T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) İNŞAAT TEKNOLOJİSİ ÇATI ÖNCESİ HAZIRLIK ANKARA 2006

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler. Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR...ii GİRİŞ...1 ÖĞRENME FAALİYETİ 1...3 1. ARAÇ VE GEREÇLERİ HAZIRLAMA...3 1.1. Ahşap Çatıcılığı Araçları...3 1.1.1.Tanımı...3 1.1.2. Çeşitleri...3 1.2. Ahşap Çatıcılığı Gereçleri...4 1.2.1. Tanımı...4 1.2.2. Çeşitleri...4 1.2.3. Kullanıldığı Yerler... 7 1.3. Araç ve Gereçlerin Hazırlanması...7 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...8 ÖĞRENME FAALİYETİ-2...10 2.PROJE DETAYLARINI OKUMA... 10 2.1. Çatı Projesi...10 2.1.1. Tanımı...10 2.1.2. Özellikleri...10 2.2. Ölçü ve Ölçülendirme...12 2.2.1. Ölçü Alma...12 2.2.2. Ölçülendirme...13 2.3. Malzeme Bilgileri...13 2.3.1. Malzeme Cinsi...14 2.3.2. Malzeme Ölçüleri...14 2.3.3. Özellikleri...18 2.4. Teknik Uygulama Bilgileri...18 2.4.1. Ahşap Çatı Şekli...18 2.4.3. Ahşap Çatı Montaj Şekilleri...20 2.4.4. Ahşap Çatı Elemanları Bağlantıları...21 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...25 PERFORMANS DEĞERLENDİRME...27 MODÜL DEĞERLENDİRME...28 CEVAP ANAHTARLARI... 30 KAYNAKLAR...31 i

AÇIKLAMALAR KOD ALAN DAL/MESLEK MODÜLÜN ADI MODÜLÜN TANIMI SÜRE ÖN KOŞUL YETERLİK MODÜLÜN AMACI EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME AÇIKLAMALAR 582YIM037 İnşaat Teknolojisi Betonarme Kalıpçılık ve Çatıcılık Çatı Öncesi Hazırlık Bu modül, çatı inşaatına başlamadan ahşap çatı yapım araçgereçlerini tanıyarak kullanıma hazırlanması ve çatı projesini okuyabilme, bilgi, beceri, tavır ve tutum kazandıran bir öğrenme materyalidir. 40/32 (Uygulama tekrarı yapmalı) İnşaat teknolojisi alan ortak modüllerini başarmak.. Çatı öncesi hazırlık yapmak. Genel Amaç Gerekli ortam sağlandığında, ahşap çatı yapmak için gerekli olan araç-gereçleri kuralına uygun hazırlayabileceksiniz. Amaçlar: Ahşap çatı için gerekli olan araç-gereçleri doğru,eksiksiz ve işe uygun olarak hazırlayabileceksiniz. Uygulamaya yönelik proje detaylarını doğru, eksiksiz ve işe uygun olarak okuyabileceksiniz. Atölye veya şantiye, projeler, kalıp malzemeleri, kalıp elemanları, metre, keser, manivela, testere, su terazisi, şakul, kerpeten, çivi, cıvata, tel, ip, kerpeten, pense ve anahtar takımı, gönye, defter, kalem ve silgi Bu modülün içinde yer alan her faaliyetten sonra verilen, ölçme araçları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek kendi kendinizi değerlendireceksiniz. Modül sonunda kazandığınız bilgi ve becerileri öğretmeniniz tarafından hazırlanacak ölçme aracı ile değerlendirecektir. ii

GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Tarih boyunca insanlar özellikle barınma ihtiyaçlarını düşünmüşler ve bu ihtiyaçlarını öncelikle karşılamak için değişik araç ve gereçler kullanarak değişik yapılar inşa etmişlerdir. Bu zor şartlarda imal ettikleri yapıları tabiatın çetin şartlarından korumak ve kullanım ömrünü uzatmak için, bazen de estetik görünmesi için yaptıkları bu yapıların üstünü mutlaka çeşitli gereçlerle örtmüşlerdir. Çatı dediğimiz bu yapı elemanı, yaptığımız yapıyı dış tesirlerden korumuş ve mimari bakımdan da yapıya bir estetik getirmiştir. Bu önemli yapı elemanını yapacağımız yapıya göre tasarlamak ve yapmak ancak çatı konusunu çok iyi bilmek ile mümkün olur. İşte bu önemli yapı elemanını tasarlayıp yapacak olan sizlersiniz.. Her meslek alanında olduğu gibi mesleğin gereği işe başlanmadan önce o iş ile ilgili hazırlık yapılır. İşin nasıl yapılacağı planlanır, projelendirilir. İşi uygulayacak kişiler projesine bakarak gerekli araç-gereci temin ederler. Malzemeler projesindeki ölçülere ve şekle göre, uygun alet ve araçlarla işlenerek istenilen şekle getirilir ve yerlerine monte edilir. İşte çatı yapımına başlamadan önce de böyle bir hazırlık yapılması gerekir. Hazırlanan çatı projesinden çatı elemanlarının malzeme bilgileri ve boyutları alınır, uygun araçlar ve gereçler kullanılarak çatı elemanları projesindeki boyutlarda hazırlanır ve teknik uygulama bilgileri ve kaidelerine uygun olarak çatı montajı yapılır. Tabi ki bu işlemler uygulanırken en önemli şey, çatı hakkında bilgi sahibi olmak, elemanlarını tanımak, uygularken de uygun araç ve gereci seçip kullanabilmektir. Sizlere bu modülde; Ahşap çatı inşaatına başlamadan önce çatı yapımında kullanılan araç ve gereçleri tanıtarak bunların kullanım amaçları ve çeşitlerini tanıtacağız, bu araç ve gerecin hazırlanması için yapılacaklar, çatı projesinden çatı ve çatı elemanlarının bilgi ve ölçülerini okuyabilmeniz, çatı malzemelerini tanımanız ve teknik uygulama bilgilerini alarak çatı yapım öncesi bilmeniz gereken bilgi ve becerileri aktaracağız. Sizler bu modül ve devamındaki modüllerde yer alan bilgi ve becerileri alarak ileriye umutla bakan, kendine güvenen, yaptığı işten mutlu olan, işini severek yapan, inşaat sektöründe aranan, iyi yetişmiş dülgerler olacaksınız. Hepinizi saygı ile selamlıyorum. 1

