Genelge No : 2005/4 Çıkarıldığı Tarih : 26.01.2005 Yürürlük Tarihi : 26.01.2005 Konusu : Đşlem Esasları Yapılan Değişiklikler : 25.04.2005 tarihli, 2005/19 No lu Genelge ile 27.06.2005 tarihli, 2005/20 No lu Genelge ile 16.12.2005 tarihli, 2005/26 No lu Genelge ile 10.03.2006 tarihli, 2006/31 No lu Genelge ile 21.02.2007 tarihli, 2007/49 No lu Genelge ile 11.06.2007 tarihli, 2007/52 No lu Genelge ile 13.08.2007 tarihli, 2007/54 No lu Genelge ile 07.11.2007 tarihli, 2007/56 No lu Genelge ile 16.01.2008 tarihli, 2008/59 No lu Genelge ile 14.03.2008 tarihli, 2008/62 No lu Genelge ile 23.09.2008 tarihli, 2008/72 No lu Genelge ile 27.03.2009 tarihli, 2009/87 No lu Genelge ile 01.07.2009 tarihli, 2009/88 No lu Genelge ile 05.10.2009 tarihli, 2009/92 No lu Genelge ile
03.11.2009 tarihli, 2009/96 No lu Genelge ile 30.12.2009 tarihli, 2009/104 No lu Genelge ile 10.03.2010 tarihli, 2010/107 No lu Genelge ile 17.12.2010 tarihli, 2010/130 No lu Genelge ile 28.06.2012 tarihli, 2012/158 No lu Genelge ile Sayfa 2/18
Đçindekiler 1. KISALTMALAR VE TANIMLAR 2. ĐŞLEM SĐSTEMĐ 3. PAZARLAR 3.1. ANA PAZAR 3.2. ÖZEL EMĐRLER PAZARI VE ÖZEL EMĐR ĐLAN PAZARI 4. GÜNLÜK ĐŞ AKIŞI VE SEANS SAATLERĐ 4.1. ĐŞLEM YAPILMAYAN DÖNEM 4.2. NORMAL SEANS 4.3. UZLAŞMA FĐYATININ ĐLANI VE TEMĐNAT TAMAMLAMA ÇAĞRILARININ YAPILMASI 4.4. TAKAS SÜRESĐ 4.5. FĐYAT SABĐTLEME SEANSLARI 5. ĐŞLEM YÖNTEMLERĐ 5.1. SÜREKLĐ MÜZAYEDE YÖNTEMĐ 5.2. TEK FĐYAT YÖNTEMĐ 6. UZLAŞMA FĐYATI VE UZLAŞMA FĐYATI KOMĐTESĐ 7. ĐŞLEMLERĐN DURDURULMASI 8. EMĐRLER 8.1. EMĐRLERĐN BORSAYA ĐLETĐLMESĐ 8.2. EMĐRLERĐN EŞLEŞMESĐ 8.3. EMĐR YÖNTEMLERĐ 8.3.1. Limit (LMT) 8.3.2. Piyasa (PYS) 8.3.3. Kapanış Fiyatından (KAP) 8.4. EMĐR TÜRLERĐ 8.4.1. Kalanı Pasife Yaz (KPY) 8.4.2. Gerçekleşmezse Đptal Et (GĐE) 8.4.3. Kalanı Đptal Et (KĐE) 8.4.4. Şarta Bağlı (SAR) 8.5. EMĐR SÜRELERĐ 8.5.1. Seans Emri (SNS) 8.5.2. Günlük Emir (GUN) 8.5.3. Đptale Kadar Geçerli Emir (ĐKG) 8.5.4. Tarihli Emir (TAR) 8.6. EMĐR GĐRĐŞĐNDE KISITLAMALAR 8.7. EMĐR DÜZELTME 8.8. EMĐR ĐPTALĐ 8.9. TOPLU EMĐR DOSYALARI 9. TEMSĐLCĐ YETKĐ SEVĐYELERĐ 10. VERĐ YAYINI 11. VERĐLERĐN KAYBI 12. BORSA ĐŞLEM SALONUNA GĐREBĐLECEKLER 13. BORSANIN YETKĐLERĐ Sayfa 3/18
14. BORSA BÜLTENĐ 15. VOBĐS ĐN KULLANILMASI 16. EŞLEŞME ANINDA EMĐR ĐPTALĐ 17. ĐRADĐ EMĐR ĐPTALĐ 18. DĐĞER HUSUSLAR 18.1. UYGULAMA VE YORUM 18.2. DEĞĐŞĐKLĐKLER Sayfa 4/18
1. Kısaltmalar ve Tanımlar Bu Genelgede geçen; Borsa veya VOB : Vadeli Đşlem ve Opsiyon Borsası Anonim Şirketini, VOBĐS veya Sistem : Vadeli Đşlem ve Opsiyon Borsası Đşlem Sistemini, Takasbank : ĐMKB Takas ve Saklama Bankası Anonim Şirketini, TVĐS : Takasbank Vadeli Đşlemler Sistemini, Kanun : Sermaye Piyasası Kanununu, Borsa Yönetmeliği : 27.03.2004 tarihli ve 25415 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Vadeli Đşlem ve Opsiyon Borsası Yönetmeliğini, Genel Yönetmelik : 23.02.2001 tarihli ve 24327 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Vadeli Đşlem ve Opsiyon Borsalarının Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmeliği, Temsilci : Borsa Yönetmeliğinde belirtilen üye temsilcisini, Sözleşme : Vadeli işlem sözleşmesini, Sözleşme tipi : Vade ayları dışındaki tüm özellikleri aynı olan sözleşmeleri, Piyasa : Üyelik Esasları Genelgesinde belirtilen piyasaları, Normal temsilci : Bu Genelgenin 9 uncu maddesinde Normal Temsilci için tanınmış yetkilere sahip temsilciyi, Yönetici temsilci : Bu Genelgenin 9 uncu maddesinde Yönetici Temsilci için tanınmış yetkilere sahip temsilciyi, TCMB : Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasını, SPK veya Kurul : Sermaye Piyasası Kurulunu, ĐMKB : Đstanbul Menkul Kıymetler Borsasını, VOBKE : Vadeli Đşlem ve Opsiyon Borsası Kullanıcı Ekranını, VOBAPI : 2005/8 No lu Üye Sistem Erişimi Genelgesinde tanımlanan VOB Uygulama Programlama Arayüzünü, Đlgili Mevzuat : Kanun, SPK nın Tebliğ ve diğer düzenlemeleri ile Genel Yönetmelik, Borsa Yönetmeliği ve Borsa Genelge ve diğer düzenlemelerini, Borsa Günü : Borsanın işlem için açık olduğu iş günlerini, T Günü : Đşlemin gerçekleştiği ve/veya hesapların güncelleştirildiği Borsa Gününü, T+1 Günü : T gününden bir sonraki Borsa Gününü ifade eder. 2. Đşlem Sistemi Borsada sözleşmelere ilişkin alım, satım ve diğer işlemler VOBĐS adı verilen bilgisayarlı işlem sistemi üzerinde gerçekleşir ve burada gerçekleşen tüm işlemler işlemleri gerçekleştiren üyeleri ve üyeler vasıtasıyla Borsaya emir ileten üye müşterilerini bağlar. VOBĐS in temel özellikleri şunlardır: 1. VOBĐS e Borsa tarafından belirlenen yöntemlerle uzaktan erişim yoluyla ya da VOB işlem salonu kullanılarak emir iletilebilir. VOBĐS te veya VOBĐS e erişimde arızaların oluşması durumunda Borsa emirlerin telefonla iletilmesini şart koşabilir. Bu durumda Sayfa 5/18
