ISPARTA İLİ EKONOMİK COĞRAFYASI

T.C. ANKARA ÜNİERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ COĞRAFYA (BEŞERİ ve İKTİSADİ COĞRAFYA) ANABİLİM DALI ISPARTA İLİ EKONOMİK COĞRAFYASI Doktora Tezi Kadir TEMURÇİN Ankara-2004

T.C. ANKARA ÜNİERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ COĞRAFYA (BEŞERİ ve İKTİSADİ COĞRAFYA) ANABİLİM DALI ISPARTA İLİ EKONOMİK COĞRAFYASI Doktora Tezi Kadir TEMURÇİN Tez Danışmanı Prof. Dr. Yalçın KARABULUT Ankara-2004

ÖNSÖZ Isparta İli Ekonomik Coğrafyası adını taşıyan bu çalışma, Isparta ili idari sınırları içinde gerçekleştirilen ekonomik faaliyetleri kapsamaktadır. Ekonomik coğrafya; üretim, değişim ve tüketimle ilgili faaliyetlerin yeryüzündeki alansal değişimini inceler. Bunu yaparken ekonomik aktivitenin yeri, özellikleri ve diğer olaylarla ilişkisini araştırır. Bu çalışmada, coğrafyanın kavramsal bütünlüğünde Isparta ili ekonomisi üzerinde etkili olan etkenler tarihsel süreç içerisinde ortaya konulmuştur. Bu bağlamda daha önce kapsamlı bir çalışma yapılmamış olan araştırma alanının ekonomik özellikleri, coğrafyanın prensipleri (dağılış, bağlantı, sebep-sonuç ve sentez) dahilinde incelenmiştir. Tez kapsamında başta tarım (bitkisel üretim, hayvancılık ve ormancılık) olmak üzere enerji kaynakları-madenler, sanayi ve hizmet (ticaret, ulaşım ve turizm) sektörleri ile bu sektörler üzerinde etkili olan doğal ve beşeri faktörler ele alınmış ve bu konular köy bazında irdelenmeye çalışılmıştır. İrdelenen bu konularla birlikte Isparta ilinin gelecekte ekonomik ve sosyal plânlaması ve gelişimi için öncelikle doğal ve beşeri kaynaklar rasyonel bir şekilde tespit edilmiştir. Tez konusunun tespit edilmesinden çalışmanın tamamlanmasına kadar geçen süreç içerisinde her türlü fikir, öneri ve bilgilerinin yanı sıra birlikte yapılan arazi çalışmaları sırasında da yardımlarını ve yapıcı eleştirilerini esirgemeyen Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Coğrafya Bölümü öğretim üyelerinden kıymetli hocam Prof. Dr. Yalçın Karabulut a, çalışma sırasında gerek fikirlerini gerekse yardımlarını esirgemeyen ayrıca ufuk açıcı fikir ve düşüncelerinden yararlandığım hocalarım Prof. Dr. Hamdi Kara, Prof. Dr. Mesut Elibüyük, Prof. Dr. Ali Özçağlar a ve katkılarından dolayı Prof. Dr. Belkıs Temren hocama teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca çalışma süresince yardımlarını gördüğüm başta Yrd. Doç. Dr. Mehmet Somuncu, Yrd. Doç. Dr. İhsan Çiçek, Yrd. Doç. Dr. Uğur Doğan ve Arş. Gör. Alpaslan Aliağaoğlu olmak üzere tüm arkadaşlarıma, araştırma alanındaki çalışmalarım sırasında konuyla ilgili verilerin temininde yardımcı olan başta İl Plânlama ve Koordinasyon Müdürlüğü çalışanları olmak üzere tüm kamu kurum ve kuruluşlarının yetkililerine teşekkür ederim. Yine çalışmalarım esnasında maddi ve manevi her türlü yardımı gösteren başta anne ve babam olmak üzere tüm aileme ve özellikle eşim Fadime Temurçin e en içten dileklerimle şükranlarımı sunarım. Kadir TEMURÇİN Ankara-2004

İÇİNDEKİLER ŞEKİLLER LİSTESİ TABLOLAR LİSTESİ GRAFİKLER LİSTESİ FOTOĞRAFLAR LİSTESİ VI VII XII XIV GİRİŞ 1 A. ARAŞTIRMA ALANININ YERİ, SINIRLARI ve BAŞLICA ÖZELLİKLERİ 1 B. ARAŞTIRMANIN AMACI, KAPSAMI ve YÖNTEMİ 5 BİRİNCİ BÖLÜM: Isparta İlinde Arazi Bölünüşü ve Araziden Faydalanma 8 I. Tarım Alanları 12 A. Kuru Tarım Alanları 16 1. Tarla Alanları 16 2. Meyve Alanları 18 B. Sulu Tarım Alanları 18 1. Tarla Alanları 19 2. Meyve Alanları 20 3. Sebze alanları 21 II. Orman Alanları 21 III. Otlak Alanları (Çayır ve Meralar) 22 IV. Su Yüzeyleri ve Akarsu Yatakları 23 V. Yerleşim ve Sanayi Alanları 24 VI. Diğer Alanlar 25 İKİNCİ BÖLÜM: ISPARTA İLİNDE TARIMSAL FAALİYETLER 26 I. Tarımı Etkileyen Faktörler 27 A. Doğal Faktörler 27 1. Jeolojik Yapı 27 2. Morfografik Birimler 31 a. Ovalar 33 a.1. Isparta Ovası 33 a.2. Keçiborlu Ovası 34 I

a.3. Senirkent Ovası 34 a.4. Kumdanlı Ovası 35 a.5. Gelendost Ovası 35 a.6. Şarkikaraağaç Ovası 35 a.7. Boğazova 36 b. Dağlar 36 c. Platolar 40 3. İklim 41 4. Toprak 52 a. Zonal Topraklar 52 b. İntrazonal Topraklar 57 c. Azonal Topraklar 59 d. Toprakların Kullanılmasını Sınırlandıran Faktörler 61 5. Hidrografya 63 a. Göller 63 a.1. Eğirdir Gölü 63 a.2. Kovada Gölü 66 a.3. Beyşehir Gölü 66 b. Barajlar 67 b.1. Uluborlu Barajı 67 b.2. Yalvaç Barajı 67 b.3. Sorgun Barajı 67 b.4. Karacaören Barajı 67 c. Göletler 68 d. Akarsular 68 e. Yeraltı Suları 69 B. Beşeri Faktörler 70 1. Nüfus 70 2. Yerleşme 90 3. Tarımsal İşletme, Parsel ve Mülkiyet Büyüklüğü 94 4. Tarımda Meydana Gelen Gelişmeler 96 5. Ulaşım ve Pazarlama 99 6. Diğerleri 100 II. Tarımsal Faaliyetler 102 A. Tarımsal Faaliyetlere Genel Bakış 102 II

B. Tarım Alanlarının Dağılışı ve Yetiştirilen Başlıca Ürünler 108 1. Tarla Tarımı 111 a. Tahıllar 115 a.1. Buğday 117 a.2. Arpa 125 a.3. Diğerleri 128 b. Baklagiller 129 b.1. Nohut 131 b.2.fasulye 134 b.3. Diğerleri 136 c. Endüstri Bitkileri 137 c.1. Şekerpancarı 137 c.2. Yağ Gülü 144 c.3. Diğerleri 150 d. Yağlı Tohumlar 152 e. Yumru Bitkiler 153 f. Yem Bitkileri 154 2. Bağ ve Bahçe Tarımı 157 a. Meyve Tarımı 158 a.1. Elma 164 a.2. Kiraz 169 a.3. Vişne 172 a.4. Kayısı 173 a.5. Badem 174 a.6. Üzüm 175 a.7. Diğerleri 177 b. Sebze Tarımı 178 C. Hayvancılık 182 1. Hayvan Varlığı ve Dağılışı 184 a. Küçükbaş Hayvancılık 187 b. Büyükbaş Hayvancılık 193 c. Kümes Hayvancılığı 196 d. Arıcılık 198 e. Balıkçılık 199 2. Hayvansal Ürünler Üretimi ve Dağılışı 202 III

a. Et Üretimi 202 b. Süt Üretimi 204 c. Deri Üretimi 205 d. Yapağı, Kıl ve Tiftik Üretimi 206 D. Ormancılık 207 1. Orman Varlığı ve Ormanların Dağılışı 207 2. Orman Ürünleri ve Ormanlardan Yararlanma 211 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: ISPARTA İLİNDE MADENLER ve ENERJİ KAYNAKLARI 213 I. Madenler 214 A. Metalik Madenler 214 B. Metal Olmayan Madenler 214 1. Kükürt 214 2. Pomza ve Tras 215 3. Barit 215 4. Kum ve Çakıl Yatakları 217 5. Kireçtaşı ve Kil Yatakları 218 6. Yapıtaşları (Traki-Andezitler) 218 7. Mermer 218 II. Enerji Kaynakları 219 A. Kömür 219 B. Hidrolik Kaynaklar 220 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: ISPARTA İLİNDE SANAYİ FAALİYETLERİ 223 I. Sanayinin Gelişimi 224 A. Cumhuriyet Öncesi Sanayi 224 B. Cumhuriyet Sonrası Sanayi 228 C. Sanayinin Günümüzdeki Yapısı 238 II. Sanayiyi Etkileyen Faktörler 245 A. Hammadde 245 B. Enerji 248 C. Sermaye 249 D. İşgücü 249 E. Ulaşım 251 IV

