GAZİANTEP ATIK ARITMA, YAKMA VE DEĞERLENDİRME TESİSİ FİZİBİLİTE PROJESİ Sözleşme No TRC1/11/ DFD/2051 ÖN FİZİBİLİTE RAPORU Bu proje 2011 yılı Doğrudan Faaliyet Mali Destek programı kapsamında İpekyolu Kalkınma Ajansı tarafından desteklenmektedir. 0
GAZİANTEP SANAYİ ODASI ENTEGRE KATI ATIK BERTARAF TESİSİ ÖN FİZİBİLİTE RAPORU Prof. Dr. Mehmet KARPUZCU Yük. Müh. Şermin DELİPINAR TAGEM TEKNOLOJİ AR- GE VE DANIŞMANLIK MERKEZİ www.tagemteknoloji.com OCAK 2012 1
GAZİANTEP SANAYİ ODASI ENTEGRE KATI ATIK BERTARAF TESİSİ PROJESİ ÖN FİZİBİLİTE RAPORU 1. AMAÇ VE KAPSAM Bu raporun amacı Gaziantep Sanayi Odası tarafından (GSO) Gaziantep te kurulması düşünülen Entegre Atık Bertaraf Tesisi nin kurulmasının uygun olup olmadığının araştırılmasıdır. Bunun için Gaziantep Sanayi Odası tarafından yaptırılan anketle elde edilen bilgiler ile üniversiteler, TÜBİTAK ve Çevre Bakanlığı tarafından yapılan çalışmalar neticesinde elde edilen bilgiler kullanılmıştır. GSO tarafından yaptırılan anketle elde edilen bilgiler böyle bir araştırmanın yapılması için yeterli değildir. 2.MATERYAL VE YÖNTEM 2.1.Genel Her şeyden önce kurulacak böyle bir bertaraf tesisinin sadece Gaziantep e değil yakın çevresine de hizmet vermesi daha uygun olur. Bunun için bölgesel verilere ihtiyaç vardır ve GSO ya kayıtlı irili ufaklı tüm sanayi kuruluşu yerine bölgede faaliyet gösteren en büyük 10-15 atık üreticisine detaylı inceleme yapılması daha sağlıklı verilerin teminini sağlayabilirdi. Bu nedenle sanayiden kaynaklanan ve kurulması düşünülen İzaydaş benzeri Entegre Bertaraf Tesisi nde giderilecek olan atıkların miktarı, karakterizasyonu, özellikle yakılması gerekli atıkların kalorifik değerlerinin tesbiti ile lojistik ve depolama alanlarının belirlenmesi gerekli olmaktadır. Bu tip tesislerin planlanması için tehlikeli atık türlerinin listesi ve atık miktarlarına ihtiyaç vardır. Çeşitli çalışmalar neticesinde Türkiye deki anketlere dayalı tehlikeli atık miktarlarının TUİK verilerine göre 1.210.000 ton/yıl arasında olduğu ifade edilmektedir. Türkiye için hazırlanan bir çalışmada nüfus, sanayide çalışan sayısı ve tehlikeli atıkların bölgesel dağılımı % olarak Tablo 1 de verilmiştir. Buna göre; Türkiye de ortaya çıkan tehlikeli atıkların % 1,2 si Gaziantep, Adıyaman ve Kilis te oluşmaktadır. Şanlıurfa ve Diyarbakır da ise bu değer %0,6 olmaktadır. Adı geçen çalışma Tehlikeli Atıkların Bölgesel Yönetimi için Şekil 1 ve 2 deki ilk tahminleri ve önerileri getirilmiştir[1]. 2
Tablo 1: Bölgesel Dağılım(%) : Nüfus, Sanayi çalışan sayısı, Tehlikeli atık [1] Şekil 1: Türkiye de şehirlere göre atık miktarları [1] 3
Şekil 2: Tehlikeli Atık Yönetimi için Türkiye deki Bölgesel Sistemler [1] İzaydaş A.Ş. de bertaraf edilen atıkların sektöre göre dağılımı Şekil 3 de gösterilmiştir. Şekil 3: İzaydaş A.Ş. de bertaraf edilen atıkların sektörel dağılımı (2006) [2] 4