emirler sisteme Borsa personeli tarafından girilir. Üyeler uzaktan erişim yöntemiyle emir girerken VOBKE yi kullanır. 2. Đşlemler, iletilen emirlerin fiyat önceliği ve zaman önceliği esaslarına dayanan bir algoritmayla elektronik ortamda eşleştirilmesi sonucunda gerçekleştirilir. 3. Emirler hesap bazında girilir. Hesapların açılması, açılan hesaplar için işleme başlama zamanına dair hususlar Takas ve Temerrüt Esasları Genelgesinde düzenlenir. Emirlerin hesap bazında girilmesi, üyelerin müşterilerinin işlemlerinden ve açık pozisyonlarından sorumlu olması esasını değiştirmez. Borsa VOBKE aracılığıyla teminatlar ve pozisyonların üye bazında ve/veya hesap bazında da takip edilmesine imkan tanır. Borsa, piyasada gerçekleşen işlemlere ilişkin gerek gördüğü bilgileri VOBKE aracılığıyla üyelerine duyurabilir. VOBKE de yer alacak bilgiler Borsa tarafından önceden haber verilmeksizin değiştirilebilir. Borsa Yönetmeliğinin 139 uncu maddesi çerçevesinde yapılacak bilgilendirmeler saklıdır. 4. VOBĐS, işlem anında yeterli teminatın varlığını TVĐS ile çevrim-içi olarak bağlanmak suretiyle kontrol eder. Bu kontrol, emirlerin girişi esnasında yapılmaz. Pozisyon için gerekli teminatın olmaması durumunda emir sisteme girilebilir ancak, işlemin gerçekleşmesine müsade edilmez. Emirlerin eşleşmesi esnasında yeterli teminatı olmayan emir iptal edilir. 5. Üyeler sadece yetkili oldukları piyasalarda emir girebilirler ve işlem gerçekleştirebilirler. 6. Emirler, işlemler, teminatlar ve pozisyonlar gün içinde VOBKE aracılığıyla izlenebilir. Ayrıca gün sonunda üyelere elektronik ortamda işlem defterleri ve Borsa Bülteni gönderilebilir. 7. VOBĐS, Borsada işlem gören sözleşmelere ilişkin VOBKE de yer alan bilgilerin bir kısmının Borsanın belirleyeceği veri yayıncılarına veya diğer medyaya çevrim-içi veya gecikmeli olarak verilmesine imkan tanır. 3. Pazarlar Borsada işlemler üç farklı pazarda gerçekleştirilebilir. Bunlar Ana Pazar, Özel Emirler Pazarı ve Özel Emir Đlan Pazarıdır. 3.1. Ana Pazar Ana Pazar, normal seans ya da fiyat sabitleme seansları sırasında emirlerin eşleştirildiği esas pazardır. 3.2. Özel Emirler Pazarı ve Özel Emir Đlan Pazarı Özel emirler, Ana Pazarda oluşan fiyatları etkileyebilecek büyüklükte olan yüksek miktarlı emirlerdir. Fiziki teslimatlı döviz vadeli işlem sözleşmelerinde bir defada girilen 500 adet sözleşme ve daha yüksek miktardaki emirler, diğer sözleşmeler için ise bir defada girilen 2.000 adet sözleşme ve daha yüksek miktardaki emirler özel emir olarak kabul edilir. Sayfa 6/18
Her iki tarafı da belirli olan özel emirlerin Özel Emirler Pazarı nda işlem görebilmesi için Borsanın onayı gerekir. Özel Emir Đlan Pazarında ise sadece bir tarafı belirli olan özel emirler girilebilir. Girilen emrin eşleşmesi durumunda, işlem Borsanın onayı alınmak kaydıyla yine Özel Emirler Pazarında gerçekleşir. Bu pazarlarda emirlerin kısmen karşılanması mümkün değildir. Bu pazarlardaki teminat kontrolü, pozisyon limitlerinin hesaplanması gibi risk yönetimi uygulamaları da Teminatlandırma ve Diğer Risk Yönetimi Esasları Genelgesindeki hükümlere tabidir. Şu kadar ki özel emir ilan pazarına girilen emirlerin yeterli teminatlarının olup olmadığı Borsa tarafından en kısa sürede kontrol edilir ve yeterli teminatın olmadığı durumlarda emirler iptal edilir. Özel Emir Đlan Pazarında fiyat ve zaman önceliklerinin uygulanması aşağıda belirlenen koşullara tabidir: i. Aynı miktarlı birden fazla özel emir ilanının bulunması durumunda fiyat ve zaman önceliği kuralı geçerlidir. ii. Miktarı farklı olan birden fazla özel emir ilanının olması durumunda, fiyat ve zaman önceliği geçerli değildir ve bu şartlardaki özel emir ilanlarının miktar öncelikli olarak karşılanması esastır. Özel emirlerde otomatik eşleşme uygulanmaz. Özel emirlerden dolayı işlem gerçekleşmesi için Borsanın onay vermesi zorunludur. Borsanın onaylamadığı durumlarda, işlem gerçekleşmez ve ilgili özel emirler iptal edilir. 