2

ÖĞRENME FAALİYETİ 1 ÖĞRENME FAALİYETİ 1 AMAÇ Gerekli ortam sağlandığında, ahşap çatıcılığın araçlarını ve gereçlerini kuralına uygun hazırlayabileceksiniz. ARAŞTIRMA Ahşap çatı yapımında kullanılan araçları ve gereçleri çevrenizde bulunan çatı inşaatlarını gezerek araştırınız. 1. ARAÇ VE GEREÇLERİ HAZIRLAMA 1.1. Ahşap Çatıcılığı Araçları 1.1.1.Tanımı Ahşap malzemeden inşa edilecek çatı elemanlarına istenilen ölçü ve şekli verebilmek amacıyla kullanılan her türlü elektrikli veya elektriksiz el aletleri, makineleri ile ahşap çatı yapımı için hazırlanan çatı projelerine ahşap çatıcılık araçları denir. 1.1.2. Çeşitleri Ahşap çatıları elemanlarını projesindeki ölçülerde, tekniğine ve kuralına uygun olarak işleyebilmek ve çatı elemanlarının montajını yapabilmek için, birtakım ahşap işleme el aletlerine ve makineleri ile çatı projelerine ihtiyaç vardır. Bu ahşap işleme araçlarını kullanarak ancak teknik kaidelere ve ölçülerine uygun ahşap çatı yapabilirsiniz. Unutmamalıyız ki; işe uygun araçları seçip, uygun aleti uygun işte kullanarak ancak iyi ve düzgün bir iş yapılabilir. Ahşap çatı yapımında kullanılacak araç çeşitleri aşağıda sıralanmıştır. Çatı plan ve çatı uygulama detay resimler detay resimleri Ölçme markalama ve kontrol aletleri Kesici ve delici aletler İskarpela ve delik kalemleri Rendeleme aletleri Diğer yardımcı araçlar ( manivela, ip, kerpeten, anahtar takımları vb.) 3

1.2. Ahşap Çatıcılığı Gereçleri 1.2.1. Tanımı Ahşap malzemeden çatı yapımında kullanılan, çatıyı meydana getiren ve sarf edilen her türlü malzemeye ahşap çatıcılık gereçleri denir. 1.2.2. Çeşitleri 1.2.2.1. Kereste Çatı yapımında işlenmesi kolay ve ekonomik olması nedeniyle genellikle yumuşak ağaçlar özellikle çam cinsi ağaçlar tercih edilir. Ancak özellik arz eden ve dekorasyon amaçlı yapılacak çatılarda makinelerde işlenerek, sert ağaçlardan da (kayın, meşe, kestane, maun vb.) çatı yapılabilir. Çatı yapımında kullanılan yumuşak ağaçlar şunlardır: Çam Köknar Ladin Sedir Kavak Söğüt Resim 1:İstif edilmiş kereste 1.2.2.2 Çiviler İki parçayı birbirine tutturmak için çakılan, ucu sivri, başlı veya başsız, metal gereçlerdir. 4

Resim 2: Çivi örnekleri 1.2.2.3. Cıvatalar İki parçayı birbirine tutturmak için metalden yapılan, vida ve somun olmak üzere iki parçadan oluşan gereçlere cıvata (bulon) denir. Piyasada farklı şekillerde üretilmiş cıvatalar bulunmaktadır Dört köşe dipli ve somunlu cıvatalar Altı köşe başlı cıvatalar Kare veya dikdörtgen başlı cıvatalar Beton cıvatası Resim 3: Cıvata örnekler 1.2.2.4 Tel Demir çubuklardan çeşitli kalınlıkta üretilen, bağlama ve destekleme işlerinde kullanılan metal malzemelerdir. 5

Resim 4: Demir tel örneği 1.2.2.5. Bağlayıcı ve Takviye Edici Metal Levhalar Madensel levhalardan kesilerek gerekli ise galvaniz edilerek çatı elemanlarının birleşim yerlerine, birleşim kuvvetini artırmak, takviye etmek amacıyla kalıplarda kesilerek üretilen metal malzemelerdir. Üretildiği malzeme ve şekillerine göre isimlendirilir. Malzemelerine göre: İşlenmiş ham demir levhalar(sac) Pirinç levhalar Çelik levhalar Şekillerine göre Köşebent Takviye demiri Düz köşe demiri T-demiri Aşık demirleri Şekil 1: Köşe bağlantı elemanları Resim 5: Köşe bağlantı levhası 6 Resim 6: Payanda bağlantı levhası