F. Pazar 252 III. Sanayinin Sektörel Bölünüşü, Özellikleri ve Dağılışı 253 A. Önemli Sanayi Kolları 253 1. Tekstil Sanayi 253 2. Taş ve Toprağa Dayalı Sanayi 259 3. Orman Ürünleri Sanayi 261 4. Gıda Sanayi 262 5. Kozmetik Sanayi 264 6. Diğer Sanayi Kolları 265 B. Organize Sanayi Bölgeleri ve Küçük Sanayi Siteleri 267 1. Organize Sanayi Bölgeleri 267 2. Küçük Sanayi Siteleri 270 BEŞİNCİ BÖLÜM: ISPARTA İLİNDE HİZMET FAALİYETLERİ 271 I. Ticaret ve Pazarlama 272 II. Ulaşım 281 A. Karayolu 281 B. Demiryolu 288 C. Havayolu 290 C. Haberleşme 290 III. Turizm 292 A. Doğal Değerler 292 B.Tarihi ve Kültürel Değerler 297 1. Tarihi Değerler 298 2. Kültürel Değerler 302 C. Konaklama Tesisleri 307 IV. Eğitim 310 V. Sağlık 316 SONUÇ ve ÖNERİLER 319 ÖZET 331 ABSTRACT 333 KAYNAKÇA 335 FOTOĞRAFLAR 357 V

ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1. Araştırma Alanının Yeri ve Sınırları 2 Şekil 2. Isparta İli ve Çevresinin Fiziki Haritası 11 Şekil 3. Isparta İli ve Çevresinin Arazi Kullanımı 14 Şekil 4. Isparta İli ve Çevresinin Arazi Kabiliyet Sınıfları 15 Şekil 5. Isparta İli ve Çevresinin Jeolojisi 28 Şekil 6. Isparta İli ve Çevresinin Morfografik Haritası 32 Şekil 7. Isparta İli ve Çevresinin Ortalama Yıllık Sıcaklık Dağılışı 45 Şekil 8. Isparta İli ve Çevresinin Ortalama Yıllık Yağış Dağılışı 49 Şekil 9. Isparta İli ve Çevresinde Toprakların Dağılışı 54 Şekil 10. Isparta İli ve Çevresinin Hidrografik Haritası 64 Şekil 11. Isparta İlinde Nüfus Dağılışı (1940) 77 Şekil 12. Isparta İlinde Nüfus Dağılışı (1960) 78 Şekil 13. Isparta İlinde Nüfus Dağılışı (1980) 79 Şekil 14. Isparta İlinde Nüfus Dağılışı (2000) 80 Şekil 15. Isparta İlinde Aritmetik Nüfus Yoğunluğu (1940) 82 Şekil 16. Isparta İlinde Aritmetik Nüfus Yoğunluğu (1960) 83 Şekil 17. Isparta İlinde Aritmetik Nüfus Yoğunluğu (1980) 84 Şekil 18. Isparta İlinde Aritmetik Nüfus Yoğunluğu (2000) 85 Şekil 19. Isparta İli İdari Bölünüş Haritası (2000) 92 Şekil 20. Isparta İlinde Buğday Alanlarının Dağılışı (2000) 123 Şekil 21. Isparta İlinde Arpa Alanlarının Dağılışı (2000) 127 Şekil 22. Isparta İlinde Nohut Alanlarının Dağılışı (2000) 133 Şekil 23. Isparta İlinde Şekerpancarı Alanlarının Dağılışı (2000) 142 Şekil 24. Isparta İlinde Yağgülü Alanlarının Dağılışı (2000) 149 Şekil 25. Isparta İlinde Meyve Alanlarının Bölünüşü (2000-ha.) 160 Şekil 26. Isparta İlinde Meyve Üretiminin Bölünüşü (2000-ton) 163 Şekil 27. Isparta İlinde İlçelere Göre Hayvan Varlığı (2000) 185 Şekil 28. Isparta İlinde Küçükbaş Hayvan Varlığının Dağılışı (2000) 189 Şekil 29. Isparta İlinde Büyükbaş Hayvan Varlığının Dağılışı (2000) 195 Şekil 30. Isparta İli Maden ve Enerji Kaynakları Haritası 216 Şekil 31. Isparta Şehri ve Çevresinde Bulunan Sanayi Alanları ve Sanayi Tesislerinin Dağılışı (2000) 242 Şekil 32. Isparta İlinde Sanayi Tesisleri ve Çalışan Sayıları (2000) 243 VI

Şekil 33. Süleyman Demirel Organize Sanayi Bölgesi Yerleşme Plânı (2000) 244 Şekil 34. Selçuklu Yolları 282 Şekil 35. Osmanlı Yolları 283 Şekil 36. Isparta İli Ulaşım Haritası 286 Şekil 37. Türkiye Demiryolları Haritası 289 Şekil 38. Isparta İli Turizm Haritası 293 TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1. Isparta İlinde Arazi Bölünüşü (2000-ha.) 9 Tablo 2. Isparta İlinde Tarım Alanlarının Dağılışı (2000-ha.) 12 Tablo 3. Isparta İlindeki Sulama Projeleri (2000) 20 Tablo 4. Seçilmiş Bazı Meteoroloji İstasyonlarında Aylık Ortalama Sıcaklıklar 42 Tablo 5. Seçilmiş Bazı Meteoroloji İstasyonlarında Donlu Gün Sayıları 47 Tablo 6. Seçilmiş Bazı Meteoroloji İstasyonlarında Aylık Ortalama Yağış 48 Tablo 7. Isparta nın Thornwaite Su Bilançosu 51 Tablo 8. Isparta İlinde Toprak Gruplarının Dağılışı (1994-ha.) 52 Tablo 9. Isparta İlinde Toprak Kullanımını Sınırlandıran Faktörler 61 Tablo 10. Isparta İlinde Bulunan Göletler (2000) 68 Tablo 11. 1882 Konya Vilayet Salnamesine Göre Isparta Sancağı Nüfusu 70 Tablo 12. Türkiye Nüfusu içinde Isparta İli Nüfusunun Yeri (1927-2000) 71 Tablo 13. Isparta İlinde Nüfusun Gelişimi (1927-2000) 73 Tablo 14. Isparta İlinde İlçelere Göre Nüfus Durumu ve Yoğunluğu (1940-2000) 75 Tablo 15. Isparta İlinde Nüfus Gruplarına Göre Yerleşme Sayısı (2000) 76 Tablo 16. Isparta İlinde Aritmetik Nüfus Yoğunluğuna Göre Yerleşme Sayısı (1940-1960-1980-2000) 81 Tablo 17. Isparta İlinde Nüfusun Ekonomik Faaliyet Kollarına Göre Dağılışı (1970-1980-1990-2000) 88 Tablo 18. Isparta İlinde İlçelere Göre Nüfus Gelişimi (1927-2000) 89 Tablo 19. Isparta İlinde Yerleşmelerin İlçelere Göre Dağılışı (2000) 91 Tablo 20. Isparta İlinde Yerleşmelerin Nüfus Gruplarına ve Yükselti Basamaklarına Göre Dağılışı (2000) 93 Tablo 21. Isparta İlinde Tarımsal İşletme Sayısı ve Alanları (1991-da.) 95 Tablo 22. Isparta İlinde Tarımsal Hane ve Arazi Parsel Sayısı (1997) 95 VII

