KOB LER N ÜRET M VE F NANSAL POTANS YELLER NE YÖNEL K SINIFLANDIRILMASINDA YEN B R YAKLA IM: D SKR M NANT UYGUNLUK ANAL Z

KOB LER N ÜRET M VE F NANSAL POTANS YELLER NE YÖNEL K SINIFLANDIRILMASINDA YEN B R YAKLA IM: D SKR M NANT UYGUNLUK ANAL Z Funda SEZG N stanbu Üniversitesi Eif Özge ÖZDAMAR Mimar Sinan G. S. Üniversitesi ÖZET Küçük ve orta öçeki i etmeer (KOB ), de i en artara h za uyum sa ayabimeeri, esnek üretim yap s na sahip omaar, bögese kak nmay sa amaar ve yörese fark kar azatmaar, yeni i imkanar yaratarak istihdama önemi katk arda buunmaar ve benzeri özeikeriye ükeerin ekonomik ve sosya kak nmaar nda stratejik öneme sahiptirer. Bu nedene uusa KOB poitikaar ve programar ie destek kanaar ou turumas gere i aç kt r. Son dönemde ya anan krizer ekonomik büyüme e iimi kazanmada KOB erin roünü daha da beirgin hae getirmi ve Gei en etmeer Piyasas nda i em görecek KOB erin, zaman içinde gei me göstermeeri ve beiri kritereri sa amaar hainde, MKB Hisse Seneteri Piyasas nda i em görmeeri hedefenmi tir. Bu hedef do rutusunda KOB er için üretim potansiyei, finansa durum, pazarama ve AR-GE gücü, teknooji kuanma seviyesi gibi parametreer için yeni bir ay r ma ihtiyaç do mu tur. Diskriminant uygunuk anaizi, uygunuk anaizi ve diskriminant anaizinin avantaj tarafar n bire tiren güçü bir s n fama anaizidir. Hem nice hem nite veri yap s n anaiz edebiir, varsay mara kar esnektir, grup atamaar n grafikse bir yönteme sunan uyguamac ar için önemi bir yaka md r. Ça mada, kredi taebiye bir bankaya ba vuran 19 KOB için üretim potansiyeini ve finansa durumar n gösteren de i kenere yöneik yeni bir s n fama anaizi önerimi tir. Anahtar Keimeer: Diskriminant Uygunuk Anaizi, KOB, S n fama Anaizi A NEW APPROACH FOR CLASSIFICATION OF PRODUCTION AND FINANCIAL POTENTIALS OF SMEs: DISCRIMINANT CORRESPONDENCE ANALYSIS ABSTRACT Sma and medium-sized enterprises(smes) rapidy adapt to changing circumstances, have a fexibe production structure, provide regiona deveopment and reduce oca disparities, add significant contribution to empoyment by creating new job opportunities and with the features ikewise, they hod a strategic vaue for countires economic and socia deveopment. Therefore, they need to be supported by nationa SMEs poicies and programs. The recent financia crises have made the roe of SMEs in economic growth more evident, and in case of providing certain criteria, it is aimed for SMEs to take action in the ISE Stock Market. Accordance with this objective, a need for a new cassification of parameters such as production potentia for SMEs in, financia situation, marketing and R &D strength, and technoogy eve has arisen. Discriminant correspondence anaysis is a powerfu cassification too which combines advantageous aspects of discriminant and correspondence anaysis. It can both work on quantitative and quaitative data, fexibe to assumptions, offering a graphica method for group assignments, in this case, an important approach for practitioners. In the study, a new cassification for the variabes indicating the production potentia and financia status of 19 SMEs appied for a bank oan demand. Keywords: Discriminant Correspondence Anaysis, SMEs, Cassification Anaysis 157

F. Sezgin, E. Ö. Özdamar 1. G R Küresee menin h z kazanmas ie artan rekabetin fiyatara getirdi i ve tüketiciye avantaj sa ayan oumu etkinin yan s ra, i etmeer için baz ekonomik ve finansa sorunar da beraberinde getirdi i görümü tür. Bunardan biri, yeri sanayinin uusararas büyük i etmeere rekabet edememesinden kaynakanan ekonomik sorunard r. Ekonomik sistemde önemi bir yere sahip oan KOB erin rekabet konusunda e iti i sa ay c destekerin sa anmamas durumunda zor duruma dü ecekeri aç kt r. Türkiyede KOB erin tüm i etmeere oran n n yüzde doksan at civar nda odu u ve kredier anam nda bu grubun banka kredierinden yararanma oran n n sadece yüzde dört civar nda odu u biinmektedir. Doay s ya, KOB erin bu e itsiz ou umdan kurtumas için aternatif finansa yöntemerin uyguanmas na h z verimesi gerekii i ortadad r. Teknoojik yetersizik, üretim kapasitesi yetersizi