TRB2 BÖLGESİ MEVCUT DURUM ANALİZİ SAĞLIK SEKTÖRÜ 2011
İÇİNDEKİLER 1. SAĞLIK SEKTÖRÜ... 3 1.1. Sağlık Personeli Durumu... 3 1.2. Ölüme Neden Olan Hastalıklar, Bebek - Çocuk Ölümleri ve Toplam Doğurganlık... 4 1.3. Sağlık Eğitimi... 5 1.4. Sağlık Harcamaları ve Sosyal Güvence... 6 2
Personel 1. SAĞLIK SEKTÖRÜ 1.1. Sağlık Personeli Durumu Bölgede son yıllarda sağlık hizmetlerinde, eğitim alanında olduğu gibi önemli altyapı yatırımları gerçekleştirilmiştir. Ancak Türkiye ortalamasına oranla hızlı artan nüfus baskısı yapılan hizmetleri (niteliği ve niceliği açısından) yetersiz kılmaktadır. Şekil 1: On Bin Kişiye Düşen Sağlık Personeli 1 12 10 8 Sağlık Personeli Durumu 6 4 TRB2 Türkiye 2 0 Uzman hekim Pratisyen hekim Diş hekimi Sağlık memuru Hemşire Ebe Eczacı Bölgenin on bin kişiye düşen ebe ve hemşire sayısında Türkiye ortalamasına yakın oranlar gözlemlenirken, hekim ve eczacı için aynı durum söz konusu değildir. Tablo 1: Sağlık Kurumu, Araç-Gereç, Donanım Sayıları 2 Hastane Hastane Yatak Acil Yardım İstasyon Polikliniklerden Yararlanan Hasta Gebe ve Loğusa İzlenim Ameliyat Masası Laboratuar Kamu Özel Kamu Özel Kamu Özel Kamu Özel Kamu Özel Bitlis 7 0 660 0 7 1.728.551 113.611 48.275 13 0 0 0 Hakkâri 3 0 330 0 9 1.136.983 0 27.659 8 0 5 0 Muş 7 1 607 45 7 1.371.691 0 53.258 14 2 1 0 Van 13 5 1.308 375 16 2.968.312 734.292 142.859 24 19 13 20 TRB2 Bölgesi 30 6 2.905 420 39 7.205.537 847.903 272.051 59 21 19 20 Kaynak:(Bitlis, Hakkâri, Muş ve Van İl Sağlık Müdürlükleri Verileri, 2010) Bölgede sağlık alanında hizmet veren hastane, yatak sayısı ve araç sayısında özel sektörün oranı yaklaşık olarak %12,6 iken, bu oran ameliyat masası sayısında % 26 ve laboratuar sayısında %51 e çıkmaktadır. On bin kişiye düşen hasta yatak sayısına bakıldığında Bitlis 20, Hakkâri 13, Muş ve Van 16 olarak Türkiye ortalamasının 26 oldukça altında bir orana sahiptir. Sağlık sektöründe on bin kişiye düşen 112 Acil ambulans ve hasta nakil araç sayısına bakıldığında ise 1 Sağlık İl Müdürlüklerinden temin edilen veriler doğrultusunda hazırlanmıştır. 2 Sağlık İl Müdürlüklerinden temin edilen veriler doğrultusunda hazırlanmıştır. 3
Bitlis ve Van 0.7, Muş 0.4 ve Hakkari 0.9 ile Bölge ülke ortalamasının 7.5 ile on kat daha aşağısındadır. 1.2. Ölüme Neden Olan Hastalıklar, Bebek - Çocuk Ölümleri ve Toplam Doğurganlık Bölgede ölüme sebebiyet veren hastalıklar arasında ilk sırayı koroner kalp hastalığı, kanserler ve serebrovasküler hastalıklar gibi kronik hastalıklar yer almaktadır. Hastalıkların önlenmesi noktasındaki sorun ise kişilere sağlıklı yaşam tarzı (sigara içmeme, düzenli fizik egzersiz, stresle başa çıkma yolları, yeterli ve dengeli beslenme) bilincinin yerleştirilmesi olduğu gözlemlenmektedir. (DPT, 2000) Bölgede en sık rastlanan