KATILIM BANKACILIĞI Sistemi, Çalışma Esasları ve Uygulaması değerlerinize değer katıyoruz
1
İçindekiler Soru No Sayfa No Sunuş 5 Altın Kuralımız: Faizsizlik Prensibi 6 1 Katılım Bankacılığının felsefesi nedir? 8 2 Katılım Bankacılığının temel ilkesi nelerdir? 8 3 Katılım Bankacılığı sistemi şematik olarak nasıldır? 8 4 Katılım Bankası ve Katılım Bankacılığı sistemi nedir? Nasıl çalışmaktadır? 9 5 Katılım Bankacılığının Türkiye deki ve dünyadaki gelişimi nasıldır? 10 6 Yurtdışı İslami Bankacılık veya faizsiz finans ismiyleanılırken, Türkiye de neden Katılım Bankacılığı ismi kullanılmaktadır? 11 7 Katılım Bankalarının kuruluş amacı nedir? 11 8 Katılım Bankalarının ülke ekonomisine ne gibi katkıları vardır? 12 9 Katılım Bankaları şubelerinin bulunmadığı yerlerde nasıl hesap açtırabiliriz? Paramızı nasıl çekebiliriz 12 10 Katılım Bankaları neden mavduat bankalarının dağıttığı faize yakın kâr payı dağıtıyorlar? 12 11 Katılım Bankaları ile mavduat bankaları arasındaki farklar nelerdir? 13 12 Katılım Bankaları dağıtılacak kârı önceden açıklıyorlarmı? 14 13 Katılma Bankaları hep kâr dağıtıyor, hiç zarar dağıtmıyor neden? 14 14 TMSF güvencesi nedir? Katılım Bankalarına yatırılan paralar güvence kapsamına giriyormu? 15 15 Katılım Bankaları, kâr ve zarara katılma hesaplarına dağıtacağı kâr payını nasıl belirliyor ve dağıtıyorlar? 15 16 Fon kullandırırken kâr oranı belli olmasına rağmen niçin katılma hesaplarına dağıtılacak kâr önceden belli olmuyor? 18 17 Kâr payı dağıtımını bir örnek üzerinden anlatır mısınız? 18 18 Katılım hesaplarına yatırdığım paramı vadesinden önce çekebilirmiyim? Eğer çekebiliyorsam o zamana kadarki kâr payını alabiliyor muyum? 25 19 Kâr payının faizden farkı nedir? 26 20 Katılım Bankalarının müşterilerine vermiş olduğu kredi kartları ile mevduat bankalarının kredi kartları arasında fark var mıdır? 27 21 Katılım Bankaları kullandırdığı fonları nasıl garanti altına alıyorlar? 27 2
Soru No Sayfa No 22 Katılım Bankaları fon kullandırırken alacağı kâr marjını nasıl tespit ediyorlar? 28 23 Katılım Bankaları, fon kullandıracakları müşterilerine karşı bir ön araştırma yapıyor mu? 28 24 Katılım Bankaları, müşterinin mülkiyetine geçmiş bir mal için fon kullandırabilir mi? 29 25 Geleneksel olarak faizsiz bankacılık finansman çeşitleri nelerdir? 29 26 Katılım Bankalarının fon kullandırma yöntemleri nelerdir? 30 27 Katılım Bankaları başka hangi hizmetleri vermektedirler? 35 28 Katılım Bankalarının çıkardığı ürün ve hizmetlerin faizsizlik prensibine uyduğunu onaylayan bir merci var mıdır? 36 29 Katılım Bankalarının fon kullandırma işlemlerinde mevduat bankalarından işleyiş farkı nedir? 37 30 Mevduat bankalarının kredi vermesi ile Katılım Bankalarının fon kullandırmasını birbirinden ayıran özellikler nelerdir? 38 31 Katılım Bankacılığı ile ilgili temel tespitler 38 31.1 Katılım Bankaları ekonomik ve toplumsal bir ihtiyaçtan doğmuştur. 38 31.2 Katılım Bankaları milli ve yasal kuruluşlardır. 39 31.3 Katılım Bankacılığı çağdaş bir finansman modelidir. 39 31.4 Katılım Bankaları Türk mali sistemini tamamlayan ve geliştiren kuruluşlardır. 39 31.5 Katılım Bankaları, diğer bütün bankalar gibi ilgili kamu otoriteleri tarafından düzenli olarak denetlenmektedir. 39 31.6 Katılım Bankaları reel sektörü finanse etmektedir. 39 31.7 Katılım Bankaları, küçük ve orta boy işletmelere (KOBİ) finansman desteği sağlamaktadır. 40 31.8 Katılım Bankaları ihracatın finansmanına kaynak ayırmaktadır. 40 31.9 Katılım Bankaları kayıt dışı ekonominin panzehiridir. 40 31.10 Katılım Bankaları vergi açısından hiçbir ayrıcalığa sahip değildir. 40 32 Katılım Bankalarının toplumsal faaliyetleri nelerdir? 40 33 Albaraka Türk Katılım Bankası nın Genel Müdürlük/Bölgeler ve ABG nin iletişim bilgileri nelerdir? 41 3
Vizyonumuz Dünyanın en iyi Katılım Bankası olmak. Misyonumuz Faizsiz bankacılık prensiplerine bağlı, kurumsal değerlerimize ve bankacılık etik ilkelerine uygun bir şekilde, başarılarımıza katılan müşterilerimiz, çalışanlarımız ve hissedarlarımızla ortak faydalarımızı paylaşarak, toplumun finansal ihtiyaçlarını karşılamaktır. 4
Melikşah Utku Genel Müdür Sunuş Dünya çapında Katılım Bankacılığı 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren gelişmeye başlamıştır. Türkiye de ise ilk temsilcisi olarak bulunan Albaraka Türk gelişen bu sektörde birçok ilklere ve yeniliklere imza atmıştır. Katılım bankacılığını sadece bir iş olarak değil, aynı zamanda hayat felsefemizin ve ideallerimizin bir gereği olarak benimsediğimizi ve ileriye taşımayı hedeflediğimizi vurgulamam gerekiyor. Katılım bankaları her ne kadar ticari kurumlar da olsa, asıl gayemiz geleneklerimize bağlılıktan gelen dünya görüşümüzü iş dünyasına yansıtmaktır. Sektörün yaygınlaşmasındaki en önemli unsurlardan biri de kendimizi doğru ifade edebilmektir. Sektöre ilişkin bilgilerin yaygınlaştıkça akıldaki soruların aydınlanacağına inanıyorum. Bu anlamda, Katılım Bankacılığını ekonomi dünyasına, değerli müşterilerimize, kıymetli çalışanlarımıza daha iyi nasıl tanıtabiliriz derdinin bir sonucu olarak elinizdeki bu kitapçığı hazırladık. Sektörün en çok merak edilen sorularını sizler için derledik. Sizlere bu güzel ve öz çalışmayı sunmak katılım bankacılığı için yapabileceğimiz en güzel işlerden biri. Ümit ederiz ki dünyanın en iyi katılım bankası olma yolculuğumuzda, katılım bankacılığı bilgi kitapçığımızla yol arkadaşlarımıza kendimizi daha iyi ifade eder ve yeni yol arkadaşları kazanırız. 5
