HR ÜZFDergisi, 2004, 8 (2):11-15 JAgric Fac HR U 2004, 8 (2):11-15 YAŞ ÜZÜM CİBRESİNE DEĞİŞİK KATKI MADDELERİ İLAVESİNİN SİLAJ KALİTESİ ile in vitro KURUMADDE SİNDİRİLEBİLİRLİK DÜZEYLERİNE ETKİSİNİN ARAŞTIRILMASI ÖZET Abdullah CAN * Nihat DENEK Şahin TÜFENK Geliş Tarihi: 04/09/2003 Bu çalışmada, yaş üzüm cibresine değişik katkı maddeleri ilavesiyle elde edilen silajların yem kaynağı olarak kullanılabilirliği araştırılmıştır Üre, üre + melas ve üre + buğday katkıları silajların ham protein içeriğini arttırmıştır (P<005) Kontrol, ağırlık esasına göre %05 üre, %5 melas, %5 buğday, %05 üre+%5 melas, %05 üre+%5 buğday ve %05 üre+%5 melas+%5 buğday grupları için ADF değerleri sırasıyla %7305, %7453, %6926, %6398, %7238, %6532 ve %6493 KM olarak, NDF değerleri ise sırasıyla %7572, %7296, %7231, %7002, %7400, %6831 ve %6859 olarak belirlenmiştir (P<005); ph değerleri ise aynı sıraya göre 462, 482, 468, 481, 472, 471 ve 457 olarak bulunmuştur Silajlara üre ve buğday katkıları kontrol ve diğer silajlar ile kıyaslandığında ph değerlerini istatistiksel olarak önemli düzeyde arttırmıştır (P<005) Kontrol, ağırlık esasına göre %05 üre, %5 melas, %5 buğday, %05 üre+%5 melas, %05 üre+%5 buğday ve %05 üre+%5 melas+%5 buğday grupları için sırasıyla %3637, %3812, %3861, %4605, %3883, %4776 ve %4780 olarak belirlenmiştir (P<005) Tüm silajlara üre, melas ve buğday katkısı silajların KM sindirimini arttırırken, buğday ilave edilen tüm gruplarda in vitro sindirim değerleri diğer gruplardan istatistiksel olarak yüksek bulunmuştur (P<005) Anahtar Kelimeler: Üzüm cibresi, silaj, in vitro kuru madde sindirilebilirliği EFFECT of DIFFERENT ADDITIVES on SILAGE QUALITY and in vitro DRY MATTER DIGESTIBILITY of WET GRAPE POMACE ABSTRACT This study was carried out to investigate possibility of wet grape pomace silage as feed source ensiled with different silage additives Urea, urea+ molasses and urea +ground wheat grain increased crude protein content of silages (P<005) ADF, NDF, and ph values of control, 05% urea, 5% molasses, 5% ground wheat grain, 05% urea+ 5%molasses, 05% urea + 5% ground wheat grain and 05% urea + 5% molasses + 5% wheat grain added silages (weigh basis) were determined as 7305, 7453, 6926, 6398, 7238,6532 and 6493; 7572, 7296, 7231, 7002, 7400, 6831 and 6859 % DM basis; 462, 482, 468, 481, 472, 471 and 457, for the groups respectively Urea and ground wheat supplementation significantly increased the ph value of silage compared to control and other additives (P <005) In vitro dry matter digestibility of control, 05% urea, 5% molasses, 5% ground wheat grain, 05% urea+ 5%molasses, 05% urea + 5% ground wheat grain and 05% urea + 5% molasses + 5% wheat grain added silages were determined as 3637, 3812, 3861, 4605, 3883, 4776 and 4780 %, for the groups respectively While urea, molasses and ground wheat grain additives increased in vitro dry matter digestibility of silages (P<005), ground wheat grain added silages had the highest in vitro dry matter digestibility values (P < 005) Keywords: Grape pomace, silage, in vitro dry matter digestibility Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü, 63040, Şanlıurfa Harran Üniversitesi Veteriner Fakültesi, 63200, Şanlıurfa * Sorumlu Yazar ACAN a_can_2000@yahoocom