Tablo 23. Isparta İlinde Bulunan Önemli Tarımsal Alet ve Makineler (Adet) 97 Tablo 24. Isparta ilinde Bazı Tarımsal Araçların İlçelere Göre Durumu (2000-Adet) 98 Tablo 25. Isparta İlinde Tarımsal Amaçlı Kooperatifler (Adet) 101 Tablo 26. XVI. yy da Isparta Merkez İlçenin Bazı Köylerinde Üretim ve Vergi Durumu 103 Tablo 27. Konya Vilayet Salnamesine Göre Isparta Sancağında Üretilen Tarım Ürünleri (1869) 105 Tablo 28. 1892 Konya Vilayet Salnamesine Göre Isparta Sancağının Bazı İlçelerinin Tarımsal Ürün Miktarları (Kile) 106 Tablo 29. Osmanlı Tarım İstatistiklerine Göre Isparta Sancağında Yetiştirilen Ürünler (1909-1913-1914) 106 Tablo 30. Isparta İlinde Tarım Alanlarının Kullanış Amaçlarına Göre Dağılışı (2000-ha.) 108 Tablo 31. Isparta İlinde Bitkisel Ürünler Üretimi (2000-ton) 110 Tablo 32. Isparta İlinde Tarla Ürünlerinin Ekim Alanı, Verim ve Üretim Miktarları (2000) 112 Tablo 33. Isparta İlinde Tarla Alanlarının İlçelere Göre Dağılışı (2000-ha.) 113 Tablo 34. Isparta İlinde Tarla Ürünleri Üretiminin İlçelere Göre Dağılışı (2000-ton) 114 Tablo 35. Isparta İlinde İlçelere Göre Tahıl Ekim Alanları (2000-ha.) 116 Tablo 36. Isparta İlinde İlçelere Göre Tahıl Üretimi (2000-ton) 116 Tablo 37. Isparta İlinde Buğday Ekim Alanı, Üretim ve Verimi (1928-2000) 118 Tablo 38. Isparta İlinde Tarım Arazilerinde Kullanılan Gübre Miktarları (2000) 122 Tablo 39. Isparta İlinde İlçelere Göre Baklagil Ekim Alanları (2000-ha.) 129 Tablo 40. Isparta İlinde İlçelere Göre Baklagil Üretimi (2000-ton) 130 Tablo 41. Isparta İlinde Nohutun Ekim Alanı, Üretim ve Verimi (1928-2000) 132 Tablo 42. Isparta ilinde Fasulyenin Ekilm Alanı, Üretim ve Verimi (1928-2000) 135 Tablo 43. Isparta İlinde Endüstri Bitkileri Ekim Alanlarının Dağılışı (2000-ha.) 138 Tablo 44. Isparta İlinde Endüstri Bitkileri Üretiminin Dağılışı (2000-Ton) 138 Tablo 45. Isparta İlinde Şekerpancarı Ekim Alanı, Üretim ve Verimi (1955-2000) 143 Tablo 46. Gül Toplama Zamanlarına Göre Yağ Verimi 147 Tablo 47. Isparta İlinde Gül Alanları, Gülçiçeği ve Gülyağı Üretimi (1979-1989) 148 Tablo 48. Isparta İlinde Gül Dikim Alanları ve Üretimi (1995-2000) 150 VIII

Tablo 49. Isparta İlinde Yumru Bitkiler Üretiminin Dağılışı (2000-ton) 153 Tablo 50. Isparta İlinde Yem Bitkileri Üretiminin Dağılışı (2000-Ton) 156 Tablo 51. Isparta İlinde Meyve Ağacı Sayısı ve Meyve Üretimi (1960-2000) 161 Tablo 52. Isparta İlinde Meyve Türleri ve Meyve Üretimi (2000) 162 Tablo 53.Isparta İlindeki Soğuk Hava Depoları ve Kapasiteleri (2000) 166 Tablo 54. Isparta İli Elma Üretiminin Türkiye İçindeki Payı (1970-2000) 167 Tablo 55. Isparta İlinde Elma Üretimi, Verimi ve Ağaç Sayısı (1940-2000) 167 Tablo 56. Isparta İli Elma Alanları, Ağaç Sayısı ve Üretimi (2000) 168 Tablo 57. Isparta İli Kiraz Üretiminin Türkiye İçindeki Payı (1970-2000) 170 Tablo 58. Isparta İlinde Kiraz Üretimi ve Verimi (1970-2000) 170 Tablo 59. Isparta İlinde Kiraz Alanları, Ağaç Sayısı ve Kiraz Üretimi (2000) 171 Tablo 60. Isparta İlinde Vişne Üretimi ve Verimi (1970-2000) 172 Tablo 61. Isparta İlinde Kayısı Üretimi ve Verimi (1940-2000) 173 Tablo 62. Isparta İlinde Badem Üretimi ve Verimi (1970-2000) 174 Tablo 63. Isparta İli Bağ Alanları ve Üzüm Üretiminin Gelişimi (1950-2000) 175 Tablo 64. Isparta İli Bağ Alanları ve Üzüm Üretimi (1950-2000) 176 Tablo 65. Isparta İli Sebze Ekim Alanı ve Üretimi (2000) 178 Tablo 66. Isparta İlinde Bazı Sebzelerin Ekiliş Alanları ve Üretimleri (2000) 179 Tablo 67. Isparta İlinde Seralar ve Sera Alanları (2001) 180 Tablo 68. Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Isparta Sancağının Hayvan Varlığı (1909-1913-1914) 183 Tablo 69. Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Isparta Sancağında Hayvan Ürünleri Üretimi (1909-1913-1914) 183 Tablo 70. Isparta İli Hayvan Varlığı (1950-2000) 186 Tablo 71. Isparta İlinde Hayvan Varlığının Gelişimi (1940-2000) 187 Tablo 72. Isparta İlinde Küçükbaş Hayvan Sayısının Dağılışı (2000) 190 Tablo 73. Isparta İlinde Bazı Yerleşmelerin Küçükbaş ve Büyükbaş Hayvan Sayıları (2000) 191 Tablo 74. Isparta İlinde Sığırların Dağılışı (2000-Adet) 194 Tablo 75. Isparta ilinde Kümes Hayvanları Sayısı (1994-2000) 197 Tablo 76. Isparta İlinde Arı Kovanı Sayısı ve Bal Üretimi (2000) 198 Tablo 77. Isparta ilinde Bazı Yerleşmelerde Arı Kovan Sayısı (1999) 199 Tablo 78. Eğirdir Gölünde Üretilen Su Ürünleri (1958-1990/Ton) 200 Tablo 79. Isparta İlinde Su Ürünleri Üretimi (Ton) 201 Tablo 80. Isparta İlinde Kesilen Hayvan Sayısı, Et Üretimi IX

ve Verimi (1970-2000) 202 Tablo 81. Isparta İlinde Hayvan Kesimi ve Et Üretimi (2000) 203 Tablo 82. Isparta İlinde Sağılan Hayvan Sayısı ve Süt Üretimi (1970-2000) 204 Tablo 83. Isparta İlinde Sağılan Hayvan Sayısı ve Süt Üretimi (2000) 205 Tablo 84. Isparta İlinde Deri, Yapağı, Kıl ve Tiftik Üretimi (1980-2000) 206 Tablo 85. Isparta İlinde Orman Varlığı (2000-ha.) 207 Tablo 86. Isparta İli Orman Alanlarının Ağaç Türlerine Göre Dağılışı (2000-ha.) 208 Tablo 87. Isparta İlinde Ortalama Orman Ürünleri Üretimi (m 3 ) 212 Tablo 88. Isparta İli Maden Yataklarının Rezervi, Tenörü ve Üretimi (1998) 217 Tablo 89. Isparta İlinde Elektrik Enerjisi Üreten Santraller 221 Tablo 90. Isparta İlinde Elektrik Tüketimi (1960-2000) 222 Tablo 91. Hamit Sancağı Merkezi İçin Boğası Damga Resmi Teklifleri (Akçe) 225 Tablo 92. Ege Bölgesi ve Çevresinde Halıcılık Faaliyeti (1910-1913) 227 Tablo 93. Isparta İlinde Sanayi Kollarına Göre İşletme ve Çalışan Sayıları (1927) 229 Tablo 94. Isparta İlinde İlçeler itibariyle Sanayi kollarına Göre İşletme ve Çalışan Sayıları (1927) 229 Tablo 95. Isparta ve Komşu İllerde İşyeri ve Çalışan Sayıları (1927) 230 Tablo 96. Isparta ve Komşu İllerde Sanayi Sektörlerine Göre İşyeri ve Çalışan Sayıları (1927) 230 Tablo 97. Isparta İlinde Çalışan Sayılarına Göre Sanayi Kolları (1927) 231 Tablo 98. Isparta İlinde Kuruluş Yıllarına Göre İşletme Sayıları 233 Tablo 99. Isparta ve Komşu İllerin İşyeri ve Çalışan Sayıları (1964) 234 Tablo 100. Isparta İlindeki Sanayi İşletmeleri ve Çalışan Sayıları (1964) 234 Tablo 101. Isparta ve Komşu İllerin İşyeri ve Çalışan Sayıları (1980) 234 Tablo 102. Isparta İlinde Çeşitli İmalat Sanayi Kollarına Göre İşyeri ve Çalışan Sayısı (1980-1992) 235 Tablo 103. Isparta ve Komşu İllerde İşyeri ve Çalışan Sayısı ile Katma Değer (1995) 236 Tablo 104. Isparta İlinde Sanayi Kollarına Göre İşletme Sayılarının Gelişimi (2000) 237 Tablo 105. Isparta İlinde Sanayi Kollarına Göre İşletme ve İşçi Sayıları (2000) 238 Tablo 106. Isparta İlinde Sanayi Kollarının İşletme Büyüklüklerine Göre Dağılışı (2000) 239 Tablo 107. Isparta İlinde Tekstil Sanayinde Faaliyet Gösteren Tesisler (2000) 254 X

