Görme ve İşitme Engellilerin Üniversite İnternet Sayfalarına Erişebilirliği İshak Keskin İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü ishakkeskin@hotmail.com Esra G. Kaygısız Gaziantep Üniversitesi Oğuzeli Meslek Yüksek Okulu kaygisiz@gantep.edu.tr Nizamettin Oğuz Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı noguz@basbakanlik.gov.tr

Başlıklar Engellilik, Engelli Türleri ve Türkiye de Engelliler, Engelliler için Teknolojiler, Kamu Kurumlarıİnternet Sitelerinin İnternet Sayfaları Standartları, Web Erişilebilirliği, Üniversite İnternet Sayfalarının Değerlendirilmesi, Sonuç, Değerlendirme ve Öneriler.

Engellilik Bedensel / fiziksel / ortopedik, Zihinsel, Görme, İşitme, Konuşma bakımlarından yeti kaybı sonucunda Normal yaşam gereklerine uyamayan, Eğitim, korunma, bakım, rehabilitasyon, danışmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyacı olan kişiler

Engelli Türleri Görme, az görme, renk körlüğü Motor/ Fiziksel İşitme Bilişsel / Zihinsel Konuşma

Türkiye de Engelliler Dünyada 750 milyon engelli Türkiye de 8,5 milyon engelli %0.97 Görme ve İşitme engelli Engelli sayısının Artması! Bilgi erişim ihtiyaçlarının Artması..?

Görme ve İşitme Engelliler İçin Teknolojiler Görme Engelliler için, Kurzweil Okuma Makinesi, Ekran büyütücüleri, Ekran okuyucu yazılımlar, Braille girdi-çıktı donanımları İşitme Engelliler için, Ses ve konuşma çeviricileri, Ses yükselticiler, Frekans ayarlayıcılar, Sinyal sistemleri

Kamu Kurumlarıİnternet Siteleri ve Engellilerin Erişimi Kullanılabilirlik Erişilebilirlik Yazılım ve Donanım Sayfa Yapısı Gezinim Başlıklar Bağlantılar Görünüm Veri Girişi Çoklu Ortam Arama İletişim Güvenlik

TÜRKSAT Erişilebilirlik Standartları İnternet sitesi erişilebilirlik standartlarına uyumluluk Engellilerin kullanabileceği türden formlar tasarlanması, Metin dışındaki her nesne için alt-metin kullanımı, Ek yazılım, betik ve küçük uygulamaların kontrolü, Aygıt bağımsız tasarım, Çerçevelerde başlık kullanımı, Biçimlendirme dili ve stil dokümanı kullanımı, Uygun ve sade bir dil kullanılması,

TÜRKSAT Erişilebilirlik Standartları Gezinim bağlantıları, Engelliler için geçici erişilebilirlik çözümleri, Engelli kullanıcılar için captcha kullanımı, Engelli kullanıcılar için tablo kullanımı, Dokümanların açık ve anlaşılır olması, Bağlam ve yönlendirme bilgisi sunumu, Zaman bağımlı içerik bulunduran sayfalarda kullanıcıya kontrol seçeneği sunulması, Erişilebilirlik test yöntemleri.

Dünyanın Her yerindeki, Her özellikteki, Web Erişilebilirliği Kişi, donanım ve yazılıma Eşit Erişim Olanakları sunar Engelli ve diğer kullanıcıların Algılayabileceği, Anlayabileceği, Gezinebileceği, Kullanabileceği, İçerik yaratarak katkı sağlayabileceği siteler amaçlamaktadır.

Üniversite; Bilime dayalı bilginin üretildiği, geliştirildiği ve bunları kullanabilecek bireylerin yetiştirildiği üst düzey bir eğitim-öğretim kurumudur.

Üniversitelerin Evrimleşmesi Bireysel bilgi üretimi Bireysel bilgi üretiminden toplu bilgi üretimine geçiş (Humboldt Modeli) Alışveriş esasına dayalı kurumlara dönüşme (Amerikan Modeli / şirket üniversite)

Üniversitelerin Sorumluluk ve İşlevleri Geleneksel fonksiyon ve sorumluluklar: Bilgi üretmek, Ürettiği bilgiyi topluma yaymak. Üniversitelerin temel işlevleri / misyonları: Eğitim-öğretim, Temel bilimsel araştırma, Toplum hizmetleri Bu işlevler; Fakülteler, enstitüler, yüksekokullar, konservatuarlar vb. gibi birimler aracılığıyla gerçekleştirilir. Böylelikle, Temel bilimsel ve uygulamalı araştırmalar ile yeni kavramların ortaya çıkmasına ve yaygınlaştırılmasına öncülük ederler.

Üniversite İnternet Sayfalarının Değerlendirilmesi Anadolu, İstanbul, Gazi, Selçuk, Bilkent, İstanbul Aydın ve Yeditepe Üniversiteleri Web Sayfaları, WCAG standartları, Eklentiler nedeniyle sayfaların görüntülenememe sorunlarını ortadan kaldırır. Web sitelerinin çeşitli aygıtlarla görüntülenmesini sağlar. Fare kullanmadan web sayfalarının erişilebilirliğini sağlar. Görsel öğelerin kolay okunması için belli standartlara uygunluğunu kontrol eder. Sayfaların düşük dosya boyutuna sahip olmasını sağlar. Kolay site içi dolaşım için teknoloji ve alternatif yerleşimli menü standartlarını belirler. Yazılı metin bağlantılarının açıklama içermesini sağlar.