Can ve ark GİRİŞ Ülkemizde ruminantların beslenmesinde vazgeçilmez bir kaynak olan kaba yem üretimi gerek kalitatif ve gerekse kantitatif olarak yetersizdir Kaba yem üretiminin yetersiz oluşu, hayvan beslemede yem değeri düşük sap, saman ve kavuz gibi kalitesiz kaba yem kaynaklarının kullanımını zorunlu hale getirmektedir Yem bitkileri üretiminin yetersizliği araştırıcıları alternatif yem kaynaklarına yöneltmektedir Gıda sanayii artıklarının yem kaynağı olarak kullanılması, hem hayvanların yem ihtiyaçlarının karşılanmasını, hem de artıkların çevreyi kirletmesine engel olmaktadır Gıda sanayii artıklarından birisi de fermantasyon sanayii artığı olan üzüm cibresidir (Sarıçiçek 2002) Şanlıurfa Tekel Suma Fabrikasında 2002 yılı itibariyle 520 ton yaş üzüm alkol elde etmek amacıyla işlenmiş, 156 ton yaş üzüm cibresi elde edilmiştir Üzüm cibresi, alkol elde edilirken üzümün ya olduğu gibi çöp ve sapları ile birlikte, yada çöplerinden ayrıldıktan sonra sıkılması sonucu elde edilen bir artıktır (Akyıldız, 1983) Silajların besin madde eksikliklerini tamamlamak ve iyi bir konservasyon sağlamak amacıyla, son yıllarda birçok silaj katkı maddesi geliştirilmiş olup bunlar, asitler, tuzlar, şekerler, biyolojik etmenler ve azot içeren bileşiklerdir Katkı maddeleri silajın saklanması sırasında besin madde kaybını azaltmak ve silolanan ürünün besin madde içeriğini arttırmak amacıyla da kullanılmaktadırlar (Wilkinson, 1986) Silajlara üre ve melas katkısı iyi ve pekiyi kalitede silaj elde edilmesine yardımcı olmaktadır (Türemiş ve ark, 1997) Silajlara üre ilavesinin, silaj ph ve ham protein değerlerini arttırdığı, melas ilavesinin ise ph değerini düşürdüğü, laktik asit düzeyini ve yem tüketimi ile günlük canlı ağırlık artışını arttırdığı bildirilmektedir (Lattemae ve ark, 1996) Bu çalışma, alkol sanayii yan ürünlerinden olan yaş üzüm cibresine değişik katkı maddeleri ilavesiyle elde edilen silajının silaj kalitesi ile in vitro kuru madde sindirilebilirlik düzeylerine etkisinin araştırılması amacıyla yapılmıştır MATERYAL ve METOT Araştırmada silaj materyali olarak Şanlıurfa Tekel Suma Fabrikasından temin edilen yaş üzüm cibresi kullanılmıştır Yaş üzüm cibresinin %465 olan kuru madde içeriği silolamaya uygun olması bakımından su ilave edilerek kuru maddesi %30 a düşürülmüştür Yaş üzüm cibresi kontrol, ağırlık esasına göre %05 üre, %5 melas, %5 buğday, %05 üre+%5 melas, %05 üre+%5 buğday ve %05 üre+%5 melas+%5 buğday ilave edilerek 7 grup oluşturulmuştur Yedi katkı grubu ve 3 er tekerrür olmak üzere toplam 21 adet silaj örneği 1 litrelik cam kavanozlara sıkıştırılarak doldurulmuştur Silo suyunun drenajını sağlamak amacıyla kavanozların kapakları delinerek 48 saat süre ile silo suyu drenajı sağlanmıştır Bu süre sonunda kavanozların kapaklarındaki delikler hava almayacak şekilde bantlanarak kapatılmıştır Kavanozlar 45 günlük inkubasyondan sonra açılmıştır Silajlar açıldıktan hemen sonra ph değerleri ölçülmüştür Bunun için 25 g silaj örneği üzerine 100 ml saf su ilave edilmiş ve blender yardımıyla karıştırılarak oluşan sıvının ph sı ölçülmüştür Silajların Fleig puanlaması Kılıç (1984) ın bildirdiği; Fleig Puanı = 220 + (2 x % Kuru Madde - 15) 40 x ph eşitliği ile hesaplanmıştır Kurumadde (KM), ham protein (HP) ve ham kül (HK) analizleri Weende analiz sistemine göre (Bulgurlu ve Ergül, 1978), ADF ve NDF analizleri ise Van Soest ve Robertson (1979) un bildirdikleri yönteme göre yapılmıştır Silaj örneklerinin in vitro kuru madde sindirilebilirlikleri Tilley ve Terry (1963) nin bildirdiği ve Marten ve Barnes (1980) tarafından modifiye edilmiş iki fazlı sindirim yöntemine göre yapılmıştır Araştırmadan elde edilen verilerin istatistiksel değerlendirilmesinde varyans analizi, gruplar