Tablo 108. Isparta İlinde Taş ve Toprağa Dayalı Sanayide Faaliyet Gösteren Tesisler (2000) 259 Tablo 109. Isparta İlinde Orman Ürünleri Sanayinde Faaliyet Gösteren Tesisler (2000) 261 Tablo 110. Isparta İlinde Gıda Sanayinde Faaliyet Gösteren Tesisler (2000) 263 Tablo 111. Isparta İlinde Kozmetik Sanayinde Faaliyet Gösteren Tesisler (2000) 265 Tablo 112. Isparta İlinde Çeşitli Sanayi Kollarında Faaliyet Gösteren Tesisler (2000) 266 Tablo 113. Süleyman Demirel Organize Sanayi Bölgesinde İşletmeye Açılan ve Hâlen İnşaatı Devam Eden Sanayi Tesisleri (2000) 268 Tablo 114. Isparta İlindeki Küçük Sanayi Siteleri (2000) 270 Tablo 115. Isparta İlinde Ticaretle İlgili İşyeri ve Çalışan Sayısı (1980) 275 Tablo 116. Isparta İlinde Ticaretle İlgili İşyeri ve Çalışan Sayısı (1992) 275 Tablo 117. Isparta İlinde Ticaret Borsasında İşlem Gören Ürünler (2000) 276 Tablo 118. Isparta İlinde Esnaf ve Sanatkârlar Odaları Birliğine Bağlı Odalar ve Üye Sayıları (2000) 278 Tablo 119. Isparta İlinde İthalat ve İhracat Yapan Firmaların Sektörlere Dağılışı (2000) 279 Tablo 120. Isparta İlinden İhraç Edilen Sanayi Ürünleri ve Getirisi (2000) 280 Tablo 121. Isparta İl Merkezi ile Bazı İl Merkezleri Arasındaki Karayolu Uzunlukları 285 Tablo 122. Isparta İlinde Köy Yollarının Durumu (2000-km.) 285 Tablo 123. Isparta İlinde Trafikteki Araç Sayıları 287 Tablo 124. Isparta İlinde Türlerine Göre Konaklama Tesisleri (2000) 308 Tablo 125. Isparta İlinde Turizm Bakanlığı Belgeli Konaklama Tesisleri ve Kapasiteleri (2000) 308 Tablo 126. Isparta İlinde Düzenlenen Festival ve Şenlikler 309 Tablo 127. 1882 Konya Vilayet Salnamesine Göre Isparta Sancağındaki Okul ve Öğrenci Sayıları 310 Tablo 128. Isparta İlinde Dönemler İtibariyle Okul, Öğretmen ve Öğrenci Durumları 311 Tablo 129. Isparta İlinde Okul, Öğretmen ve Öğrenci Sayıları (1967-2002) 312 Tablo 130. Isparta Süleyman Demirel Üniversitesi nin Yıllar İtibariyle Durumu 314 Tablo 131. Isparta Süleyman Demirel Üniversitesi nin Durumu (2002) 314 XI

Tablo 132. Isparta İlinde Yurt-Kur a Ait Yurtlar ve Kapasiteleri (2002) 315 Tablo 133. Isparta ve Komşu İllerde Hastane, Yatak ve Doktor Sayıları (1970-2002) 316 Tablo 134. Isparta İlinde Yatak ve Sağlık Personel Sayısı (1970-2000) 316 Tablo 135. Isparta İlinde Bulunan Hastaneler 317 GRAFİKLER LİSTESİ Grafik 1. Isparta İlinde Arazi Bölünüşü (2000) 10 Grafik 2. Isparta İlinde Tarım Alanlarının Dağılışı (2000) 12 Grafik 3. Isparta İlinde Tarım Alanlarının Bölünüşü (2000) 13 Grafik 4. Yalvaç Meteoroloji İstasyonunda Yıllık Ortalama Yağış ve Sıcaklık (1966-2000) 43 Grafik 5. Isparta Meteoroloji İstasyonunda Yıllık Ortalama Yağış ve Sıcaklık (1938-2000) 43 Grafik 6. Sütçüler Meteoroloji İstasyonunda Yıllık Ortalama Yağış ve Sıcaklık (1965-2000) 43 Grafik 7. Isparta nın Thornwaite Su Bilançosu 51 Grafik 8. Isparta İli Nüfus Gelişimi (1927-2000) 73 Grafik 9. Isparta İlinde Nüfusun Bölünüşü (2000) 74 Grafik 10. Isparta İlinde Nüfusun Ekonomik Faaliyet Kollarına Göre Bölünüşü (2000) 88 Grafik 11. Isparta İlinde Kullanılan Tarım Alanlarının Bölünüşü (2000) 109 Grafik 12. Isparta İlinde Tarım Alanlarının Kullanış Amaçlarına Göre Dağılışı (2000) 109 Grafik 13. Isparta İlinde Bitkisel Ürünlerin Dağılışı (2000) 110 Grafik 14. Isparta İlinde Tarla Ürünlerinin Ekiliş Oranı (2000) 112 Grafik 15. Isparta İlinde Tarla Ürünlerinin Üretim Oranı (2000) 114 Grafik 16. Isparta İlinde Bazı Tahılların Ekilişi (1928-2000) 119 Grafik 17. Isparta İlinde Bazı Tahılların Üretimi (1928-2000) 119 Grafik 18. Isparta İlinde Bazı Tahılların Verim Durumu (1928-2000) 119 Grafik 19. Isparta İlinde Baklagil Ekilişi (2000) 130 Grafik 20. Isparta İlinde Baklagil Üretimi (2000) 130 Grafik 21. Isparta İlinde Nohutun Ekim Alanı, Üretim ve Verimi (1928-2000) 134 Grafik 22. Isparta ilinde Fasulyenin Ekim Alanı, Üretim ve Verimi (1928-2000) 136 XII

Grafik 23. Isparta İlinde Endüstri Bitkileri Ekiliş Oranları (2000) 139 Grafik 24. Isparta İlinde Endüstri Bitkileri Üretim Oranları (2000) 139 Grafik 25. Isparta İlinde Şekerpancarının Üretim, Ekiliş ve Verim Durumu (1955-2000) 143 Grafik 26. Isparta İlinde Yumru Bitkilerin Ekiliş Oranları (2000) 153 Grafik 27. Isparta İlinde Yem Bitkileri Üretiminin Ürünlere Göre Dağılışı (2000) 156 Grafik 28. Isparta İlinde İlçelere Göre Meyve Alanlarının Bölünüşü (2000) 159 Grafik 29. Isparta İlinde Meyve Ağaçlarının Gelişimi (1970-2000) 161 Grafik 30. Isparta İlinde Meyve Üretiminin Gelişimi (1960-2000) 161 Grafik 31. Isparta İlinde Elma Alanlarının İlçelere Göre Bölünüşü (2000) 168 Grafik 32. Isparta İlinde Elma Üretiminin İlçelere Göre Bölünüşü (2000) 168 Grafik 33. Isparta İlinde Bazı Sebzelerin Üretim Oranları (2000) 179 Grafik 34. Isparta İlinde Sera Alanlarının İlçelere Göre Bölünüşü (2001) 180 Grafik 35. Isparta İli Hayvan Varlığı (2000) 186 Grafik 36. Isparta İlinde Küçükbaş Hayvan Sayılarının Gelişimi (1940-2000) 188 Grafik 37. Isparta İlinde Küçükbaş Hayvan Sayılarının İlçelere Göre Bölünüşü (2000) 190 Grafik 38. Isparta İlinde Büyükbaş Hayvan Sayısının Gelişimi (1940-2000) 193 Grafik 39. Isparta İlinde Büyükbaş Hayvan Sayısının İlçelere Göre Bölünüşü (2000) 194 Grafik 40. Isparta İlinde Kümes Hayvanlarının Türlere Göre Bölünüşü (2000) 197 Grafik 41. Isparta İlinde Kesilen Hayvan Sayısının İlçelere Göre Bölünüşü (2000) 203 Grafik 42. Isparta İlinde Et Üretiminin İlçelere Göre Bölünüşü (2000) 203 Grafik 43. Isparta İli Orman Varlığının İlçelere Göre Bölünüşü (2000) 208 Grafik 44. Isparta İlinde Türlerine Göre Orman Ağaçlarının Bölünüşü 209 Grafik 45. Isparta İlinde Ağaçlandırma Çalışmaları (1960-2000/ha.) 210 Grafik 46. Isparta İlinde İşletmede Olan Sanayi Tesislerinin Kuruluş Yıllarına Göre Durumu (1923-2000) 237 Grafik 47. Isparta İlinde İşletmelerin Sanayi Kollarına Göre Dağılışı (2000) 240 Grafik 48. Isparta İlinde Sanayi Kollarına Göre Çalışanların Dağılışı (2000) 240 Grafik 49. Süleyman Demirel Organize Sanayi Bölgesinde Sanayi Kollarına Göre Çalışanların Oranı (2000) 269 Grafik 50. Isparta İli Ticari İşyeri Oranları (1992) 276 XIII