Temel HAZIROĞLU Genel Müdür Yardımcısı Altın Kuralımız: Faizsizlik Prensibi Katılım Bankaları 1985 yılı itibariyle Özel Finans Kurumu adıyla kuruldu ve çeşitli gelişmelerle bugünlere geldi. Aslında bu çok önemli bir olaydır. Bu süreç içinde bir sürü badireler atlatılmış, birçok deneyimler yaşanmıştır. Ama şu açıktır ki, artık Katılım Bankaları toplumun, ekonomik ve sosyal hayatın vazgeçilmez kurumları olduğu gibi aynı zamanda gelişmeye de en açık kurumları/iş modelleri olmuştur. Bilindiği gibi faiz, bütün insanlığın ortak problemidir. Ortaya çıktığı zamandan beri insanlık vicdanı, din, milliyet ve kültür farkı gözetmeden faiz konusunda rahatsızlık duymuştur. Bu rahatsızlığın bugün de sona erdiğini söylemek mümkün değildir. Bu sebeple, faiz problemi bir dinin meselesinden de öte bir insanlık meselesidir. Bununla beraber bu konuda diğer din, felsefi sistem ve ekollerin duyarlılığı İslam ın ve Müslümanların duyarlılık seviyesine ulaşamamıştır. Bu nedenle bugün yeryüzünde faizsiz bankacılık İslam ülkelerinde doğmuş ve İslam Bankacılığı (Islamic Banking) adıyla anılmıştır. İslam Bankacılığı terimi bir ihtiyacı karşılasa da bir takım farklı nedenlerden ötürü dünyanın bazı bölgelerinde Faizsiz Bankacılık (interest-free banking) veya Türkiye de olduğu gibi, Katılım Bankacılığı (Participation Banking) kavramları tercih edilmiştir. Türkiye de önceleri Özel Finans Kurumları, şimdi ise Katılım Bankaları olarak anılan kurumlar, milli düzeyde atıl fonların harekete geçirilmesi ihtiyacından, milletlerarası düzeyde de İslam ülkeleri arasında sermaye hareketlerini faizsiz bir temelde yürütme lüzumundan kaynaklanmıştır. İlk olarak uluslararası alanda İslam Kalkınma Bankası, İslam ülkeleri arası sermaye hareketlerini sağlamak için kurulmuştur. Dünyadaki yaygın adıyla İslam Bankaları, Türkiye deki adıyla da Katılım Bankaları hem uluslararası düzeyde benzer fonksiyonu görmek hem de yerel tabanda halkın elinde bulunan ve özellikle dini kaygılarla bankacılık sistemine dahil olmayan büyük miktardaki tasarrufların ülke ekonomisi adına değerlendirilmesi amacına yönelik olarak kurulmuştur. 6
Diğer İslam ülkelerinde de Türkiye dekine benzer bir süreç yaşanmış ve bu ülkelerde de aynı amaçlarla İslami esaslara dayalı faizsiz bankalar kurulmuştur. Hem kaynak hem süreç hem de doğurdukları ekonomik ve sosyal sonuçlar bakımından mevduat bankaları ile Katılım Bankaları arasında büyük farklar bulunmaktadır. Katılım Bankaları ticaretin ve sanayinin ihtiyaç duyduğu hammadde, yarı mamul veya mamul madde, gayrimenkul, makine veya her türlü teçhizatın teminini, faizsiz bankacılık yöntemlerini kullanmak suretiyle sağlamaktadır. Katılım Bankaları nakit kredi vermezler, ancak halkın ihtiyaç duyabileceği bankacılık hizmetlerini sunar ve onlara finansman sağlarlar. Katılım Bankacılığının varoluş nedeni ve altın kuralı Faizsizlik Prensibi dir. Faizsizlik Prensibi nin özü de; 1) Fon toplarken sabit bir getiri taahhüt etmemek, 2) Fon kullandırırken nakit kredi vermeyip, malı peşin alıp vadeli satmak veya ortaklık yapmaktır. 3) Her türlü bankacılık hizmetlerinde faizin her çeşidinden kesinlikle kaçınmaktır. Bu kurumları, kuruluş amaçları ve varlık sebepleri olan Faizsizlik Prensibi ni hassasiyetle koruyarak daha ileri taşımak ve gelecekte daha gelişmiş olarak var kılmak bize düşen tarihi bir görevdir. Kaynak oluşturmada ve oluşan bu kaynağı ekonomiye kazandırmadaki farklılığımızı, yani gerçek prensiplerimizi korumak ve yaşatmak en büyük sorumluluğumuzdur. Temel prensibimiz ve altın kuralımız olan Faizsizlik Prensibi ni korumak ve onu ete kemiğe büründürüp sonsuza kadar yaşatmak için gerekli olan yenilikçi ve geliştirici süreçleri canlı tutmak Albaraka Türk olarak en büyük misyonumuzdur. Bu misyona hizmet etmek için hazırlanan Katılım Bankacılığı Sistemi, Çalışma Esasları ve Uygulaması adlı bu kitapçıkta Türkiye nin ilk Katılım Bankası olarak merak edilen önemli sorulara cevap verilmeye çalışılmıştır. Kitapçığın Katılım Bankacılığını merak eden herkese ve tüm çalışanlarımıza faydalı olmasını temenni ederiz. 7
1- Katılım Bankacılığının felsefesi nedir? Katılım Bankacılığının felsefesi, Kitap ve Sünnete dayanan İslam İktisadı üzerine bina edilmiş bir felsefedir. Bu temel felsefe, üzerine bina edildiği İslam İktisadında olduğu gibi insanı ve insan kalmayı önceler. Hayatı ahlaki temelde yeniden ihya, inşa ve imar etmeyi hedefine koyar. Esas olan insan ve onun hasletlerinin korunması, ona değer verilmesi ve finansal ihtiyaçlarının giderilmesidir. 2- Katılım Bankacılığının temel ilkeleri nelerdir? 1. Ahlakın temel alındığı bir iktisadi ilişki esastır. 2. Faizsizlik Prensibi altın kuraldır. Faizin her türlüsü kesin olarak yasaktır. 3. Varlığa dayalı olmak temel esastır. Faaliyet alanı reel ve gerçek ekonomi alanıdır. 4. Fon toplamada ve fon kullandırmada ortaklık ve katılım esastır. 5. Risk paylaşımı esastır ve riskler, taraflar olarak birlikte üstlenilir. 6. Para, bir mübadele aracıdır, ticari bir mal değildir. 7. Açık ve net olarak tanımlanmış alışveriş sözleşmesi her işlemin dayanağıdır. 8. Suni müdahale, haksız kazanç ve karaborsacılık yasaktır. 9. Her türlü belirsizliklerden uzak durulur. 10. Faaliyet ve ürünlerde meşruluk temel alınır. 11. Her şart ve durumda adalet esastır. 3- Katılım Bankacılığı sistemi şematik olarak nasıldır? Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar (BDDK, TCMB, TMSF, SPK vb.) Fon Toplama Özel Cari Hesaplar Kâr ve Zarara Katılma Hesapları Altın Hesapları KATILIM BANKASI Fon Kullandırma Kurumsal Finansman Desteği Bireysel Finansman Desteği Finansal Kiralama Kâr Zarar Ortaklığı Yatırımları Mal karşılığı Vesaikin Finansmanı Ortak Yatırımlar Bankacılık Hizmetleri Teminat Mektubu, Çek Karnesi, Çek, Senet, EFT, Havale, Kredi Kartı, POS vb. 8
4- Katılım Bankası ve Katılım Bankacılığı sistemi nedir? Nasıl çalışmaktadır? Türk Bankacılık sisteminde önemli bir boşluğu doldurmak amacıyla 1983 yılında yasal altyapısı oluşturulan Özel Finans Kurumları, şimdiki adıyla Katılım Bankaları, faizsizlik prensibine göre halktan topladığı fonları, ticari faaliyetlerinde ve bireysel mal ve hizmet alımlarında ihtiyaç duyanlara kullandırmaktadır. Katılım Bankalarının mevduat bankalarından ayrılan en temel özelliği, fon kullandırırken mutlaka bir mal veya hizmetin alım satımının yapılıyor olmasıdır. 