arası farklılığın belirlenmesinde ise Duncan çoklu karşılaştırma testi uygulanmıştır (Stell ve Torrie, 1980) Bu amaçla SAS (1985) paket programı kullanılmıştır ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA Yaş üzüm cibresinin kontrol, üre, melas, buğday, üre+melas, üre+buğday ve üre+melas+buğday gruplarının kuru madde içerikleri sırasıyla %3515, %3527, %3528, %3876, %3681, %3601 ve %3814 olarak belirlenmiştir (P<005) (Çizelge 1) Akyıldız (1967) nin yaş üzüm cibresi için bildirdiği kuru madde değeri (%3765) bu çalışmadan elde edilen tüm grupların kuru madde değerlerine yakın bulunmuştur Yaş üzüm cibresi silajlarına üre, melas, üre + melas ve üre + buğday ilavesinin silajların kuru madde düzeylerini önemli düzeyde arttırmadığı, buğday ve üre+melas+buğday katkısının ise kontrol silajı ile karşılaştırıldığında kuru madde düzeyini önemli düzeyde arttırdığı tespit edilmiştir (P<005) Bu sonuç Türemiş ve ark (1997) silajlara tahıl katkısının silaj kuru- 12
Can ve ark Çizelge 1 Yaş üzüm cibresinin değişik katkı maddeleri ilavesiyle elde edilen silajının, silaj kalitesi ile in vitro kuru madde sindirilebilirlik düzeylerine etkisi (% KM) Muamele Kuru Madde Ham Kül Organik Madde Ham Protein ADF NDF PH In vitro kuru madde sindirilebilirliği (%) Fleig Puanı Kontrol 3515 c 527 a 9472 d 904 d 7305 a 7572 a 462 bc 3637 c 9052 ab Üre 3527 c 514 b 9486 c 1239 a 7453 a 7296 ab 482 a 3812 bc 8273 c Melas 3528 c 524 ab 9476 cd 934 d 6926 ab 7231 ab 468 b 3861 b 8850 b Buğday 3876 a 479 d 9521 a 1048 c 6398 b 7002 bc 481 a 4605 a 8998 b Üre+melas 3681 bc 527 a 9473 d 1156 b 7238 a 7400 a 472 b 3883 b 8996 b Üre+Buğday Üre+ melas +Buğday 3601 c 500 c 9500 b 1257 a 6532 b 6831 c 471 b 4776 a 8676 b 3814 ab 498 c 9502 b 1260 a 6493 b 6859 c 457 c 4780 a 9834 a SEM 009 004 004 019 179 115 001 068 122 Aynı sütundaki farklı harfler muameleler arasındaki istatistiksel farklılıkları vurgulamaktadır (P<005) madde düzeyini arttırdığı yönündeki bildirimini destekler nitelikte bulunmuştur Değişik katkılar ilave edilerek hazırlanan yaş üzüm cibresi silajının organik madde düzeyleri bakımından en yüksek değer (%9521) buğday muamelesinden, en düşük değerler ise kontrol ve üre+melas katkılı gruplardan (%9472 ve 9473) elde edilmiştir (P<005) Melas ilave edilen gruplardaki organik madde düşüklüğü melasın içeriğinde bulunan yüksek düzeyde mineral madde kapsamından kaynaklanabilir Akyıldız (1967) nin üzüm cibresi için bildirdiği organik madde değeri (%921 kuru maddede) bu çalışmadan elde edilen değerlerden düşük bulunmuştur Bu durum üzüm cibresinin elde edilişinde, depolanmasında ve nakliyesinde toprak ya da kum ile karışmış olabileceği düşüncesini akla getirmektedir Melas hariç, tüm katkılar silajların ham protein değerlerini yükseltmiştir (P<005) Yaş üzüm cibresi için Akyıldız (1967) ham protein değerini (%797-983 kuru maddede) olarak bildirmekte, bu değer bu çalışmada kontrol silajlarından elde edilen ham protein değerine yakın bulunmuştur Sarıçiçek (2002) ve Coşkun ve ark (1998) kuru üzüm cibresi için ham protein değerini sırasıyla %1154 ve %130 olarak bildirmektedirler Bu değerler, bu çalışmada üre, buğday, üre+melas, gruplarından elde edilen değerlere yakın bulunmuştur Kontrol silajı ile karşılaştırıldığında buğday, üre+buğday ve üre+melas+buğday katkıları silajın ADF değerini istatistiksel olarak düşürürken (P<005), melas ve üre+melas katkılı grupta düşüş rakamsal düzeyde gerçekleşmiştir Buğday, grupları ilave edilen grupların NDF içeriği kontrol