Grafik 51. Isparta İlinde Okul, Öğretmen ve Öğrenci Durumu (2002) 313 Grafik 52. Isparta İlinde Yatak ve Sağlık Personel Sayısı 317 FOTOĞRAFLAR LİSTESİ Foto 1. Kuru tarım yapılan Gönen Ovasının Senirce köyü doğusundan görünüşü 357 Foto 2. Eğirdir gölünden sağlanan suyu tarım alanlarına ulaştıran sulama kanalı 357 Foto 3. 1976 yılından beri sulu tarım yapılan ve daha çok şekerpancarı ve meyve üretilen Senirkent Ovası 358 Foto 4. Araştırma alanında daha çok küçükbaş hayvancılık yapılan mera alanları (Davraz dağı) 358 Foto 5. Isparta ilinde büyükbaş hayvancılık daha çok çayır alanlarında yapılmaktadır. Eğirdir gölü kıyısındaki çayır alanı ve bir büyükbaş hayvan sürüsü. 359 Foto 6. Isparta şehrinin Akdağdan görünüşü 359 Foto 7. Araştırma alanındaki önemli yükseltilerden biri olan Barla dağının Senirkent Ovasından görünüşü 360 Foto 8. Tarım alanlarının sulanmasında önemli bir su kaynağı olan Eğirdir gölü 360 Foto 9. 1984 yılında sulama ve taşkın amacıyla hizmete açılan Uluborlu baraj gölü 361 Foto 10. Kaynağını Akdağ ve Anamas dağlarından alan Aksu ırmağının Anamas dağlarından görünüşü (Aksu) 361 Foto 11. Araştırma alanında tahıl alanlarının büyük bir bölümünde hasat, biçer-döğerle yapılmaktadır. Hasatı yapılan arpa ve buğday alanları ve bir biçer-döğer 362 Foto 12. Isparta ilinde bir nohut alanı (Yalvaç Ovası). Nohut tarımı yapılan alanlar, son zamanlarda daha ziyade nadas alanlarını azaltmak amacıyla hızla çoğalmaya başlamıştır 362 Foto 13. Isparta ili şekerpancarı tarımı, Senirkent ve Şarkikaraağaç ilçelerinde yoğunluk göstermiştir. Senirkent Ovasında bir şekerpancarı tarlası 363 Foto 14. Türkiye nin yağgülü üretim merkezi Isparta ilidir. Gül bahçeleri, Merkez ve Keçiborlu ilçelerinde yoğunluk göstermektedir. XIV

Yakaören köyünde bir gül bahçesi 363 Foto 15. Son yıllarda aşılı elma ağaçları yerini bodur ağaçlara bırakmaktadır. Araştırma alanında yer alan bir bodur elma bahçesi (Yukarıgökdere-Eğirdir) 364 Foto 16. Elma üretiminde verimi artırmak ve kaliteyi yükseltmek için Isparta ilinde sulamaya gerek duyulmaktadır. Yağmurlama sistemiyle sulanmakta olan bir elma bahçesi (Büyükkabaca-Senirkent) 364 Foto 17. Isparta ilinde hasat edilen elmanın bir bölümü hemen pazarlanmakta bir bölümü de soğuk hava depolarına konularak daha fazla değer kazanması beklenmektedir. Isparta ilinde bulunan soğuk hava depolarından biri (Tepeli-Eğirdir) 365 Foto 18. Araştırma alanında kiraz ve vişne, elmadan sonra tarımı yapılan önemli meyvelerdir. Kiraz ve vişne hasatı yapan bir çiftçi ailesi 365 Foto 19. Çalışma alanında kayısı tarımı da önemli bir yer tutmaktadır. Hasat zamanında kayısı bahçesinden bir görünüş 366 Foto 20. Isparta ilinde bağ alanları, Senirkent ve Yalvaç ilçelerinde yoğunluk kazanmaktadır. Senirkent Ovasında bir bağ alanı 366 Foto 21. Araştırma alanında 1990 yılından beri örtü altı sebzecilik yapılmakta ve örtü altı sebzecilik, Karacaören baraj gölü çevresinde yoğunlaşmaktadır. Sütçüler-Çandır köyünde bulunan bir sera 367 Foto 22. Çalışma alanında balıkçılık faaliyetleri içinde kültür balıkçılığı, 1990 yılından sonra önem kazanmaya başlamıştır. Aksu ırmağının bir kolu üzerinde kurulmuş olan alabalık çiftliği (Çandır-Sütçüler) 367 Foto 23. Araştırma alanında orman ürünleri sanayinin gelişmesinde orman alanları büyük rol oynamıştır. Isparta ilinin güneyinde yoğunluk kazanan orman alanlarından bir görünüş (Sütçüler-Aksu) 368 Foto 24. Çalışma alanında orman ürünleri sanayinde tomruk üretimi önemli bir yere sahiptir. Aksu ilçesinde Orman Bölge Müdürlüğüne ait tomruk deposu 368 Foto 25. Isparta ilinde pomza madeni, taş-toprağa dayalı sanayinde hammadde olarak önemli bir yer teşkil etmektedir. Isparta şehrinde pomza madeni işleyen bir kamu kuruluşu (Isbaş Briket Sanayi) 369 Foto 26. Isparta ilinin elektrik ihtiyacını karşılamak üzere kurulan ilk santral: Kovada I HES (1960) 369 Foto 27. Isparta şehrinde sanayi ilk olarak Isparta çayı boyunca gelişmiştir. XV

Isparta çayı boyunca kurulmuş olan yün ve pamuk ipliği işletmeleri 370 Foto 28. Araştırma alanında Isparta ve Yalvaç şehirlerinde yoğunluk gösteren tabaklık, önemli gelir kaynakları arasında yer almaktadır. Isparta şehrinde bulunan tabakhanelerden bir görünüş 370 Foto 29. Çalışma alanında yün ipliği ihtiyacının tamamı karşılanamamaktadır. Isparta ilinde yün ipliği gereksinimini gidermek amacıyla kurulmuş olan ilk fabrika: Sümer Halı Fabrikası 371 Foto 30. Isparta ilinde tekstil sanayi önemli bir yere sahiptir. Tekstil sektöründe faaliyet gösteren en büyük işletme: Isparta Mensucat İplik Fabrikası 371 Foto 31. Araştırma alanında bulunan en büyük sanayi tesisi, Isparta-İstanbul karayolu üzerinde kurulmuştur. Göller Yöresi ve çevresinin çimento ihtiyacını karşılayan Göltaş Çimento Fabrikası 372 Foto 32. Isparta şehrinde küçük imalat sanayinin yer aldığı üç adet küçük sanayi sitesi bulunmaktadır. Eğirdir karayolu üzerinde kurulan Gül Küçük Sanayi Sitesi 372 Foto 33. Araştırma alanında orman ürünleri sanayinde faaliyet gösteren küçüklü-büyüklü 180 işletme yer almaktadır. Isparta-Eğirdir karayolu üzerinde kurulan Orma-Orman Mahsulleri Entegre Sanayinden bir görünüş 373 Foto 34. Isparta ilinde meyve üretimi önemli geçim kaynaklarının başında gelmektedir. Özellikle 1990 yılı sonrasında bu ürünleri işleyen bazı tesisler açılmaya başlamıştır. Eğiridir ilçesi Yeni Kanal kenarında kurulmuş olan bir meyve suyu fabrikası (Asya Meyve Suları Sanayi) 373 Foto 35. Türkiye gülyağı üretiminin %80 ini sağlayan Isparta ilinde yerli ve yabancı ortaklık ile kurulan gülyağı fabrikaları bulunmaktadır. Yabancı ortaklık ile işletmeye açılan bir gülyağı fabrikası (Biolendes Gülyağı ve Itriyat Sanayi-Yakaören) 374 Foto 36. Isparta ilinde sanayinin gelişmesinde rol oynayan faktörlerden biri de Süleyman Demirel Organize Sanayi Bölgesidir. Organize Sanayi Bölgesinin Isparta-Burdur-İstanbul karayolu kavşağından görünüşü (Gümüşgün) 374 Foto 37. Halıcılık, Isparta ili ekonomisinde önemli bir yere sahiptir. Kırkma ve yıkama işlemleri tamamlanan ve satışa hazır hale getirilen XVI

Isparta halıları 375 Foto 38. Araştırma alanında ekonomik faaliyetlerde daha çok karayolu ulaşım sistemi kullanılmaktadır. Isparta şehrine 1936 yılında ulaşan demiryolu eski önemini kaybetmiştir. Isparta demiryolu istasyonundan bir görünüş 375 Foto 39. Çalışma alanında alternatif turizm çeşitleri son yıllarda önemli gelişmeler göstermiştir. Davraz Dağı Kış Sporları Turizm Merkezi nden bir görünüş 376 Foto 40. Sütçüler ilçesi Sağrak köyü yakınlarında kurulu bulanan Adada Antik kentinden bir görünüş 376 Foto 41. Göller Yöresi eski çağlarda Pisidya olarak adlandırılmıştır. Yalvaç ilçe merkezi yakınlarında kurulan Pisidya Bölgesi nin önemli yerleşmelerinden biri Pisidya Antiochiea sı 377 Foto 42. Isparta şehrinde yakın geçmişe ait bir çok kalıntı bulunmaktadır. Isparta şehri Doğancı Mahallesinde bulunan Aya İsotya kilisesi 377 XVII