4. Günlük Đş Akışı ve Seans Saatleri VOBĐS, aksi Borsa tarafından belirtilmedikçe tüm Borsa Günlerinde saat 08:45`te açılır ve saat 18:15 te kapatılır. Đşlem saatlerinin belirlenmesinde Borsanın saati esas alınır. Normal günlük iş akışı aşağıdaki gibidir: Normal Seans 08:45 09:15 17:35-17:45 17:55 Takas Süresi T+1 Günü Saat 14:30 Đşlem Yapılmayan Dönem 4.1. Đşlem Yapılmayan Dönem Kapanış Aralığı Uzlaşma Fiyatlarının Đlanı ve Teminat Tamamlama Çağrılarının Yayınlanması Saat 08:45-09:15 arası işlem yapılmayan dönem olarak adlandırılır. Đşlem yapılmayan dönemde, sistem açık olmakla birlikte emir girişi ya da işlem gerçekleşmesi mümkün değildir. Bu dönemde temsilciler tarafından; Sayfa 7/18
- sisteme bağlanılabilir, - sorgulama yapılabilir, - önceki günlerden kalan iptale kadar geçerli ya da tarihli emirler iptal edilebilir, - önceki günlerden kalan iptale kadar geçerli ya da tarihli emirlerin miktarı azaltılabilir ve/veya fiyatları daha kötü (alışta daha düşük, satışta daha yüksek) fiyatlarla değiştirilebilir, - normal seans başladıktan sonra sisteme gönderilmek üzere, toplu emir dosyası oluşturulabilir. 4.2. Normal Seans Saat 09:15-17:45 arasında normal seans adı verilen tek bir seans düzenlenir. Normal seans fiyat ve zaman önceliğine dayanılarak sürekli müzayede esasıyla işlemlerin gerçekleştirildiği seanstır. Normal seans süresince temsilciler sözleşme bazında derinlik bilgilerine ulaşabilirler. Normal seansın son 10 dakikası kapanış aralığı olarak adlandırılır. Normal seans bittikten sonra uzlaşma fiyatlarının ilan edilmesiyle birlikte kapanış fiyatından emirler de sistem tarafından eşleştirilir. Normal seans bittikten sonra eşleştirilen bu emirler normal seans işlemlerine dahil edilir. 4.3. Uzlaşma Fiyatının Đlanı ve Teminat Tamamlama Çağrılarının Yapılması Saat 17:55 te işlem gününe ait uzlaşma fiyatları ilan edilir. Đlgili Mevzuat uyarınca Borsa ilanı geciktirebilir. Uzlaşma fiyatlarının ilan edilmesini takiben teminat tamamlama çağrıları ilgili üyenin TVĐS terminallerinde yayınlanır. 4.4. Takas Süresi Takas süresi saat 17:55 te başlar ve T+1 günü saat 14:30 a kadar devam eder. Saat 17:55 ten VOBĐS kapatılıncaya kadar geçen sürede temsilciler tarafından sorgulama yapılabilir. VOBĐS in kapatılması ile birlikte sisteme erişim imkanı ortadan kalkar, ancak VOBĐS in kapatılması TVĐS te yapılacak takas vb. işlemlere devam edilmesini engellemez. 4.5. Fiyat Sabitleme Seansları Borsa tarafından gerekli görülmesi durumunda normal seanstan önce, sonra ya da normal seans içinde bir ya da birden fazla sözleşmede, sözleşme tipinde, fiyat sabitleme seansları düzenlenebilir. Günlük akış içerisinde normal seans başlamadan önce açılış-öncesi seansı, normal seans sırasında tek fiyat belirleme seansı ve normal seans bittikten sonra kapanış Sayfa 8/18
seansı adları altında fiyat sabitleme seanslarının düzenlenmesi mümkündür. Fiyat sabitleme seanslarının düzenlenmesi halinde bunların saatleri ve süreleri Borsa tarafından duyurulur. Fiyat sabitleme seansları süresince, ilgili sözleşmede (sözleşmelerde) fiyat ve derinlik bilgilerine ulaşmak mümkün değildir. Bu seanslarda girilen emirler gerçekleşmezse, seansın bitimiyle birlikte sistem tarafından otomatik olarak iptal edilir. Normal seansta girilmiş olan emirler fiyat sabitleme seanslarında geçerli değildir. Fiyat sabitleme seansları düzenlendiği zaman bakımından, üçe ayrılmaktadır: i. Normal seanstan önce düzenlenen fiyat sabitleme seansına açılış-öncesi seansı adı verilir. Açılış-öncesi seansında belirlenen denge fiyatı, normal seans açılırken baz fiyat olarak kullanılabilir, dolayısıyla günlük fiyat hareket limitleri bu fiyat üzerinden tespit edilebilir. ii. iii. Fiyat sabitleme seansları normal seans sırasında da düzenlenebilir. Bu durumda düzenlenen seansın bitiminde, normal seansa kalınan yerden devam edilir. Normal seans sırasında düzenlenen fiyat sabitleme seansında belirlenen denge fiyatı baz fiyatta herhangi bir değişiklik yapmaz. Normal seansın bitiminden sonra düzenlenen fiyat sabitleme seansına kapanış seansı adı verilir. Kapanış seansında belirlenen denge fiyatı, o günün uzlaşma fiyatı olarak kullanılabilir. Fiyat sabitleme seanslarında tek fiyat yöntemi uygulanır. 