T.C. Çevre Bakanlığı, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü tarafından 2008-2012 yıllarını kapsayan Atık Yönetimi Eylem Planı hazırlanmıştır. Bu çalışmada Atık Yönetimi Mevzuatı, Katı Atık Eylem Planı, Tehlikeli Atık Eylem Planı, ve İllere Göre Katı Atık Eylem Planları ana başlıkları altında detaylı olarak irdelenmiştir. Bu çalışmaya göre entegre bertaraf tesisi kurulması gereken bölgeler Şekil 4 te gösterilmiştir. Bu bölgelerdeki çalışmaların 2007 yılındaki durumları Şekil 5 te verilmiştir. Çevre Bakanlığı nın bu çalışma raporuna göre Gaziantep in içinde bulunduğu bölge; Kayseri, Adana, Mersin, Kahramanmaraş, Osmaniye ve Hatay illerini de kapsamaktadır [2]. Ancak Şanlıurfa, Adıyaman, Malatya ve Diyarbakır illerinin de bu bölgeye dahil edilmesinin uygun olacağı düşünülmektedir. Buna göre, Gaziantep te, kurulması düşünülen Entegre Bertaraf Tesisi adı geçen illere hizmet verecek şekilde planlanmalıdır. Şekil 4: Bölgesel Planlama çerçevesinde oluşturulan bertaraf tesisi kurulması gereken bölgeler [2] Şekil 5: Entegre bertaraf tesislerinin bölgesel planlamaya göre kurulacağı yerler ve 2007 deki durumları [2]. 5
Bakanlık tehlikeli atıkların ara depolama ihtiyaçlarını da belirlemiştir. Tehlikeli atıkların ara depolama inşası için önceliklendirme listesi ve kapasiteleri Tablo 2 de verilmiştir. Tablo 2: Tehlikeli atık ara depolama inşası için önceliklendirme listesi [2] TÜİK verilerine göre Türkiye de üretilen tehlikeli atık miktarı 1,12 milyon ton/yıl.dır. bu atıkların bertaraf şekilleri yüzde olarak Şekil 6 da gösterilmiştir. Şekil 6: Türkiye de üretilen tehlikeli atık miktarı ve bertaraf yüzdeleri (TÜİK 2004) [2] 6
Yine TUİK verilerine göre sanayi gruplarında oluşan tehlikeli katı atık miktarları Tablo 3 de verilmiştir. Tablo 3: Sanayi grubuna göre oluşan tehlikeli katı atık miktarı (TÜİK 2004) [2] Haziran 2007 tarihi itibarı ile tehlikeli atık geri kazanım tesislerinin toplam kapasiteleri Tablo 4 te verilmiştir. Tablo 4: Gerikazanım faaliyetine karşılık tesis sayısı (Haziran 2007) [2] 7
Türkiye de Çevre Bakanlığı tarafından hazırlanan Atık Yönetimi Eylem Planı nda o tarihteki endüstriyel atık bertarafı için kurulmuş ve Çevre Bakanlığı tarafından lisans verilmiş tesislerin sayısı ve gerikazanılan atık türleri ve bunların kapasiteleri Tablo 5 te gösterilmiştir. Tablo 5: Mevcut bertaraf tesisleri kapasiteleri (Kasım 2007) [2] Çevre Bakanlığı nın hazırladığı Atık Yönetimi Eylem Planı (2008-2012) nda illere göre Katı Atık Eylem Planları alt başlığı altında 81 ilde yapılacak çalışmalar, önerilen birlik yapısı ve mevcut atık durumları belirtilmiştir. Ayrıca, Eylem Planı doğrultusunda yapılacak çalışmalarda gösterilmiştir. Bu raporda, çalışma bölgesi kapsamındaki Gaziantep ve çevre illere ait bilgiler, aşağıda özetlenmiştir. GAZİANTEP Gaziantep Katı Atık ana planında Gaziantep ili birlik yapısı olarak; Gaziantep Batı ve Gaziantep Doğu olarak ikiye ayrılmıştır. Bu bölgelerin kapsadığı yerleşim birimleri, nüfusları ve atık miktarları aşağıda verilmiştir. Ayrıca Tablo 6 da Tıbbi atık miktarları ve Tablo 7 de ise Eylem planı doğrultusunda yapılacak çalışmalar gösterilmiştir. Gaziantep Batı Kapsadığı yerleşim birimleri : Şehitkamil, Şahinbey, İslahiye, Nurdağı, Oğuzeli, (Kilis M., Musabeyli, Elbeyli, Polateli) Nüfus : 1.459.239 : 500.665 ton/yıl ; 0,94 kg/kişi-gün 8
