışlarının sorumluluklarını almaya ve bazı yetenekler edinmeye başlarlar. Ergenler ilişkileri sayesinde; arkadaşlıkları, eğlenceyi, sosyal becerileri, grup sorunlarıyla başedebilmeyi, çatışmaların üstesinden gelebilmeyi öğrenir. Bütün bu deneyimler, farkındalıkları geliştirme, duygusal olgunluk ve özgüvenin gelişimi için gerekli ortamı hazırlar. Kendine güven, yetişkinlik yıllarında da gelişmeye ve değişmeye devam eder, hiçbir zaman o an içinde olduğumuz andaki ya da dönemdeki haliyle kalmaz Her gelişimsel süreçte ve her deneyimle değişebilir. Bu nedenle yaşam boyu canlı ve hareketli bir döngüdür.
4 KENDİNE GÜVENEN İNSANLARIN TEMEL ÖZELLİKLERİ Kendine güvenen insanların bazı özellikleri şöyle sıralanabilir: Kim olduklarını ve nasıl biri olmayı istediklerini bilirler. Güçlü ve güçsüz yanlarıyla yüzleşebilirler. Kendilerini daha çok olumlu açıdan değerlendirirler ve çoğunlukla değerli hissederler. Kendi yeteneklerine güvenirler. Kendilerine saygı duyarlar. Yaşamlarının kontrolünün kendilerinde olduğunu hissederler. Gerçekçi beklentileri vardır. Eleştiriyi kaldırabilirler. Yeni ve zorlu durumlarda olumlu düşünürler ve girişken davranırlar, bu da başarı yolunda işlerini kolaylaştırır. Bazı beklentileri gerçekleşmediğinde de değerli hissetmeye devam ederler ve hatalarına gülebilirler. İlişkilerde sınırlarını bilirler, yakın davranabilirler ve sağlıklı bağlar kurabilirler. Kaybedebilmeyi, başarısızlığı ve olumsuz deneyimleri göze alabilirler ve hayatın zorlu taraflarına ve zor deneyimlere karşı etkili baş etme yöntemleri vardır. Sadece kendilerine değil başkalarına da güvenebilirler. Sosyal ortamlarına ait hissederler. Sağlıklı bir kimliğe sahip olduklarını hissederler ve bu sağlam zemin sayesinde çoğu zaman mutludurlar. Özetle, sağlam bir özgüven duygusu için öğrenmeye ve farkındalık kazanmaya açık olmak; olumlu ve olumsuz bütün düşünce, duygu ve davranışlarımızı sahiplenerek kişisel bütünlüğümüzü sağlamak; ilişkilerimizin, değerlerimizin ve seçimlerimizin sorumluluğunu almak; -mış gibi yaşamamak, sahici olmak ve son olarak amaçlı yaşamak ve deneyimlerimizden birşeyler öğrenebilmek önemlidir. KENDİNE GÜVEN PROBLEMİ OLAN İNSANLARIN TEMEL ÖZELLİKLERİ Kendine güvensizliğin çoğu zaman gerçekçi bir eksiklikle ya da yetersizlikle ilgisi yoktur. Güvensizlik, genelde çocuklukta öğrendiklerimizden, ailemizin ve toplumun, gerçekçi
5 olmayan beklenti ve standartlarına gereğinden fazla odaklanmaktan kaynaklanır. Kendine güveni düşük olan kişilerin bazı özellikleri şöyle sıralanabilir: Başkalarının fikirlerinden ve davranışlarından kendileriyle ilgili çıkarımlarda bulunurlar. Bu nedenle, başkalarına karşı hassas ve alıngan olurlar. Kendileriyle ilgili imalara tepkisel davranırlar, bu da duygularının değişken, inişli-çıkışlı olmasına neden olur. İlişkilerinde insanlara karşı memnuniyetsizdirler ve başkalarına karşı duyguları sıklıkla değişebilir. Geribildirimlere gereğinden fazla önem verip, olumsuz geribildirimlerle başetmekte zorlanırlar. Kendilerini başkalarının bakış açıları ile değerlendirirler. Kendilerini diğerleriyle çok fazla kıyaslarlar ve diğerlerinin daha başarılı ve mutlu olduklarına inanırlar. Kendilerini aşağı görürler, sosyal ilişkilere girmekte zorlanırlar. Kendilerini hep mercek altında tutup değerlendirirler, iç sesleri daha çok olumsuz ve yargılayıcı olur ve böylece kendilerini, yapabilecekleri bir çok şeyi yapamaz hale getirirler. Kızgın, öfkeli ve yalnız hissederler. Kendilerine yapılan iltifatları ve olumlu taraflarını ya görmezden gelirler ya da ciddiye almazlar. Başarılı hissetmezler, başarılarını küçümserler. Başarısızlık olasılığı yüzünden risk almaktan kaçınırlar. Genelde de zaten başarılı olmayı beklemezler. KENDİNE GÜVENİ OLUMSUZ ETKİLEYEN HATALI DÜŞÜNCELER Ya Hep Ya Hiç: Herşeyi sadece iki uçta algılama ve olayları iyi ya da kötü, siyah ya da beyaz olarak değerlendirme eğilimidir. Bu durumda da tek bir olumsuzluk, olumlu herşeyin yok olmasını sağlayacak önemde olur. Bir hata bile başarılı olmamı engeller., Bugün bana selam vermedi, zaten onun çok kötü bir insan olduğunu biliyordum ben..