1.2.2.6. Çatı Örtü Malzemeleri Rüzgâr, sıcak, soğuk gibi dış etkileri karşılayarak, kar ve yağmur sularını da alta geçirmeden, düzenli bir şekilde dere ve oluklara akıtan gereçlerdir. Bu amaçla üretilmiş ve piyasaya sürülmüş çeşitli malzemeler vardır. Bu malzemeler şunlardır: Kiremit Eternit Bakır veya galvaniz sac Arduaz (şhingıl) Bitümlü karton 1.2.3. Kullanıldığı Yerler Ahşap çatıcılığı gereçleri tanıtılırken kullanıldığı yerlerden de bahsedilmiştir. 1.3. Araç ve Gereçlerin Hazırlanması Buraya kadar ahşap çatı yapımında kullanılacak araç ve gereçleri, çeşitleri ve kullanım amaçlarına göre tanıdık. Şimdi bize lazım olan bu araç ve gereçleri uygulama yapacağımız yere itinalı, düzenli bir şekilde seçerek, gerekli bakımlarını yaparak, birtakım çantası düzenleyerek iş mahalline götürmeliyiz. Kullanacağımız araçlar dışında çatı için gerekli olan gereçler de hazır hale getirilmelidir. Bu hazırlığı çatı projelerinden faydalanarak yapabiliriz. Şunu unutmamalıyız ki; ahşap çatı yapımında kullanılacak araç ve gereçler ile zamanımızı israf etmeden, çevreyi, iş yerini ve kullanılan aletleri koruyarak, zarar vermeden kullanmalı ve iş yerinde iş güvenliği ile ilgili önlemleri de alarak işe başlamalıyız. 7

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruların cevaplarını doğru ve yanlış olarak değerlendiriniz. ( )1-Testereler bir ahşap çatı yapım gerecidir. ( )2-Kereste ahşap çatı yapım gerecidir. ( )3-İp ölçüm, markalama ve kontrol aracıdır. ( )4-Su terazisi ile diklik ve yataylık kontrolü yapılır ( )5-Çatı yapım araç ile gereci aynı şeyleri ifade eder. ( )6-Gönye ile sadece markalama yapılır. ( )7-Şakül sadece diklik kontrolü yapmaya yarayan araçtır. ( )8-Ahşap çatı yapımında genellikle yumuşak keresteler kullanılır. ( )9 -Ahşap çatı yapımında 1.sınıf keresteler kullanılır. ( )10-Bağlayıcı ve takviye edici metal levhalar çatı birleşim yerlerinde kullanılır. Aşağıda verilen sorularda doğru olduğunu düşündüğünüz bir seçeneği işaretleyiniz. 1. Ahşap çatı yapımında hangi resimlerden faydalanılmaz? A) Çatı planı B) Çatı kesit resimleri C) Zemin kat planı D) Çatı detay resimleri 2. Yataylık ve düşeylik kontrolü yapmaya yarayan araç hangisidir? A) Şakül B) Su terazisi C) İp D) Metre 3. Aşağıdakilerden hangisi çatı yapım gerecidir? A) Testere B) Kereste C) Gönye D) Iskarpela 4. Aşağıdakilerden hangisi çatı yapım gereci değildir? A)Tel B) Kereste C) Çivi D) Metre 8

5. Aşağıdakilerden hangisi çatı yapım araçlarındandır? A) İp B) Cıvata C) Çivi D) Kiremit DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz 9

ÖĞRENME FAALİYETİ-2 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ-2 Bu faaliyetteki bilgiler doğrultusunda çatı projesinin tanımını, çeşitlerini,çatı projesinden malzeme bilgilerini ve ölçülerini almayı, ahşap çatı uygulama bilgilerini öğrenebileceksiniz. ARAŞTIRMA Proje üzerinden çatı elemanlarının ölçülerinin ve malzeme bilgilerinin nasıl alındığını çevrenizde çatı uygulaması yapılan inşaatlara giderek, çatı uygulaması yapan ustalardan bilgi ve görüş alarak araştırınız. Yaptığınız araştırmaları sınıf ortamında paylaşınız. 2.1. Çatı Projesi 2.1.1. Tanımı 2.PROJE DETAYLARINI OKUMA Bir ahşap çatının yapımını gerçekleştirebilmek ve uygulayıcıya yol gösteren, plan, kesit, görünüş ve detay resimlerinden oluşan, belirli ölçeklerde çizilmiş, uygulamaya esas olacak her türlü bilgiyi ve çözümü gösteren çizimlerin tümüne çatı projesi denir. 2.1.2. Özellikleri 2.1.2.1. Çatı Planı Yapılacak ahşap çatıyı inşaata havadan bakarcasına 1/50 ölçeğinde çizilen, çatının kapatacağı alanı, çatının yüzey şeklini (tanzimini), makas ve dikme yerlerini, aşıkların yerlerini, çatı katında bulunan baca, aydınlatma boşluğu, vb. imalatların yerlerini ve bu çatı elemanlarının aralarındaki mesafelerini, ölçülerini ve malzeme cinslerini gösteren resimlerdir. Ayrıca kesit resmi için en az iki yerden kesit yerleri işaretlenir. Çatı planı çatı hakkında çoğu bilgiyi verir ancak tek başına yeterli olmayabilir. 10

2.1.2.2. Çatı Kesit Resimleri Şekil 2: Çatı planı örneği Çatı planına bağlı olarak çatı planı ölçeğinde, çatı planında gösterilen kesit yerlerinden çatıyı düşey bir düzlem ile kesildiği farz edilerek çizilen düşey görünüş resimleridir. Çatı planında görülemeyen kısımlar kesit resimlerinde gösterilir. Örneğin; mertek, aşık, dikme, vb. çatı elemanlarının en kesitleri (boyutları), çatı mahya ve dikme yükseklikleri, çatı eğimi, çatı elemanlarının birbiri ile irtibatı ve bağlantıları kesit resimlerinde gösterilir. Çatı planını tamamlayıcı resimlerdir. En az bakış yönü farklı yönlerden iki kesit resmi çizilmelidir. Ölçeğin küçük olmasından dolayı detay gösterilecek yerler kesit resimleri üzerinde işaretlenmelidir. 2.1.2.3. Çatı Detay Resimleri Şekil 3:Çatı kesit resimleri örneği Kesit resimleri üzerinde işaretlenen yerleri 1/2 1/5 1/10 ölçeğinde daha da ayrıntılı olarak gösteren resimlerdir. Çatı elemanlarının birleşim şekillerini, kuralını, birleşiminde kullanılan gereçleri, çatı elemanlarının boyutlarını, malzeme cinslerini yerleri ile gösteren plan ve kesit resimlerini tamamlayıcı resimlerdir. Ayrıntı resimleri de denir. Çatı kesit resimlerinde gösterilen düğüm noktalarını detaylı açıklayan resimlerdir. 11