Gaziantep Doğu Kapsadığı yerleşim birimleri : Araban, Yavuzeli, Nizip, Karkamış Nüfus : 181.210 : 62.173 ton/yıl ; 0,94 kg/kişi-gün Tablo 6: Tıbbi Atıklar Fiili Yatak Sayısı Toplam Tıbbi Atık Miktarı Kg/gün Kg/yıl 2295 4950 1806611 Mevcut durum Düzenli Depolama Planlanan Bertaraf Yöntemi Sterilizasyon Projenin Durumu 2008 yılı başında sterilizasyona geçilmesi planlanmıştır İşletmeye Geçiş Tarihi 2008 Tablo 7: Eylem Planı Doğrultusunda Yapılacak Çalışmalar HATAY Raporda Hatay Katı Atık Ana Planı nda önerilen birlik yapısına göre Hatay ili; Hatay Batı ve Hatay Doğu olarak ikiye ayrılmıştır. Bu bölgelerin kapsadığı yerleşim birimleri, nüfusları ve atık miktarları aşağıda verilmiştir. Ayrıca Tablo 8 da tıbbi atık miktarları ve Tablo 9 da ise Eylem Planı Doğrultusunda Yapılacak Çalışmalar gösterilmiştir. 9
Hatay Batı Kapsadığı yerleşim birimleri : İskenderun, Erzin, Dörtyol, Belen Nüfus : 479.499 : 157.516 ton/yıl ; 0,9 kg/kişi-gün Hatay Doğu Kapsadığı yerleşim birimleri : Antakya, Altınözü, Kırıkhan, Kumlu, Reyhanlı, Samandağ, Yayladağı, Hassa(A) Nüfus : 801.041 : 263.142 ton/yıl ; 0,90 kg/kişi-gün Tablo 8: Tıbbi Atıklar Fiili Yatak Sayısı Toplam Tıbbi Kg/gün Kg/yıl 1791 2136 779537 Mevcut durum Özel çukurlarda kireçleyerek gömme Planlanan Bertaraf Yöntemi Düzenli depolama Projenin Durumu Katı atık bertaraf tesisi içinde tıbbi atık lotu yapılmış olup, geçici kabulden sonra açılacaktır. İşletmeye Geçiş Tarihi 2008 Tablo 9: Eylem Planı Doğrultusunda Yapılacak Çalışmalar 10
İÇEL(Mersin) Raporda İçel Katı Atık Ana Planı nda önerilen birlik yapısına göre İçel ili; Mersin Batı ve Mersin Doğu olarak ikiye ayrılmıştır. Bu bölgelerin kapsadığı yerleşim birimleri, nüfusları ve atık miktarları aşağıda verilmiştir. Ayrıca Tablo 10 de tıbbi atık miktarları ve Tablo 11 de ise Eylem Planı Doğrultusunda Yapılacak Çalışmalar gösterilmiştir. Mersin Batı Kapsadığı yerleşim birimleri : Anamur, Bozyazı, Aydıncık, Gülnar, Mut, Silifke Nüfus : 289.656 : 105.724 ton/yıl ; 1 kg/kişi-gün Mersin Doğu Kapsadığı yerleşim birimleri : İçel M., Çamlıyayla, Tarsus, Erdemli Nüfus : 1.225.341 : 447.250 ton/yıl ; 1 kg/kişi-gün Tablo 10: Tıbbi Atıklar Fiili Yatak Sayısı Toplam Tıbbi Atık Miktarı Kg/gün Kg/yıl 3002 4913 1793150 Mevcut durum Özel çukurlarda kireçleyerek gömme Planlanan Bertaraf Yöntemi Sterilizasyon Projenin Durumu Sterilizasyon Tesisi Uygulama projesi yapılmaktadır. İşletmeye Geçiş Tarihi 2010 Tablo 11: Eylem Planı Doğrultusunda Yapılacak Çalışmalar 11
KAYSERİ Raporda Kayseri Katı Atık Ana Planı nda önerilen birlik yapısına göre Kayseri ili; Kayseri Güney ve Kayseri Kuzey olarak ikiye ayrılmıştır. Bu bölgelerin kapsadığı yerleşim birimleri, nüfusları ve atık miktarları aşağıda verilmiştir. Ayrıca Tablo 12 de tıbbi atık miktarları ve Tablo 13 de ise Eylem Planı Doğrultusunda Yapılacak Çalışmalar gösterilmiştir. Kayseri Güney Kapsadığı yerleşim birimleri : İncesu, Yeşilhisar, Hacılar, Talas, Tomarza, Yahyalı, Kocasinan, Melikgazi, Develi Nüfus : 1.019.406 : 349.758 ton/yıl; 0,94 kg/kişi-gün Kayseri Kuzey Kapsadığı yerleşim birimleri : Felahiye, Özvatan, Sarıoğlan, Bünyan, Akkışla, Pınarbaşı, Sarız Nüfus : 105.206 : 36.096 ton/yıl ; 0,94 kg/kişi-gün Tablo 12: Tıbbi Atıklar Fiili Yatak Sayısı Toplam Tıbbi Atık Miktarı Kg/gün Kg/yıl 2966 4712 1719919 Mevcut durum Özel çukurlarda kireçleyerek gömme Planlanan Bertaraf Yöntemi Sterilizasyon Projenin Durumu Aralık 2006 da Belediye çöp transfer istasyonunda sterilizasyon tesisi inşaatına başlanmıştır. 2007 de bitirilmesi planlanmaktadır. İşletmeye Geçiş Tarihi 2008 12