i, pazar ara t rmas yap mamas, ara t rmagei tirme (AR-GE) faaiyeterinin eksiki i, kapasite beirenmesindeki yan kar, hammadde ve i etme mazemesi gibi unsurar n tedarikindeki sorunar, uusararas kaite standartar nda ürün üretememe ve stokama sorunar üretim fonksiyonunda kar a an teme sorunar oarak kar m za ç kar. Bu tür i etmeer, odukça esnek ve dinamik yap ar ya ükemizin ekonomik ve sosya yap s na uygun, topumsa ve teknoojik dagaanmaara büyük i etmeere nazaran daha çabuk uyum gösterebien kuruu ar omaar nedeniye günümüzde odu u gibi geecekte de daha uzun y ar sistemdeki yererini ve önemerini koruyacakard r. Üretim ve pazarama potansiyeinin art KOB er için ekonomiye daha faza katk demek oaca ndan eksikerin giderimesi için önceik finansa sorunar n çözümüne dayanmaktad r (Akbuak vd., 005). KOB erin özeike büyük i etmeere kar ortaya ç kan finansa sorunara ba etmesinde aternatif finansa yöntemerden en önemisi, özeike MKBde kuruan kinci Uusa Pazar ve Yeni Ekonomi Pazar ie gündeme geen ve Gei mekte Oan etmeer Piyasas ie haka arz you ie finansa kaynak sa amay amaçayan KOB ere özgü bir ikinci piyasa, bir borsa d kote edimi piyasa kurumas d r. Özeike bu tarz uyguamaar ABD de NASD (Amerikan Arac Kurumar Biri i) taraf ndan kuruan NASDAQ modei ie ön pana ç km t r. KOB er için a r kotasyon artar n n buundu u uusa pazar n d nda öze oarak ou turumu kotasyon artar n n daha esnek odu u bir piyasa öngörümü tür (Akgemci, 001). Yeri ve yabanc yat r mc ar n haka aç k bir KOB hakk nda beiri bir görü e sahip omaar aç s ndan önemi bigier içeren bir dereceendirme notunun buunmas iki taraf aç s ndan da önem arz etmektedir. Dereceendirmeye tabi oan bir irket hem finansa hem de sektöre bazda konumunu görme f rsat n buarak, eksikerini giderme ve f rsatar de erendirme aç s ndan önemi ipuçar na sahip oabiecek, yat r mc arda aacakar riskin seviyesi hakk nda bigi sahibi oabiecekerdir. KOB kuruu ara finansa kaynak aktar m sa ayacak bu önemi gei me için hem finansa hem de finansa omayan durumar n beirten de i kenerden yoa ç karak bir s n fama anaizi yap mas ve sonucuna göre dereceendirme i emerinin gerçeke tirimesi gerekir. Bei kriteri sa ayan KOB er bu sisteme dahi oaca için bei periyotar için durumar n n anaiz edimesi gerekecektir. Bu ça mada, kredi taebiye bir bankaya ba vuran 19 KOB için finansa oan ve omayan fark de i kenerin nice ve nite özeikerini birikte anaiz edebime imkan sunan yeni bir s n fama anaizi yöntemi diskriminant uyum anaizi uyguanarak, ara t rmac ar için s n fama teknikerine yeni bir aternatif önerimi tir. Burada amaç, ee a nan örnekem için üretim potansiyeini finansa de i kenerin de yer ad ortak bir s n fama modei beiremektir.. KOB LER N ÜRET M FONKS YONU ÖZELL KLER Türkiyede buunan KOB er geenekse üretim yöntemeri ie Türkiye pazar için üretim yapmaka beraber ayn zamanda ba ta AB ükeeri omak üzere birçok yabanc firma ie dü ük katma de eri ürüner ve sadece fiyat ve kaite stratejisi kuanarak rekabet etmeye ça maktad rar. Bu durum Türkiyedeki KOB erin içinde buundukar önemi bir sorundur. Ç k you oarak yüksek katma de eri ürün ortaya koymak dü ünüebiir. Bu ürüneri üretebimek için de özgün ve fark omak gerekmektedir. AR-GE faaiyeterine a r k vererek teknoojik de i imi sa amak, özgün tasar ma fark a mak yani tüketicinin ihtiyac teme a narak katma de eri yüksek ürüner üretmek, eektronik pazar yereri ou turmak, stratejik ortak kar kurmak, markaa ma ve yüksek katma de er ou turmakt r ( im ek, 00). 158

XI. Üretim Ara t rmaar Sempozyumu, 3-4 Haziran 011 Firmaar n pazar ekonomisinden yeni kürese ekonomiye geçi te kaite, verimiik gibi teme kavramar ou turduktan sonra de er ve özgün tasar m üzerinde odakanmas gerekmektedir. Kürese bir marka ie yüksek ve fark bir de er yaratmak, de ereri kontro edebiecek bir marka ou turmak ve firman n üretim sistemini yeni kürese ekonomi ve rekabet ko uar na uygun oarak yeniden yap and rmak gerekmektedir (Ekinci, 003). KOB erin bu de i imi gerçeke tirebimesi ve kürese rekabete ayak uydurabimeeri için güçü ve gei tirmeye aç k aanar n n çok iyi tespit edimesi gerekmektedir. Önceike