Şekil 4: Çatı detay resimleri örneği 2.2. Ölçü ve Ölçülendirme Plan ve projeleri okumak, bir yazı okumak gibidir. Uygulama yapanlar çizgilerin ifadelerini, sembolleri, hacimleri, şekilleri, ölçüleri ve taramaları proje üzerinden okuyabilmeleri gerekir. Projelerin iyi okunabilmesi için resimlerin içeriği hakkında yeterli bilgiye sahip olunmalıdır. Hangi bilgi ve teknik kaidelerin hangi resimlerden bakılarak alınabileceği iyice öğrenilmelidir. Uygulayıcıların teknik resim kural ve standartlarını iyi bilmesi kadar resimde ifade edilen ahşap çatı elemanlarını iyice tanıması gerekir. 2.2.1. Ölçü Alma Ahşap çatı projelerine bakarak ölçü alabilmek için öncelikle ahşap çatı şeklini, çatıyı oluşturan elemanları ve pratikte olması gereken eleman ölçülerini bilmek gerekir. Ancak bu bilgilere sahip olanlar projelerden ölçü alabilirler. 12

2.2.2. Ölçülendirme Ahşap çatı projelerinde gerekli ölçüler ve ölçümlendirmeler verilmekle birlikte bazı çatı elemanlarının çatı yüzeyinin eğiminden dolayı tam boylarının ölçüleri projelerde net ifade edilmemiş olabilir.bu gibi durumlarda uygulayıcılar ahşap çatı elemanlarının eğimli boy ölçülerini hesaplayarak bulmak zorundadır. Bu hesaplamalarda üçgen ve açı bağıntılarından faydalanılır. Planda gösterilmeyen bu boyların hesabında eğimin ifade edilişine göre hesaplamalar yapılarak gerçek boylar bulunur. Üzerinde oturulmayacağı ve gezilmeyeceği durumlarda çatı daima eğimli olarak yapılır. Bu eğim; iklime, çatı örtü gerecinin cinsine ve çatı arasından yararlanma durumuna göre değişir. Çatı eğimleri de çatı projesinde gösterilir. Çatı eğimi, bir dik üçgendeki dik kenarların bağıntısı esas alınarak verilir. Çatı eğimleri Projelerde üç türlü ifade edilir. Şekil 5: Ahşap çatı makası ve çatı elemanlarının isimleri 2.3. Malzeme Bilgileri Ahşap çatı yapımında kullanılacak malzemeleri Öğrenme Faaliyeti 1 de öğrenmiştik. Kullanılacak malzemeler ile gerekli malzemelerin ölçüleri, birleşim gereçleri, şekilleri ve özellikleri çatı projelerinde gösterilmiştir. Uygulayıcılar bu projelerden faydalanarak çatı yapımı için gerekli olan malzeme cinsi bilgilerini ve miktarlarını, projesinde gösterilen malzeme ölçülerinden faydalanarak malzeme miktarlarını hesaplamak durumundadır. 13

2.3.1. Malzeme Cinsi Ahşap çatı projelerine bakarak: Çatı yapımında kullanılacak kerestenin cinsini belirleyiniz. Kullanılacak kerestenin sınıfını belirleyiniz. Çatı elemanlarının birbirine birleştirilmesinde kullanılacak birleştirme gerecini belirleyiniz. Kullanılıyor ise bağlayıcı ve takviye edici levhaların şeklini tespit ediniz. Kullanılıyor ise bağlayıcı ve takviye edici levhaların malzeme cinsini tespit ediniz. Çatı örtü malzemesinin cinsini belirleyiniz. 2.3.2. Malzeme Ölçüleri Ahşap çatıda kullanılacak malzemelerin ölçüleri çatının statik hesapları yapılarak belirlenir ve projesinde belirtilir. Uygulayıcılar projede gösterilen çatı elemanlarının kesit ölçüleri ve boylarını projeden okuyarak çatı elemanlarının miktarlarını ve kullanılacak diğer gereçlerin miktarlarını hesaplarlar ve bir ihtiyaç listesi hazırlarlar. Hazırlanan bu listedeki ölçü ve miktara göre uygulamada kesim yaparak çatıyı yaparlar. Aşağıda çatı elemanlarının isimleri ve ortalama ölçüleri verilmiştir. Çatı makası: Çatının kendi yükünü ve dış tesirleri taşıyan, çatının oturacağı binanın boyu istikametinde belli aralıklarla konulan, boyu çatı genişliği kadar veya bileşik çatılarda eğik mahya, dere mahya boyunca olan çatı elemanıdır. Çatının taşıyıcı omurgasıdır. Bırakma kirişleri: Betonarme döşeme üzerine oturmayıp duvar, kiriş vb. mesnetler üzerine oturan çatılarda makasların tertip edildiği yerlerde aşıklardan, yanlamalardan ve dikmelerden aldıkları yükleri mesnetlere ileten çatı elemanıdır. Tek veya çift parça halinde yapılabilir. Kesit ölçüleri: 8X14 8X16 10X16 14X20 cm gibi olur. Yastık veya yastık kirişleri: Betonarme döşemeye oturan oturtma çatılarda dikmelerin altına, döşeme bulunmayan çatılarda bırakma kirişinden aldığı yükleri taşıyıcı mesnetlere (duvar, kiriş) aktaran çatı elemanıdır. Kesit ölçüleri: 5X10-5X20-8X16-10X16-10X20 cm. gibi olurlar Mertekler: Çatı ve kaplamasından aldıkları yükleri aşıklara aktaran elemanlardır. mertekler aşıklara 40 60 cm aralıklarla çakılmalıdır. Meyilli mahyalara (eğik, dere, düşük ) tespit edildiğinde dayama adı verilir. Kesit ölçüleri: 5X8-5X10-5X12-6X10-6X12-6X14 cm gibi olur. 14