Tablo 13: Eylem Planı Doğrultusunda Yapılacak Çalışmalar KAHRAMANMARAŞ Raporda Kahramanmaraş Katı Atık Ana Planı nda önerilen birlik yapısına göre Kahramanmaraş ili; Kahramanmaraş Güney ve Kahramanmaraş Kuzey olarak ikiye ayrılmıştır. Bu bölgelerin kapsadığı yerleşim birimleri, nüfusları ve atık miktarları aşağıda verilmiştir. Ayrıca Tablo 14 de tıbbi atık miktarları ve Tablo 15 de ise Eylem Planı Doğrultusunda Yapılacak Çalışmalar gösterilmiştir. Kahramanmaraş Güney Kapsadığı yerleşim birimleri : Maraş M., Türkoğlu, Andırın, Pazarcık, Çağlayancerit Nüfus : 664.877 : 218.412 ton/yıl ; 0,9 kg/kişi-gün Kahramanmaraş Kuzey Kapsadığı yerleşim birimleri : Afşin, Elbistan, Ekinözü, Nurhak, Göksun Nüfus : 276.584 : 90.858 ton/yıl ; 0,9 kg/kişi-gün 13
Tablo 14: Tıbbi Atıklar Fiili Yatak Sayısı Toplam Tıbbi Atık Miktarı Kg/gün Kg/yıl 1320 2058 751028 Mevcut durum Özel çukurlarda kireçleyerek gömme Planlanan Bertaraf Yöntemi Projenin Durumu Katı Atık depolama Sahası için ÇED olumlu kararı alınmış olup Genelge doğrultusunda tıbbi atıklar da bertaraf edilecektir. İşletmeye Geçiş Tarihi 2012 Tablo 15: Eylem Planı Doğrultusunda Yapılacak Çalışmalar MALATYA Raporda Malatya Katı Atık Ana Planı nda önerilen birlik yapısına göre Malatya ili sınırları kapsamındaki yerleşim birimleri, nüfusları ve atık miktarları aşağıda verilmiştir. Ayrıca Tablo 16 da Tıbbi atık miktarları ve Tablo 17 de ise Eylem planı doğrultusunda yapılacak çalışmalar gösterilmiştir. 14
Malatya Kapsadığı yerleşim birimleri : Malatya M., Doğanşehir, Doğanyol, Yeşilyurt, Pötürge, Kale, Akçadağ, Battalgazi Nüfus : 591.749 : 172.791 ton/yıl ; 0,8 kg/kişi-gün Tablo 16: Tıbbi Atıklar Fiili Yatak Sayısı Toplam Tıbbi Atık Miktarı Kg/gün Kg/yıl 2079 2892 1055448 Mevcut durum Düzenli Depolama Planlanan Bertaraf Yöntemi Projenin Durumu İşletmeye Geçiş Tarihi Tablo 17: Eylem Planı Doğrultusunda Yapılacak Çalışmalar 15
ADANA Raporda Adana Katı Atık Ana Planı nda önerilen birlik yapısına göre Adana ili; Adana Güney ve Adana Kuzey olarak ikiye ayrılmıştır. Bu bölgelerin kapsadığı yerleşim birimleri, nüfusları ve atık miktarları aşağıda verilmiştir. Ayrıca Tablo 18 de Tıbbi atık miktarları ve Tablo 19 da ise Eylem planı doğrultusunda yapılacak çalışmalar gösterilmiştir. Adana Güney Kapsadığı yerleşim birimleri : Seyhan, Yüreğir, Yumurtalık, Ceyhan, İmamoğlu, Pozantı, Karaisali Nüfus : 1.766.294 : 606.015 ton/yıl ; 0,94 kg/kişi-gün Adana Kuzey Kapsadığı yerleşim birimleri : Tufanbeyli, Saimbeyli, Feke, Aladağ, Kozan Nüfus : 181.048 : 62.118 ton/yıl ; 0,94 kg/kişi-gün Tablo 18: Tıbbi Atıklar Fiili Yatak Sayısı Toplam Tıbbi Atık Miktarı Kg/gün Kg/yıl 4873 7714 2815593 Mevcut durum Özel çukurlarda kireçleyerek gömme Planlanan Bertaraf Yöntemi Sterilizasyon Projenin Durumu Katı Atık Yönetimi projesi ile ilgili olarak ÇED süreci devam etmektedir. Proje kapsamında tıbbi atık sterilizasyon tesisi kurulacaktır. İşletmeye Geçiş Tarihi 2010 16