5411 sayılı Bankacılık Kanunu na göre Katılım Bankası kavramı özel cari ve katılma hesapları yoluyla fon toplama ve kredi kullandırma işlemleri esas olmak üzere faaliyet gösteren kuruluşlar ile yurtdışında kurulu bu nitelikteki kuruluşların Türkiye deki şubelerini ifade etmektedir. Katılım Bankaları, fon toplama işlemini özel cari hesaplar ve katılma hesapları yoluyla gerçekleştirir. Özel cari hesaplar, Katılım Bankalarında açılabilen, istenildiği takdirde her an kısmen veya tamamen geri çekilebilme özelliği taşıyan ve karşılığında hesap sahibine herhangi bir getiri ödenmeyen fonların oluşturduğu hesaplardır. Katılma hesabı ise Katılım Bankalarına yatırılan fonların bu kurumlarca kullandırılmasından doğacak kâr veya zarara katılma sonucunu veren, karşılığında hesap sahibine önceden belirlenmiş herhangi bir getiri ödenmeyen ve anaparanın aynen geri ödenmesi garanti edilmeyen fonların oluşturduğu hesapları ifade etmektedir. Katılım Bankaları nezdinde açtırılan gerçek ve tüzel kişilere ait özel cari hesap ve katılma hesaplarında yer alan paraların tamamına katılım fonu adı verilmektedir. Katılım Bankaları fon kullandırma işlemlerini muhakkak suretle bir mal veya hizmetin alım satımına dayandırmaktadır. Bu çalışma yönteminde kişilere nakit kredi verilmeyip, kullandırılan fon, mal ve hizmetin satıcısının hesabına ödenmektedir. Bu yöntem Katılım Bankalarını mevduat bankalarından ayıran en temel özelliktir. Böylelikle kullandırılan fonlar aracılığıyla reel sektör desteklenerek, ülke büyümesine katkı sağlamaktadır. Ticaretin ve sanayinin ihtiyaç duyduğu hammadde, yarı mamul veya mamul madde, gayrimenkul, makine veya her tür teçhizatın temini, bu yöntemler aracılığıyla sağlanmaktadır. Katılım Bankaları tarafından ayrıca halkın ihtiyaç duyabileceği bankacılık hizmetleri de sunulur. Katılım Bankalarının varlık nedeni ve altın kuralı Faizsizlik Prensibi dir. Faizsizlik Prensibi nin özü de; 1. Fon toplarken, kâr ve zarara katılma esasına göre fon kabul etmek ve müşteriye sabit bir getiri taahhüt etmemek, 2. Fon kullandırırken, nakit kredi vermeyip müşterinin ihtiyaç duyduğu malı satıcıdan peşin alıp kendisine vadeli satmak veya iş sahibiyle proje bazında ortaklık oluşturmaktır. 3. Her türlü bankacılık hizmetlerinde faizin her çeşidinden kesinlikle kaçınmaktır. Fon: Para veya para yerine geçebilecek değerlerin tümüdür. Mevduat Bankası: Kendi nam ve hesabına mevduat kabul etmek ve faizle kredi kullandırmak esas olmak üzere faaliyet gösteren kuruluşlar ile yurtdışında kurulu bu nitelikteki kuruluşların Türkiye deki şubeleri mevduat bankası olarak nitelendirilmektedir. Örneğin: Ziraat Bankası, İş Bankası, Vakıfbank vb. Reel Sektör: Üretim veya hizmet faaliyetinin gerçekleştirildiği iş alanıdır. Fon Toplama: Katılım Bankalarının müşterilerden özel cari hesap, katılma hesabı, altın depo hesabı ve altın katılma hesabı yollarıyla para toplaması faliyetidir. Fon Kullandırma: Katılım Bankalarının topladıkları fonları ihtiyaç sahibi girişimcilerin veya bireysel müşterilerin hizmetine sunmasına fon kullandırma denilmektedir. 9
5- Katılım Bankacılığının Türkiye deki ve dünyadaki gelişimi nasıldır? Dünyaya baktığımızda modern anlamda ilk İslami banka 1963 yılında Mit Ghamr ismiyle sosyal bir banka olarak Mısır da kurulmuştur. Bugünkü modern bankalarla mukayese edilmeyecek derecede küçük ve az fonksiyonlu olan bu banka, belirli kaynaklardan toplanan fonları, küçük esnaf ve çiftçilere faizsiz olarak kullandırmışlardır. Dünyada ilk İslami Ticaret Bankası ise 1975 yılında Dubai de kurulmuştur. Ülkemizde de Katılım Bankacılığının temelleri, Osmanlı Devleti dönemindeki Para Vakıflarına kadar dayanmaktadır. Yakın geçmişe baktığımızda Katılım Bankacılığı, dünyadaki gelişimine paralel olarak ülkemizde de gelişme göstermiş ve 1985 yılında Öz el Finans Kurumları olarak doğup (*), 2005 yılında Katılım Bankacılığı adını almıştır. Katılım Bankacılığı, İslam ülkelerinde, dini inançları nedeniyle faizli mevduat bankalarına uzak duran halkın, İslami esaslara göre çalışan bankalara olan taleplerinden doğmuştur. İslam âlimleri, faizsiz ve İslami prensiplere ters düşmeyecek bir bankacılık modeli üzerindeki uzun süreli çalışmaları sonrası kâr ve zarara katılma esasına göre fon toplayan, murabaha, finansal kiralama ve ortaklık esasına göre fon kullandıran bir bankacılık modelinin İslami esaslara uygun olacağı ve bu prensipleri benimseyen bankaların kurulabileceği sonucuna varmışlardır. Faizsiz bankalar günümüzde, iştirakleri ve şubeleriyle halen 75 ten fazla ülkede ve 500 den fazla kurumla faaliyet göstermektedir. Bünyelerinde faizsiz esaslara göre çalışan birimler kuran batılı banka ve kurumlar da vardır. Bunlara örnek olarak; Citibank, HSBC, Union Bank of Switzerland, Kleinwort Benson, ANZ Grindlays, Goldman Sachs gibi bankalar/kurumlar sayılabilir. Batılı bankalarca kurulan ilk bağımsız ve faizsiz banka, Citibank tarafından 1996 yılında, 20 milyon USD sermayeyle Bahreyn de kurulan Islamic Investment Bank tır. (*)Türkiye de Katılım Bankaları 1983 yılında çıkarılan 16.12.1983 tarih ve 83/7506 sayılı kararname ile Özel Finans Kurumu adıyla faaliyete başlamıştır. Para Vakıfları: Bir gayrimenkul malın değil de belirli bir paranın vakfedilmesiyle oluşan vakıf türleridir. Bu vakıflarda para, mütevelli heyeti olarak adlandırılan ilgili sorumlu kişiler tarafından işletilir ve elde edilen kâr, vakfın kuruluş amacına göre harcanır. Murabaha: Sermaye sahibinin bir malı satın alarak ve belli bir kâr payı ekleyerek müşterisine vadeli olarak satmasıdır. 10
6- Yurtdışında İslami Bankacılık veya faizsiz finans ismiyle anılırken, Türkiye de neden Katılım Bankacılığı ismi kullanılmaktadır? Türkiye de 1980 li yıllarda faaliyet göstermeye başlayan Özel Finans Kurumları (ÖFK), mevduat bankalarından farklı olarak, kâr/zarara katılma esasına göre çalışmaktaydılar. Özel Finans Kurumları kavramı kâr/zarara katılmayı esas alan bankacılık sistemini tam ve doğru ifade edememekteydi ve finansal işlemlerde bir takım sıkıntılar yaşıyordu. İfadenin açık ve sade olmaması nedeniyle, herkes tarafından kolayca benimsenebilecek bir isme ihtiyaç duyulmaktaydı. Ayrıca yurtdışında geçen İslami bankacılık veya faizsiz bankacılık terimleri de tam olarak ihtiyacı karşılamıyordu. Faizin alternatifi faizsizlik değildir ve İslam ise esasları, geçmişi ve geleceğiyle bütün zamanları kuşatan ve yeryüzündeki tüm insanları muhatap alan yüce dinimizin adıdır. İslam dininin temel kaynaklarında ne bir banka modelinden ne de bir sigorta şirketinden söz edildiğinden dolayı İslam ve banka kelimesinin yan yana kullanılması bir sorun olarak ortada bulunmaktaydı. Yurtdışı işlemlerde uluslararası sistem, muhatap bankalar, içinde banka ismi geçmemesi ve Türkiye ye has olması sebebiyle, bu kurumları banka olarak değil de adeta finansal kiralama (leasing), faktöring şirketleri ya da özel şirketler gibi değerlendiriyordu. Bu durum birçok işlemde olduğu gibi dış işlemlerde de sıkıntılar oluşturuyor ve bu kurumların faaliyetlerini kısıtlıyordu. Bu nedenlerle, açık, anlaşılır ve kâr/zarara katılmayı esas alan bankacılığı tam ve doğru olarak ifade eden Katılım Bankacılığı 1 Kasım 2005 tarihinden itibaren Bankacılık Kanunu ile birlikte kullanılmaya başlanmıştır. 