Yunus Araþtýrma Bülteni 2013 (4): 15-19 www.yunus.gov.tr ISSN 1303-4456 Eriphia verrucosa (Forsskal, 1775) Yengecinin Üreme Dönemi Biyokimyasal Özelliklerinin Belirlenmesi Araþtýrma Makalesi Research Article 1* 2 1 1 Asiye DEMÝRBAÞ, Bora EYÜBOÐLU, Birol BAKÝ, Merve SARIÝPEK 1 Su Ürünleri Fakültesi, Sinop Üniversitesi, Sinop, Türkiye 2 Meslek Yüksekokulu, Sinop Üniversitesi, Sinop, Türkiye * Sorumlu yazar: Tel: 0 (368) 287 62 54 Faks: 0 (368) 287 62 55 e-posta: asiyedemirbas@hotmail.com Abstract The Determination of Biochemical Characteristics of Crab, Eriphia verrucosa (Forsskal, 1775), Reproduction Geliþ Tarihi: 10.06.2013 Kabul Tarihi: 01.08.2013 In this study, aimed to determine biochemical characteristic of Eriphia verrucosa at spawning period relish thus consumed by the local community. Randomly133 samples were collected with a depth of 1-6 m in the Karakum Sinop made diving the sea coastal areas from April to August. The samples, in order to determine the properties of biometric to be marked, measured respectively brand of RADWAG WLC3/A1 a sensetive balance weight, carapace lenght with digital calipers. The analyses of the meats crude protein, crude fat, crude ash and dry matter have been made by seperating the edible parts such as claws, legs and carapaces in order to determine their nutrient composition montly. The samples determined as the avarage live weight and carapace lenght by month respectively 141.2±6.3 g and 57.9±1.0 mm in April; 126.6±9.5 g and 56.3±1.3 mm in May; 92.2±7.1 g and 50.8±1.2 mm in June; 91.4±6.3 g and 50.7±1.2 mm in July; 96.9±10.6 g and 52.2±2.0 mm in August. As a result of the biochemical parameters have been identified in the dry matter of the value crude protein %19.4±0.6 to25.8±1.4; of the value of crude fat %0.4±0.1-1.5±0.0. In this study were determined values of crude protein and crude fat differ significantly of monts (p<0.005); the level crude protein increased from April to June, decreased from June to August and values of crude fat irregular varies of mounts. Keywords: Sinop, Eriphia verrucosa, crabs, biometrical, biochemical. Özet Çalýþmada, bölge halký tarafýndan beðenilerek tüketilen Eriphia verrucosa yengecinin üreme dönemindeki biyokimyasal özelliklerinin belirlenmesi amaçlanmýþtýr. Sinop ili Karakum bölgesinde 1-6 m derinliðe sahip deniz kýyý alanlarýndan, nisan-aðustos aylarýnda dalýþ yapýlarak rastgele 133 adet örnek toplanmýþtýr. Örnekler, biyometrik özelliklerinin belirlenmesi amacýyla markalanarak; sýrasýyla RADVAG WLC 3/A1 marka hassas terazi ile aðýrlýklarý, dijital kumpas ile karapaks boyu ölçülmüþtür. Besin kompozisyonunun aylýk olarak belirlenmesi amacýyla, yengeçlerin