Tablo 19: Eylem Planı Doğrultusunda Yapılacak Çalışmalar OSMANİYE Raporda Osmaniye Katı Atık Ana Planı nda önerilen birlik yapısına göre Osmaniye ili; sınırları kapsamındaki yerleşim birimleri, nüfusları ve atık miktarları aşağıda verilmiştir. Ayrıca Tablo 20 de Tıbbi atık miktarları ve Tablo 21 de ise Eylem planı doğrultusunda yapılacak çalışmalar gösterilmiştir. Kapsadığı yerleşim birimleri : Osmaniye M., Bahçe, Düziçi, Hasanbeyli, Kadirli, Sumbaş, Toprakkale Nüfus : 433.478 : 142.398 ton/yıl ; 0,9 kg/kişi-gün Tablo 20: Tıbbi Atıklar Fiili Yatak Sayısı 655 788 Toplam Tıbbi Kg/gün Kg/yıl 287.70 8 Mevcut durum Özel çukurlarda kireçleyerek gömme Planlanan Bertaraf Yöntemi Sterilizasyon Projenin Durumu Katı Atık Bertaraf Tesisi Projesi kapsamında sterilizasyon tesisi de yeralmaktadır. İşletmeye Geçiş Tarihi 2012 17
Tablo 21: Eylem Planı Doğrultusunda Yapılacak Çalışmalar KİLİS Raporda Kilis Katı Atık Ana Planı nda önerilen birlik yapısına göre Kilis ili sınırları kapsamındaki yerleşim birimleri, nüfusları ve atık miktarları aşağıda verilmiştir. Ayrıca Tablo 22 de Tıbbi atık miktarları ve Tablo 23 de ise Eylem planı doğrultusunda yapılacak çalışmalar gösterilmiştir. Kapsadığı yerleşim birimleri : Kilis M., Musabeyli, Elbeyli, Polateli(Şehitkamil), Şahinbey, İslahiye, Nurdağı, Oğuzeli, -(Gaziantep) Nüfus : 1.459.239 : 500.665 ton/yıl ; 0,94 kg/kişi-gün Tablo 22: Tıbbi Atıklar Fiili Yatak Sayısı Toplam Tıbbi Atık Miktarı Kg/gün Kg/yıl Mevcut durum Planlanan Bertaraf Yöntemi 191 69654 Sterilizasyon Projenin Durumu Uygulama Projesi aşamasındadır. İşletmeye Geçiş Tarihi 2012 18
Tablo 23: Eylem Planı Doğrultusunda Yapılacak Çalışmalar ADIYAMAN Raporda Adıyaman Katı Atık Ana Planı nda önerilen birlik yapısına göre Adıyaman ili sınırları kapsamındaki yerleşim birimleri, nüfusları ve atık miktarları aşağıda verilmiştir. Ayrıca Tablo 24 de Tıbbi atık miktarları ve Tablo 25 da ise Eylem planı doğrultusunda yapılacak çalışmalar gösterilmiştir. Kapsadığı yerleşim birimleri : Adıyaman M., Besni, Çelikhan, Gölbaşı, Kahta, Samsat, Sincik, Tut, Gerger(A) Nüfus : 544.707 : 159.054 ton/yıl ; 0,8 kg/kişi-gün Tablo 24: Tıbbi Atıklar Fiili Yatak Sayısı Toplam Tıbbi Kg/gün Kg/yıl 705 971 354292 Mevcut durum Özel çukurlarda kireçleyerek gömme Planlanan Bertaraf Yöntemi Projenin Durumu Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi Projesi kapsamında, tıbbi atıklar projeye dahil edilmiştir. Ancak yaklaşım belirtilmemiştir. İşletmeye Geçiş Tarihi 2012 19
Tablo 25: Eylem Planı Doğrultusunda Yapılacak Çalışmalar ŞANLIURFA Şanlıurfa Katı Atık ana planında Şanlıurfa ili kirlilik yapısı olarak; Şanlıurfa Batı ve Şanlıurfa Doğu olarak ikiye ayrılmıştır. Bu bölgelerin kapsadığı yerleşim birimleri, nüfusları ve atık miktarları aşağıda verilmiştir. Ayrıca Tablo 26 da Tıbbi atık miktarları ve Tablo 27 de ise Eylem planı doğrultusunda yapılacak çalışmalar gösterilmiştir. Şanlıurfa Batı Kapsadığı yerleşim birimleri : Şanlıurfa M., Halfeti, Birecik, Suruç, Bozova, Akçakale, Harran, Hilvan Nüfus : 1.034.435 : 302.055 ton/yıl ; 0,8 kg/kişi-gün Şanlıurfa Doğu Kapsadığı yerleşim birimleri : Ceylanpınar, Siverek, Viranşehir Nüfus : 398.174 : 116.267 ton/yıl ; 0,8 kg/kişi-gün 20
Tablo 26: Tıbbi Atıklar Fiili Yatak Sayısı Toplam Tıbbi Kg/gün Kg/yıl 1519 2236 816244 Mevcut durum Özel çukurlarda kireçleyerek gömme Planlanan Bertaraf Yöntemi Sterilizas yon Projenin Durumu Katı atık depolama sahası inşaatı bittikten sonra sterilizasyon tesisi kurulucaktır. İşletmeye Geçiş Tarihi 2012 Tablo 27: Eylem Planı Doğrultusunda Yapılacak Çalışmalar DİYARBAKIR Raporda Diyarbakır Katı Atık Ana Planı nda önerilen birlik yapısına göre Diyarbakır ili sınırları kapsamındaki yerleşim birimleri, nüfusları ve atık miktarları aşağıda verilmiştir. Ayrıca Tablo 28 de Tıbbi atık miktarları ve Tablo 29 da ise Eylem planı doğrultusunda yapılacak çalışmalar gösterilmiştir. 21