GİRİŞ A. ARAŞTIRMA ALANININ YERİ, SINIRLARI ve BAŞLICA ÖZELLİKLERİ Araştırma alanı olarak belirlenmiş olan Isparta ili, ülkemizin Akdeniz Bölgesi nin Antalya Bölümü nün kuzeyinde Göller Yöresi nin merkezi konumunda yer almaktadır. 30 0 20 ve 31 0 33 doğu boylamları ile 37 0 18 ve 38 0 30 kuzey enlemleri arasında bulunan araştırma alanı, kuzey ve batıdan Afyon ilinin; Çay, Şuhut, Dinar ve Dazkırı ilçeleri, kuzeydoğu, doğu ve güneydoğudan Konya ilinin; Akşehir, Doğanhisar ve Beyşehir ilçeleri, güneyden Antalya ilinin; Serik ve Manavgat ilçeleri, batı ve güney batıdan ise Burdur ilinin; Merkez, Ağlasun ve Bucak ilçeleri ile çevrilidir (Şekil 1). 8.933 km 2 yüzölçüme sahip Isparta ilinde, 13 ilçe, bu ilçelere bağlı 38 belde ve 173 köy bulunmaktadır. Isparta ili arazisinin büyük bir bölümü Mesozoik ve Neozoik dönemlerde teşekkül etmiş beyaz tebeşir ve kalkerlerden oluşmasına rağmen Paleozoikten Kuaternere kadar çeşitli yaştaki formasyonlara da rastlanmaktadır. Depresyon alanlarında Kuaternere ait alüvyal dolgu alanları, Anamas, Davraz, Kuyucak, Barla ve Karakuş dağları üzerinde Mesozoik-Tersiyer yaşlı komprehansif seriler, plato alanlarında Neojen yaşlı karasal formasyonlar ile Sultan dağları üzerinde genelde killi şist serilerden ibaret Paleozoik yaşlı oluşumlar bulunmaktadır. Paleotektonik ve Neotektonik dönemde oluşan kuzey-güney doğrultulu tektonik hatların yer aldığı çalışma alanının büyük bölümü birinci derecedeki deprem kuşağı üzerinde bulunmaktadır. Sadece Sütçüler ve Yenişarbademli ilçelerinde ikinci derece ve Sütçüler in doğu sınırındaki dar bir alan da üçüncü derece deprem riski taşımaktadır. Araştırma alanı, kuzeybatıda Afyon il sınırında, GB-KD doğrultulu Karakuş dağları; Tekke tepe (1788 m), Uyumaz tepe (1846 m), Babageçiti tepe (2082 m), kuzey ve kuzeydoğuda Afyon ve Konya il sınırında KB-GD doğrultulu Sultan dağları; Gelincikana tepe (2610 m), Ağlayan tepe (2224 m), doğu ve güneydoğuda KB-GD doğrultulu Anamas dağları; Dedegöl dağı (2992 m), Gökovataşı tepe (2690 m), güneyde Antalya il sınırında K-G doğrultulu Kuyucak dağları, batı ve güney batıda Davraz dağı (2635 m), Akdağ (2447 m) gibi bazı yükselti noktaları ile çevrilidir. Araştırma alanının yaklaşık %65 i dağlarla kaplıdır. Dağlar arasındaki irili ufaklı depresyon alanlarında verimli ovalar yer almaktadır. Bunlardan bazıları; Isparta- Atabey, Senirkent, Boğazova, Gelendost ve Şarkikaraağaç ovalarıdır. Ovalar ile dağlar arasında kalan bazı alanlarda ise plato sahaları bulunmaktadır (Şekil 2). 1

Ekonomik faaliyet alanları ve dolayısıyle yerleşmeler bu sahalarda yoğunluk göstermektedir. Araştırma alanı, Akdeniz iklimi ile karasal iklim arasında bir geçiş alanında yer almaktadır. Bu nedenle Akdeniz kıyılarında görülen sıcaklık ve yağış özellikleri ile karasal iklimin düşük sıcaklık ve yağış özellikleri tam olarak ortaya çıkmaz. Isparta ilinin güneyinde (Sütçüler, Aksu ilçelerinde) Akdeniz, kuzeyinde (Şarkikaraağaç,Yalvaç ilçelerinde) ise karasal iklimin özellikleri hakimdir. Isparta il merkezinde yıllık ortalama sıcaklık 12.0 0 C ve yıllık ortalama yağış 581 mm iken kuzeyde Şarkikaraağaç ta bu değerler 10.7 0 C ve 454.3 mm, güneyde Sütçüler de 13.0 0 C ve 914.7 mm dir. Yılın en soğuk ayları ocak-şubat, en sıcak ayları ise temmuz-ağustos aylarıdır. Yağışların büyük kısmı kış ve ilkbahar aylarında (%70) meydana gelmektedir. Yaz ve sonbahar ayları ise oldukça kurak (toplam yağışın %30) geçmektedir. Çalışma alanının kuzeyi karasal, güneyi Akdeniz ikliminin özellikleri gösterdiği için bitki örtüsünde de belirgin farklılıklar gözlenmektedir. Kuzey kesimlerde step formasyonu yaygınken, güney ve güneye yakın alanlarda ortalama 800-1000 m yükseltiye kadar Akdeniz iklimine özgü maki, 1250-1500 m yükseltilere kadar geniş yapraklı ormanlar, bunların üzerinde 1800 m lere kadar karaçam, sedir ve ardıç, orman sınırına kadar (2000 m) göknar ve boylu ardıç ağaçlarının bulunduğu orman formasyonları yer almaktadır. Çalışma alanının en önemli özelliklerinden biri Eğirdir, Beyşehir, Kovada, Burdur ve Gölcük gibi irili ufaklı bir çok gölü, sınırları içinde ve çevresinde bulundurmasıdır. Bunlardan özellikle Eğirdir gölü tarım alanlarının sulanmasında başlıca su kaynağıdır. Isparta ili akarsuları Akdeniz rejimlidir. Bu akarsular kışın sel karakterinde akarken yazın kuruyacak hale gelir. Alandaki önemli akarsular; Aksu ırmağı, Köprüçay ırmağı, Eğriçay, Özdere, Köydere ve Pupa çayıdır. 3.386 km 2 su toplama alanına sahip Aksu ırmağı (Atayeter, 2000;2); sularını Anamas dağları, Akdağ ve güneydeki diğer dağlardan almaktadır. Sözü edilen akarsulardan az da olsa tarımda sulamada ve kültür balıkçılığında yararlanılmaktadır. Araştırma alanındaki topraklarının %61 i zonal, %22 si intrazonal ve %17 si de azonal topraklardan oluşmaktadır. Çok farklı toprak türleri içinde ekonomik manada önem arz eden alüvyal topraklar 52.637 ha., kolüvyal topraklar ise 58.546 ha. alan kaplamaktadır. Ayrıca kırmızı kahverengi Akdeniz, kireçsiz kahverengi orman, kahverengi orman ve kırmızı Akdeniz topraklar ise orman alanlarında yoğunlaşan topraklardır. Araştırma alanında arazinin %70 i fazla eğimli sahalardan 3

oluşmaktadır. Bu nedenle arazinin %73 ü şiddetli ve çok şiddetli erozyona maruz kalmaktadır. Bu durum ekonomik faaliyetlerin bu alanlarda yoğunlaşmasına engel olmaktadır. Araştırma alanının yerleşim tarihi Üst Paleolitik ve Mezolitik çağlara dayanmaktadır. Özellikle Isparta Ovası ve çevresinden elde edilen buluntular yörenin bir kültür merkezi olduğunu kanıtlamaktadır. Pisidya Bölgesine M.Ö. 2000 li yıllardan itibaren bir çok kavim gelip yerleşmiştir. 1176 Miryakefelon Savaşında Bizanslıları yenilgiye uğratan Selçuklular yöreye hakim olmuşlardır. Hamitoğulları ndan sonra Osmanlı hakimiyetine giren Isparta sancağı, eyalet sistemi döneminde Kütahya Eyaletine, vilayet sistemi döneminde ise Konya Vilayetine bağlanmıştır. Araştırma alanı nüfusu 1927 Genel Nüfus Sayımında 144.084 iken 2000 yılı Genel Nüfus Sayımında 513.681 e yükselmiştir. Bu nüfusun yarısından fazlası Isparta (Merkez) ve Yalvaç ilçelerinde toplanmıştır. Araştırma alanı nüfusunun %58.7 si şehirlerde, %42.3 ü köylerde yaşamaktadır. Ekonomik etkinliğin en fazla olduğu ilçeler ise Merkez, Yalvaç, Eğirdir, Şarkikaraağaç ve Senirkent tir. Çalışan nüfusun %56.9 u tarım, %30.3 ü hizmet ve geri kalan kısmı ise sanayi sektöründedir. Çalışma alanında, ekonomik faaliyetlerin temelini tarım oluşturmaktadır. 19 yy. sonu ve 20. yy. başlarında arazinin önemli bir kısmı tahıl, pamuk, haşhaş, üzüm ve diğer meyve alanlarından oluşmuştur. Ancak 1950 li yıllardan başlamak üzere tarımda meydana gelen gelişmelerle birlikte sulu tarım alanları yavaş yavaş genişlemeye başlamıştır. 1970 li yıllardan sonra hizmete giren sulama projeleriyle sulu tarım alanlarının oranı daha da artmıştır. Araştırma alanında, sulu tarım alanlarının artması, entansif tarım tekniklerinin uygulanması ve tarımdaki diğer gelişmeler sonucu ticarî değeri yüksek ürünler kuru tarım ürünlerinin yerini almaya başlamıştır. Bu durum özellikle 1980 li yıllardan sonra bazı ürünlerin (elma, kiraz, vişne, şekerpancarı,...) Türkiye ölçüsünde önem kazanmasına neden olmuştur. Isparta ili ekonomisinin gelişmesinde tarım ve diğer ekonomik faaliyetlerin olumlu katkıları olmuştur. Ticaret ve sanayi faaliyetleri ise çoğunlukla tarımsal ürünler çerçevesinde toplanmıştır. Çalışma alanında tekstil, kozmetik, orman ürünleri ve gıda sanayi, sanayi faaliyetlerinin başlıca sektörlerini oluşturmaktadır. 1980 li yıllardan itibaren gelişme gösteren bu sanayiler, çoğunlukla Isparta şehri başta olmak üzere Yalvaç ilçe merkezi, Keçiborlu ilçesi ve Süleyman Demirel Organize Sanayi Bölgesi nde yoğunluk kazanmıştır. 4