Aşıklar (mahya):merteklerin yükünü taşıyan, aldıkları yükü bulundukları yere göre dikmelere, duvar, kiriş veya mesnetlere ileten elemanlardır. Çatı makaslarının durumuna göre saçak üzerine oturana damlalık aşığı,saçakla mahya (tepe) arasında olana orta aşık, mahyada olana ise tepe aşığı veya mahya aşığı adı verilir. Aşıklar arasında 200 250 cm mesafe seçilmelidir. Kesit ölçüleri: 10X10-10X14-12X16-14X16-12X18-14X18 cm gibi olur. Dikmeler: Aşıklardan aldıkları yükleri duvar, kiriş yanlama veya döşemeye ileten elemanlardır. baba veya askı da denilir. Kesit ölçüleri: 8X10-10X10-12X12 cm gibi olur. Yanlamalar: Asma çatılarda aşıklardan dikmelere gelen yükleri yanlara, duvarlara İleten elemanlardır. Kesit ölçüleri:8x14-10x14-10x18 cm gibi olur. Payandalar: Asma çatılarda, dikmelerin aldığı yükleri bırakma kirişindeki düğüm noktalarına ileten eğimli çubuklardır. Kesit ölçüleri:8x14-10x14-10x18 cm gibi yanlamalar ile aynı olur. Göğüslemeler: Dikmelerle aşıkların birleştiği yerlerde, aradaki mesafeyi azaltmak ve rüzgâr yüklerini karşılamak amacıyla 45 açı ile aşığın altından, dikmenin yanlarından tutturulan elemanlardır. Kesit ölçüleri: Dikme kesitine uygun olarak 8X8-8X10-5X10-6X12 cm olur. Kuşaklar: Çatının açılmasına mani olmak için, çatı makası üzerinde bulunan dikme, aşık, yanlama ve mertekleri her iki yüzden bağlayan elemanlardır. Bağlandıkları parçalara kertme ile geçerek, birleşme noktalarını kuvvetlendirirler. Kesit ölçüleri: 5/10-5/15-5/20 cm. gibi olurlar. Rüzgâr kirişleri: Çatı makaslarının rüzgar etkisiyle devrilmelerini önlemek için çatının her iki başındaki ilk iki ve son iki makası arasına, çaprazlama çakılan kirişlerdir. Bu rüzgâr bağlantıları bazı durumlarda gergili demir çubuklarla da sağlanabilmektedir. Kesit ölçüleri: 5X10-5X15-5X20 cm gibi olur. Kaplama tahtası ve kiremit çıtaları: Üzerine çatı örtü malzemesinin döşendiği yüzeydir. Çatı örtü malzemesinin yükünü merteklere aktarır. Mertekler üzerine çakılan 1,5-2,5cm kalınlığında tahtalar veya 2,5x5 cm 15

ebadında çıtalardır. Çıtalar örtü malzemesinin özelliğine göre aralıklarla merteklere tutturulur ve örtü malzemesi telle çıtalara bağlanır. Tahta ile yüzey kaplanırsa 10 20 cm. genişliğinde muhtelif boy tahtalar ile çatı yüzeyi tamamen kapatılır ve çatı örtü malzemesi özelliğine göre bu tahtalara tutturulur. Alın tahtası: Beton döşeme plakası alnı ile mertek alınlarının birleşme yerlerini, saçak alınlarını kapatmaya yarayan, 2 2,5 cm kalınlığında,15 25 cm genişliğinde, muhtelif boylarda, istenirse bir kenarına şekil verilerek güzel görünmesi sağlanabilen, çatı oluklarının tutturulduğu ahşap çatı elemanıdır. Çatı örtüsü: Rüzgâr, sıcak, soğuk gibi dış etkileri karşılayan ve yağmur, kar sularını alta geçirmeden oluklara aktaran, çeşitli gereçlerden yapılan malzemelerdir. Kiremit, eternit, sac, arduaz vb. bu malzemelerin bazılarıdır. Çatı eğimine bağlı olarak seçilir ve uygun bağ gereçleri ile örtü altı kaplamasına bağlanır. Yardımcı parçalar: Çatı elemanlarının birbirine bağlantısını sağlamak amacıyla kullanılan bağ, askı demirleri ile cıvata (bulon) ve özellikle çatı eğimini azaltmak amacıyla ahşaptan hazırlanan saçak kısmında merteğin önüne çakılarak çatı eğimini azaltan çelik denilen elemanlardır. Boyutları bağlayacağı elemanın boyutuna göre belirlenir. Örnek: Aşağıda ölçüleri ve şekli verilen çatıya lazım olacak kereste ve diğer çatı gereçlerinin listesini hazırlayalım. 16

ÖLÇÜLER (cm) MİKTAR Sıra GERECİN ADI CİNSİ ADET Kalın. En Boy M3 M2 Nu 1 Damlalık aşığı Çam 2 10 12 1000 0,240 2 Tepe aşığı 1 12 16 1020 0,196 3 Dikme 3 12 12 300 0,130 4 Göğüsleme 4 8 10 150 0,048 5 Mertek 30 8 16 600 2,304 6 Kiremit altı tahtası Kavak 2 2,5 600 990 2,970 118,80 7 Alın tahtası Ladin 2 2,5 0 20 1020 0,102 TOPLAM KERESTE 5,990 Tablo 1:Kereste ihtiyaç listesi 17