Üniversite İnternet Sayfalarının Değerlendirilmesi Selçuk Üniversitesi 40, İstanbul Aydın Üniversitesi 186, Yeditepe Üniversitesi 337 Bilkent Üniversitesi 392, Gazi Üniversitesi 408, İstanbul Üniversitesi 431, Anadolu Üniversitesi 814 Hata..!

Metin Dışındaki Nesneler İçin Alt-metin Kullanımı 10 Ek Yazılım, Betik ve Küçük Uygulamaların Kontrolü 13 Biçimlendirme Dili ve Stil Dokümanı Kullanımı 1 Uygun ve Sade Bir Dil Kullanılması 2 Gezinim Bağlantıları 2 Engelli Kullanıcılar için Tablo kullanımı 4 Bağlam ve Yönlendirme Bilgisi Sunumu 7 Zaman Bağımlıİçerik Bulunduran Sayfalarda Kullanıcıya Kontrol Seçeneği Sunulması 1

Engellilerin Kullanabileceği Türden Formlar Tasarlanması 6, Metin Dışındaki Her Nesne İçin Alt-metin Kullanımı Ek Yazılım 309, Betik ve Küçük Uygulamaların Kontrolü Çerçevelerde Başlık Kullanımı 18, Biçimlendirme Dili ve Stil Dokümanı Kullanım 1, Uygun ve Sade Bir Dil Kullanılması 1, Gezinim Bağlantıları 74, Engelliler için Geçici Erişilebilirlik Çözümleri 61, Engelli Kullanıcılar için Tablo kullanımı 38, Dokümanların Açık ve Anlaşılır Olması 1, Bağlam ve Yönlendirme Bilgisi Sunumu 219, Zaman Bağımlıİçerik Bulunduran Sayfalarda Kullanıcıya Kontrol Seçeneği Sunulması 86.

Engellilere Uygun Formlar Tasarlanması Metin Dışındaki Her Nesne İçin Alt-metin Kullanımı Ek Yazılım, Betik ve Küçük Uygulamaların Kontrolü Biçimlendirme Dili ve Stil Dokümanı Kullanımı Uygun ve Sade Bir Dil Kullanılması istanbul.edu.tr bilkent.edu.tr gazi.edu.tr aydin.edu.tr yeditepe.edu.tr 53 20 19 18 13 136 248 231 63 171 26 21 35 19 36 7 3 3-3 52 2 2 1 2 Gezinim Bağlantıları 85 51 4 11 5 Engelliler için Geçici Erişilebilirlik Çözümleri 22 10 30 20 14 Tablo Kullanımı 27 26 12 12 1 Dokümanların Açık ve Anlaşılır Olması Bağlam ve Yönlendirme Bilgisi Sunumu Zaman Bağımlıİçerik Bulunduran Sayfalarda Kullanıcıya Kontrol Seçeneği Sunulması 2 2 3 1 19 7 72 31 91 1 1-8 -

Sonuç Üniversite Web Sayfalarında Hareketli görüntü, resim gibi görsel öğeler sayıcı fazladır, Nesneler için alt-metinler eksik / hatalı kullanılmaktadır, Gezinim bağlantıları tanımlanmamaktadır, Betik, ek yazılım ve küçük uygulamalar kullanıcılar tarafından yönetilememektedir, Formlar, metin alanları, radyo düğmeleri engelli kullanıcılar ile etkileşimli değildir.

Öneriler: Tasarım açısından Üniversite Web Sayfaları Görsel ifadeler az kullanılmalı ve kullanılanlar açıklanmalıdır, İşitsel öğeler metin ifadeleriyle desteklenmelidir, Kayan yazılar kullanıcı denetiminde olmalıdır,.pdf uzantılı dosyalar ekran okuyucular tarafından okunamadıkları için kullanılmamalıdır, Kayıt alanı gerektiren alanlar ve metin formatındaki captcha kullanımları ses ile desteklenmelidir, Yüksek karşıtlıklı renkler kullanılmalıdır, Ek yazılım, aygıt ve betik uygulamaları aygıt bağımsız çalışmalıdır, Yayınlanmadan önce mutlaka test edilmelidirler

Öneriler: Kurumsal Olarak Engelli Öğrenci Birimleri, engelli öğrencilerin üniversite Web sayfalarından beklentilerini belirlemelidir, Üniversite web sayfaları engelli öğrencilerin eğitim ve öğrenim hayatlarını kolaylaştıracak yardımcı arayüzler sunmalıdır, Uzaktan eğitim ders içerikleri ve kullanıcı arayüzleri engelli erişimlerine uygun hale getirilmelidir, Üniversite web sayfaları tasarımda uyulması gereken kurallara (Kamu Kurumlarıİnternet Siteleri Standartları ve Önerileri Rehberi gibi yazılı standartlara) göre oluşturulmalıdır, İnternet üzerinden sağlanan Ders Alma, Ders Seçme, Ders Kaydı; Kütüphane hizmetlerine Web erişilebilirliği sağlanmalıdır

Web Sayfalarının Ekran Okuyucu Programları ile Değerlendirilmesi Sürecindeki Katkıları için Türkçe Öğretmeni Fahriye Sinem Ulusoy a Çok Teşekkür Ederiz...