KOB er yönetim kademesinin az omas nedeniye esnek ve dinamik yönetim yap ar na sahip omaktad rar. Bu durum KOB erin en büyük avantaj oarak görümektedir. Ayr ca, KOB er taep de i ikikerine kar daha esnek davranabimektedirer. KOB erin avantajar n n yan nda destekenmesi gereken yanar da buunmaktad r. KOB er ço unuka s n r sermayeye sahip, kredi sa amada güçükere kar a an ve te vikerden ve di er finansman araçar ndan yararanamayan i etmeerdir. Yurtiçi ve d teknoojik gei meeri çok yak ndan takip edememektedirer. Kaifiye persone ça t rmakta ve bunar uzun süre bünyeerinde istihdam etmekte zoruk ya amaktad rar. KOB er üretimi art rarak maiyeti dü ürmede zoranmakta ve hammadde ve ara ma sa amada zorukara kar a maktad rar. KOB er rekam, sat sonras hizmeter, kredii sat ar gibi pazarama araçar ndan da yeterince yararanamamaktad rar. Günümüzde KOB erin etkin ve verimi ça mas için bürokratik engeeri kad rmak, sermaye art r c ortam yaratmak veya koay kar sa amak, yeni teknoojieri kuanmaar n te vik etmek gibi destekerin yan nda, Küçük ve Orta Öçeki Sanayi Gei tirme Ba kan (KOSGEP) taraf ndan KOB erin fuarara kat mas te vik edimektedir. Ayr ca, KOSGEP taraf ndan e itim deste i, kaifiye eeman istihdam deste i, AR-GE deste i, d pazarara aç ma konusunda desteker verimektedir. Bunar n yan nda, tek bir finans kurumu ie uzun vadei bir ii kiye girmek KOB ere tavsiye edien bir di er durumdur (Kendiri, 00). KOB erin üretimerini artt r p rekabet yetene i kazanabimeeri ve dünya piyasaar na aç abimeeri için bir yandan sektöre ve i etme baz nda gei me sa amaar di er yandan ise makro dengesizikerin giderimesi için çaba sarf edimesi gerekmektedir..1. KOB erde Üretim Fonksiyonundaki Sorunar ve Avantajar Üretim sorunar n n en önemierinden biri; yeniik ve de i ikiker konusunda üretim teknoojisindeki eksikiker, k saca teknooji sorunudur. KOB erin yat r m yaparken aan ve teknooji seçimi konusunda bigi aabiecekeri herhangi bir kurum buunmamaktad r. Üretim yönetimi ve teknoojisindeki büyük bigi eksiki inin neden odu u sorunar n çözümenememesi, kaitesiz üretim, yüksek maiyet, hammadde, i gücü, makina, tezgah kapasitesi israf n n daha da artmas na sebep omaktad r. KOB er geneike kendierine uygun odu u dü ünüen imaat yöntemerini amakta ve uyguamaktad rar. Bu yöntemeri de d ar dan, isans, know-how (teknik bigi) gibi yoara, büyük ücreter kar nda sat n amaktad rar. Üretim kapasitesinin yetersizi i de, di er bir sorun oarak kar m za ç kmaktad r. Öte yandan, KOB erin bazen s n r bir pazara hitap etmeeri nedeni ie, eerindeki makinaar at durumda kamakta, kuan amamaktad r. Bu da i etmenin verimii ini oumsuz yönde etkiemektedir. Di er taraftan, KOB er Gümrük Biri ine girimesiye kaite ve standardizasyon konusunda da önemi zorukar ya amaktad rar. Eski teknoojierin kuan mas, KOB erin d pazarardaki rekabet gücünü azatmaktad r. Günümüzde, CE i areti ve ISO 9000 standartar, yüksek maiyeti ve detay ça maar gerektirmektedir. Henüz, bu konuarda KOB ere destek verebiecek kurum say s ise yok denecek kadar azd r (Bigiç, 00). KOB er, sermayeeri s n r odu u için, pazar artar n n gerektirdi i stokar buunduramamaktad rar. stenien yere ta ma, depoama gibi, büyük i etmeerin yararand araçardan da yararanamamaktad rar. Hammadde en önemi üretim faktörerindendir. Çünkü, ürünün kaitesini ve fiyat n etkier. etmeer için hammadde ve yar mamuün kaitesi, fiyat ve zaman nda tedariki i etmenin üretim sürecinin bütününe etki eder. Pananan zamanda tedarik edimeyen hammadde ve yar mamu sipari kayb na neden oabiir. Üretim düzeyinin dü ük omas nedeniye hammadde ve mazeme sipari hacmi de büyük i etmeere göre daha dü ük seviyede kamaktad r. Bunun sonucunda büyük sipari er veridi inde yararan abien iskonto imkanar ndan KOB er faydaanamazar. Stok maiyeteri ise tam tersi durumda artmaktad r. Stokamaya 159