Kapsadığı yerleşim birimleri : Diyarbakır M., Çınar, hani, Kocaköy, Eğil, Dicle, Lice, Kulp, Hazro, Silvan, Bismil, Çüngüş(A), Çermik(A), Ergani (A) Nüfus : 1.323.341 : 483.020 ton/yıl ; 1,0 kg/kişi-gün Tablo 28: Tıbbi Atıklar Fiili Yatak Sayısı Toplam Tıbbi Atık Miktarı Kg/gün Kg/yıl 2629 4063 1483119 Mevcut durum Özel çukurlarda kireçleyerek gömme Planlanan Bertaraf Yöntemi Sterilizasyon Projenin Durumu Katı Atık entegre tesisi planlama ve uygulama projeleri yapılmaktadır. İşletmeye Geçiş Tarihi 2012 Tablo 29: Eylem Planı Doğrultusunda Yapılacak Çalışmalar 22
2.2 Atık Miktarları Bölgedeki atık miktarları genel olarak verilmiş ve tehlikeli atıklar için ayrı bir çalışma yapılmamıştır. Gaziantep Sanayi Odası tarafından hazırlatılan Atık Envanteri Raporu nda Ek-1 de verilen hususlar sorgulanmıştır. İşletmelerde ortaya çıkan tehlikeli atıklar sanayicinin cevabına göre belirlenmiştir. Envanter Raporu na göre tehlikeli atık çıkaran firma sayısı 37 olarak belirtilmiştir. Bu işletmelerde ortaya çıkan tehlikeli atık miktarı 46,127 ton/yıl olarak belirtilmiştir. Tehlikeli atıklarının bulunduğunu belirten firmaların oranı % 7,4 olarak tesbit edilmiştir. Bu değerin sorgulanması gerekmektedir. Ayrıca bu kısım verilen firmalardan 22 tanesi tehlikeli atıkların atık yağ olduğunu belirtmiştir. 3 tane firma ise ambalaj atıklarının olduğunu belirtmiştir. Bu firmalar istisna edilirse geriye 14 firma kalmaktadır. Ayrıca boyalı su ismiyle alınan bir tehlikeli atık türü de yoktur. Bu değerler Ek-2 de görülmektedir. Özetle Sanayi Odası Envanter Raporu nda belirlenen veriler ve bilgiler yeterli değildir. Geçtiğimiz yıllarda Çevre Bakanlığı Türkiye de Sanayiden Kaynaklı Tehlikeli Atıkların Yönetimi nin iyileştirilmesi ve Katı atık Yakma Tesisleri için 2 adet rapor hazırlatmıştır. Bu raporlardan aşağıdaki verilere ulaşmak mümkündür. Gaziantep+ Kilis+ Adıyaman illerinde oluşabilecek tehlikeli atık miktarı 20.000 ton/yıl, bu illere Mersin ve Adana eklenmesi durumunda 50.000 ton/yıl, Ş.Urfa ve Diyarbakır eklenmesi durumunda 10.000 ton/yıl eklenmesi gerekir. Bu durum gerçekleşirse toplam tehlikeli atık miktarı 80.000 ton/yıl olabilir. Ancak sadece Gaziantep Sanayicileri için planlama yapılırsa atık temininde de sorunlar yaşanabilir. Bu nedenle kurulması düşünülen Entegre Katı Atık Bertaraf Tesisi nin bölgesel olarak düşünülmesi önerilmektedir. 2.3 Maliyet Katı Atık Yakma Tesisleri nin maliyetleri bir fikir edinmek için Bakanlıkça hazırlanan raporlardan istifade edilerek aşağıda verilmiştir. 23