7- Katılım Bankalarının kuruluş amacı nedir? Türkiye de ve dünyada insanların bir kesimi, faizden uzak durmaktadır. Bu nedenle mevduat bankalarına gitmeyen fonlar atıl kalmaktadır. Bu durum hem genel ekonomi açısından, hem de tasarruf sahibi açısından bir kayıptır. Katılım Bankaları, mali sektörde bir yenilik olarak, mevduat bankalarına gitmeyen fonları ekonomiye kazandırmak ve tasarruf sahiplerinin fonlarını güvenle saklamalarına ve değerlendirmelerine yardımcı olmak amacıyla kurulmuştur. Ayrıca orta ve uzun vadede yatırımların finanse edilmesi yoluyla kalkınmaya katkı sağlarlar. Kuruluş aşamasında, dalında uzman kişilerin oluşturduğu heyetlerin görüşleri doğrultusunda ve dünyadaki uygulamalardan örnek alınarak, Katılım Bankalarının topladığı fonları değerlendirmek için çeşitli yöntemler geliştirilmiştir. Bu yöntemlerle elde edilen kazancın ticari kazanç niteliğinde olduğu ve faizden esaslı olarak farklılık gösterdiği konusunda bir görüş birliği oluşmuştur. 11
8- Katılım Bankalarının ülke ekonomisine ne gibi katkıları vardır? Mevduat bankaları nakit kredi verdikleri için, kullandırılan kredilerin reel ekonomiye etkisi sınırlıdır. Bu kredilerin bir kısmı reel ekonomiye diğer kısmı ise üretken olmayan alanlara gidebilir. Katılım Bankaları ise müşterilerine nakit kredi vermeyip, mal ve hizmet finansman kaynaklarını yatırıma dönüştürürken, operasyonlarını kurumsal finansman desteği, bireysel finansman desteği, finansal kiralama, kâr/zarar ortaklık yatırımları, mal karşılığı vesaikin finansmanı ve ortak yatırımlar gibi yöntemlerle yürüterek, fonları tekrar ekonomiye kazandırırlar. Böylelikle ülke ekonomisinin gelişmesine ve büyümesine de katkıda bulunurlar. 9- Katılım Bankaları şubelerinin bulunmadığı yerlerde nasıl hesap açtırabiliriz? Paramızı nasıl çekebiliriz? Her Katılım Bankasının yurt içinde bir veya birkaç muhabir bankası bulunmaktadır. Bu muhabir bankalar vasıtasıyla ücretsiz olarak herhangi bir Katılım Bankası şubesine para göndererek hesap açtırılabilir, hesaplardan para çekilebilir, çek tahsil edilebilir, havale yapılabilir ve havale istenebilir. Ayrıca EFT sistemiyle yurdun her tarafına para ulaştırılabilir. Yurtdışında ise yaygın muhabir banka ağı bulunmakta olup, SWIFT sistemiyle birçok para cinsinden, Western Union la USD, EURO ve TL olarak para gönderebilir ve her tür yurtdışı işlemi rahatlıkla yürütebilirsiniz. 10-Katılım Bankaları neden mevduat bankalarının dağıttığı faize yakın kâr payı dağıtıyorlar? Birçok çevrede zaman zaman dile getirilen bu soru veya şüphe, bilgi eksikliğinden kaynaklanmaktadır. Mevduat bankaları tasarruf sahibine daha en başında, yani parayı yatırma aşamasında, vereceği faiz oranını ve tutarını taahhüt ederken, Katılım Bankaları yatırılan parayı fon kullandırma yöntemleriyle değerlendirdikten sonra ortaya çıkan kârı geçerli paylaşım oranları üzerinden paylaşmaktadır. Dolayısıyla, dağıtılan kâr paylarının önceden belirlenmesi mümkün olmadığı için mevduat bankalarının takip edilmesi gibi bir durum da söz konusu değildir. Muhabir Banka: Bir bankanın şubesi olmayan yerlerde adına işlem yapmaya yetkili kıldığı bankadır. Bu karşılıklı ilişki yurt içinde ve yurt dışındaki bankalarla olabilir. EFT: Elektronik fon transferi adı altında anılan EFT işlemi, kurumlar ve bireyler arası para alışverişini yurtiçi bankalar arasında gerçekleştirmenizi sağlamaktadır. Swift: Tüm dünyadaki bankalar arasında elektronik fon transferi standardı sağlayan bir sistemdir. Western Union: Dünya da en çok kullanılan hızlı para transfer hizmetidir. 12
11- Katılım Bankaları ile mevduat bankaları arasındaki farklar nelerdir? Katılım Bankaları ve mevduat bankaları arasındaki temel farklar aşağıda açıklanmaya çalışılmıştır. Ayrıca, fon kullandırım bakımından Katılım Bankaları ve mevduat bankaları arasındaki farklar ile kâr payı ve faiz arasındaki farklar da ilerleyen bölümlerde açıklanmıştır. Katılım Bankaları Mevduat Bankaları Özel cari hesaplar ve katılma hesapları yoluyla fon toplar. Ticari hesap ve mevduat hesapları yoluyla fon toplar. Katılma hesapları ve özel cari hesaplar yoluyla toplanan fonlar, fon ihtiyacı olan müşterilerin ticari faaliyetlerinin finansmanında kullandırılır. Katılım Bankaları kaynak toplarken hesap sahipleriyle kâr zarar ortaklığı; kaynak kullandırırken ise; vadeli satış, finansal kiralama, kâr zarar ortaklığına dayanan işlemler yapmaktadırlar. Nakit kredi kullandırmazlar; fon kullandırımları ticari faaliyetin finansmanına dayanmaktadır. Fon kullandırımları kâr/zarar yönetimiyle fon kullandırma ve ortak yatırımlara dayanır. Bu yüzden, Katılım Bankacılığı sisteminde teminat ve ipotek kadar ortak olunan projenin sağlamlığı da önemlidir. Finansal kiralama işlemi yaparak müşterilerinin ticari faaliyetleri için kaynak sağlamış olurlar. Katılım Bankalarından fon kullanan müşterilerin, belirli bir vade sonunda ödeyeceği tutar bellidir. Bu tutar yaşanan ekonomik sorunlar veya krizler sonucu değişmez. Katılma hesaplarında kâr ve zarara katılım söz konusu olduğundan vade tarihinden önce kâr ve zarar belli değildir. Kâr ve zarara katılma esasına göre toplanan fonlar, faizsiz yöntemlerle ticari faaliyetlerde değerlendirilir. Hem fon toplarken, hem de fon kullandırırken faiz esası vardır. Mevduat bankaları parayı bir ticari ürün gibi alıp sattıklarından dolayı paradan para kazanırlar. Faiz karşılığında nakit kredi kullandırmaktadırlar. Ortaklık söz konusu olmadığı için kredi kullandırımlarında müşterinin göstereceği teminatlar daha önemlidir. Mevduat bankaları finansal kiralama işlemi yapamamaktadır. Bankalar elinde bulundurduğu fonları faiz içeren finansal enstrümanlarda değerlendirebildiğinden, ekonomik bir kriz halinde faizlerde yaşanan değişikliği kredi kullandırdığı müşterilerine yansıtabilmektedir veya kullandırdığı krediyi vade tarihinden önce geri çağırabilmektedirler. Vadeli mevduat hesapları faize dayalı olduğu için vade sonunda ele geçecek paranın tutarı bellidir. Toplanan fonların bir kısmı ticari faaliyetlerde değerlenirken, geri kalan kısmı faizli finans enstrümanlarında değerlendirilir. 13