F. Sezgin, E. Ö. Özdamar gidimemesi hainde ise, süreki fiyat art ar ndan etkienebiirer. Yani; KOB erin hammade a mar nda önemi dezavantajar buunmaktad r (Ünad, 004). KOB erin üretim i evine ii kin sorunar ndan sonuncusu da, fason üretim pan nda kar a an güçükerdir. Fason imaat, bir ana firma (büyük i etme) ie ta eron firmaar (küçük i etmeer) aras nda gerçeke mektedir. Ana firma, ad bir sipari için gereki oan i in bir böümünü, ya da tamam n bir ba ka ba ms z i etmeye (ta erona) yapt rmaktad r. Ancak, bu ii ki baz durumarda bir ba m k ii kisine dönü mektedir. Türkiyedeki KOB erin en önemi sorunar ndan biri de bu konuda ya anmaktad r. Bu durum, KOB er aras nda i biri i ihtiyac n da gündeme getirmektedir. Beirtien teme dezavantajar n yan s ra KOB erin üretim sürecinde avantaj odu u konuarda mevcuttur. Bunar öye s raamak mümkündür: Daha az yat r ma daha çok üretim ve ürün çe itii i sa amaktad r. Taep de i ikikerine ve çe itiikerine daha koay uyum gösterebimektedir. Teknoojik yeniikere daha yatk nd r. Üretim sürecinde gerçeke ecek hataar n teafisinin imkan daha fazad r. Yüksek miktararda hammadde a mar yapamad kar için stok maiyeteri azd r. Tedarikçiere daha yak n ii kide buundukar için hammadde a mar nda ç kan sorunar çözümemede zoranmazar. Tedarikçiere daha yak n ii kieri odu u için finansman zoru u çekseerde bir süre için hammadde a m na devam edebiirer. Paha ve karma k bir sat örgütünün buunmamas, do rudan pazarama ve ki ise mü teri ii kieri ie pazaramada pratikik. Esnekik, yani; mü terierinin öze arzu ve istekerine cevap verebime ( ener, 006). 3. KOB LER N HALKA AÇILMALARI Ekonomide çok büyük yere ve öneme sahip oan KOB er bir k sm kendi iç dinamikeri, di er k sm ise sorunar na çözüm üretmede yetersiz kaan ekonomi poitikaar kaynak bir çok soruna kar kar ya kam ard r. Yap an ça maar KOB erin çok büyük bir böümünün ihtiyaç duydu u i etme sermayesini geneike özkaynakara kar ad n ve ticari borçanman n yan nda zorda osa k sa vadei banka kredisi kuand kar n göstermektedir. Ekonominin %99,6s n ou turan KOB erin kredierden ad kar pay n %4-5 doayar nda omas ve daha da önemisi büyüme yat r mar n n finansman için kaynak bumada mevcut finansman yöntemerinden yararanamad kar, uzun vadei kredi temin edemedikeri, Leasing yönteminden çok az yararand kar, Faktoring yöntemine hiç ba vurmad kar ve sermaye piyasas ndan kaynak konusunda yararanmad kar yap an ça maarda ortaya konmu tur (Örücü, 006). Uzun vadei borç imkan n n k s t omas KOB erin bu yat r mar n kendi özkaynakar ya finanse etmek zorunda b rakm t r. Bu i etmeerin özkaynakar n n da yetersizi i gözönüne a nd nda KOB er için aternatif finans teknikerinin gei tirimesi ve sermaye piyasas ndan kaynak temin etmek zorunda odukar aç kt r. Haka arz; hisse seneterinin çok say da ve önceden biinmeyen yat r mc ara ça r ve ian youya sat oarak tan manabiir. irketerin haka aç mak ve hisse seneterinin organize bir pazarda i em görmesini sa amak youya ede ettikeri faydaar öyedir: Finansman Sa amak: Hisse seneterini primi fiyata haka arz etmeke irketer, aternatif finansman yöntemerine göre daha dü ük maiyete ve uzun vadei bir kayna kuanmaktad rar. Ayr ca irketer, haka aç d ktan ve hisse seneteri Borsa'da i em görmeye ba ad ktan sonra da hisse seneterini teminat göstererek kredi kuanabime, borç senedi ihraç edebime imkanar ndan yararanmak suretiye finansman sa ayabimektedirer. Likidite Sa amak: Haka arz edien hisse seneterinin organize bir pazarda istenien zamanda, gerçek arz ve taebe göre ou an fiyatardan, effaf k içerisinde a n p sat mas n sa ayarak hisse seneterine ikidite kazand r makta, mevcut ortakara önemi bir imkan sa anmaktad r. Yurtiçi ve Yurtd Yayg n Tan t m: Hisse seneteri Borsada i em gören irketer hakk ndaki çe iti bigier, piyasan n effaf k ve kamuyu ayd natma i evi çerçevesinde yurtiçi ve yurtd yat r mc ara veri yay n kuruu ar, bas n ve yay n kuruu ar ie di er görse yay n kuruu ar arac ie süreki oarak ua t r maktad r. Bu bigi da t m, irketerin ve irket ürünerinin hem yurtiçinde hem de yurtd nda 160