5. Đşlem Yöntemleri VOBĐS te sürekli müzayede ve tek fiyat olarak adlandırılan iki farklı işlem yöntemi uygulanabilir. 5.1. Sürekli Müzayede Yöntemi Bu yöntem normal seans ta kullanılır. Bu yöntemde, VOBĐS e iletilen emirlerin Borsa Yönetmeliğinde belirtilen şekilde fiyat önceliği ve zaman önceliği esaslarına uygun olarak eşleşmesi sonucunda oluşan fiyatlar üzerinden işlemler gerçekleştirilir. 5.2. Tek Fiyat Yöntemi Bu yöntem fiyat sabitleme seanslarında kullanılır. Tek fiyat yönteminde VOBĐS e iletilen emirler ilan edilen süre boyunca toplanır ve bu sürenin bitiminde en yüksek miktarın gerçekleşmesine imkan verecek olan denge fiyatı üzerinden yine fiyat ve zaman önceliklerine uygun olarak işlemler gerçekleştirilir. Bu yöntemde alış ve satış emirleri verilen fiyat üzerinden veya daha iyi olan fiyat üzerinden gerçekleşir. 6. Uzlaşma Fiyatı ve Uzlaşma Fiyatı Komitesi Gün sonunda kar/zarar hesaplamalarına ve günlük takas işlemlerine esas teşkil etmek üzere Borsa tarafından sözleşme bazında günlük olarak hesaplanan ve ilan edilen fiyata uzlaşma fiyatı adı verilir. Sayfa 9/18
Uzlaşma Fiyatı Komitesi, Borsa Yönetmeliğine uygun olarak gerekli gördüğü durumlarda VOBĐS tarafından hesaplanan günlük uzlaşma fiyatlarını değiştirebilir. 7. Đşlemlerin Durdurulması Borsada işlemler, Genel Müdürün kararıyla; herhangi bir işlem gününde bir ya da birden fazla sözleşmede veya tüm sözleşmelerde durdurulabilir. Aynı şekilde işlemlerin tekrar başlatılması için de Genel Müdürün kararı gereklidir. Genel Müdür bu yetkisini görevlendireceği bir birime devredebilir. 8. Emirler 8.1. Emirlerin Borsaya Đletilmesi Borsada işlem yapan aracı kuruluşların temsilcileri, Borsa işlem salonundan veya VOBKE vasıtasıyla uzaktan erişimle emirlerini iletirler. Telefonla emir iletimine ilişkin hususlar saklıdır. 8.2. Emirlerin Eşleşmesi Sisteme gönderilen emirler normal seansta fiyat ve zaman önceliğine göre eşleşirler. Eşleşme esnasında uygulanacak öncelik kuralları aşağıdaki gibidir: i. Fiyat Önceliği Kuralı: Daha düşük fiyatlı satım emirleri, daha yüksek fiyatlı satım emirlerinden; daha yüksek fiyatlı alım emirleri, daha düşük fiyatlı alım emirlerinden önce karşılanır. ii. Zaman Önceliği Kuralı: Fiyat eşitliği halinde, zaman açısından daha önce gelen emirler önce karşılanır. Emirlerin eşleşebilmesi için her iki emir için de yeterli teminatın bulunması şarttır. Eşleşme anında yeterli teminatı bulunmayan emir iptal edilir ve işlem gerçekleşmez. Borsada dürüstlük ve düzeni bozacağı kanaatine varılması durumunda, yeterli teminat olmaksızın girilen emirler eşleşme öncesinde iptal edilebilir veya bu tür emirleri giren üyenin emir girişleri belirli bir süre kısıtlanabilir. Đlgili Mevzuatta çerçevesinde alınabilecek diğer tedbirler saklıdır. Bu Genelgede ve Teminatlandırma ve Diğer Risk Yönetimi Esasları Genelgesinde düzenlenen emir girişi ve pozisyon limitlerine ilişkin kısıtlamalar saklıdır. 8.3. Emir Yöntemleri VOBĐS e girilebilecek olan emirlerde aşağıdaki belirtilen üç fiyat belirleme yönteminden birinin seçilmesi zorunludur: Sayfa 10/18