Çalışma alanında halkın eskiden beri el sanatlarıyla meşgul olması, gerek dokumacılığın gerekse boyahanelerin yaygın olması ve 19 yy ın sonlarından itibaren de gülyağı üretiminin ve halı dokumacılığının artması nedeniyle bu ve bunun gibi malların ticareti de yaygınlaşmıştır. Isparta ilinde üretilen ürünler, il içinde kurulan pazarlar, il dışında genelde büyük şehirler ile yurt dışı pazarlarda alıcı bulmaktadır. Gül ürünleri, su ürünleri, meyve suyu ve konsantresi, salça, pamuk ve yün ipliği, konfeksiyon, halı, orman ürünleri, çimento ve mermer gibi daha bir çok ürün yurt dışına ihraç edilmektedir. Bir turizm merkezi olan Antalya yı İç Anadolu ve Ege Bölgesi ne, bunun yanında İzmir, Denizli ve Konya şehirlerini birbirine bağlayan karayolları üzerinde bulunan araştırma sahasının demiryolu ile de bağlantısı vardır. Ayrıca araştırma alanı zengin doğal, tarihi ve kültürel turizm değerlerine de sahip bulunmaktadır. Araştırma alanında 1980 yılından itibaren eğitim ve sağlık alanında da önemli gelişmeler olmuştur. 1992 yılında Süleyman Demirel Üniversitesinin açılmasına paralel olarak yüksek öğretimdeki öğrenci sayısı 2002 yılı itibariyle 30.000 i aşmıştır. Isparta Devlet, Tıp Fakültesi (Araştırma ve Uygulama Hastanesi, Şevket Demirel Kalp Merkezi ve Onkoloji Hastanesi) ve SSK Isparta Hastaneleri ile Isparta şehri, Isparta ili ve çevresinin sağlık merkezi konumuna gelmiştir. B. ARAŞTIRMANIN AMACI, KAPSAMI ve YÖNTEMİ Isparta İli Ekonomik Coğrafyası adındaki bu çalışma ekonomik coğrafyanın alt dalları olan; tarım (bitkisel ürünler, hayvancılık, ormancılık), madenler ve enerji kaynakları, sanayi, hizmet faaliyetleri (ticaret-pazarlama, ulaşım, turizm, eğitim ve sağlık) konularını içermektedir. Bu konular işlenirken doğal ve beşeri şartlar ile ekonomik şartlar arasındaki etkileşim, coğrafyanın ilkeleri ve araştırma metotları çerçevesinde ele alınarak incelenmiştir. Göller Yöresi nde yer alan Isparta ili hakkında çeşitli disiplinlerde birçok çalışma yapılmasına karşılık gerek beşeri coğrafya gerekse beşeri coğrafyanın bir alt kolu olan ekonomik coğrafya alanında pek çalışma yapılmadığı, yapılmış olan kaynak taraması sonucu ortaya çıkmıştır. Isparta ili hakkında yapılan coğrafi çalışmalar genelde fiziki coğrafya alanında ele alınmış, beşeri ve ekonomik coğrafya alanındaki çalışmalar çok sınırlı kalmıştır. Bu nedenle çalışmanın bu disiplinde yapılması zorunluluğu ortaya çıkmıştır. 5

Çalışma alanında, doğal faktörler ile beşeri ve ekonomik faktörlerin birbirlerini nasıl etkilediği ortaya koymak ve coğrafi perspektif doğrultusunda bu etkileşimin Isparta ilinin mevcut tarımsal yapısı, sanayisi, enerji kaynakları, hizmet faaliyetleriyle ilişkisini kurmaya çalışmak bu çalışmanın en önemli amacını oluşturmaktadır. Bu çalışmanın konusu, insanoğlunun ortaya koymuş olduğu ekonomik faaliyetlerdir. Ekonomik coğrafya, yeryüzünde muhtelif iktisadi malların nerede bulundukları, nerelerde istihsal edilmeleri imkânının mevcut bulunduğu ve ihtiyaç halinde bu malları ne suretle ele geçirmemiz mevzubahis olacağı gibi meseleleri halleden bir ilimdir (Tümertekin, 1994:38-39). Bu araştırmada en önemli husus, çalışma alanındaki ekonomik faaliyetlerin mekansal dağılımını ortaya koymaktır. Aynı zamanda insan-doğal ortam etkileşimini, araştırma konusunun coğrafi bir yaklaşım ve coğrafya biliminin dağılış, bağlantı, sebep-sonuç ve sentez olguları bağlamında incelemek ve bu nedenle coğrafyanın tüm alt dallarından faydalanmak, konunun esas çerçevesini oluşturmuştur. Isparta İli Ekonomik Coğrafyası konulu çalışmanın başlangıcında konu ile ilgili kaynaklar kapsamlı bir şekilde araştırılmış, çalışma alanı ile ilgili çeşitli araştırmalar, haritalar, makaleler, kitaplar ve istatistikî veriler kamu ve özel kuruluşlardan toplanarak ayrıntılı bir şekilde değerlendirilmiştir. Başta Bakanlıklar, Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE), Devlet Plânlama Teşkilâtı (DPT), Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü (MTA), Harita Genel Komutanlığı (HGK), Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü (MİGM), Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü (KHGM) olmak üzere Isparta Valiliği, Üniversiteler, Araştırma Enstitü ve Merkezleri, Kooperatif ve Birlikler, İl Sanayi ve Ticaret Odası, Tarım İl Müdürlüğü, Köy Hizmetleri İl Müdürlüğü, Devlet Su İşleri Bölge Müdürlüğü, İl Turizm Müdürlüğü ve Yüksek Öğretim Kurulu nun çeşitli birimlerinden yararlanılmıştır. Çalışma alanı ile ilgili kaynak ve dökümanların toplanmasından sonra çalışmalar öncesinde temel olarak yararlanılacak; Harita Genel Komutanlığının yayınladığı 1/100.000 ve 1/250.000 ölçekli topografya haritaları kullanılarak topografya, hidrografya, sıcaklık, yağış ve morfoğrafya, Tarım-Orman ve Köy İşleri Bakanlığının yayınladığı Arazi Varlığı kitabından faydalanılarak 1/100.000 ölçekli arazi kullanımı, arazi kabiliyet sınıfları ve toprak haritaları çizilmiştir. Bu haritalar üzerinde gerçekleştirilen arazi gözlemleri ile elde edilen bulgular doğrultusunda gerekli düzeltmeler yapılmıştır. Hazırlanan bu haritalar daha sonra 1/250.000 ölçekli olarak düzenlenmiş ve metin içine konulacak şekle getirilmiştir. 6

Devlet İstatistik Enstitüsündeki 1/25.000 ölçekli topoğrafya haritaları ile Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğündeki 1/25.000 ölçekli yapılan çalışmalardaki köy sınırları karşılaştırılmış ve ayrıca Orman Bölge Müdürlüğü tarafından çizilen 1/100.000 ölçekli orman köylerine ait köy sınırları göz önünde bulundurularak köy sınırlarının çizimi tamamlanmıştır. Bu sınırların çizimi sırasında köy statüsünü yeni kazanmış köylerin muhtarları ile görüşmeler yapılmıştır. Araştırma süresince toplanan istatistikler önce il bazında, daha sonra çalışma alanındaki 13 ilçe ve en son olarak da 224 (ilçe merkezi, kasaba, köy) yerleşim birimine indirgenerek değerlendirilmiştir. Toplanan veriler dikkatli bir şekilde incelenmiş, birbiriyle uyuşmayan bilgiler düzeltilerek çeşitli harita, tablo ve grafikler oluşturulmuştur. Çalışma esnasında edinilen bu bilgiler gerek il ve ilçe gerekse Türkiye değerleri ile karşılaştırılmıştır. Çalışma sırasında karşılaşılan en önemli problem istatistikî verilerin çeşitli kurumlar tarafından gizli tutulması veya verilmek istenmemesi ve çeşitli kurumlardan veya aynı kurumun farklı birimlerine ait verilerdeki tutarsızlıklar olmuştur. Çalışma alanındaki topoğrafik yapının oldukça engebeli olması, bazı yerleşmelere ulaşım olanaklarının kısıtlı oluşu, arazi çalışması sırasında gerekli olan araçların temini gibi bir çok problemle de karşılaşılmıştır. Araştırma beş bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde; arazi bölünüşü ve araziden faydalanma, ikinci bölümde; tarımsal faaliyetler üzerinde etkili olan fiziki ve beşeri koşullar ile tarımsal faaliyetler (bitkisel üretim, hayvancılık, ormancılık) ele alınmıştır. Üçüncü bölümde; madenler ve enerji kaynakları üzerinde durulmuş; dördüncü bölümde tarihsel süreç içinde sanayi faaliyetleri, günümüzdeki sanayinin yapısı, sanayinin kuruluş yeri üzerinde etkili olan çeşitli faktörler ve sanayinin sektörel bölünüşü ve dağılışı incelenmiştir. Beşinci bölümde ise; yine tarihi süreç içinde hizmet faaliyetlerinden ticaret-pazarlama, ulaşım, turizm, eğitim ve sağlık üzerinde durulmuştur. 7