XI. Üretim Ara t rmaar Sempozyumu, 3-4 Haziran 011 tan nmaar na yard mc omaktad r. Yayg n tan nman n sa ad avantaj çerçevesinde gerek yurtiçi ve gerekse yurtd nda yere ik buunan ve ayn sektörde faaiyette buunan irketere i biri ine gidebime, ortak giri im ou turma ve benzeri konuarda ça maar n yap abimesi imkan do abimektedir (www.imkb.gov.tr). Kurumsaa ma: Türkiyede faaiyette buunan irketerin birço unun karakteristik özei i aie irketi konumunda omaar d r. Bu durum, irketin ömrünün gene oarak kurucusu oan ya da yönetimde söz sahibi oan aie bireyerinin ömüreri ie s n r omas n beraberinde getirmekte, kurumsa kimi in gei mesini engeemektedir. irketerin hisse seneterini haka arz etmesi ve menku k ymet borsaar nda i em görmeye ba amaar SPK ve MKB nin inceemeerini içeren bir süreç dahiinde gerçeke mektedir. Ayr ca irketer i em görmeye ba amaar ndan sonra mai taboar n beiri dönemerde ba ms z denetim kuruu ar na denetettirmekte, ortakar n ve kamuyu düzeni oarak bigiendirmekte, SPK ve MKB'nin süreki denetimine tabi omaktad rar. Bu çerçevede haka aç mak ve hisse seneterinin menku k ymet borsas nda i em görmesini sa amak ie irketer, sermaye piyasas n n denetim mekanizmaar sayesinde kurumsaa ma süreçerini h zand rmakta ve modern yönetim teknikerine daha k sa sürede kavu abimektedirer (Örücü, 006). kinci Haka Arz mkan : irketer sadece birinci haka arz ie de i, daha sonra, hisse seneteri i em görmekte iken yat r m ve benzeri ihtiyaçar nedeniye ortaya ç kan kaynak gereksinimerini mevcut ortakar n n rüçhan hakar n k s tamak suretiye gerçeke tirebiecekeri kinci Haka Arz ar ie kar amak suretiye yeniden bir finansman imkan yaratabiirer. Gei mekte oan ükeerdeki sermaye birikiminin yetersizi i ükeerin ekonomik gei im sürecini oumsuz yönde etkiemektedir. Bu çerçevede irketer büyümek, gei mek, yat r m yapmak ve gobae en dünyada rakiperi ie rekabet edebimek için gereki oan sermayeyi bumakta zoranmaktad rar. Borsa irketi oarak sermaye piyasas ndan kaynak temin etmenin irketerin kaynak probemerinin çözümüne sa ad katk n n önemi son y arda artarak devam etmektedir. etmenin haka aç mas ebette ki tek ba na yeteri çözüm de idir. Çünkü önemi oan haka aç an bu irketin hisse seneterini aacak ortak omay dü ünen ve a m gücü oan bir taep taraf n n omas artt r. Ancak bu taebin yarat mas nda pay oacak oan i etmenin kendi iç dinamikeriye igii oarak, tüketici terciherindeki de i imeri çabuk ag amas ve buna kar tav r amas, buna uygun dü en teknoojieri yaratmas ve ekonomik konjonktürde meydana geen de i imere kar h z uyum sa amas gibi KOB erin kuvveti yanar güçendirimeidir. Bununa birikte dü ük i çi verimii i, ortaama maiyeterdeki yüksekik ve pazardan ad kar pay n küçükü ü gibi zay f yanar ortadan kad r ma d r. Böyece bu irketerin hisse seneterine taep yarat abiir ve geece in büyük irket adayar oabiirer (Erkurmay, 000). 4. SINIFLAMA ANAL ZLER N N ÖNEM S n fama, biimse ara t rman n teme probemerinden biridir. Gözemerin daha önceden biinen grupara atanmas ya da yeni bir gözemin grubunun beirenmesi amac ya kuan an tekniker s n fama anaizeri oarak adand r maktad r. S n fama anaizeri, t p, biyooji, ekonomi, sosya biimer, mühendisik gibi birçok aanda s k ka kuan makta ve süreki oarak gei tirimektedir. Bu gei im; do ru s n fama yapman n önemi ve bunun fark özeik gösteren veri kümeerinde ede ediebimesi hedefinin bir sonucu oarak kar m za ç kmaktad r. Bu amaçar do rutusunda gei tirien istatistik ya da yapay zeka taban s n fama anaizeri; varsay m gerektiren/gerektirmeyen, mode kuran/kurmayan, ya da do rusa oan/omayan gibi gene bir ay r m gösterirer. S n fama anaizerine örnek oarak Diskriminant Anaizi, ba m de i keni kesiki oan regresyon modeeri, Yapay Sinir A ar, Karar A açar, Naive Bayes S n fay c s ve Destek Vektör Makineeri say abiir. Bunara ek oarak, kümeeme amaç kuan an ve bir çe it Yapay Sinir A oan SOM, çe iti uyaramaar yap arak s n fand rma probemeri için de kuan abiir (VESANTO, 1997). 5. D SKR M NANT UYGUNLUK ANAL Z Diskriminant Uygunuk Anaizi (DUA), Diskriminant Anaizi (DA) ve Uygunuk Anaizi (UA)ni bire tiren yeni bir s n fama anaizdir. Bu iki anaizin bire tirimesindeki neden, sa ad kar avantajar n birikte kuan mas d r. DA ve UAnin bire tirierek meez bir yaka m n gei tirimesi sonucunda, DA frekans taboar üzerinde uyguanabiir ve UA veri kümesi içinde buunan fark grupar gözönünde 161