hastalıkların başında yetişkinlerde üst solunum yolları hastalıkları, hipertansiyon ve kalp yetmezliği gelirken bebek ve çocuklarda (ölüme yol açanlar) ise sepsis, yeni doğan solunum distresi, premature hastalıkları gelmektedir. (Sağlık İl Müdürlüğü a, 2010) Bölgede aile planlaması çerçevesinde etkin yöntem uygulama oranı Bitlis te %17.15, Hakkari de %20.2, Muş ta %30 ve Van da %24.7 olarak gerçekleşirken Türkiye ortalaması olan %46 nın yarısından daha düşük bir orana sahiptir. (Sağlık İl Müdürlüğü a, 2010) Bölgede, son yıllarda sağlık hizmetleri konusunda önemli yatırımlar yapılmakta ve sağlık hizmetlerinin verilmesinde dikkate değer ilerlemeler gerçekleştirilmektedir. Ancak özellikle kadınların eğitim seviyelerinin düşük olması, çocuk gelişimi, beslenme, hijyen ve aşılama konularında bilgi eksikliği ve hizmetlere ulaşım yollarının doğru ve etkin kullanılamaması bebek ve çocuk ölümleri oranlarının artmasına neden olmaktadır. Şekil 2: Bebek, Çocuk Ölüm Hızları ve Toplam Doğurganlık Oranları 80 70 60 50 40 30 TÜRKİYE TRB2 20 10 0 Toplam Doğurganlık Hızı (çocuk sayısı) Bebek Ölüm Hızı (1q0)(%) Beş Yaş Altı Ölüm Hızı (4q0)(%) Kaynak: (TÜİK, 2000b) 2010 yılı verilerine göre gebe ve loğusa izlem sayısı 272.051 dir. Son yıllarda, gebe ve loğusa izlem sayısında yaşanan artış bölgede ülke ortalamasına göre yüksek olan bebek ve anne ölüm oranlarını da aşağı çekmektedir. Ancak yine de Bölgede sağlık personeli ile yapılan doğumların tüm doğumlar içindeki oranı 2008 yılı verilerine göre % 83,1 iken ülke ortalaması %91,3 tür. Söz konusu veriler Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinin oranları hariç tutulduğunda ülke ortalaması % 97,5 oranı şeklinde yer almaktadır. (Sağlık İl Müdürlüğü b, 2010) 4
Şekil 3: İlçelerin Bebek Ölüm Oranları 3 Bebek ölüm oranı, ilçelerdeki sağlık hizmetlerinin yaygınlığı, eğitim ve kültür düzeyi, ekonomik olanaklar gibi sosyo-ekonomik unsurlar açısından bir gösterge niteliğinde olup, gelişmeyle ters orantılıdır. Bebek ölüm oranlarının en fazla olduğu ilçelerin başında Bahçesaray ( 104), Çatak ( 95), Hizan ( 78,6), Gevaş ( 78) ve Şemdinli ( 73) ilçeleri gelmektedir. TRB2 Bölgesi nin toplam doğurganlık hızı Türkiye ortalamasının iki katından fazladır. Bebek ve Çocuk ölüm oranları da ülke ortalamasının oldukça üstünde seyretmektedir. Bebek ölümlerinde, 872 ilçe içinde Bahçesaray (3.), Çatak (6.), Hizan (22.), Gevaş (23.) ilçeleri en fazla ölümlerinin gerçekleştiği ilçeler olarak karşımıza çıkmaktadır. (TÜİK, 2004) 1.3. Sağlık Eğitimi Sağlık sektöründe teknik destek sağlama konusunda önemli yere sahip olan sağlık teknisyenleri ve hemşirelerin sayısı bölgenin ihtiyaçlarını karşılamakta yetersiz kalmaktadır. Sağlık teknikerliği düzeyinde 2009 yılında Bitlis Eren Üniversitesi