8.3.1. Limit (LMT) Belirlenen limit fiyat seviyesine kadar işlem gerçekleştirmek için kullanılan emir yöntemidir. Bu yöntem kullanıldığında fiyat girilmesi zorunludur. 8.3.2. Piyasa (PYS) Emrin girildiği anda ilgili sözleşmede piyasada bulunan en iyi fiyatlı emirden başlayarak emrin karşılanması amacıyla kullanılan emir yöntemidir. Piyasa yöntemi seçildiğinde ekranda oluşan En Đyi Fiyat seçeneğinin işaretlenmesi durumunda ise emir sadece piyasada o anda bekleyen en iyi fiyat seviyesindeki emirlerle eşleşir. 8.3.3. Kapanış Fiyatından (KAP) Gün sonunda hesaplanan uzlaşma fiyatı üzerinden işlem gerçekleştirmek amacıyla kullanılan emir yöntemidir. Uzlaşma fiyatı hesaplandıktan sonra kapanış fiyatından emirler karşı tarafta bekleyen kapanış fiyatından emirlerle eşleşir. Alış ve satış tarafında bekleyen kapanış fiyatından emirler eşleştikten sonra kalan kapanış fiyatından emirler uzlaşma fiyatını karşılayan normal seans emirleri ile eşleşir. Kapanış Fiyatından emirler sadece kalanı pasife yaz emir türü ve seans emir süresi kullanılarak sisteme gönderilebilir. 8.4. Emir Türleri Emir yöntemlerinden bir tanesi seçildikten sonra aşağıda açıklanan 4 emir türünden birinin seçilmesi gerekmektedir: 8.4.1. Kalanı Pasife Yaz (KPY) Emrin girildiği anda tamamının gerçekleşmesi esas olmakla birlikte, tamamının gerçekleşmemesi durumunda kalan miktarın maksimum emir miktarına kadarlık kısmının, emrin yöntemine göre limit fiyatından ya da gerçekleştiği son fiyat üzerinden pasife limit emir olarak yazılması için kullanılan emir türüdür. 8.4.2. Gerçekleşmezse Đptal Et (GĐE) Girildiği anda, pasifte karşı tarafta bekleyen emirlerin durumuna göre emrin tamamının gerçekleşmesi, aksi takdirde tamamının iptal edilmesi için kullanılan emir türüdür. 8.4.3. Kalanı Đptal Et (KĐE) Girildiği anda, pasifte karşı tarafta bekleyen emirlerin durumuna göre emrin tamamının gerçekleşmesi, aksi takdirde gerçekleşmeyen kısmının iptal edilmesi için kullanılan emir türüdür. 8.4.4. Şarta Bağlı (SAR) Bu emir türü, emri giren tarafından ilgili sözleşme için belirlenen fiyattan (aktivasyon fiyatı) ya da alış emirleri için daha yüksek ve satış emirleri için daha düşük fiyatlardan Borsada işlem olması durumunda, emrin sistemde aktif hale gelmesi amacıyla kullanılır. Şarta bağlı emir türünün kullanılması durumunda, emrin fiyat giriş yönteminin yanı sıra aktivasyon fiyatının belirtilmesi de zorunludur. Sayfa 11/18
8.5. Emir Süreleri Emir girişinde emrin sistemde geçerli olacağı süreye ilişkin aşağıda yer alan dört seçenekten bir tanesinin seçilmesi gerekmektedir: 8.5.1. Seans Emri (SNS) Emir sadece girildiği seansta geçerlidir. Seans sonuna kadar eşleşemezse sistem tarafından otomatik olarak iptal edilir. 8.5.2. Günlük Emir (GUN) Emir girildiği günde geçerlidir. Gün sonuna kadar eşleşemezse sistem tarafından otomatik olarak iptal edilir. 8.5.3. Đptale Kadar Geçerli Emir (ĐKG) Emir girildiği seanstan itibaren iptal edilene kadar geçerlidir. Bu emir süresi seçildiğinde, emrin iptal edilmediği ve eşleşmediği durumda, emir sözleşmenin vade sonuna kadar geçerli olur ve vade sonunda sistem tarafından otomatik olarak iptal edilir. 8.5.4. Tarihli Emir (TAR) Emir, sisteme girilen tarihe kadar geçerlidir. Belirtilen tarihe kadar eşleşmezse ya da iptal edilmezse, bu tarihte gün sonunda sistem tarafından otomatik olarak iptal edilir. Sistemde, sözleşmenin vade sonundan daha ileri bir tarih girilmesine izin verilmez. Günlük akış içerisinde sadece bir seans olduğu için seans ve gün emirleri aynı süreye işaret etmektedir. Her iki süre için de günlük fiyat hareket limitleri geçerlidir. Đptale kadar geçerli ve tarihli sürelerinin seçilmesi durumunda, günlük fiyat hareket limitlerinin dışında emir girilebilir. 8.6. Emir Girişinde Kısıtlamalar Emir girişinde VOBĐS tarafından fiyat ve miktar kontrolü yapılır. Đlgili seans özelliklerine uygun olmayan emirler sisteme girilemez. Maksimum emir miktarı sadece pasife girilen emirler için kontrol edilir. Normal seansta girilebilecek maksimum pasif emir miktarı döviz vadeli işlem sözleşmelerinde 5.000 adet, fiziki teslimatlı döviz vadeli işlem sözleşmelerinde 500 adet, diğer sözleşmelerde ise 2.000 adet sözleşmeyi içerir. Emir girişinde iptale kadar geçerli ve tarihli emirler dışındaki süreler için girilen emirler günlük fiyat hareket sınırları içinde olmak zorundadır. Riskli hesaplar ana pazar da pasif ve aktif emir girişi yaparak pozisyon kapatıcı işlem gerçekleştirebilirler. 8.7. Emir Düzeltme Sistemde açık emirler ya da kısmi olarak gerçekleşmiş olan emirlerin gerçekleşmeden bekleyen kısımları istenildiği anda ilgili temsilciler tarafından değiştirilebilir. Normal temsilciler kendi emirlerini, yönetici temsilciler kendi üyelerine ait tüm emirleri değiştirebilir. Sayfa 12/18