F. Sezgin, E. Ö. Özdamar buundurabiir hae getirimi tir. Bu do rutuda DUA; hem DAn n hem de UAnin fark özeikteki veri kümeerini anaiz edebimeeri için uyaranmaar oarak ifade ediebiir (Abdi, 007). Frekans taboar na ve nomina veriere uyguanabimesi ie veri kümesinde buunan fark grupar anaize dahi ederek s n fama yapabien DUA; grup üyei inin gözemerdeki varyans ne ekide aç kad, hangi de i kenerin grupar ay rt etmede etkii odukar ve yeni gözemerin hangi gruba ait odukar n beiremek amac ya kuan abiir (Wiiams vd., 010). DUA, UA ne dayand ndan, da ma ii kin normaik ya da varyans homojeni i gibi varsay mara gerek duymaz ve bir mode kurmaz. Bunun yerine grup, gözem ve de i keneri veri kümesi hakk nda önemi bigierin ç kar mas na yard mc oan kartezyen uzay üzerinde bir nokta oarak ifade eder. DUAnde veri kümesindeki hem sat rar hem sütunar için ayr ayr faktör yükeri hesapanmakta, s n fama da bu yükere göre yap maktad r. DUAnin i eyi ini aç kamak için, önceike kuan an veri matrisinin tan t mas gerekmektedir: Veri kümesindeki grup say s ; K, her gruptaki gözem say s ; I k ve buna ba oarak topam gözem say s I ie gösterisin. J de i ken omas durumunda veri kümesi X ; I J ik bir matris oacakt r. Grup üyeikerini bei eden I K boyutundaki Y matrisi kuan arak N grup matrisi ede ediir, T N Y X (1) ve DUA bu matris üzerinde uyguan r. Grup matrisi üzerinde gerçeke tirien UA ie, biri grupar (F), di eri de de i kener (G) için faktör yükeri hesapan r. Faktör yükeri hesapan rken Z matrisi kuan r: Z N 1 N Z nin sat r topamar r ; sütun topamar c, bunara ait kö egen matriseri ise s ras ya Dc diag c ve Dr diag r ie gösteriir. Faktör yükeri, e itik (3) de gösterien teki de er ayr m kuan arak ede ediir: 1 1 T T Dr Z rc Dc P Q (3) () Burada ; teki de ererin kö egen matrisi, faktör yükeri sat rar için; ise özde ererdir. Teki de er ayr m ie buunan 1 r F D P (4) sütunar için ise 1 c G D Q (5) ie hesapanmaktad r. Faktörerin kendi merkezerine oan uzak k matriseri, sat r ve sütunar için s ras ya T dr diag FF ve T dc diag GG (7) ie ede edimektedir. Beiri bir gözem için önemi oan faktörerin beirenmesinde kosinus de ereri kuan maktad r. Sat r i nin ve sütun j nin faktör ie oan kosinüs de eri s ras ya f i, i, o i, ve j, dr, i dr, j g o (8) ie hesapan r. Grafik üzerinde yere tirme yap rken, beiri bir faktör için gözemerin o faktöre katk ar n n hesapanmas gerekmektedir. Sat r i nin ve sütun j nin faktör ye katk s s ras ya 16

XI. Üretim Ara t rmaar Sempozyumu, 3-4 Haziran 011 fi, ti, ve ie ede edimektedir(abdi, 007). 6. UYGULAMA gi, t j, (9) Uyguamada, 19 KOB için Atman n gei tirdi i Revize Z Skor Modei teme a narak finansa aç dan riski, orta riski ve risksiz omak üzere 3 gruba (0, 1, ) s n fand r mas amaçanm t r. Bunun için KOB ere ii kin finansa oan ve omayan topam 14 de i ken üzerinde, R programama dii kuan arak DUA uyguanm t r. Tabo 1. Modede Kuan an De i kener Likidite Oran Cari Oran Nakit Oran Özsermaye çarpan K sa vadei borçar/topam aktifer K sa vadei borç/topam borç Uzun vadei borç/topam aktifer Uzun vadei borç/devam sermaye Duran var kar/özsermaye Üretim hacmi Kapasite gücü say s Kar k oran EB TDA Tabo 1de verien de i kenerin say ar ve özeikeri fark ara t rmaar için de i ebimektedir. Bu ça ma için de i ken say s, iteratürde en çok kuan an ortak de i kenerden ou turumu tur. Veri kümesi üzerinde gerçeke tirien DUA sonucu, sat rar ve sütunar için ede edien faktör yükeri s ras ya eki 1 ve eki de verimi tir. Sat rar için faktör yükeri E itik (4), sütunar için faktör yükeri E itik (5) ie hesapanm t r. eki 1den ede edien sonuç; riski grubun birinci faktör üzerinde, risksiz grubun ise ikinci faktör üzerinde yükerinin daha faza odu udur. Burada faktör yükü pozitif ve büyük oan de er gözönünde buundurumaktad r. eki 1. Rda Ede Edien Sat r Faktör Yükeri eki den ede edien sonuç; Likidite Oran, Üretim hacmi ve EB TDA de i kenerinin birinci faktör üzerinde, Nakit oran, Özsermaye çarpan, K sa vadei borç/topam borç, Uzun vadei borç/topam aktifer, Kapasite ve Kar k de i kenerinin ise ikinci faktör üzerinde yükerinin daha faza odu u yönündedir. 163