Sıra Nu 1 2 3 GERECİN ADI CİNSİ ADET Kiremit altı izolasyon malzemesi (Zayiat: %5) Kiremit (Zayiat: %5) (1m2=17 Ad) Mahya Kiremit i (1mt=3 Ad.) Bitümlü kâğıt Boyut (m) Miktarı En Boy M2 Adet Kg 2 6,30 10,50 132,30 - - Marsilya 2 6,30 10,50 132,30 2249-1 - 10,20-31 - 4 Çivi 20cm'lik - - - - 10-5 15cm'lik - - - - 10-6 10cm'lik - - - - - 3 7 8cm'lik - - - - - 5 8 Galvaniz çivi 5cm'lik - - - - - 5 9 Tel Galvanizli - - - - - 4 Tablo 2:Gereç ihtiyaç listesi 2.3.3. Özellikleri Hazırlanan ihtiyaç listesinde belirtilen malzemelerin özelliklerini Öğrenme Faaliyet 1'de ahşap çatıcılığı gereçlerinde öğrenmiştik. Projelerde gösterilen gereçlerin miktarları kerestelerin sınıfı ve miktarı m3, tel ve çiviler kg, bağlantı levha şekilleri ve miktarları ile cıvataların ölçü çeşitleri adet, çatı örtü malzemesi m2 olarak belirlenmelidir. 2.4. Teknik Uygulama Bilgileri 2.4.1. Ahşap Çatı Şekli Ahşap çatı şeklinin belirlenmesinde şu hususlara dikkat edilir: 2.4.1.1. Yerel İklim ve Çatı Eğimi Ahşap çatı şeklinin belirlenmesinde en önemli unsur yerel iklimdir. Çatının yapılacağı yörenin iklim şartlarına göre çatının yüzey eğimi belirlenir. Çok yağış alan ve kışları uzun olan yerlerde çatı eğimi artar, az yağışlı yerlerde çatı eğimi azalır. Yağan yağışın çeşidi (kar, yağmur, rüzgar vb.) ve kalış süresi çatı eğimine tesir eder. Ayrıca seçilecek çatı örtüsü gerecinin belirlenmesinde çatı eğimi çok önemlidir. Örtü gerecinin çeşidi ve çatı şekli 18

binanın mimari görünümü ve bina estetiğine de etki eder. Aynı zamanda çatı katının kullanma durumuna göre çatı eğimi belirlenmelidir. 2.4.1.2. Çatı Tanzimi Ahşap çatının oturacağı alanın büyüklüğü ve şekli (dikdörtgen, kare, yamuk vb.) çatı tanzimini ve dolayısıyla çatı şeklini etkiler. Dikdörtgen şekilli çatılarda genellikle beşik ya da kırma çatı olarak yapılır. Geniş alana oturan ve birden fazla geometrik şekil oluşan çatılarda birleşik kırma çatı yapma zorunluluğu oluşur. Bu nedenle çatı tanzimi çatı yüzey şeklinin belirlenmesinde önemli unsurdur. Çatı tanzimi binanın mimarisini etkiler ve binaya estetik kazandırır. 2.4.1.3. Binanın Kullanım Amacı Yapılacak binanın ne amaçla kullanılacağı ve çatı aralığının da kullanılıp kullanılmaması çatı şeklinin belirlenmesinde önemlidir. Kullanım amacına bağlı olarak çatı eğimi ve çatı yüzey şekli ile binanın mimarisi belirlenir. Binanın kullanım amacı, (konut, fabrika, resmi daire, cami, hangar vb.) ve yöresel mimari özellikler çatı şeklinin belirlenmesinde farklı özelliklerinden dolayı etkendir. 2.4.1.4. Çatının Taşıyıcı Özelliği Çatıya verilmek istenen şekil, çatının oturabileceği mesnetler ve bu mesnetler arasındaki açıklığa bağlı olarak çatının taşıyıcı sistemine karar verilir. Mesnet açıklığı durumuna göre asma veya oturtma çatı yapılması çatı şeklinin belirlenmesinde etkendir. 2.4.1.5. Kullanılacak Çatı Araç ve Gereci Çatı yapımında kullanılacak araç ve gereçlerin inşaat mahallinde temini ve özellikle ahşap malzemenin standartları düşünülerek çatı şekli belirlenmelidir. 2.4.1.6. Maliyet Yapılacak çatının maliyeti düşünülerek ahşap çatının şekline karar verilmelidir. 2.4.1.7. İş Gücü Çatı uygulamasını yapacak işçilerin temini ve yöresel işgücü potansiyeli düşünülerek çatı şekline karar verilmelidir. 2.4.1.8. Mimari Özellikler Uygulanacak çatının yöresel ve genel mimari estetiği göz önüne alınarak çatı şekli belirlenmelidir. 19

2.4.2. Ahşap Çatı Ölçüleri Ahşap çatılarda çatı tanzimine bağlı olarak kullanılacak çatı elemanlarının ölçüleri ve genel kabul gören kesit ölçülerini öğrenmiştik. Ahşap çatı yapımında çatı elemanlarının kesit ölçüleri ve aralıklarının ölçüleri statik hesaplar yapılarak tayin edilir. Ancak genel kabul gören pratik ölçü kurallarını şöyle sıralayabiliriz. Çatı makas aralığı çatı uzun kenarı boyunca 3,00 m geçmemeli ve 2,00 3,00 m aralığında eşit olarak tertip edilmelidir. Dikme aralıkları makas boyunca 2,50 m geçmemeli ve damlalık aşığından damlalık aşığına kadar çatı enince 2,00 2,50 m aralığında eşit olarak tanzim edilmelidir. Aşık aralıkları 2,50 m geçmemeli ve damlalık aşığından başlayarak çatı enince 2,00 2,50 m aralığında eşit aralıklarla yapılmalıdır. Merteklerin arası 0,40 0,60 m aralıkta olmalıdır. Mesnet açıklığı 4,00 m geçtiğinde asma çatı uygulanmalıdır. 2.4.3. Ahşap Çatı Montaj Şekilleri 2.4.3.1. Yerinde Montaj: Ahşap çatı elemanlarını oluşturan her türlü araç ve gereçler temin edilip uygulama yerinde projesine bakılarak montajı yapılan çatılardır. 2.4.3.2. Fabrika veya Atölyelerde Hazırlanarak Yapılan Montaj Projesindeki ölçülere uygun olarak atölye ve fabrikalarda hazırlanan her türlü çatı elemanı ve gereci nakledilerek sadece birleştirmesi yapılarak monte edilen çatılardır. Son yıllarda bu yöntem özellikle yaygınlaşmaktadır. Montajda vinçler kullanılır. Çatı elemanları makinelerde işlenerek, uygun ahşap geçme teknikleri kullanılarak çatı makasları ve elemanları hazırlanır. Resim 6:Fabrika veya atölyelerde hazırlanan çatı 20