12- Katılım Bankaları dağıtacakları kârı önceden açıklıyorlar mı? Dağıtılacak olan kârları önceden açıklamak hiçbir şekilde mümkün değildir. Gazetelerde ilan edilen kâr payları ise ileriye yönelik dağıtılacak olan kârları gösteren bir tablo değildir. Açıklanan rakamlar bir önceki gün itibariyle vadelere göre oluşmuş ve dağıtılmış olan kâr paylarını göstermektedir. Açıklanan rakamlar müşterileri bilgilendirmek ve yaklaşık olarak bir fikir vermek amacıyla ilan edilmektedir; ileriye yönelik bir taahhüt niteliği taşımamaktadır. 13- Katılım Bankaları hep kâr dağıtıyor, hiç zarar dağıtmıyor, neden? Kamuoyunda Katılım Bankalarının hiç zarar etmediği şeklinde yanlış bir kanaat oluşmuştur. Ticari hayatta kâr kadar zarar da doğaldır ve kaçınılmazdır. Her yapılan işlemden kâr elde edilmesi mümkün değildir. Fakat Katılım Bankaları sıradan bir ticari müesseseden farklı olarak Türkiye çapında çok farklı sektörlerden binlerce firmayla çalışmaktadır. Çalışacakları firmaları seçme şansına sahip oldukları gibi, her tür istihbaratın ardından gerekli teminatları da almakta, kredi değerliliği olmayan firmalarla çalışmamaktadırlar. Buna rağmen, yapılan bazı işlemlerden, ticari hayatın kaçınılmaz risklerinden dolayı zarar doğabilir. Mesela, müşterinin mali durumu bozulduğu için borcunu ödeyememesi ya da kâr veya zarar ortaklığı projesinin zararla neticelenmesi hallerinde zarar söz konusu olabilmektedir. Ancak, bazı işlerden oluşan zararlar diğer yüzlerce işten elde edilen kârdan mahsup edilmekte ve kalan net kâr dağıtılmaktadır. Bu durumda, dağıtılan kâr payı aşağıya düşmektedir; bir başka deyişle kârdan zarar edilmektedir. Kredi Değerliliği: Kredi talebinde bulunan firmanın verilen krediyi geri ödeyip ödeyemeyeceğini tespit etmek için yapılan istihbarat ve değerlendirme sonrası varılan sonuca kredi değerliliği denilmektedir. 14
14- TMSF güvencesi nedir? Katılım Bankalarına yatırılan paralar güvence kapsamına giriyor mu? Tasarruf mevduatı ve katılım fonu sigortası, mevduat ve katılım fonu toplamaya yetkili mevduat ve Katılım Bankalarının (kredi kuruluşlarının) Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu tarafından faaliyet izinlerinin kaldırılması durumunda, mevduat ve katılım fonu hak sahiplerinin maruz kalacağı kayıpların devlet tarafında veya bu amaçla kurulmuş bir kurum tarafından kısmen ya da tamamen ödenmesinin garanti edilmesidir. Türkiye de mevduatın ve katılım fonlarının sigortalanması yetki ve görevi, kamu tüzel kişiliğini haiz Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu na (TMSF) aittir. Katılım Bankalarındaki gerçek kişiler adına açılmış olan özel cari hesaplar ile katılma hesaplarındaki paralar 100.000 TL ye kadar TMSF güvencesi kapsamındadır. 15- Katılım Bankaları, kâr ve zarara katılma hesaplarına dağıtacağı kâr payını nasıl belirliyorlar ve dağıtıyorlar? Vadeli olarak açılan katılma hesaplarına dağıtılacak olan kâr, fon kullandırma faaliyetlerinin neticesinde oluşan kâr seviyesine bağlıdır. Toplanan fonlar, para cinsine göre TL, USD, EUR ve altın havuzlarında toplanır. Fon kullanmak isteyen müşteriye talep ettiği para cinsine göre ilgili havuzdan fon kullandırılır ve bu işlemden doğan kâr veya zarar da prensip olarak ilgili havuza dağıtılır. Özel cari hesaplardan ve özkaynaklardan kullandırılan fonlardan elde edilen kârlar Katılım Bankasında kalır, müşterilere dağıtılmaz. TL, USD, EUR ve Altın Havuzları: Toplanan fonların TL, USD, EUR, ve Altın şeklinde farklı vadelerde biriktiği yere denir. 15
Katılma Hesabı Süreci 1- KH Müşterisi Katılım Bankasına başvurur 2- Emek Sermaye ortaklığı akdi imzalar 3- Müşteri Katılma Hesabına para yatırır 4- Yatırılan paradan Zorunlu Karşılık ve Ankes düşülür 5- Kalan para fon olarak kullandırılır 6- Elde edilen kâr %80 %20 paylaşılır 7- Kâr dağıtım sistemi çalışır, yeni Birim Değer hesaplanır 8- Brüt Kardan Gelir Vergisi (Stopaj) kesilerek Maliyeye yatırılır 9- Stopajdan sonra kalan Net Kâr KH a ilave edilir 10- Net Kâr ilave edilmiş Kârlı Bakiye yeniden havuza girer Katılım Bankaları, hesaplara kâr dağıtımı yaparken karşılıklar, vergi ve benzeri yasal zorunlulukları gözetmenin yanı sıra, kâr payı oranı gibi birçok etkeni de sürece dahil eder. Birim Değer (BD): Havuzların kâr ve zarar değişimini yansıtan ve kâr elde edildiğinde artan, zarar edildiğinde ise azalan bir ağırlıktır. Kâr ve zarar kayıtlarının yapıldığı günlerde türlerine göre ayrılmış her bir fonda mevcut aktifler toplamının mevcut hesap değerleri toplamına bölünmesiyle bulunan, günlük veya haftalık olarak hesaplanıp ilan edilen bir ağırlık birimidir. Bankanın katılma hesaplarına fon kabul ettiği ilk gün için Birim Değer 100 olarak kabul edilir. Müteakip günlerde havuzun işletilmesi sonucunda kâr elde edilmesi halinde, havuzdaki mevcut aktif değerler toplamı artmaktadır. Kâr sebebiyle artan aktifler toplamının mevcut hesaplara dağıtılabilmesi için yeni Birim Değer bulunur. Yeni Birim Değer, kâr veya zarardan banka payına düşen kısım indirildikten sonra, kalan kâr ve zarar tutarına paralel olarak değişir. 16
Hesap Değeri (HD): Katılım Bankalarının katılma hesaplarına fon kabul ettiği ilk gün, hesap sahibince yatırılan tutarın Birim Değer e bölünmesi suretiyle, müteakip günlerde ise, para yatıran veya çeken kişiye ait hesap değerine, hesap sahibince yatırılan veya çekilen miktarın Birim Değer e bölünmesi ile bulunacak olan tutarın, para yatırılmışsa eklenmesi, para çekilmişse çıkarılması suretiyle hesaplanan ve katılma hesabı sahiplerinin fon mevcuduna katılma oranını gösteren katsayıdır. Açılan her hesaba bir hesap değeri verilir. Bu değer, hesaba para yatırıldığında artar, para çekildiğinde ise eksilir. Yatırma ve çekme dışında sabit kalır. Örneğin, katılma hesaplarına fon kabul edilen ilk gün 1.000 TL yatırıldığında, ilk gün BD 100 kabul edildiğinden Hesap Değeri 10 olacaktır. HD = Yatırılan Fon Tutarı / Birim Değer Birim Hesap Değeri (BHD): Katılma hesabının cari değerini belirleyen ve Birim Değer ile Hesap Değeri nin çarpılması suretiyle hesaplanan, katılma hesabı sahibinin, üzerinde hak iddia edebileceği tutardır. BHD bir özdeşlik olup, bireysel hesap sahibinin herhangi bir andaki hesap vaziyetini göstermektedir. BHD = BD*HD Hesap Değeri, hesap tutarının havuzdaki katılma payını gösterdiği için sabit kaldığı halde, Birim Değer, kâr ve zarar durumuna göre günlük olarak değişmektedir. Bu iki değerin çarpımı BHD yi verir. BHD, hesap sahibinin talep edebileceği tutar olmakla beraber bu tutarı istediği an talep etme hakkına sahip değildir. Hesabın vadesiyle ilgili hükümler saklıdır. 17