VOBĐS te emir giriş alanları dikkate alındığında, bazı alanlar emrin asli unsuru kabul edilerek değiştirilemezken, bazı alanlarda değişiklik yapılabilir. Aşağıdaki tabloda değişiklik yapılabilen alanlar ve yapılan değişiklikler dolayısıyla zaman önceliğinin korunup korunmadığı gösterilmektedir: Alan Değiştirilebilir mi? Zaman önceliğinin korunması Pazar Değiştirilemez. - Sözleşme Değiştirilemez. - Hesap Değiştirilemez. - Pozisyon Kapatma Değiştirilebilir. Korunur. Emir Yöntemleri Sadece limit emirler piyasa emrine Korunmaz. (LMT/PYS/KAP) dönüştürülebilir. Fiyat Değiştirilebilir. Korunmaz. En Đyi Fiyat Limit emir piyasa emrine Korunur. değiştirilirken işaretlenebilir. Piyasa/şarta bağlı emirler, en iyi fiyatlı olarak değiştirilebilir. Miktar Sadece azaltılabilir. Korunur. Emir Türleri Değiştirilemez. - (KPY/GĐE/KĐE/SAR) Aktivasyon Fiyatı Değiştirilebilir. Aynı aktivasyon fiyatında bekleyen diğer emirler arasında son sıraya atılır. Süre Değiştirilebilir. Korunur. Tarih Değiştirilebilir. Korunur. Temsilci Ref Değiştirilebilir. Korunur. Açıklamalar Değiştirilebilir. Korunur. Đptale kadar geçerli ya da tarihli emirler, seanstan önce işlem yapılmayan dönemde de değiştirilebilir. Ancak bu dönemde fiyat değişiklikleri sadece daha kötü fiyata doğru yapılabilir. Alım satım ekranında doldurulması zorunlu olan alanlar dışındaki alanlara girilen bilgi ve açıklamalar sadece kullanıcının kendisine ilişkin açıklamalar mahiyetinde olup bunlar işlemin mahiyetini değiştirmez ve işlemin gerçekleşmesi ve tarafların hak ve yükümlülükleri üzerinde herhangi bir etki yapmaz. 8.8. Emir Đptali VOBĐS te, açık olan emirler ya da kısmi olarak gerçekleşmiş olan emirlerin gerçekleşmemiş olarak bekleyen kısımları emrin sahibi üye tarafından iş akışında belirtilen süreler içerisinde iptal edilebilir. Normal temsilciler kendi emirlerini, yönetici temsilciler kendi üyelerine ait tüm emirleri, yetkili Borsa personeli ise sistemdeki tüm emirleri iptal edebilir. Sayfa 13/18
8.9. Toplu Emir Dosyaları Đşlem yapılmayan dönemde, normal ya da fiyat sabitleme seanslarında temsilciler tarafından sisteme gönderilmek üzere toplu emir dosyaları hazırlanabilir. Daha önceden hazırlanan toplu emir dosyaları normal ya da fiyat sabitleme seansları sırasında sisteme gönderilebilir. Emirlerin sisteme gönderilmesi sırasında sistem, emirler hakkındaki her türlü kontrolü ilgili seansa göre yapar. Bu kontroller sonucunda geçerli olmayan emirler işaretlenir ve sisteme gönderilmez. Đşaretlenen emirler düzeltilerek sisteme yeniden gönderilebilir ya da silinebilir. Bir toplu emir dosyasıyla en fazla 50 tane emir hazırlanabilir. Toplu emir dosyalarındaki emirler, sisteme tek tek gönderilebileceği gibi gruplar halinde ya da tamamı bir kerede gönderilebilir. Toplu emirler, farklı hesaplar için, farklı sözleşmeler ve emir süreleri ile farklı emir yöntemlerinde ve emir türlerinde hazırlanabilir. 9. Temsilci Yetki Seviyeleri Borsada işlem yapmaya yetkili üye temsilcileri için yönetici, normal, sorgulamacı ve piyasa yapıcı olmak üzere dört çeşit temsilci tipi bulunmaktadır. Her üyenin en az bir adet yönetici temsilcisi olmak zorundadır. Üye isterse bütün temsilcilerine de yönetici temsilci yetkisi verebilir. Piyasa yapıcılık yetkisi olan üyeler ise en az bir temsilcilerine piyasa yapıcı temsilci yetkisini vermek zorundadırlar. Yönetici temsilci, üyeye ait tüm hesaplar için sisteme emir girme, işlem yapma ve bu hesapların pozisyon ve teminatlarını takip etme yetkisine sahiptir. Bunlara ek olarak, bağlı olduğu üyenin diğer temsilcileri tarafından girilen emirleri onaylama, izleme, iptal etme ve düzeltme yetkilerine de sahiptir. VOBAPI aracılığıyla VOBĐS te gerçekleştirilen emir girme, düzeltme ve iptali de dahil olmak üzere her türlü işlem ilgili yönetici temsilci tarafından yapılmış kabul edilir. Üye nezdindeki hesapların normal temsilcilere tahsisi, yönetici temsilci tarafından yapılır. Yönetici temsilciler özel emir girişi yapabilir. Normal temsilci bağlı bulunduğu üyenin