2.4.3.3. Bir Kısmı Yerinde Bir Kısmı Atölyelerde Hazırlanarak Yapılan Montaj Özellikle çatı makasları atölyede hazırlanıp, vinç yardımı ile yerine konur ve kalan diğer elemanlar uygulama yerinde yapılarak yerine monte edilen çatılardır. Diğer iki montaj şeklinin karışımıdır. 2.4.4. Ahşap Çatı Elemanları Bağlantıları Ahşap çatı elemanları bağlantıları projesinde, özellikle çatı detay resimlerinde gösterilen şekillerde uygun ahşap birleştirme ve geçmeleri kullanılarak bağlantıları yapılır. Ahşap çatı yapımında genellikle birleşme detayına göre çivili birleştirme ile ahşap ek ve geçmeleri uygulanır. Bu konu ile ilgili geniş açıklama ahşap modülünde verilmiştir. Ahşap çatı yapımında kullanılan ahşap çatı bağlantı ek ve geçmeler şunlardır. 2.4.4.1. Boyda Düz, Eğik ve Düz Bindirme Ek Boyu kısa gelen kiriş, dikme, mertek vb. çatı elemanlarının boylarının uzatılmasında kullanılır. Şekil 6: Boy birleştirmeler 21

2.4.4.2. Köşede Düz ve Eğik Bindirme Ek Çatı iskeletinin alt ve üst başlıklarının (aşıkların, dikme veya yastık üstünde) köşe birleşiminde kullanılır. Şekil 7: Köşe birleştirme örnekleri 2.4.4.3. Ara ve Köşe Direk Geçmesi Yarım makaslarda köşeye veya aralardaki dikmelerin altındaki yastıklara ve dikme üstündeki aşıklara tutturulmasında kullanılır. Şekil 8:Ara direk geçmesi Şekil 9:Köşe direk geçmesi 22

2.4.4.4. Payanda Düz Geçmesi Göğüsleme ve özellikle asma çatılarda yanlama ve payandaların yatay kuvvetler altında ileri ve geri hareket etmesinin önlenmesi için kullanılır. Şekil 10: Düz payanda geçmesi 2.4.4.5. Eğik Giymeli Payanda Geçmesi Asma çatılarda yanlama ve payandaların yatay kuvvetler altında ileri ve geri hareket etmesinin önlenmesi için kullanılır. Şekil 11: Eğik giymeli payanda geçmesi 2.4.4.6. Boyunduruk Geçme Asma çatılarda payanda ile ara direk veya köşe direğinin bağlanmasında kullanılır. Bu ek ve geçmeler haricinde detayın özelliğine göre diğer ek ve geçmeler kullanılabilir. 23

Ayrıca çatı elemanlarını birleştirmede uygun şekilli bağ levhaları kullanılarak detay birleşimleri güçlendirilir. Ahşap çatı elemanlarının birleştirilmesi yapılacak çatının şekline, oturtma veya asma çatı oluşuna göre değişiklik gösterir. Detay resimlerine uygun olarak bu bağlantılar ve montaj bağlantıları sonraki modüllerde ayrıntılı olarak anlatılacaktır. 24

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Bu faaliyet kapsamında kazandığınız bilgileri aşağıdaki soruları cevaplayarak belirleyeceksiniz. Aşağıda verilen sorularda doğru olduğunu düşündüğünüz bir seçeneği işaretleyiniz. ÖLÇME SORULARI 1. Ahşap çatı projelerinden hangisine bakarak çatı yüzey şeklini ve ölçülerini okuruz? A.) B.) C.) D.) Çatı kesit resmi Çatı detay resmi Çatı planı Çatı metrajı 2. Çatı birleşimlerini ve birleştirme gereçlerini hangi resimlerden okuruz? A.) B.) C.) D.) Çatı detay resmi Çatı kesit resmi Çatı planı Çatı metrajı 3. Çatı köşesinden, tepe mahyaya 45 o açıortayda birleşen çatı yüzey hattına ne ad verilir? A.) B.) C.) D.) Tepe mahyası Düşük mahya Dere mahya Eğik mahya 4. Çatının taşıyıcı ana omurgasını oluşturan çatı elemanı hangisidir? A.) B.) C.) D.) Bırakma kirişi Dikme Çatı makası Yanlama 5. Merteklerin yükünü taşıyan, aldıkları yükü diğer mesnet veya dikmelere aktaran çatı elemanı hangisidir? A.) Yastık B.) Aşık (Mahya) C.) Dikme D.) Göğüsleme 25

6. Çatının açılmasına mani olan, çatı makas üzerinde bulunan, dikmeleri birbirine bağlayan çatı elemanı hangisidir? A.) B.) C.) D.) Göğüsleme Rüzgar kirişi Kuşak Mertek. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerek değerlendiriniz. Eksik olduğunuz konulara dönerek tekrarlayınız. Tüm soruları doğru cevapladıysanız, diğer faaliyete geçiniz. 26