yenilebilir kýsýmlarý ayrýlarak etin ham protein, ham yað, ham kül ve nem analizleri yapýlmýþtýr. Örneklerin aylara göre ortalama canlý aðýrlýðý ve karapaks boyu sýrasýyla; nisan ayýnda 141.2±6.3 g, 57.9±1.0 mm, mayýs ayýnda 126.6±9.5 g, 56.3±1.3 mm, haziran ayýnda 92.2±7.1 g, 50.8±1.2 mm, temmuz ayýnda 91.4±6.3 g, 50.7±1.2 mm, aðustos ayýnda 96.9±10.6 g, 52.2±2.0 mm olarak Yapýlan biyokimyasal ölçümler sonucunda kuru maddedeki ham protein deðeri %19.4±0.6-25.8±1.4 arasýnda, ham yað deðeri %0.4±0.1-1.5±0.0 arasýnda tespit edilmiþtir. Çalýþmada, ham protein ve ham yað deðerlerinde aylar arasýndaki farkýn önemli olduðu (p<0.05), protein deðerinin nisan-haziran aylarý arasýnda arttýðý, haziran-aðustos aylarýnda azaldýðý, yað deðerlerinin ise aylar arasýnda düzensiz deðiþim gösterdiði Anahtar Kelimeler: Sinop, Eriphia verrucosa, yengeç, biyometrik, biyokimyasal. Su Ürünleri Merkez Arastýrma Enstitüsü Müdürlügü, Trabzon
16 Demirbaþ vd. / Yunus Arþ. Bül. 2013 (3): 15-19 Giriþ Deniz omurgasýzlarýndan tüm dünyada besin olarak yararlanýlmaktadýr. Türkiye denizlerinde bulunan 57 ekonomik omurgasýz türünden 46'sý insan besini olarak tüketilmekte ve bu türlerin yaklaþýk %50'si ihraç edilerek döviz girdisi saðlanmaktadýr (Altinelataman ve Dinçer, 2007; Doðan vd., 2007). Yengeç eti, protein, mineral madde ve vitamin açýsýndan zengin, yað oraný az olmasý nedeniyle dengeli beslenmede önemli bir besin maddesi olarak belirtilmektedir (Robey ve Kerr, 1964; Erkan vd., 2008). Yengeçler, insan saðlýðý açýsýndan yararlý olan demir, potasyum, selenyum, çinko ve B1 vitaminini yoðun olarak bulundururlar (Anonim, 2013). Çeþitli ülkelerde sevilerek tüketilen bir endüstri kolu haline gelen deniz yengeçleri ülkemizde insan tüketimi açýsýndan en az bilinen su ürünleri arasýnda yer almaktadýr (Türeli vd., 2000). Karadeniz'in Sinop sahillerinde yengeçlere ait 4 familya, 8 genusa ait toplam 11 tür tespit edilmiþtir (Bilgin ve Çelik, 2004). Eriphia verrucosa yengecinin üreme zamaný su sýcaklýðýna baðlý olarak mayýs-haziran aylarýnda (Ulaþ ve Aydýn, 2011), Karadeniz'de ise temmuz ayý sonu ve aðustos ayýnda olduðu bildirilmektedir (Erkan vd., 2008). Ülkemizde yengeçlerle ilgili olarak sistematik ve biyokimyasal özelliklerin ortaya çýkarýlmasýna yönelik farklý çalýþmalar yürütülmektedir. Sistematik çalýþmalar tüm yengeç türlerinin biyoekolojik ve morfolojik özelliklerinin ortaya çýkarýlmasýný amaçlamakla birlikte, et verimi ve biyokimyasal çalýþmalar ekonomik özellik gösteren türler üzerine yoðunlaþmýþtýr (Ateþ, 1999; Türeli, kal 1775) yengecinin üreme dönemi biyokimyasal özelliklerinin belirlenmesi amaçlanmýþtýr. Materyal ve Metot Sinop ili Karakum bölgesinde 1-6 m