silajından istatistiksel olarak düşük bulunmuştur (P<005) Nitekim bazı araştırıcılar farklı silo materyallerine melas ilavesinin silaj ADF, NDF ve ham selüloz değerlerini düşürdüğünü bildirmektedirler (Kurtoğlu ve Coşkun, 1998; Castle ve Watson, 1985) Bu çalışmadan elde edilen ADF ve NDF değerleri incelendiğinde de buğday ve melas ilavesinin silaj ADF ve NDF değerlerini düşürmesi, buğday ve melasın çok düşük düzeyde ADF ve NDF içeriğine sahip olmalarından kaynaklanabilir Yine, Bolsen ve ark (1996) bu azalmanın melasın laktik asit bakterilerini başta olmak üzere bazı anaerob bakterilerin sayılarını arttırmalarına bağlı olarak, silajdaki ADF, NDF ve ham selülozun yıkımını arttırmalarından kaynaklanabileceğini bildirmektedirler Yine bu çalışmadan kontrol silajı için elde edilen ADF ve NDF değerleri (7305 ve 7572) Coşkun ve ark (1998) nın kuru üzüm cibresi için bildirdikleri ADF ve NDF (540 ve 550) değerlerinden yüksek bulunmuştur Üzüm cibresinin ADF ve NDF değerleri içerdikleri üzüm çöpü, üzüm sapı ve çekirdekle doğru 13
Can ve ark orantılı olduğundan bu farklılık bu çalışmada kullanılan üzüm cibresinin çöp, sap ve çekirdek içeriği yönünden zengin olduğu düşüncesini akla getirmektedir Silajların kalitelerinin belirlenmesinde önemli kriterlerden birisi de silajların ph değerleridir (Kiermeier ve Renner 1963) Çalışmada Farklı katkılar ilave edilerek hazırlanan yaş üzüm cibresi silajlarının ph değerleri bakımından en düşük değeri üre+melas+buğday muamelesinden (457), en yüksek değer (482) ise tek başına üre muamelesinden elde edilmiştir (P<005) Silajlara üre ve buğday katkıları kontrol ve diğer silajlar ile kıyaslandığında ph değerlerini istatistiksel olarak önemli düzeyde arttırmıştır (P<005) Üre ilave edilen grupta ph değerinin artmasının sebebi, silajda laktik asit bakteri fermentasyonu için gerekli olan kolay eriyebilir karbonhidrat kapsamının düşük olması, üreden kaynaklanan ham protein düzeyindeki artış ve fermentasyon esnasında proteinlerin amonyağa dönüştürülmelerinden (Kılıç, 1984) kaynaklandığı düşünülmektedir Benzer şekilde, Türemiş ve ark (1997) da silajlara üre katkısının silaj ph değerini yükselttiğini bildirmektedirler Çalışmada farklı katkılar ilave edilerek hazırlanan yaş üzüm cibresi silajlarının in vitro kuru madde sindirilebilirlikleri kontrol, üre, melas, buğday, üre+melas, üre+buğday ve üre+melas+buğday grupları için sırasıyla %3637, %3812, %3861, %4605, %3883, %4776 ve %4780 olarak belirlenmiştir (P<005) Tüm silajlara üre, melas ve buğday katkısı silajların KM sindirimini arttırırken, buğday ilave edilen tüm gruplarda in vitro sindirim değerleri diğer gruplardan istatistiksel olarak yüksek bulunmuştur (P<005) Melas ve buğday ilavesi ile sindirimdeki artış melas ve buğday nın kolay eriyebilir karbonhidrat içeriklerinin ve sindirilebilirliklerinin yüksek olmasına bağlanabilir Sarıçiçek (2002) kuru üzüm cibresinin in vivo ve in vitro enzim tekniği ile kuru madde sindirilebilirliklerini sırasıyla (%3165 ve %1574) olarak belirlemiştir Bu çalışmadan elde yaş üzüm cibresi kontrol silajının in vitro rumen sıvısı ile belirlene kuru madde sindirilebilirlik değeri (%3637) Sarıçiçek (2002) nin bildirdiği değerlerden yüksek bulunmuştur Bu farklılık yaş üzüm cibresinin silolanmasıyla kuru madde sindirilebilirliğinin artabileceği düşüncesini akla getirmektedir Değişik katkılar ilave edilerek hazırlanan yaş üzüm cibresi silajının Fleig puanları kontrol, üre, melas, buğday, üre+melas, grupları için sırasıyla 9052, 8273, 8850, 