6 Mükemmelliyetçilik: Mükemmeliyetçilik gerçekçi olmayan, aşırı yüksek beklentiler içeren düşünce ve duygular bütünüdür ve kişiye zarar verir. Önemli bir başarı kazanılan durumlarda bile kişi kendi beklentilerinin altında kaldığı ve mükemmel olmadığı için başarısız hisseder. Her zaman hayatımdaki bütün insanların sevgisini ve onayını kazanmalıyım., Hayatımın her alanında çok yetenekli ve başarılı olmalıyım.. Genelleme: Karamsar bir bakış açısıyla her şeyi felakete döndürmek, hep olumsuz şeyler yaşanacağını düşünmek ve bir şeyin değerini tek bir deneyime bağlamaktır. Bu iş görüşmesi verimli geçmedi, ben zaten her zaman başarısızım., Beni sevmedi galiba, kimse beni sevmiyor.. Olumsuzların Abartılması / Olumluların Görülmemesi: İyi olan şeyler, kötüler kadar önemli algılanmaz ve olumsuz küçük bir durum bile varolan herşeyi gölgeler. Hayatım boyunca hiç zayıf not almadım ama zaten bir kez zayıf not alırsam mahvolurum., Sevgilimle ilk kez tartıştık, biz zaten iyi bir çift değiliz.. Anlık Duyguların Gerçek Olarak Kabullenilmesi: Olumsuz bir duyguyu doğruluğunu sınamadan gerçek olarak kabul etmek. Bugün derste hiç söz alamadım, aptal gibi hissediyorum, demek ki aptalım.. - meli / - malı lara Fazla Önem Verme: meli, - malı cümleleri genelde mükemmelliyetçi cümlelerdir ve kişinin kendi isteklerinden çok başkalarının beklentilerini içerir. Herkesin üniversitede her konuda söyleyebilecek birşeyleri olmalı ama ben halen bir çok şeyi bilmiyorum. Demek ki bende eksik bir şeyler var..