derinliðe sahip deniz kýyý alanlarýndan nisanaðustos aylarýnda dalýþ yoluyla tesadüfi olarak elle toplam 133 adet yengeç toplanmýþtýr. Örneklerin aylara göre ortalama canlý aðýrlýðý ve karapaks boyu sýrasýyla; nisan ayýnda 141.2±6.3 g, 57.9±1.0 mm, mayýs ayýnda 126.6±9.5 g, 56.3±1.3 mm, haziran ayýnda 92.2±7.1 g, 50.8±1.2 mm, temmuz ayýnda 91.4±6.3 g, 50.7±1.2 mm, aðustos ayýnda 96.9±10.6 g, 52.2±2.0 mm olarak Örnekler kaynar suda 15 saniye bekletilerek ani ölümleri gerçekleþtirilmiþtir. Sonrasýnda hamsi aðlarý kullanýmý ile bireysel markalama yapýlarak 45 dakika etlerin kolay ayrýlmasý amacýyla haþlanmýþtýr. Örneklerin soðumasý için 5 dakika beklendikten sonra markalanarak, RADVAG WLC 3/A1 marka hassas terazi (d=0.01 g) ile aðýrlýðý, dijital kumpas (d=0.01 mm) ile karapaks boyu ölçülmüþtür. Besin kompozisyonu analizleri için yenilebilir et kýsmý (mahmuz, bacaklar ve karapaks içi) kabuktan ayrýlýp hassas terazide aðýrlýðý tartýlmýþtýr. Her bir grup için alýnan örnekler kaplara konulduktan sonra analiz gününe kadar -18 C'de bekletilmiþ, analiz gününden 1 gece önce örnekler çözülmesi amacýyla buzdolabýna alýnmýþtýr. Gruplarý temsil eden örnekler homojenize edilmiþtir. 1999; Türeli vd., 2000; Türeli vd., 2002; Atar Analizler için gerekli miktar üç tekerrür ile ve Seçer, 2002; Özcan ve Akyurt, 2006; birlikte alýnmýþ ve ham protein (Kjeldahl Gülþahin ve Erdem, 2009; Kaya vd., 2009). yöntemi), ham yað (Soxhlet yöntemi), ham kül Çalýþmada, bölge halký tarafýndan ve nem analizleri yapýlmýþtýr (AOAC, 1980). beðeniyle tüketilen Eriphia verrucosa (Forss-
Demirbaþ vd. / Yunus Arþ. Bül. 2013 (3): 15-19 17 Yapýlan analizler sonucunda aylara göre yengeç etinin kuru maddedeki ham protein, ham yað, ham kül ve kuru madde deðerleri Çizelge 1, Þekil 1 ve Þekil 2'de verilmiþtir. Protein içerikleri deðerlendirildiðinde, en yüksek haziran ayýnda (%25.8±1.4), en düþük aðustos ayýnda (%19.4±0.6) olduðu Çalýþmada protein deðerlerinde aylar arasýndaki farkýn mayýs ve haziran aylarýnda önemli olduðu (p<0.05), nisan- haziran aylarý arasýnda protein deðerinin arttýðý, haziran-aðustos aylarýnda azaldýðý tespit edilmiþtir. Araþtýrma sonucunda elde edilen veriler tekyönlü varyans analizi (oneway ANOVA) ile deðerlendirilmiþ ve deðerler arasýndaki fark SPSS 20.0 (SPSS, Chicago, IL) istatistik paket programýnda analiz edilmiþtir. Bulgular Çalýþmanýn gerçekleþtirildiði aylarda istasyonlardan ölçülen su sýcaklýðý deðeri ortalama 20.5±2.7ºC (12.0-26.0), tuzluluk deðeri ortalama 17.9±0.1 (17.7-18.2) olarak Çizelge 1. Aylara göre protein, yað, kül ve kuru madde içerikleri (%) Þekil 1. Aylara göre ham protein içerikleri (%). Þekil 2. Aylara göre ham yað içerikleri (%).