F. Sezgin, E. Ö. Özdamar eki. Rda Ede Edien Sütun Faktör Yükeri DUA, s n famay ço u s n fama anaizi gibi bir mode kurarak de i, görsee tirerek ede etmektedir. DUA ie ede edien görse s n fama sonuçar eki 3 de gösterimektedir. Bu yere tirme, sat r ve sütunar için ayr ayr hesapanan kosinüs de ererine göre yap maktad r. eki 3. DUA Sonuçar 164

XI. Üretim Ara t rmaar Sempozyumu, 3-4 Haziran 011 Uyguama sonucu ou turuan grafikten yorumanaca üzere; grafik üzerinde dikey eksene gösterien birinci faktör; eksenin sa nda buunan grup 0 (riski grup) eksenin sounda buunan 1 ve grupar ndan (orta riski ve risksiz grup) ay rmaktad r. S n faman n ba ar s Tabo de gösterimektedir. Tabo. S n faman n Ba ar s Tabosu Gerçeke en S n far Tahmin edien s n far 0 1 ve 0 66 13 1 ve 48 Tabo den harekete; birinci faktörün do ru s n fama oran 0.88 ((66+48)/19) oarak hesapan r, ve bu sonucun ba ar odu u söyenebiir. eki 3den görüece i gibi, ikinci faktör; 1. grubu (orta rsiki grup) 0 ve. gruptan (riski ve risksiz grup) ay rmaktad r. Bu faktörün ay r m yapmada ik faktör kadar ba ar omad görümektedir: yatay eksen 0 (riski) ve. (risksiz)gruptaki gözemeri yar yar ya ay rabimektedir. Bu faktörün ay rma ba ar s Tabo 3de gösterimektedir. Tabo 3. Ay rma Ba ar s Tabosu Gerçeke en S n far Tahmin edien s n far 1 0 ve 1 15 0 ve 56 8 kinci faktörün do ru s n fand rma ba ar s 0.33 ((15+8)/19) oarak hesapanmaktad r. Bu faktörün ba ar s n fand rma yapt söyenemez. Ancak bu noktada, grup say ar n n dengesizik oarak da mas n n, s n fama ba ar s n negatif yönde etkieyece i göz önünde buunduruma d r. 7. SONUÇ KOB erin dengei ekonomik ve sosya kak nman n sa anmas ve sürdürüebiir k nmas na yapt kar oumu katk ar, yeni istihdam aanar ou turarak i sizi in azat mas nda oynad kar roeri ve piyasa ko uar nda meydana geen de i meere h z uyum sa ayabien esnek bir üretim yap s na sahip omaar, onar günümüz dünyas nda daha önemi bir konuma getirmektedir. Ta d kar önem doay s ya ba ta gei mi ükeer omak üzere bütün ükeer KOB erin do mas, büyümesi, gei mesi ve korunmas için uygun ortam haz rayacak poitikaar gei tirmekte ve uyguamaktad rar. KOB erde ekonomik ve sosya hedeferin gerçeke mesi, üretim fonksiyonun gei tirimesi, finansa performans n ve firma de erinin art r mas ve üke ekonomisinde katma de er yaratmas için finansa kaynakara eri im ve bu kaynakar n etkin kuan m önemi ro oynamaktad r. Özeike ükemizde sermaye piyasas n n yeterince gei memesi, yüksek faiz oranar, kredier için yüksek teminat istenmesi gibi nedener, finansa kaynakara eri imde s n ramaar getirmektedir. Bu ko uar at nda, KOB erin ihtiyaç duydukar sermayenin tedariki ve bunu etkin ve verimi kuan m n n önemi artmaktad r. KOB erin probemeri anaiz edidi inde, her bir firmada az veya çok sermaye yetersizi inin yan nda teknooji yetersizi i ve buna ba oarak üretim potansiyeinin dü ükü ü, kaifiye i gücü noksan, rekabet edebime at yap s n n bozuku u, vergi ve te vik probemeri, AR-GE ve yönetim yetersizi i gibi birçok probemin odu u görümektedir. Sermaye piyasaar ciddi bir d finansman s k nt s oan KOB er için önemi bir kaynak aternatifi oarak de erendiriebiir. Türkiyede KOB erin finansman probemerinin sermaye piyasas ie çözümü aç s ndan bak d nda bu piyasaardan yeterince faydaan amad görümektedir. AB ie entegrasyon sürecinde oan ükemiz aç s ndan sermaye piyasaar ndaki gei meerin yak nda izenmesi ve sermaye piyasas n n KOB erin finansman nda aternatifer aras nda yer amas n n sa anmas önem ta maktad r. 165

F. Sezgin, E. Ö. Özdamar Finansa sorunar, i etmeerin kuruu a amas nda öz kaynak yetersizi i oarak ba amakta ve uygun d kaynak bumada kar a an sorunar, teminat ve güvence eksiki i, yüksek finansman maiyeti, s n r fon kaynakar, finansa yönetimde ve finansman hizmeterinin sunumundaki yetersiziker gibi faktörere devam ederek KOB eri oumsuz ekide etkiemektedir. Bu durum, i etmeerin verimiik ve rekabetini güçe tirmektedir. KOB erin haka arz ça maar n n h zanmas üretim faaiyeterinin gei mesine kaynak sa amas aç s ndan umut vericidir. Bu do rutuda, finansa ve finansa omayan verierin ortak bir de erendirme sürecinde, risk