16- Fon kullandırırken kâr oranı belli olmasına rağmen niçin katılma hesaplarına dağıtılacak kâr önceden belli olmuyor? Katılma hesaplarında müşteri ile banka arasında kâr zarar ortaklığı vardır. Kâr veya zarar, bu ortaklıkla toplanan fonların kullandırılmasıyla ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla katılma hesaplarında vade sonuna kadar ne kadar kâr veya zarar elde edileceği belli değildir. Bireysel ve kurumsal fon kullandırımlarında malın banka tarafından peşin alınıp vadeli satışı söz konusu olduğundan buradaki satış kârı başta bellidir. 17- Kâr payı dağıtımını bir örnek üzerinde anlatır mısınız? Kâr Dağıtımının Bir Örnek Üzerinden Anlatımı; Fon Toplama 11 Eylül 2016 tarihinde, Ahmet Bey 100.000 TL, Ayşe Hanım 2.000 TL, Recep Bey ise 50.000 TL Katılma Hesaplarına para yatırmış olsun. Yatırılan bu paralar 1 Aylık TL katılma hesabı havuzuna alınmış olsun (31 gün). Havuzlara yatırılan her bir fonun kârı, gün sonunda hesaplanır. Günlük kâr hesaplanırken yatırılan tutar Birim Değere bölünür. Birim Değer her gün hesaplanır ve bu oran günlük değişir. Örneğimizde Birim Değer 100 olarak alınmıştır. Ahmet Bey in Hesap Değeri: 100.000 TL / 100 = 1.000 Ayşe Hanım ın Hesap Değeri: 2.000 TL / 100 = 20 Recep Bey in Hesap Değeri: 50.000 TL / 100 = 500 Toplanan Fonlar ve Hesap Değerleri Toplamı: 152.000 TL 1.520 Fon Kullandırma Toplanan bu fonların (152.000 TL) üzerinden Merkez Bankası zorunlu karşılığı (yaklaşık %15) ve ankes (yaklaşık %10) düşüldükten sonra (100-25) yaklaşık %75 i kullandırılır. 152.000*%75 = 114.000 TL (Kullanılabilir Fon) 114.000 TL yi bir müşteriye 3 ay vadeli olarak %3 kâr marjıyla fon olarak kullandırdığımızı varsayalım. 114.000*%3 = 3.420 TL (3 aylık brüt kâr) 18
Kâr Payı Dağıtımı Ana Formül: BD*HD Toplamı + Günlük Kâr Zarar Karşılığı Yeni BD =... Hesap Değerleri Toplamı BD: Birim Değer HD: Hesap Değer BD*HD Toplamı: Birim Hesap Değerleri Toplamı (Tüm katılım hesaplarının birim hesap değerleri toplamıdır.) Günlük Kâr: Fon kullandırılan projelerden o güne tekabül eden kâr (Örneğin %80 i) KT Tahsilatları: Kanuni Takip sonucu oluşan Kanuni Takip Tahsilatları Zarar Karşılığı: Kullanılan fonlardan oluşan zararlar Hesap Değerleri Toplamı: Havuzdaki bütün hesapların hesap değerleri toplamı Bu üç müşteri ile kâr paylaşım oranı %80-%20 olsun. Bu durumda elde edilen brüt kârın %80 i ilgili havuza aktarılır. (3.420 * %80 = 2.736 TL ) 2.736 TL: İlgili havuzun 3 aylık (90 günlük) kâr payı 2.736 / 90 = 30.40 TL (ilgili KH havuzun günlük kârı basit formülle hesaplanmış olup gerçekte iç verim sistemine göre hesaplanmaktadır.) Örneğimizde başlangıç Birim Değeri 100 olarak varsayılmıştır. Yukarıda da açıklandığı üzere Birim Değer her günün sonunda tekrar hesaplanır. Buna göre 3 müşterimiz de 11 Eylül 2016 tarihinde hesaplarına para yatırdıktan sonra, gün sonunda yeni Birim Değer hesaplanır. Bu hesap da şu şekilde olmaktadır. (Günlük kâr dağıtımına geçtikten sonra kâr hesaplamaları iç verime göre yapılmaktadır. Kâr dağıtımının daha iyi anlaşılması açısından, örnekte diğer gelirler ve ayrılan karşılık ile giderler ihmal edilmiştir.) 19
(1.Gün BD) BD*HD Toplamı + Günlük Kâr - Zarar Karşılığı Yeni BD =... Hesap Değerleri Toplamı 100,00000 * (1.000 + 20 + 500) + 30,40 Yeni BD 11 Eylül 2016 =... 1.000 + 20 + 500 152.000 + 30,40 Yeni BD 11 Eylül 2016 =... = 100,02000 1.520 (2.Gün BD) 100,02000 * (1.000 + 20 + 500) + 30,40 Yeni BD 12 Eylül 2016 =... 1.000 + 20 + 500 152.030,40 + 30,40 Yeni BD 12 Eylül 2016 =... = 100,04000 1.520 3. gün Seda Hanım 30.000 TL para yatırmış olsun. Seda Hanım ın Hesap Değeri = Yatırılan Fon / BD HD: 30.000 / 100,04000 = 299,8800 100,04000 * (1.000 + 20 + 500 + 299,88) + 30,40 Yeni BD 13 Eylül 2016 =... 1.000 + 20 + 500 + 299,88 182.060.80 + 30,40 Yeni BD 13 Eylül 2016 =... = 100,05670 (3. Gün BD) 1.819.88000 20
4. gün Recep Bey 50.000 TL olan parasını çekmiş olsun. Yeni BD * HD = Yeni BHD (Recep Bey) 100,05670 * 500 = 50.028,35 TL Birikmiş Kâr: 50.028,35-50.000 = 28,35 TL (Bankaya İade Kâr olarak kalır) (İade Kar: Ayrılan müşterinin vade dolmadan önceki birikmiş kârı) (4.Gün BD) 100,05670 * (1.000 + 20 + 299,88) + 30,40 Yeni BD 14 Eylül 2016 =... 1.000 + 20 + 299,88 132.062.84 + 30,40 Yeni BD 14 Eylül 2016 =... = 100,07670 1.319.88000 5. gün Kadir Bey 80.000 TL para yatırmış olsun. Kadir Bey in Hesap Değeri = Yatırılan Fon / BD HD: 80.000 / 100,07973 = 799,36266 (5.Gün BD) 100,07973 * (1.000 + 20 + 299,88 + 799,36266) + 30,40 Yeni BD 15 Eylül 2016 =... 1.000 + 20 + 299,88 + 799,36266 212.093,23 + 30,40 Yeni BD 15 Eylül 2016 =... = 100,09407 2.119,24266 21
6. gün Yeni Fon Kullandırma 30.000,00 + 80.000,00 = 110.000 TL (yeni gelen para) 110.000,00 * %75 = 82.500,00 TL (yeni kullandırılabilir fon, yaklaşık %75) 82.500,00 * %3 = 2.475,00 TL (yeni 3 aylık brüt kâr ) 2.475,00 * %80 = 1.980,00 TL (İlgili KH havuzunun payı) 1.980,00 / 90 = 22,00 TL (İlgili KH havuzunun ilave yeni günlük kârı) 30,40 + 22,00 = 52,40 TL (toplam yeni günlük kar) (6.Gün BD) 100,09407 * (1.000 + 20 + 299,88 + 799,36266) + 52,40 Yeni BD 16 Eylül 2016 =... 1.000 + 20 + 299,88 + 799,36266 212.123,62 + 52,40 Yeni BD 16 Eylül 2016 =... = 100,11879 2.119,24266 29. günün sonunda BD = 100, 71111 olduğunu varsayalım (30.Gün BD) 100,71111 * (1.000 + 20 + 299,88 + 799,36266) + 52,40 Yeni BD 11 Ekim 2016 =... 1.000 + 20 + 299,88 + 799, 36266 213.431,28 + 52,40 Yeni BD 11 Ekim 2016 =... = 100,73583 2.119,24266 (31. Gün BD) 100,753583 * (1.000 + 20 + 299,88 + 799,36266) + 52,40 Yeni BD 12 Ekim 2016 =... 1.000 + 20 + 299,88 + 799, 36266 213.483,66 + 52,40 Yeni BD 12 Ekim 2016 =... = 100,76055 2.119,24266 22