18 Demirbaþ vd. / Yunus Arþ. Bül. 2013 (3): 15-19 Yað içerikleri incelendiðinde, en yüksek üreme zamanýna baðlý olarak enerji kaynakhaziran ayýnda (%1.5±0.0), en düþük temmuz larýnýn depo edilmesi þeklinde açýklanabilir. ayýnda (%0.4±0.1) olduðu tespit edilmiþtir. Kaya vd. (2009) Eriphia verrucosa'nýn Çalýþmada aylar arasýndaki farkýn önemli biyokimyasal özelliklerinin belirlenmesi olduðu (p<0.05), haziran ayýna kadar üzerine yaptýklarý çalýþmada, ham protein yükselme, haziran ayýndan sonra azalma deðeri %19.7, ham yað deðeri %0.7 olarak bildirilmekte olup, benzer sonuçlar elde Ham kül oraný incelendiðinde, en düþük edilmiþtir. nisan ayýnda (1.7±0.0), en yüksek aðustos Ýskenderun Körfezi'nde mavi yengeç ayýnda (2.3±0.1) tespit edilmiþ olup, bazý aylar (Callinectes sapidus) ve kum yengecinin arasýndaki farkýn önemli olduðu belirlenmiþtir (Portunus pelagicus) kýþ mevsimindeki et (p<0.05). kompozisyonu incelenmiþ, ham protein deðeri Kuru madde miktarlarý ise en düþük nisan sýrayla %14.3-16.8, %15.8-18.8, ham yað ayýnda (21.4±0.1), en yüksek temmuz ayýnda deðeri sýrayla %1.2-1.5, %1.3-1.5 olarak (25.6±0.3) tespit edilmiþ olup, bazý aylardaki belirtilmiþtir (Türeli vd., 2000). Ýskenderun farkýn önemli olduðu belirlenmiþtir (p<0.05). Körfezi'nde mavi yengeç (Callinectes sapidus) etinin biyokimyasal kompozisyonu üzerine Tartýþma ve Sonuç yapýlan çalýþmada ilkbahar mevsiminde ham Çalýþmada, Sinop ili Karakum bölge- protein deðeri %22.0 olarak bildirilmektedir sinden temin edilen yengeçlerin üreme (Türeli vd., 2002). Yüksek protein deðerine dönemindeki biyokimyasal özelliklerinin belir- sahip olarak bildirilen mavi yengeçlerle, lenmesi amaçlanmýþtýr. Araþtýrmada nisan- Eriphia verrucosa yengecinin ayný mevsimde aðustos aylarý arasýnda yengeç etlerinin benzer protein deðerlerine sahip olduðu biyokimyasal analizleri yapýlmýþ ve deðerlen- dirilmiþtir. Sonuç olarak, yengeç etinin üreme Analiz sonucunda gruplarýn ham protein döneminde aylara göre biyokimyasal içeriðinin deðerlerinin %19.4±0.6 ile %25.8±1.4 ara- anlamlý farklýlýklar yaratacak kadar deðiþsýnda, ham yað deðerlerinin %0.4±0.1 ile mediði tespit edilmiþtir. Çalýþmada yapýlan %1.5±0.0 arasýnda, ham kül miktarlarýnýn gözlemler neticesinde, temmuz-aðustos %1.7±0.0 ile %2.3±0.1 arasýnda, kuru madde aylarýnda yengeç etinin daha yumuþak ve miktarlarýnýn %21.4±0.1 ile %25.6±0.3 ara- kabuk ile et arasýnda boþluðun fazla olduðu, eti sýnda olduðu saran zarýn buruþtuðu ve bu dönemlerde Çalýþmada, Eriphia verrucosa yenge- tüketici tarafýndan tercih edilmediði belirlencinin ham protein (%25.8) ve ham yað (%1.5) miþtir. deðerlerinin Haziran ayýnda en yüksek Ayrýca, sürdürülebilir avcýlýk yönetimi seviyeye çýktýðý görülmektedir. Bu durumun açýsýndan Eriphia verrucosa yengecinin üreme ilkbahar sonu itibari ile su sýcaklýðýndaki artýþ dönemi içerisinde avcýlýðýnýn yapýlmamasý ve kaynaklý ortamdaki besin miktarýnýn artýþý ve gerekli önlemlerin alýnmasý gerekmektedir.