8998, 8996, 8676 ve 9834 KM olarak belirlenmiştir (P<005) Tüm gruplardan elde edilen Fleig puanları pekiyi düzeyde bulunmuştur Sonuç olarak, yaş üzüm cibresinin silolanabileceği, üre, melas ve buğday katkılarının silajları azot, enerji ve in vitro kuru madde sindirilebilirliği yönünden desteklediği, yaş üzüm cibresi silajının ph, in vitro kuru madde sindirilebilirliği ve Fleig puanlaması bakımından en uygun katkının %05 üre+%5 melas+%5 buğday olabileceği ve ülkemizde ruminantların kaba yem açıklarının kapatılmasında ve çevre kirliliği ile besin madde kaybının önlenmesinde yaş üzüm cibresini silolamanın uygun olabileceği sonucuna varılmıştır KAYNAKLAR Akyıldız, AR 1967 Türkiye Yem Maddeleri AÜ Ziraat Fakültesi Yayınları Yayın No: 293 Ankara 21 sayfa Akyıldız, AR 1983 Yemler Bilgisi ve Teknolojisi AÜ Ziraat Fakültesi Yayınları Yayın No: 868 Ders Kitabı 234, 411 sayfa, Ankara Bolsen, KK, Ashbell, G ve Weinberg, ZG 1996 Silage fermentation and silage additives Ajas, 9 (5), 483-493 Bulgurlu, Ş ve Ergül, M 1978 Yemlerin Fiziksel, Kimyasal ve Biyolojik Analizleri EÜ Ziraat Fakültesi Yayınları, Yayın No: 127, İzmir, 176 sayfa Castle, ME ve Watson, JN 1985 Silage and milk production Studies with molasses and formic acid asadditive for grass silage Grass and Forage Science, 40, 85-92 Coşkun, B, Şeker, E ve İnal, F 1998 Yemler ve Teknolojisi SÜ Veteriner Fakültesi Yayın Ünitesi, Konya Kılıç, A 1984 Silo Yemi Bilgehan Basımevi İzmir, 350 sayfa Kiermeier, F ve Renner, E 1963 Der ph- wert ais Kriterium der Verwendbarkeit von Silage für die milchvieh Fütterung Das Wirtschaftseiq Futterq 106-113 Kurtoğlu, V ve Coşkun, B 1998 Mikrobiyal inokulant ile Hazırlanan Yonca Silajının Süt ineklerinde Süt Verimi ve Bileşimi ile inokulasyonun Silaj Kalitesi Üzerine Etkisi Doktora Tezi, SÜ Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Konya 14
Can ve ark Lattemae, P, Ohlsson, C ve Lingvall, P 1996 The Effect of molasses and formic acid on quality of red-clover silage Swedish J Agric Res 26, 31-41 Marten, G C ve Barnes, R F 1980 Prediction of energy digestibility of forages with in vitro rumen fermentation and fungal enzyme systems Alınmıştır : Proceedings of International Workshop on Standardization of Analytical Methodology for Feed (Ed) W J Pigden, C C Balch, ve M Graham, Int Dev Res Center, Ottawa, Canada, 61-71 Sarıçiçek, B Z ve Kılıç, Ü 2002 Üzüm cibresinin yem değerinin belirlenmesi üzerine bir araştırma Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 17 (1), 9-12 SAS, 1985 SAS user s guide: Statistic Statistical Analysis Systems Institute Inc, Cary, NC Steel, RCD ve Torrie, JH 1980 Principles and Procedures of Statistics A Biometrical Appoach Mc Graw-Hill Book Company New York, 663 sayfa Tilley, JMA ve Terry, RA 1963 A two-stage technique for in vitro digestion of forage J Br Grassl Soc, 18, 104-111 Türemiş, A, Kızılşimşek, M, Kızıl, S, İnal, İ ve Sağlamtimur, T 1997 Bazı katkı maddelerinin Çukurova koşullarında yetiştirilebilen bazı yazlık yem bitkileri ve karışımlarından yapılan silajlar üzerine etkilerinin saptanması üzerine bir araştırma Türkiye I Silaj Kongresi 16-19 Eylül, Bursa, 166-175 Van Soest, PJ ve Robertson, JB 1979 Systems of Analyses for Evaluation of Fibrous Feed Alınmıştır: Proceedings of International Workshop on Standardization of Analytical Methodology for Feed (Ed) W J Pigden, C C Balch, ve M Graham, Int Dev Res Center, Ottawa, Canada, 49-60 Wilkinson, JM 1986 Silage Additives Up to Date Span, 29 (3), 111-113 15