nde Hemşirelik (ÖSYM Kontenjanı:52), Muş Alparslan Üniversitesi nde Hemşirelik (ÖSYM Kontenjanı:41) ve Yüzüncü Yıl Üniversitesi nde Hemşirelik (ÖSYM Kontenjanı:123), Ebelik (ÖSYM Kontenjanı:88) olarak öğrenci alımı yapılmaktadır. Hakkâri Üniversitesi nde bu alanda herhangi bir eğitim programı açılmamıştır. Bu okullarda yaklaşık olarak 1000 e yakın öğrenci eğitim görmektedir. Sağlık konusunda eğitim veren ortaöğretim ve yüksek öğretim kurumlarının altyapıları güçlendirilerek kontenjanlarının artırılması gerekmektedir. Bölgede tek olan, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tıp Fakültesi, 1992 yılında 3837 Sayılı Kanun ile kurulmuş olup, ilk öğrencilerini 1995 yılında almış, ilk mezunlarını ise 2001 yılında vermiş bulunmaktadır. Fakültede eğitim alan öğrenci sayısı 277 iken, eğitim veren öğretim üyesi sayısı 112 dir. 32000 metrekare kapalı alana ve 550 yatak, 26 poliklinikten oluşan bir araştırma hastanesi ve ayrı temel tıp bilimleri binası olan bir fakülte haline gelmiştir. Tıpta ihtisas yapan öğrenci sayısı 248 ile ülke toplamının % 2 si kadar bir orana 3 İlçelerin Sosyo-ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması ndan temin edilen veriler ışığında Ajans tarafından hazırlanmıştır. 5
sahiptir. Bölgede ilk olan diş hekimliği fakültesi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi bünyesinde 5.9.2008 tarihli ve 2008/14120 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile kurulmuştur. Tablo 2: Sağlık Meslek Liseleri Öğrenci SAĞLIK MESLEK LİSESİ 2009-2010 YILI ÖĞRENCİ SAYILARI Kurum DAL ERKEK KADIN TOPLAM TRB2 Bitlis SML Acil Tıp 13 35 48 Hemşirelik 15 61 76 124 Hakkâri SML Hemşirelik 28 40 68 Laboratuar 8 30 38 Muş Alparslan SML Acil Tıp 26 19 45 Hemşirelik 30 198 228 Laboratuar 7 17 24 Radyoloji 7 16 23 106 320 Van/Erciş SML Acil Tıp 22 39 61 Hemşirelik 4 20 24 85 Van SML Acil Tıp 60 56 116 Diş Protez 37 31 68 Hemşirelik 32 142 174 402 Laboratuar 14 30 44 TRB2 Bölgesi 303 734 1.037 1.037 Kaynak: (MEB, 2010) Bölgenin sağlık sektöründe yardımcı personel ihtiyacını karşılayan kurumların başında gelen sağlık meslek lisesi acil tıp, hemşirelik, laboratuar, radyoloji ve diş protez bölümlerinde eğitim vermektedir. Bu kurumlarda eğitim gören kadınların erkeklere oranı %70 civarındadır. Bu oranın yüksek çıkmasında hemşirelik bölümünün etkisi oldukça fazladır. 1.4. Sağlık Harcamaları ve Sosyal Güvence Bölge nüfusunun ortalama %45 i (yeşil kartlı hariç) sosyal güvenlik kapsamında bulunmaktadır. Bölgede yeşil karta sahip kişi sayısı Bölge toplam nüfusunun %50 sini doluştururken, sosyal güvenlik kapsamı dışında kalan kişi sayısı Bölge toplam nüfusunun %5 ini oluşturmaktadır. Böylece Bölge toplam nüfusunun %95 i herhangi bir sosyal güvenceye sahip durumdadır. 6