Demirbaþ vd. / Yunus Arþ. Bül. 2013 (3): 15-19 19 Kaynaklar Altinelataman, C. ve Dinçer, T. 2007. Proximate composition and freshness parametres in refrigerators tored warty crab meat (Eriphia verrucosa, Forskåll, 1775). Archivfür Lebensmittelhygiene, 58: 132-135. Doi: 10.2377/0003-925X-58-132. Anonim, 2013. Http: //www. Akuademi. Net / USG / USG2004/CK/ck02.pdf, (Eriþim Tarihi: 20.06.2013). AOAC (Association of Official Analytical Chemists). 1980 Official methods of analysis, 13th edition, Association of Official Analytical Chemists, Washington, D.C., 1108 p. Atar, H.H. ve Seçer, S. 2003. Beymelek Lagün Gölünde Yaþayan Mavi Yengeç (Callinectes sapidus) Populasyonunun Boy/Geniþlik-Aðýrlýk Ýliþkileri. Turk J Vet. Anim. Sci., 27: 443-447. Ateþ, A.S. 1999. Türkiye Karadeniz Faunasý Ýçin Ýki Yeni Kayýt: Liocarcinus depurator (Linnaeus, 1758) ve Brachynotus sexdentatus (Risso, 1827) (Decapoda, Brachyura). Tr. J. of Zoology, 23: 115-118. Bilgin, S. ve Çelik, E.Þ. 2004. Karadeniz'in Sinop kýyýlarý (Türkiye) yengeçleri. F.Ü. Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 16(2): 337-345. Doðan, A., Daðlý, E., Özcan, T., Bakýr, K., Ergen, Z., Önen, M. ve Kataðan, T. 2007. Türkiye denizlerinde daðýlým gösteren ekonomik öneme sahip omurgasýzlar. Türk Sucul Yaþam Dergisi, 3-5(5-8): 36-44. Erkan, M., Balkýs, H., Kurun, A. ve Tunalý, Y. 2008. Seasonal variations in the ovary and testis of Eriphia verrucosa (Forskal, 1775) (Crustacea: Decapoda) from Karaburun, SW Black Sea. Pakistan J. Zool.,vol. 40(3): 217-221. Gülþahin, A. ve Erdem, M. 2009. Köyceðiz Gölü Dalyan Kanallarýndaki Mavi Yengeç, Callinectes sapidus (Rathbun, 1896)'in Boy-Aðýrlýk Ýliþkisi. Journal of Fisheries Sciences.com, 3 (1): 24-31. Kaya, Y., Turan, H. ve Erdem, M.E. 2009. Determination of nutritional quality of warty crab (Eriphia verrucosa Forsskal, 1775). Journal of Animal and Veternary Advances, 8(1): 120-124. Özcan, T. ve Akyurt, Ý. 2006. Ýskenderun Körfezi'nde Daðýlým Gösteren Kum Yengeci [Portunus pelagicus (Linneaus, 1758)] ve Mavi Yengeç (Callinectes sapidus Rathbun, 1896) Populasyonlarý ve Morfometrisi Üzerinde Araþtýrmalar. E.Ü. Su Ürünleri Dergisi, 23 (:3-4): 407 411. Robey, D. M. ve Kerr, R. G. 1964. How to Cook Crabs. Test Kitchen Series No:10 United States Department of the Ýnterior. Fishand Wild life Service. Bureau of Commercial Fisheries. Washington. Türeli, C. 1999. Ýskenderun Körfezi'ndeki Mavi Yengeç (Callinectes sapidus RATHBUN, 1896)'in Biyolojik Özellikleri. Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Su Ürünleri Anabilim Dalý. Türeli, C., Çelik, M. ve Erdem, Ü. 2000. Ýskenderun Körfezi'ndeki mavi yengeç (Callinectes sapidus Rathbun, 1896) ve kum yengeçlerin (Portunus pelagicus Linne, 1758)'de et kompozisyonu ile veriminin araþtýrýlmasý. Türk J. Vet. Anim. Sci., 24(2000): 195-203. Türeli, C., Erdem, Ü.ve Çelik, M. 2002. Kuzey Doðu Akdeniz, Ýskenderun Körfezi'nde bulunan mavi yengeç (Callinectes sapidus Rathbun, 1896)'in et kompozisyonu ve mevsimsel deðiþimi. Türk J. Vet. Anim. Sci., 26(2002): 1435-1439. Ulas, A. ve Aydýn, C. 2011. Length-Weight relationships of Eriphia verrucosa Forskal (1775) from the Aegean Sea (Linnaeus, 1758). Journal of Animal and Veternary Advances, 10 (8): 1061-1062.