yönetici temsilcisinin kendisine tahsis ettiği hesaplar için VOBĐS`e emir gönderebilir ve bu hesaplara ilişkin teminat ve pozisyon bilgilerine ulaşabilir. Normal temsilci özel emir girişi yapamaz. Normal temsilciler sadece kendi girdikleri emirleri düzeltme ve iptal etme yetkisine sahiptir. Sorgulamacı temsilci ise bağlı bulunduğu üyenin yönetici temsilcilerinin ve normal temsilcilerinin sisteme gönderdiği emirleri izleyebilir, sorgulama yapabilir ancak sisteme emir gönderemez. Piyasa Yapıcı temsilci bağlı bulunduğu üyenin piyasa yapıcı hesabını kullanarak işlem gerçekleştirir. Aksi, üye tarafından belirtilmediği sürece bütün temsilciler yönetici temsilci olarak tanımlanır. Yetki seviyelerinin belirlenmesi ve değiştirilmesi üyenin yazılı talebi ile gerçekleştirilir. Sayfa 14/18
VOBĐS şifreleri Borsa tarafından üyeye bildirilir ve şifre değişiklikleri ilgili temsilci tarafından yapılır. 10. Veri Yayını VOBĐS te yer alan emirler, fiyat baz ve emir baz gibi derinlik bilgilerini de içeren sorgu ekranlarından takip edilir. Ayrıca her bir sözleşme için girilmiş emirler içerisinde sistem tarafından belirlenen alımda ve satımda en iyi beş seviyedeki fiyat ve derinlik bilgileri veri yayın firmaları aracılığıyla gerçek zamanlı ya da gecikmeli olarak yayımlanır. 11. Verilerin Kaybı Borsa, günlük işlemlerin kesintisiz olarak yapılabilmesi için tüm önlemleri en iyi derecede almaya çalışır. Ayrıca işlem verilerini yedekler. Ancak tüm bu önlemlere karşın sistemde önlenemeyen veya öngörülemeyen ya da Borsanın etki alanı dışındaki sebeplerle oluşan kesintiler ya da problemler neticesinde yaşanan veri ve işlem kayıpları ve buna bağlı oluşabilecek kayıplardan Borsa sorumlu tutulamaz. Bir sistem problemi ve/veya kesintisi yaşanması durumlarında Borsa öncelikle sistemin kaldığı yerden işlemlere devam edebilmesi için gerekli tedbirleri alır. Bu çabaya rağmen kesinti yaşanan andaki son duruma dönülememesi durumunda Borsa, en yakın tarihli tutarlı verileri esas alarak işlem yapılmasını sağlar. Bunların dışında üyelerin kendi ofislerindeki bilgisayar, diğer iletişim cihazı ve iletişim hatlarında meydana gelebilecek kesintilerden dolayı oluşabilecek veri kayıpları ve buna bağlı zararlardan Borsa sorumlu tutulamaz. Üye kendi işlem bilgisayarları ve bunların üzerindeki tüm programlardan, verilerin güvenliğinden ve yedeklenmesinden kendisi sorumludur. 12. Borsa Đşlem Salonuna Girebilecekler Borsa işlem salonuna sadece; i.yetkili üye temsilcileri ve temsilci yardımcıları, ii.yetkili Borsa personeli, iii.yönetim Kurulunun veya Genel Müdürlüğün izin verdiği kişiler girebilir. Ziyaretçiler Borsa tarafından izin verilmediği sürece işlem salonlarına giremezler. Đşlem salonuna girmesine izin verilen ziyaretçilere geçici giriş kartı verilir. Đşlem salonuna girmeye yetkili üye temsilcileri, temsilci yardımcıları ve girişine izin verilen ziyaretçiler işlem salonunda; i. Borsanın itibarına zarar verecek şekilde hareket edemezler ve Borsanın belirlediği kurallara uyarlar. Sayfa 15/18
ii. Borsadaki işlem akışını olumsuz yönde etkileyecek fiillerde bulunamazlar. iii. iv. Herhangi bir şekilde ateşli silah, kesici, delici, patlayıcı, parlayıcı alet, araç ve gereç bulunduramazlar. Sadece Borsa tarafından izin verilen cihazları bulundurabilirler ve kullanabilirler. v. Alkollü ve uyuşturucu madde bulundurup, kullanamazlar. vi. Sigara ya da herhangi bir tütünlü madde kullanamazlar. Yetkili üye temsilcileri, temsilci yardımcıları ve girişine izin verilen ziyaretçiler, seans başlangıcından bir saat önceden itibaren işlem salonuna girebilirler ve seans bitiminden bir saat sonrasına kadar işlem salonunda bulunabilirler. 13. Borsanın Yetkileri Borsa Yönetmeliği ve diğer düzenlemelerde yer alan yetkileri saklı kalmak üzere Borsa, gerekli gördüğü durumlarda; 1. Fiyat sabitleme seansı düzenlemeye, 2. Fiyat hareketlerine ve işlem miktarlarına bağlı olarak seansa belirli bir süre ara vermeye, 3. Özel emirler pazarı ve özel emir ilan pazarını işleme açmamaya, 4. Emir yöntem, tür ve sürelerine kısıtlama getirmeye, 5. Bekleyen emirlerin tamamını veya bir kısmını iptal etmeye, 6. Üyelerin bir veya birden fazla VOBKE kullanımına kısıtlama getirmeye veya VOBKE kullanımını durdurmaya, 7. Yayınlanacak verilerin kapsamını değiştirmeye, 8. Günlük iş akışında belirtilen saatleri, seans ve takas süresini, uzlaşma fiyatının açıklanma zamanını değiştirmeye yetkilidir. Borsa yukarıda sayılan işlemleri önceden bildirimde bulunmaksızın gerçekleştirebilir. 14. Borsa Bülteni Borsa, Borsa Yönetmeliğinde öngörülen bilgileri duyurmak amacıyla Borsa Bülteni çıkarır. Borsa Bülteni esas itibariyle elektronik ortamda üyelerin kullanımına sunulur. Sayfa 16/18