BİRİNCİ BÖLÜM: ISPARTA İLİNDE ARAZİ BÖLÜNÜŞÜ ve ARAZİDEN FAYDALANMA 8

Toprak, dünyadaki kara satıhlarının dış kısmını birkaç mm ile birkaç metre derinlikte saran, organik veya inorganik maddelerin karışımından oluşan, belirli oranlarda su ve hava bulunduran, içinde ve üzerinde canlı bir ortamı barındıran, bitkilere durak yeri ve besin kaynağı sağlayan ayrışmış bir zondur (Atalay, 1989:6). Toprağın teşekkülünde iklim, yerli kaya, bitki örtüsü, hidroğrafya ve zaman gibi amillerin önemi çok çeşitli özellikler arz etmektedir (Göney, 1987:47). Topraklar, coğrafi faktörlere göre insanların ihtiyaçlarına cevap verebilecek şekilde tarımsal faaliyetler için gerekli çok çeşitli kullanım özellikleri sunmaktadır. Göller Yöresi nin merkezi konumunda olan Isparta ili, 893.307 ha. yüzölçüme sahiptir. Toplam arazisinin %40 ını orman alanları oluşturur. Orman alanlarını, %28 ile tarım alanları, %9 ile otlak alanları ve %8 ile su yüzeyleri takip etmektedir. Çıplak kaya ve molozlar, bataklık ve sazlık alanlar ile diğer kullanılmayan alanların oluşturmuş olduğu araziler toplam alanın %14 ünü ve sanayi alanlarının da içinde bulunduğu yerleşim alanları ise %1 ini oluşturmaktadır (Tablo 1, Grafik 1). Araştırma alanı kuzeybatıdan Karakuş dağları, kuzeydoğudan Sultan dağları, güneydoğudan Anamas dağları, güneyden Kuyucak dağları, güneybatıdan da Davraz ve Gelincik dağlık kütleleriyle çevrili, oldukça dağlık ve arızalı bir yapıya sahiptir (Şekil 2). Özellikle bazı ilçelerde (Sütçüler, Aksu, Yalvaç ve Eğirdir) dağlık ve arızalı arazi oldukça büyük bir alan kaplamaktadır. Yine kullanılmayan arazilerden, çıplak kaya ve molozluklar bu dağlık alanların yüksek kesimlerinde önemli bir yer teşkil etmektedir. Tablo 1. Isparta İlinde Arazi Bölünüşü (2000-ha.) Arazi Kullanımı ha. % Tarım Alanları 251.282 28 Çayır-Mera Alanları 81.719 9 Orman Alanları 353.959 40 Su Alanları 70.247 8 Yerleşim Alanları 12.976 14 Diğer Alanlar 123.124 1 TOPLAM ALAN 893.307 100 Kaynak: DSİ. XVIII. Böl. Md.,Tarım İl Md. 9

Grafik 1. Isparta İlinde Arazi Bölünüşü (2000) Su Alanları 8% Yerleşim Alanları 1% Diğer Alanlar 14% Orman Alanları 40% Kaynak: DSİ. XVIII. Böl. Md.,Tarım İl Md. Çayır-Mera Alanları 9% Tarım Alanları 28% Ülkemizin Göller Yöresi nde yer alan Isparta ili arazisinin %49 unu orman ve çayır-mera alanları, %8 ini de su yüzeyleri oluşturmaktadır. Su yüzeylerinin %96 sını göl alanları (Eğirdir, Beyşehir, Burdur gölleri...vs), geri kalan %4 ünü de barajlar, göletler ve akarsu yüzeyleri meydana getirmektedir. 10

I. Tarım Alanları Araştırma alanını oluşturan Isparta ilinde, tarım alanları 251.282 ha. ile toplam alanın %28 ini oluşturmaktadır. Bu alanlar ilçeler bazında incelendiğinde; 58.014 ha. (%23) ile Yalvaç başta, 4.053 ha. (%2) ile Yenişarbademli ilçesi ise sonda yer almaktadır. Bu oranlar, ilçelerin alanlarıyla örtüştürüldüğünde doğru orantılı olduğu görülmektedir. Yalvaç ilçesini Şarkikaraağaç (%12), Gelendost (%10), Eğirdir (%9) ve Keçiborlu (%9) ilçeleri takip etmektedir (Tablo 2, Grafik 2). Tablo 2. Isparta İlinde Tarım Alanlarının Dağılışı (2000-ha.) İlçeler Meyve Alanı Sebze A Tarla Alanı Toplam Tarım Alanı Sulu Kuru Toplam Sulu Sulu Kuru Toplam Sulu Kuru Toplam Merkez 1820 0 1820 788 5731 10086 15817 8339 10086 18425 Aksu 470 21 491 342 2838 7070 9908 3650 7091 10741 Atabey 1087 0 1087 1525 6306 561 6867 8918 561 9479 Eğirdir 3600 28 3628 78 1981 15803 17784 5659 15831 21490 Gelendost 4418 36 4454 62 1893 18709 20602 6373 18745 25118 Gönen 820 38 858 155 4302 5566 9868 5277 5604 10881 Keçiborlu 925 329 1254 778 1803 19447 21250 3506 19776 23282 Senirkent 4284 1109 5393 662 6115 3437 9552 11061 4546 15607 Sütçüler 200 162 362 295 836 15534 16370 1331 15696 17027 Ş.Karaağaç 1130 400 1530 456 16970 12338 29308 18556 12738 31294 Uluborlu 2530 330 2860 17 41 2953 2994 2588 3283 5871 Yalvaç 2276 2234 4510 642 7361 45501 52862 10279 47735 58014 Y.Bademli 200 35 235 68 3616 134 3750 3884 169 4053 İl Toplamı 23760 4722 28482 5868 59793 157139 216932 89421 161861 251282 Kaynak : DSİ. XVIII. Böl. Md.,Tarım İl Md. Grafik 2. Isparta İlinde Tarım Alanlarının Dağılışı (2000) Uluborlu 2% Yalvaç %23 Ş.Karaağaç 12% Sütçüler 7% Y.Bademli 2% Senirkent 6% Merkez 7% Aksu 4% Keçiborlu %10 Atabey 4% Eğirdir 9% Gelendost 10% Gönen 4% 12

Tarım alanları içerisinde, tarla tarımına ayrılan alan 216.932 ha. (%86) dır. Bunu %12 ile (28.482 ha.) meyve ve %2 ile de (5.868 ha.) sebze alanları izlemektedir. Çalışma sahasındaki tarım alanlarının % 64 ü kuru, % 36 sı da sulu arazilerden oluşmaktadır (Grafik 3). Kuru tarım alanlarının geniş alan kaplamasının sebebi iklim (yağış yetersizliği) ve topoğrafya şartlarının elverişsiz oluşundandır. Tarla tarımının yapıldığı alanlarının %72 si kuru, %28 i de sulu tarım yapılan arazilerden oluşmaktadır. Meyve tarımı yapılan alanlarda ise durum daha farklıdır. Bu alanların %83 ü sulu, %17 si de kuru bağ ve bahçelerden meydana gelmektedir. Sebze alanlarının ise tamamı sulanmaktadır. Grafik 3. Isparta İlinde Tarım Alanlarının Bölünüşü (2000) Sulu 36% Kuru 64% Kaynak: DSİ. XVIII. Böl.Md., Tarım İl Md. Tarım alanlarının, 49.062 ha. ı (%19) I. sınıf, 69.249 ha. ı (%28) II. sınıf, 43.672 ha. ı (%18) III. sınıf, 32.547 ha. ı (%13) IV. sınıf, 53.557 ha. ı (%21) VI. sınıf ve geriye kalan kısmı ise V. ve VII. sınıf arazilerden oluşmaktadır. VI. sınıf arazilerin hemen tamamı yüksekliği nispeten fazla olan plato sahalarında ve dağ eteklerinde bulunan dalgalı alanlarındaki kuru tarım alanlarıdır. Eğirdir, Yalvaç, Şarkikaraağaç, Sütçüler ve Keçiborlu ilçelerindeki plato alanları bu alanlara örnek olarak verilebilir (Şekil 3-4). 13