Tablo 3: Sosyal Güvenlik Kapsamındaki Kişi Öncelikli Yaşam Kalitesi Göstergeleri İlin Toplam Nüfusu Toplam Sosyal Güvenlik Kapsamı (Aktif+Pasif +Yeşil kart) Toplam Sosyal Güvenlik Kapsamı (Yeşil Kartlılar Hariç) Sosyal Güvenlik Kapsamının (Yeşil Kart Hariç) Toplam il Nüfusuna Oranı (%) Sosyal Güvenlik Kapsamı Dışında Kalan Nüfus 2022 sayılı yasadan yararlananların sayısı 2022 sayılı yasadan yararlananların il nüfusuna oranı (%) YEŞİL KARTLI SAYISI Bitlis 328.767 309.931 142.998 43,5 18.836 12.818 3,9 166.933 Hakkâri 251.302 246.150 117.220 46,65 5.152 6.644 2,64 128.930 Muş 406.886 365.035 167.837 41,25 41.851 15.092 3,71 197.198 Van 1.035.418 999.579 466.860 45,09 35.839 26.894 2,6 532.719 TRB2 Bölgesi 2.022.373 1.920.695 894.915 44,12 101.678 61.448 3,21 1.025.780 Türkiye 73.722.988 71.122.276 61.716.920 2.602.388 1.351.945 9.405.356 Kaynak: (SGK, 2011) Not: 1- Sosyal güvenlik kapsamında aylık alan kişi sayısına hak sahibi kişi sayısı dâhildir. 2-Sosyal güvenlik kapsamında bakmakla yükümlü tutulanların (yararlanıcıların) sayısı tahmini olarak verilmiştir. 2022 Sayılı Yasa: 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Kanun Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından yapılan 2010 ve 2011 yılları çalışmalarına göre, TRB2 Bölgesi ndeki yeşil kart sahibi kişi sayısında son 1 yılda %1,2 oranında bir artış gözlemlenmektedir. Bölge deki yeşil kart sahipliliği verileri 2010 ve 2011 yılları temel alınarak tablo 4 te detaylandırılmıştır. Tablo 4: Yeşil Kart Sahipliliği 2010-2011 Karşılaştırması 4 2010 2011 İl Nüfusu Yeşil Kartlı % İl Nüfusu Yeşil Kartlı % Bitlis 328.489 168.381 51,25 328.767 166.933 50,77 Hakkâri 256.761 118.762 46,25 251.302 128.930 51,30 Muş 404.484 177.012 43,76 406.886 197.198 48,46 Van 1.022.310 549.889 53,78 1.035.418 532.719 51,44 TRB2 Bölgesi 2.012.044 1.014.044 50,4 2.022.373 1.025.780 50,72 Son bir yılda yeşil kartlı sayısındaki artış Muş ve Hakkâri illerinde de paralellik gösterirken Van ve Bitlis illerinde düşme eğilimi göstermektedir. 2011 yılı verilerine göre TRB2 Bölgesi nde yeşil kart sahibi kişi sayısının il nüfusuna oranı en yüksek il %51,44 ile Van dır. Sıralamayı %51,30 ile Hakkâri, %50,77 ile Bitlis ve %48,46 ile Muş illeri takip etmektedir. Şekil 4, yeşil kart sahipliliğindeki sıralamanın ilçelere dağılımını göstermektedir. 4 Sağlık Bakanlığı web sayfasından temin edilen veriler ışığında Ajans tarafından hazırlanmıştır. 7
Şekil 4: Yeşil Kart Sahipliliği 5 Yeşil kart sahibi sayısının il nüfusuna oranının en yüksek olduğu ilçe %82 ile Başkale dir. %73 ile Mutki ikinci, %70 ile Bahçesaray üçüncü, %69 ile Muradiye dördüncü ve %68 ile Saray beşinci sırada yer almaktadır. 5 Sağlık Bakanlığı web sayfasından temin edilen veriler ışığında Ajans tarafından hazırlanmıştır. 8