7 Etiketleme: Etiketleme, kişinin kendisini tek bir davranışıyla ya da özelliğiyle yargılamasıdır. Basite indirgenmiş bir süreçtir ve genelde suçluluk duygusu taşır. 17 yaşındayım ve hiç bir erkek çıkma teklif etmedi, ben çok çirkinim ve değersizim ve bu benim suçum.. ÖZGÜVENİ GELİŞTİRME STRATEJİLERİ 1) Kendi kriterlerinizle değerlendirmeler yapın: Kendinizi başkalarıyla kıyaslayarak ya da toplumun kriterleriyle değil kendi ölçütlerinizle değerlendirin. Kendinizi ne kadar doğru yargılarsanız ve gerçekten iyi düşünürseniz; hem değiştirebileceğiniz yönlerinizi tanır hem de güçlü ve olumlu yönlerinizi fark edebilirsiniz. Duygusal durumunuzun, korkularınızın ya da olumsuz düşüncelerinizin bazen sizin gerçekliğinizle ilgisi olmayabilir. Bir olay sonrasında yetersiz ya da başarısız hissedebilirsiniz ama bu sizi öyle biri yapmaz. 2) Güçlü yanlarınızı vurgulayın ve onlara odaklanın: Her insan hem olumlu hem de olumsuz özellikler barındırır. Kendine güvenin temel öğelerinden biri, olumlu ve olumsuz taraflarınızla kendinizi kabul edebilmenizdir. Ne yapamadığınızdan daha çok neler yapabildiğinize odaklanın. Herkesin bir sınırı olduğunu ve kimsenin mükemmel olmadığını unutmayın. Denediğiniz her şey ve çabalarınız için kendinizi takdir edin ve sonucu gereğinden fazla önemsemeyin. 3) Risk alın ve değişikliklere açık olun: Yeni deneyimlere kazanılacak ya da kaybedilecek durumlar olarak değil, öğrenebileceğiniz fırsatlar olarak yaklaşın. Yeni deneyimler, kendinizle ilgili başka farkındalıklar geliştirmenizi sağlar ve özgüveniniz yükselir. 4) Etiketlemeyin: Kendinizi olumsuz sıfatlarla etiketlemekten kaçının. Kendinize, aptalım, çirkinim, başarısızım gibi olumsuz etiketler verirseniz daha iyi deneyimler yaşama olasılığını da baltalamış olursunuz. Böyle genellemeler yapmak ve kendinizi etiketlemek
8 yerine sadece olumsuz hissettiğiniz olaya veya özelliğinize odaklanın: Bu yaptığım pek akıllıca sayılmaz. ya da Bugün kendimi güzel hissetmiyorum. gibi. 5) Yeteneklerinizi geliştirin: Herşeyi mükemmel yapamayacağınızı, önemli olanın yapmaya çalışmak ve elinizden gelenin en iyisini yapmak olduğunu kendinize hatırlatın. Neleri yapabileceğinizi ve neleri yapamayacağınızı anlamaya çalışın. Yeteneklerinizi hayata geçirmeye çalışın. 6) meli / - malı lardan kurtulun: Kendinize Gerçekten bunu istiyor muyum? diye sorun. Ne istediğinizi bulmaya çalışın ve neyi yapmaya daha yatkın olduğunuzu sorgulayın. Potansiyelinizi gerçekleştirmek için çaba gösterin ve sahip olduğunuz özelliklerin değerlerini farkedin. Kendinize saygı duyun ve öncelikle kendi ihtiyaç ve isteklerinize odaklanın. 7) Ulaşılabilir hedefler belirleyin: Hedeflerinizin gerçekçi ve ulaşılabilir olması ve sonra adım adım onlara ulaşmak için çalışmak sizi geliştirecektir. Ulaşılması çok güç olan hedefler sadece stresi ve başarısızlığı arttırır. 8) Problemleri çözün: Endişeye kapılmayın ve problemlerden kaçmayın. Problemlerinizle yüzleşin. Bazı problemler karşısında güçsüz ve yetersiz hissedebilirsiniz, durum gözünüzde büyüyebilir. Ancak kaçınmak sorunu çözemeyeceği gibi işinizi daha da zorlaştıracaktır. Çözüme doğru bir ilk adım belirleyin ve sadece ona odaklanın. 9) Kendi fikirlerinize ve hislerinize güvenin: Kendine daha çok güvenen biri olmak kendine inanmaya bağlıdır. Başkalarının geribildirimlerine önem verin ama kendi fikirlerinizi ve inanışlarınızı da önemseyin. Dış kriterler yerine iç kriterlere dayanan bir güven ve değer anlayışı daha sağlam temellere dayalıdır.
9 Kendine güven yaşantımızın her alanında ve her aşamasında önemlidir. Yaşam hep adil değildir ve elimizden gelenin en iyisini yapsak bile kimi zaman başarılı olamayabiliriz. Unutmamak gerekir ki; kendine, olumlu özellikleri yok sayacak kadar az güvenmek ve sınırları, eksiklikleri inkar edecek şekilde aşırı güvenmek gerçekçi olmayan ve çoğunlukla hem kişinin kendisini hem de ilişkilerini olumsuz yönde etkileyen tutumlardır. İSTANBUL BİLGİ ÜNİVERSİTESİ PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK BİRİMİ (212) 311 76 74 pdb@bilgi.edu.tr KAYNAKLAR 1) Yurtseven, F. (2011). Kendine Güven. A.Zara (Ed.) Yaşadıkça: Ruhsal sorunlar ve başa çıkma yolları (s. 55-73). İstanbul: İmge Yayınevi.