Tablo 30: Katı Atık Yakma Tesisleri için Yatırım Maliyeti (milyon TL) [3] Birim Evsel Katı Atık yakma Tesisi Tehlikeli Atık Yakma Tesisi Kapasite 30 ton/saat (720 ton/gün) 10 ton/saat(240 ton/gün) Bina ve Altyapı İnşaatı 65-75 70-85 Yakma ve Enerji Kazanma 115-130 70-80 birimleri Bacagazı, Atıksu, ve Katı 110-120 80-90 Artık Arıtma/işleme Tehlikeli atık için Ara 30-40 Depolama Elektroteknik Ekipman 30-35 30-35 Enerji Nakil Teknolojisi 30-35 30-35 Yardımcı Tesisler 6-8 6-8 Toplam 356-403 316-373 Ayrıca bazı Avrupa ülkeleri yakma ve depolama bedelleri atığın tonu başına verilmiştir (Tablo 31). Tablo 31: Avrupa Ülkeleri Yakma ve Depolama Maliyetleri [3] Avusturya Fransa İtalya Portekiz İspanya İsveç Yakma Bedeli 103-168 60-98 78-120 20 30-36 23-46 ( /ton) (1999) Düzenli Depolama 87-219 38-60 21-183 0 6-15 29-40 Bedeli ( /ton) Beklenen Gelişme >87 >60 >21 20-56 (1999) >15 86 (2000) Elektrik Satış Bedeli ( /kwsa) Bilgi yok 0,033 0,14 0,045 (1999) 0,06 0,023 İşletme giderleri için İzmit Katı Atık Yakma Tesisi (İzaydaş) nin giderleri aşağıda Tablo 33 de verilmiştir. Bu değerler, Türkiye için bir örnekleme yapmak için verilmiştir. Tablo 33: İzaydaş A.Ş. gider tablosu [4] Gider tipi US $ /yıl Teknik personel 1.658.125 Büro personeli 331.250 idari personel 423.750 Büro Giderleri 85.000 Kimyasal Sarfiyatı 207.500 Bakım Tamirat 64.375 Amortisman Giderleri 11.456.250 Toplam 14.226.250 24
2.4. Örnek Tesis Ülkemizde ilk ve tek olarak Entegre Bertaraf Tesisi, İZAYDAŞ olduğundan kurulması düşünülen tesisin İzaydaş benzeri olması da istendiğinden İzaydaş la ilgili özet bilgiler verilmiştir. İzaydaş A.Ş.- İzmit, entegre projesi kapsamındaki tesisleri işletmek üzere 1996 da kurulmuş olup 1997 den beri atık kabul etmektedir. İzaydaş İzmit Atık ve Atıkları Arıtma, Yakma ve Değerlendirme Anonim Şirketi aşağıdaki tesislerin işletmeciliğini yapmaktadır. - Klinik ve Tehlikeli Atık Yakma ve Enerji Üretim Tesisleri - Düzenli depolama Alanları - Harfiyat Sahaları - Tıbbi Atık Sterilizasyon Tesisleri - Biyogaz Tesisi İşletmeciliği İzaydaş Yakma Tesisi proje parametreleri aşağıda verilmiştir; Yakma Kapasitesi Katı Atıklar Sıvı Atıklar Isıl Değer Elektrik Üretim : 52500 ton/yıl (6150kg/sa) : 3750 ton/yıl : 2400 ton/yıl : 85 GJ/sa : 5,2 MV İzaydaş A.Ş. ana bölümleri aşağıdaki gibi olup iş akış şeması Şekil 7 de gösterilmiştir. Ana Bölümler; Ara Depolama Yakma Buhar ve Enerji Üretimi Atık Gaz Arıtımı Atıksu Arıtma Sistemi Kül ve Cüruf Toplama Sistemi 25
Şekil 7: İzaydaş A.Ş. İş akış şeması [4] İzaydaş, aynı zamanda, laboratuar, tehlikeli atık taşımacılığı ve danışmanlık hizmeti de vermektedir. İzaydaş Yakma Tesisi nde endüstriden kaynaklanan yanabilir özelliğe sahip plastik atıklar, kullanılmış yağlar, ilaç ve kozmetik atıkları, petrokimya atıkları, pvc, solvent, boya atıkları, yapıştırıcı ve yapışkanlar, arıtma tesisi çamurları vb. tehlikeli atık ile klinik atıklar yakılarak bertaraf edilmektedir. Tesise kabul edilen Tehlikeli Atıklar ın beyanı, etiketlenmesi, taşınması ve bertarafı Çevre Bakanlığı nın ilgili yönetmeliklerine göre yapılmaktadır. İzaydaş Tesisleri ne patlayıcı maddeler, radyoaktif maddeler, mezbaha atıkaları, kadavra, akü ve piller kabul edilmemektedir. Bertaraf edilecek atıklardan alınacak ücretlere bir örnek olmak üzere İzaydaş ın 2012 fiyat listesi Tablo 34 te verilmiştir. Ancak bu fiyat listesi müşterinin sürekliliğine ve atık miktarına göre değişebilmektedir. 26