*** 100,76055 (31. Gün Birim Değeri) Ayşe Hanım 2.000 TL sini çekmek istemektedir. 100,76055 * 20 = 2.015,21 TL (Ayşe Hanımın brüt kârlı bakiyesi) 2.015,21-2.000 = 15,21 TL (Ayşe Hanımın brüt kârı) 15,21 * 0,15 = 2,28 TL (Gelir Vergisi Stopajı) 15,21-2,28= 12,93 TL (Ayşe Hanımın Net Kârı) 2.000 + 12,93 = 2.012,93 TL (Ayşe Hanımın Yeni Bakiyesi) 100,76055 (31. Gün Birim Değeri) Ahmet Bey 100.000 TL sini kârıyla beraber uzatmak istemektedir. 100,76055 * 1000 = 100.760,55 TL (Ahmet Beyin brüt kârlı bakiyesi) 100,76055-100.000 = 760,55 TL (Ahmet Beyin brüt kârı) 760,55 * 0,15 = 114,08 TL (Gelir Vergisi Stopajı) 760,55-114,08 = 646,47 TL (Ahmet Beyin Net Kârı) 100.000 + 646,47 = 100.646,47 TL (Ahmet Beyin Yeni Bakiyesi) 100.646,47 / 100,76055 = 998,86781 (Ahmet Beyin Yeni Hesap Değeri) (32. Gün BD) 100,76055 * (998,86781 + 299,88 + 799,36266) + 52,40 Yeni BD 13 Ekim 2016 =... 998,86781 + 299,88 + 799,36266 211.389,48 + 52,40 Yeni BD 13 Ekim 2016 =... = 100,78553 2.097,93894 Kâr dağıtımı günlük olarak böyle sürüp gider. 23
Kâr Dağıtımıyla İlgili Ek Bilgiler: Katılma hesabı müşterisi vade bitiminde parasını çekmediği takdirde vade sonundaki kâr veya zarar hesaba yansıtılır ve hesabın vadesi yeni bakiye üzerinden aynı vadede otomatik olarak yenilenmiş olur. Hesaplara yansıtılan brüt kâr tutarı üzerinden mevzuatla belirlenmiş oranda Gelir Vergisi Stopajı bankaca mahsup edilerek vergi dairesine yatırılır. Kâr payı gelirleri menkul sermaye iradı tanımı içinde yer alır ve katılma hesaplarından elde edilen gelirler ayrıca beyannameyle beyan edilmez ve gelir vergisine tabi tutulmaz. Katılma hesabı en kısa süre olarak 1 ay vadeli açılmaktadır. Vade ne olursa olsun, gün sonunda hemen kâr tahakkuk etmektedir. Bunun nedeni; Kullandırımların havuz bazlı, Kazanç ve zararların da havuzlara günlük olarak yansıtılıyor olmalarıdır. Özel proje için açılan hesaplar varsa, doğal olarak proje neticeleninceye kadar bu hesaplara kâr veya zarar yansımaz ve katılma hesabı, projenin neticesinden doğrudan etkilenir. Özel proje için açılan katılım hesapları diğer havuzları etkilemez ve onların neticelerinden de etkilenmez. Dönem sonunda proje zarar etmişse fon sahibi müşteri zararın boyutuna göre yatırdığı parasını kısmen veya tamamen kaybedebilir. Proje kârla sonuçlanmışsa da çoğunlukla genel havuzlara dağıtılan kâr paylarından farklı düzeyde bir kâr tutarı özel havuzlara yansımaktadır. Tüm bu işlemlerin akışı aşağıdaki şekille gösterilebilir. Katılma hesabı müşterisi vade bitiminde parasını çekmediği takdirde vade sonundaki kâr veya zarar hesaba yansıtılır ve hesabın vadesi yeni bakiye üzerinden aynı vadede otomatik olarak yenilenmiş olur. Hesaplara yansıtılan brüt kâr tutarı üzerinden mevzuatla belirlenmiş oranda Gelir Vergisi Stopajı bankaca mahsup edilerek vergi dairesine yatırılır. Kâr payı gelirleri menkul sermaye iradı tanımı içinde yer alır ve katılma hesaplarından elde edilen gelirler ayrıca beyannameyle beyan edilmez ve gelir vergisine tabi tutulmaz. Katılma hesabı en kısa süre olarak 1 ay vadeli açılmaktadır. Vade ne olursa olsun, gün sonunda hemen kâr tahakkuk etmektedir. Bunun nedeni; Özel proje için açılan hesaplar varsa, doğal olarak proje neticeleninceye kadar bu hesaplara kâr veya zarar yansımaz ve katılma hesabı, projenin neticesinden doğrudan etkilenir. Özel proje için açılan katılım hesapları diğer havuzları etkilemez ve onların neticelerinden de etkilenmez. Dönem sonunda proje zarar etmişse fon sahibi müşteri zararın boyutuna göre yatırdığı parasını kısmen veya tamamen kaybedebilir. Proje kârla sonuçlanmışsa da çoğunlukla genel havuzlara dağıtılan kâr paylarından farklı düzeyde bir kâr tutarı özel havuzlara yansımaktadır. Kazanç ve zararların da havuzlara günlük olarak yansıtılıyor olmalarıdır. Kullandırımların havuz bazlı, 24
18- Katılma hesaplarına yatırdığım paramı vadesinden önce çekebilir miyim? Eğer çekebiliyorsam o zamana kadarki kâr payını alabiliyor muyum? Katılım Bankasının onayıyla, vadesinden önce çekilen katılma hesaplarında hesap sahibine, hesabın ait olduğu vade grubunun hesabın kapatıldığı tarihte kâr göstermesi durumunda, o güne kadar hesap sahibince yatırılmış olan tutar kadar, zarar göstermesi durumunda ise birim hesap değeri kadar ödeme yapılır. Örneğin; Ahmet Bey 11 Eylül 2016 tarihinde 3 ay vadeli kâr ve zarara katılma hesabına 20.000 TL yatırmıştır. 1 ay sonunda ihtiyacı olduğundan dolayı parayı hesabından çekmek istemektedir. Bu vadeye kadar parasını yatırdığı fon havuzu kâr elde ediyorsa, Ahmet Bey yatırmış olduğu 20.000 TL yi geri alır. Havuzun zarar etmesi durumunda ise Ahmet Bey in payına düşen zarar miktarı hesabına yansıtıldıktan sonra kalan kısmını çekebilir. 25
19- Kâr payının faizden farkı nedir? Aşağıda yer alan tabloda kâr payının faizinden farkı görülebilir. Kâr Payı Faiz Alışveriş veya ortaklık akdidir. Katılma hesabına para yatırıldığı gün vade sonunda alınacak olan kâr payı belli değildir. Kâr payı vade sonunda belli olur. Fon havuzlarında biriken paralar, fon ihtiyacı olan müşterilerimizin ticari faaliyetlerinin finansmanında kullanmaları için verilir. Bu ticaretin sonunda elde edilen kârlar ve zararlar havuzlara yansıtılarak fon sahiplerine kâr payı ya da zarar olarak dağıtılır. Müşterilerin anapara garantisi yoktur. Hesap sahibi hesabın vade tarihinde kârlı göstermesi durumunda kârlı bakiyeyi alır, zarar göstermesi halinde anaparasından daha düşük tutar alır. Kâr payı ticarete veya ortaklığa dayanmaktadır. Ticaret veya ortaklık, yani alışveriş ise helal kılınmıştır. Katılım Bankaları üretim, yatırım ve ticaretle/ortaklıkla ilgilenir. Fon fazlası olan müşterilerinden topladığı fonları ve özkaynaklarını ticarette/ortaklıkta değerlendirerek toplumsal fayda sağlamayı hedefler. Ticarette/ortaklıkta elde edilecek kâr veya zarar ise tarafların kâr payını oluşturmaktadır. Gerçek alışveriş olduğu için reel sektörü destekler. Gerçek alışveriş olduğu için kayıtlı ekonomiyi destekler. Borç ve faiz akdidir. Mevduat hesabına para yatırıldığı gün vade sonunda alınacak faiz oranı bellidir. Müşteriye ödenecek olan faiz baştan bellidir ve bu oran değişmez. Müşterinin anapara garantisi vardır. Vadeden önce para çekilmesi halinde vade bozulur. Faiz haram kılınmıştır. Faiz işleminde paradan para kazanılır. Bu tür işlemlerin ekonomik bir yönü olmayıp, topluma da artı bir değer üretmez. Nakit para ticaret dışında her türlü tüketim için kullanılabilir. 26