faktörünün azat mas hedefi için KOB erin s n fama anaizerinin yap p dereceendirme i emerinin gündeme gemesi sözkonusudur. Ükemiz KOB erinin bu finansman f rsat ndan yararanmas için fark istatistikse anaizer kuan arak s n fama ve dereceendirme i emeri yap abiir. Bu ça mada, hem nice hem nite de i kenerin birikte ee a n p s n fanmas na imkan veren DUA yard m ya KOB erin üretim potansiyeini ortaya koymak amaç finansa de i kener de dahi edierek bir s n fama anaizi gerçeke tirimi tir. DUA; varsay mdan ba ms z, mode kurmadan ve görsee tirme üzerine bir s n fama tercih edidi inde kuan abiir. Ayr ca DAnin uyaranm eki odu undan, veri kümesinin s n fand r mas DA ie gerçeke tiriemedi inde, DUA tercih ediecek bir teknik oarak kar m za ç kmaktad r. Bu duruma benzerik gösteren KOB ere ait veri kümesi için DUA kuanarak yap an s n famada, kredi verimesi riski oan grubun, kredi verimesi orta riski veya risksiz oan gruptan ay r m % 88 ba ar ya sa anm t r. Kredi verimesi orta riski oan grup ie kredi verimesi riski veya risksiz oan gruptan ay r m ise % 33 ba ar ya gerçeke tirimi tir. DUA küçük bir grup ara t rmac taraf ndan özeike biyoojik verierin s n fand r mas nda kuan m t r. Biinme ve uyguanma aan odukça s n r d r. Bu ça ma, varsay mardan ba ms z omas, mode kurmadan s n fand rma yapmas, hem DAnin hem de UAnin uyaranm hai omas ve özeike görsee tirme kuanmas nedeniye, s n fand rma probemerinde bu anaizin de göz önünde buundurumas n önermektedir. Bu anaizin dahi edierek yap acak oan ça maar, DUAnin biiniri ini artt racak ve gei mesini sa ayacakt r. KAYNAKÇA Abd, H., (007), Discriminant Correspondence Anaysis, In N.J. Sakind (Ed.): Encycopedia Of Measurement And Statistics, Thousand Oaks (Ca), Ss.70-75. Akgemci T., (001), Kobierin Teme Sorunar Ve Sa anan Desteker, Kosgeb Yay n, Ankara. Akbuak Y., agar E. Ve Tahtak ç K., (005), Kobi Gerçe i Ve Çözüm Yoar n n Zoru u Üzerine, Ekonomik Yorumar Dergisi, Say 49, Ss.80-95. Akbuak Y., agar E. Ve Tahtak ç K., (005), Kobi Gerçe i Ve Çözüm Yoar n n Zoru u Üzerine, Ekonomik Yorumar Dergisi,Say 49, Ss.5-38. Bigiç M., (00), Kobierin Finansman, Sanayicinin Sesi, Say : 10, Ss.3-35. Ekinci M. B., (003), Türkiye De Küçük Ve Orta Öçeki Dergisi, Say :40, 90-101. 166 etmeerin Finansa Sorunar, Mercek Erkurmay M.A., (000), Kobierin Sermaye Piyasa Oanakar ndan Faydaand r mas, Spk Yeterik Etüdü, Ankara. MKB, Haka Aç arak Borsa irketi Oman n Faydaar, http:/www.imkb.gov.tr/hakaarz/böüm3.htm, (Eri im: 15.05.011). Kendiri S., (00), Küçük Ve Orta Öçeki Önerieri, Hazine Dergisi, Say 14, Ss. 90-11. etmeerin,finansa Sorunar Ve Aternatif Çözüm Öncü., (006), Haka Aç maarda Dereceendirme Ve Pratik Bir Dereceendirme Modei Uyguamas, Bas mam Yüksek Lisans Tezi, G.Ü. E itim Biimeri Enstitüsü, Ankara. Perr ere, G., Lobry, J. R. Ve Th ououse J. (1996), Correspondence Discriminant Anaysis: A Mutivariate Method For Comparing Casses Of Protein And Nuceic Acid Sequences, Computer Appications n Biosciences (Cabo s), Vo.1, No.6, Ss.51954.

XI. Üretim Ara t rmaar Sempozyumu, 3-4 Haziran 011 Perr ere, G. Ve Th ououse, J. (003) Use Of Correspondence Discriminant Anaysis To Predict The Subceuar Location Of Bacteria Proteins. Computer Methods And Programs n Biomedicine, 70,, Ss. 99 10 ener, E., (006), Kobi Borsaar Ve Türkiyede Kobierin Borsadan Yaraanmas Üzerine Bir Uyguama, Bas mam Yüksek Lisans Tezi, M.Ü. Sosya Biimer Enstitisü, stanbu. im ek M., (00), Ekonominin Lokomotifi Kobierin Omazsa Omazar, Afa Yay nar, stanbu. Ünad H., (004), Kobi Yöneticierinin Gerçek Zoru u, Kobi Efor Dergisi, Say : 60, Ss.16-7. Vesanto, J., (1997), Data Mining Techniques Based On The Sef-Organizing Maps, Hesinki University Of Techonoogy, Bas mam Y.Lisans Tezi, http://www.cis.hut.fi/projects/ de/pubications/htm/mastersjv97/node33.htm#sect on00430000000 00000000 Wiiams, L.J., Abdi, H., French, R., & Orange, J.B., (010), A Tutoria on Muti-Bock Discriminant Correspondence Anaysis (Mud ca): A New Method For Anayzing Discourse Data From Cinica Popuations, Journa Of Speech Language And Hearing Research, 53, Ss.137-1393. 167