Tablo 34 : İzaydaş Fiyat listesi (2012) [4] 3. SONUÇ Gaziantep Sanayi Odası (GSO) tarafından yapılması düşünülen Entegre Katı Atık Bertaraf Tesisi nin yapılabilirliği Türkiye genelinde ve Gaziantep özelinde değerlendirilmiştir. Değerlendirmede Çevre Bakanlığı nın yaptırdığı ve yaptığı çalışmalardan yararlanılmıştır. 3.1. Tesisin Konumu Tesisin kurulacağı yere karar verebilmek için nerelerden atık kabul edileceğinin bilinmesi gerekmektedir. Ayrıca bölgede kurulacak veya kurulması muhtemel katı atık tesisinin yerinin de bilinmesine ihtiyaç vardır. Çevre Bakanlığı tarafından Entegre bertaraf tesislerinin bölgesel 27
planlamaya göre kurulacağı yerler ve durumları belirlenmiştir. Atık Yönetimi Eylem Planı (2008-2012) raporun İzaydaş ın dışında 5 adet bertaraf tesisi öngörülmüştür. Bunlardan bir tanesini Tarsus ta kurulması planlanırken bölge sakinlerinin itirazları üzerine durum mahkemeye intikal etmiştir. Bu tesis, Kayseri, Kahramanmaraş, Gaziantep, Kilis, Hatay, Adana, Osmaniye, ve Mersin illerini kapsamaktadır. Buraya kurulacak tesis hayata geçerse Gaziantep te böyle bir tesisin kurulmasına gerek yoktur. Ancak Bakanlık mahkemeyi kaybederse tesisi yeri Gaziantep e kaydırılabilir. Bu durumda Malatya, Adıyaman, ve Şanlıurfa illerinin de projeye dahil edilmesi gerekir. Tesisin yerinin sanayi tesislerine yakın olması önerilmektedir. Kurulacak tesisin yeri, atık kabul edilecek birimlere karar verildikten sonra belirlenmelidir. Atık kabul edilecek iller ve sanayi kuruluşları belirlendikten sonra kapasite ortaya çıkacaktır. Yıllık yakılması gereken atık miktarının 40000-50000 ton veya daha fazla olmasının maliyetler açısından daha fizıbıl olacağı hususunda genel bir kanaat mevcuttur. 3.2. Tesis Yönetimi ve İşleyişi Bu konuda İzaydaş uygulaması iyi bir örnek olabilir. Kurulması planlanan tesis için bir birlik ve iştiraklerin oluşturulması uygun olacaktır. Büyükşehir Belediyesi ve /veya Belediye Birlikleri ve Sanayi Odasının iştirakleri ile kurulacak anonim şirket, işletme ve hatta kuruluş için ideal bir çözüm olabilir. Tesise kabul edilecek ve kabul edilemeyecek atıklar İzaydaş örneğindeki gibi olabilir. Netice olarak, böyle bir tesisin kurulmasına karar vermeden önce bölgedeki atık envanterinin çıkarılması, illerdeki mevcut katı atık bertaraf projelerinin ve gerçekleşme aşamalarının araştırılması gerekmektedir. Ayrıca tesise kabul edilmesi düşünülen atıkların hem depolama için hem de yakma için atık karakterizasyonunun bilinmesi hem de yanabilir atıklarla kalorifik değerlerinin bilinmesine ihtiyaç vardır. Burada açıklanan hususlar belirlendikten sonra tesisin yapılıp yapılmamasına sıhhatli bir karar verilebilir. 28
KAYNAKLAR: [1] Life Hawaman Projesi: Türkiye de Sanayi den Kaynaklanan Tehlikeli Atıkların Yönetiminin İyileştirilmesi Life06TCY/TR/000292.2009 [2] T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü Atık Yönetimi Eylem Planı (2008-2012) [3] Katı Atık Yakma Tesisleri için Teknoloji ve Yer seçimi Teknik Fizibilite Raporu, DVH Consultants, BV, R&R Bilimsel Teknik Hizmetler [4] İzaydaş Tanıtım Kitapçığı ve ŞahsiGörüşme 29
GAZİANTEP SANAYİ ODASI ADRES İSTASYON CADDESİ NO:2 KAT:4 ŞAHİNBEY/GAZİANTEP TELEFON 0342 221 09 00 FAKS 0342 230 16 82 URL www.gso.org.tr E-MAIL gso@gso.org.tr İpekyolu Kalkınma Ajansı Mali Destek Programları kapsamında hazırlanan bu yayının içeriği İpekyolu Kalkınma Ajansı ve/veya T.C. Kalkınma Bakanlığı nın görüşlerini yansıtmamakta olup, içerik ile ilgili tek sorumluluk Gaziantep Sanayi Odası na aittir. 30