PERFORMANS DEĞERLENDİRME PERFORMANS DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları verilen şekle göre cevaplayınız. 1. L= Mertek boyu aşağıdakilerden hangisidir? A.) 5,20m B.) 4,20m C.) 6,48 m D.) 6,68 m 2. X=Kuşak boyu aşağıdakilerden hangisidir? A.) B.) C.) D.) 3,22 m 4,20 m 1,61 m 2,10 m 3. Mertek boyu 6,70 mt ve toplam 5x10 cm ebadında 44 adet mertek kullanılacak ise net kaç m³ keresteye ihtiyaç vardır? A.) B.) C.) D.),939m³ 2,200m³ 1,474m³ 3,350m³ DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerek değerlendiriniz. Eksik olduğunuz konulara dönerek tekrarlayınız. Tüm soruları doğru cevapladıysanız, Modül değerlendirmeye geçiniz. 27

MODÜL DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME Soru :Aşağıda ölçüleri verilen çatı oturum planına göre tertiplenen beşik çatı yapımı için gerekli olan çatı araç gerecini hazırlayarak,gerekli hesaplamaları yaparak çatı gerecini hazırlayınız.(çatı eğimi 1/3,mertek aralığı 50cm Max. Makas aralığı 3,00 m, saçak 50cm) Aşağıdaki performans testi ile modülle kazandığınız yeterliliği ölçebilirsiniz. Dersin adı Amaç Konu Zaman Genel İnşaat Teknolojisi Çatı öncesi hazırlık yapma becerinizi ölçebileceksiniz. Araç ve gereçleri hazırlama, proje detaylarını okuma Başlangıç Bitiş Saati saati 28 Öğrencinin Adı soyadı Sınıf Nu Toplam Süre DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Evet Hayır 1 Projeyi okudunuz mu? ( ) ( ) 2 Çatı yapımında kullanılan araçları tanıdınız mı? ( ) ( ) 3 Çatı yapımında kullanılan gereçleri tanıdınız mı? ( ) ( ) 4 Çatı yapımında kullanılan araç gereçleri hazırladınız mı? ( ) ( ) 5 Çatı projelerine bakarak gerekli bilgileri okuyabildiniz mi? ( ) ( ) 6 Çatı resminde gösterilen bilgilere göre çatı elamanlarının boylarını ve adetlerini hesapladınız mı? ( ) ( ) 7 Malzeme cinsi ve ölçülerini belirlediniz mi? ( ) ( ) 8 Çatı yapımı için gerekli olan bu bilgileri not aldınız mı? ( ) ( ) Toplam Evet ve Hayır Cevap Sayıları

DEĞERLENDİRME Modülün değerlendirmesi sonucunda eksik olduğunuz konuları, tekrar ederek eksik bilgilerinizi tamamlayınız. Kendinizi yeterli görüyorsanız bir sonraki modüle geçmek için öğretmeninize başvurunuz. 29

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ -1 İN CEVAP ANAHTARLARI Sorular Cevaplar 1- Y 2- D 3- Y 4- D 5- Y 6- Y 7- D 8- D 9- Y 10- D CEVAP ANAHTARI 1 C 2 B 3 B 4 D 5 A ÖĞRENME FAALİYETİ -2 NİN CEVAP ANAHTARI Sorular Cevaplar 1- C 2- A 3- D 4- C 5- B 6- C ÖĞRENME FAALİYETİ -2 NİN PERFORMANS TESTİ CEVAP ANAHTARI Sorular Cevaplar 1- D 2- A 3- C 30

KAYNAKLAR 1-ALTINAY Abdurrahman, Pratik Yapıcılık, Temelden Çatıya, Hüsnütabiat Matbaası, İstanbul,1961. 2-ALKAN Cevat, Ağaç işleri Teknolojisi 1,Erkek Teknik Öğretmen Okulu, Ankara,1961. 3-ASLAN Mehmet; Ankara Yapı Meslek Lisesi, Yapı Bilgisi Ders Notları (Yayınlanmamış) 4-BATRAN Balder; Herbert BLASİ; Volker FREY; Helge HUSFELDT, Klaus KÖHLER Martin WEBER; Fachwıssen Zımmerer, Technologıe-Technısches Mathematık, Handwerk und Technık-Hamburg,2001. 5-ÇETECİOĞLU Mitat, Yapı konstrüksiyonları Cilt 2;M.E. B. Basımevi; Ankara;1946 6-DOĞAN İdris, Nazım DÜNDAR, Nazım EKŞİ, Halim ÖKSÜZOĞLU, Köksal, ÖZCAN Ümit YEGÜL, Yapı Bölümü Ahşap Atölyesi İş -İşlem-Bilgi Yaprakları 1;M.E. B.Yüksek Teknik Öğretmen Okulu Matbaası, Ankara;1975. 7-GÜNGÖR Hulusi, Y.Müh. Mimar, Ahşap, Çeltüt Matbaası, İstanbul,1961. 8- ÖKSÜZOĞLU Halim, Ümit YEGÜL, Naim YAMAN, Yapıcılık Bölümü Ahşap Atölyesi İş ve İşlem Yaprakları 2.Sınıf; M.E. B.Devlet Kitapları, Başbakanlık Basımevi, Ankara;1979. 9- ÖZCAN Köksal, Yapı, Ankara,1990 KAYNAKLAR 10- ÖZCAN Köksal, H.Ü.Meslek Yüksek Okulu Öğ. Gör, İnşaat Meslek Resmi, Ankara, 1984. 11-YAMAN Naim, H.Ü.Meslek Yüksek Okulu Öğ. Gör, Ahşap Yapılar; Ankara;1984 12-YAMAN Naim; Ankara Yapı Meslek Lisesi; Ahşap Atölyesi Ders Notları, (Yayınlanmamış) 13- YAMAN S.Levent, İnşaat Teknolojisi Alanı Öğretmeni, Ahşap Çatı ve Uygulamaları Ders Notları, (yayınlanmamış) 31