Borsanın Borsa Bültenini internet ortamında üyelerin kullanımına hazır hale getirmesiyle birlikte, başkaca bir işleme gerek olmadan ilgili üyenin Bülteni tebellüğ ettiği varsayılır. Borsa Bülteni ayrıca elektronik posta olarak Üyelik Esasları Genelgesinde belirtilen şekilde üyelere gönderilebilir. 15. VOBĐS in Kullanılması Üyeler VOBĐS in sadece Borsa tarafından izin verilen fonksiyonlarını kullanabilirler. VOBĐS in Borsa tarafından belirlenen şekil ve fonksiyonlarının bunun dışında kullanılması sonucu ilgili üye veya kullanıcının kendi lehine bir hak elde etmesi mümkün olmadığı gibi bunlar bu tür kullanım neticesinde ortaya çıkan zararlardan sorumludur. 16. Eşleşme Anında Emir Đptali 2005/6 sayılı Teminatlandırma ve Diğer Risk Yönetimi Esasları Genelgesinde belirtildiği gibi işlem gerçekleşmesi anında emirlerin VOBĐS tarafından iptal edilmesi durumunda Borsa tarafından ilgili üyelerden Eşleşme Anında Emir Đptal Ücreti alınır. Özel emirler Eşleşme Anında Emir Đptal Ücreti uygulamasına tabi değildir. Eşleşme anında iptal edilen emirlerin üye bazında aylık olarak hesaplanan parasal büyüklüğünün onbinde 2 si Eşleşme Anında Emir Đptal Ücreti olarak Borsaya ödenir. Parasal büyüklüğün hesaplanmasında emrin fiyatı esas alınır. Yabancı para birimi cinsinden işlem gören sözleşmelere ilişkin hesaplamalarda döviz kuru bilgisi de kullanılır. Ancak, Eşleşme Anında Emir Đptal Ücreti, emrin hatalı olduğunun belirlenmesi ya da emrin aktiften kısmi olarak eşleşmesi ve eşleşmeyen kısmın pasife limit emir olarak yazılmadan VOBĐS tarafından iptal edilmesi durumunda, her bir emir başına olmak üzere en fazla 1.000 TL dir. Bu durumların varlığı ilgili üyenin yazılı başvurusuyla Borsa tarafından belirlenir. Eşleşme Anında Emir Đptal Ücretinin hesaplanma ve ödenme usul ve süreleri 2005/9 sayılı Mali Đşlere Đlişkin Esaslar Genelgesinde belirtildiği gibidir. 17. Đradi Emir Đptali Üye kullanıcıları tarafından bu Genelgenin 8.8 maddesi uyarınca üye temsilcileri tarafından iptal edilen emirlerin parasal büyüklüğü üzerinden ilgili üyelerden Đradi Emir Đptal Ücreti alınır. Bu şekilde iptal edilen emirlerin parasal büyüklüğünün aylık olarak ilgili üye tarafından gerçekleştirilen aylık işlem hacmine oranının %50 yi aşması durumunda aşan kısmın parasal büyüklüğünün yüzbinde 1 i Đradi Emir Đptal Ücreti olarak Borsaya ödenir. Parasal büyüklüğün hesaplanmasında emrin fiyatı esas alınır. Yabancı para birimi cinsinden işlem gören sözleşmelere ilişkin hesaplamalarda döviz kuru bilgisi de kullanılır. VOB-ĐMKB 30 Vadeli Đşlem Sözleşmeleri dışındaki sözleşmelerde piyasa yapıcı olan üyeler için piyasa yapıcı olunan sözleşmelerdeki emir iptalleri Đradi Emir Đptal Ücreti hesaplamasından muaf tutulur. Sayfa 17/18
Đradi Emir Đptal Ücretinin hesaplanma ve ödenme usul ve süreleri 2005/9 sayılı Mali Đşlere Đlişkin Esaslar Genelgesinde belirtildiği gibidir. 18. Diğer Hususlar 18.1. Uygulama ve Yorum Bu Genelge ile Đlgili Mevzuatta, işlem esaslarının belirlenmesi konusunda Borsa, Borsa Yönetim Kurulu ve Takasbank ın kararına ve düzenlemesine bırakılmış hususlar düzenlenmiş ve konu bütünlüğünün sağlanması açısından Đlgili Mevzuatta yer alan bazı konulara yer verilmiştir. Bu Genelge Đlgili Mevzuatın ayrılmaz bir parçası olup Đlgili Mevzuat ile birlikte uygulanır ve yorumlanır. Bu Genelgede hüküm bulunmayan hallerde Đlgili Mevzuat hükümleri ve genel hükümler uygulanır. 18.2. Değişiklikler Bu Genelge ve bu Genelgede yer alan hususlar önceden haber verilmeksizin Đlgili Mevzuatta öngörülen şekilde değiştirilebilir. Sayfa 18/18