20- Katılım Bankalarının müşterilerine vermiş olduğu kredi kartları ile mevduat bankalarının kredi kartları arasında fark var mıdır? Katılım Bankalarının müşterilerine vermiş olduğu kredi kartları ile mevduat bankalarının kredi kartları arasında bazı farklılıklar vardır. Katılım Bankaları müşterilerine nakit kredi kullandırmadıkları için kredi kartları da nakit çekimine kapalıdır. Mevduat bankalarının vermiş olduğu kredi kartlarıyla her türlü ürün ve hizmet alınırken, Katılım Bankalarının sağlamış olduğu kredi kartları dinimizce uygun görülmeyen mal ve hizmetlerin (tekel ürünleri, domuz eti, kumarla ilgili işler, vb.) satın alımında kullanılamamaktadır. Ayrıca Katılım Bankalarının kredi kartlarında asgari ödeme tutarı olmadığından, müşteriler dönem borcunun tamamını ödemektedirler. 21- Katılım Bankaları kullandırdığı fonları nasıl garanti altına alıyorlar? Katılım Bankaları fon kullandırmadan önce muhatap firmayı uzman ve yetkin personeli aracılığıyla tetkik ederler. Mali ve moralite yönünden istihbaratını ve analizini yaparlar. Firma sağlam ve çalışabilir durumda ise eldeki verilere göre limit tahsis ederler ve firmayla bu limit dâhilinde çalışırlar. İlgili firmanın borcu karşılığında firmadan teminat olarak, sadece firmanın imzası ve ortaklarının kefaleti alınabileceği gibi, piyasa şartlarının gerektirmesi halinde firmadan ayni ve şahsi teminatlar alınabilir. Kullandırılan fonların karşılığında firma ticari bir mal aldığında, bu malı üretimde kullanmakta ve bu ürünün satışında elde edilen gelirle de bu borcunu ödemektedir. 27
22- Katılım Bankaları fon kullandırırken alacağı kâr marjını nasıl tespit ediyorlar? Uygulanacak kâr marjı oranı belirlenirken normal ticari hayatta rol oynayan fiyat saptama kıstasları aynen dikkate alınmaktadır. Katılım Bankaları kullandırdığı fonlardan alacağı kâr marjını, genel olarak aşağıdaki koşulları dikkate alarak tespit ederler: Yapılan işin veya satılan malın piyasadaki kâr haddi, Peşin ve vadeli alım satım fiyatı, Katılım Bankalarının elindeki paranın (mal alım veya yatırım gücünün) miktarı, İş yapılan müşterinin pazarlık gücü (ölçeği, sağlamlık derecesi, yapılan işin hacmi, müşterinin devamlılığı ve Katılım Bankasına sağladığı diğer faydalar), Enflasyon oranı, Müşterinin yönelebileceği alternatif finansman kaynaklarının maliyeti, Çalışılan sektörlerin genel durumu, Tasarruf sahiplerinin beklentileri, Ekonomideki beklentiler, Banka kredi finansman maliyeti. Genel bir değerlendirme yapılarak kâr hadleri tespit edilir ve şartlara göre dönem dönem değiştirilir. Ülke ekonomisi bir bütün olduğuna göre, piyasada oluşan kâr hadlerinin çok altında veya çok üstünde kâr oranı tespit etmek mümkün değildir. Nihayetinde reel sektörde faaliyet gösterildiğinden, kâr hadlerini de piyasa belirlemektedir. 23- Katılım Bankaları, fon kullandıracakları müşterilerine karşı bir ön araştırma yapıyor mu? Katılma hesaplarına dağıtılan kâr paylarının büyük bir çoğunluğu, müşterilerimizin, fon kullandırma yöntemlerimiz ile ticari faaliyetlerinde elde ettiği kârlardan oluşmaktadır. Bu gelirin meşru olabilmesi için de toplanan fonların Katılım Bankacılığı ilkelerine (yani faizsizlik prensibine) uygun bir şekilde kullandırılması gerekmektedir. Bunun için de Katılım Bankaları fon kullanacak müşterilerinin ticari faaliyetlerini denetlerler ve dinen uygun görülmeyen hiçbir faaliyeti (tekel ürünleri, domuz eti, kumarla ilgili işler, vb.) desteklemez, dolayısıyla da bu işlemlerine yönelik fon kullandırmazlar. 28
24- Katılım Bankaları, müşterinin mülkiyetine geçmiş bir mal için fon kullandırabilir mi? Katılım Bankaları müşterilerine fon kullandırımı yaparken, ilgili malın mülkiyetinin müşteride olmaması gerekmektedir. Fon kullanmadan önce müşterinin mülkiyetine geçmiş mallar için Katılım Bankaları fon kullandıramazlar. Müşterinin daha önce satın almış olduğu bir mal için Katılım Bankasının satıcıya para ödemesi nakit borç kapsamına girmektedir ki bu da Katılım Bankacılığı ilkelerine ters düşmektedir. Katılım Bankalarının fon kullandırma işlemlerinde temel prensip malın satıcıdan peşin alınıp, müşteriye vadeli olarak satımıdır. 25- Geleneksel olarak faizsiz bankacılık finansman çeşitleri nelerdir? Geleneksel faizsiz finansman çeşitlerinin isimleri ve tanımları aşağıdaki gibidir. Ancak mevcut mevzuatta bu finansman çeşitleri Fon kullandırma yöntemleri başlığı altında özü itibariyle aynı olup farklı isimlendirilmektedir. 1. Murabaha Bir malı alış fiyatını ve kârını belirterek satmaktır. Güvene dayalı satış da denir. 2. Mudaraba Emek-Sermaye ortaklığı. Bir taraftan emek sahibinin diğer taraftan sermaye sahibinin iştirak ettiği ortaklık türüdür. 3. Muşaraka Kar-Zarar ortaklığı. Sermaye ortaklığı, her iki tarafın da sermayeye katıldığı ortaklık. Bu ortaklıkta kâr anlaşmaya göre paylaşılır; ancak zarar sermayedeki hisseye göre dağıtılır. 4. Selem Para peşin mal veresiye olacak şekilde yapılan satış türüdür. Cinsi, miktarı, niteliği belli standart mallarda yapılır. Kısaca belirli şartlarda vadeli mal satışının tersidir. 5. İcare (kira) Kiralama, menfaat satışıdır. Örneğin bir evin kullanım hakkının (menfaat) belli bir bedel karşılığı belli bir süreliğine başkasına devredilmesidir. İnsanların emeklerini kiralamaları da mümkündür. Bugün yapılan iş sözleşmeleri aslında icare akdidir. 6. İstisna Belirli bir bedel karşılığında, hammadde üreticiden olacak şekilde sanatkarlara bir eşya yaptırmak üzere yapılan anlaşmadır. 7. Sukuk Sukuk ticari bir varlığın menkul kıymetleştirilerek sertifikalar aracılığıyla satımı ve daha sonra kiralanmasıdır. Varlık bir müddet sonra tekrar geri alınır. 29
26- Katılım Bankalarının fon kullandırma yöntemleri nelerdir? 1. Kurumsal Finansman Desteği Katılım Bankası ile fonu kullanacak olan işletme arasında düzenlenecek sözleşme dahilinde, işletmenin ihtiyaç duyduğu her türlü emtia, menkul kıymet, gayrimenkul, hak ve hizmetin peşin olarak satın alınması ve kredi müşterisinin vadeli olarak borçlandırılması işlemidir. Bu yöntemle kullandırılacak fonlarla ilgili alım satıma ilişkin belgenin bir suretinin muhafaza edilmesi zorunludur. Bu zorunluluk tüm fon kullandırma yöntemlerimiz için geçerlidir. Fon kullandırımlarında müşteri banka tarafından bir malı satın almaya ve bunu tekrar kendisine satmaya vekil tayin edilir. Satıcı 3 6 5 1 2 4 Müşteri 7 8 9 Katılım Bankası Kurumsal Finansman Desteği Süreci 1. Müşteri Katılım Bankasına limit için başvurur 2. Katılım Bankası kredi değerlemesi yapar, uygunsa limit tahsis eder 3. Müşteri ihtiyacı olan mal için Satıcı ile bir ön anlaşma (vaad) yapar 4. Müşteri Katılım Bankası ile kâr oranı ve geri ödemede anlaşır 5. Katılım Bankası Satıcıya mal için sipariş verir 6. Katılım Bankası malı Satıcıdan peşin olarak alır 7. Katılım Bankası peşin aldığı malı Müşteriye vadeli satar ve mal Müşteriye teslim edilir 8. Katılım Bankası Müşteriyi borçlandırır 9. Müşteri borcunu Katılım Bankasına vadesinde öder 30