T.C. ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ NIOSH 3500 METODU İLE FORMALDEHİT TAYİNİ 25.02.2015-ANKARA
Metanal, Metil Aldehit, Metilen oksit olarak da bilinir, %37 lik sulu çözeltisi, Formalin Renksiz, Keskin kokulu, Oda sıcaklığında gaz halde, www.csgb.gov.tr 2
Soluduğumuz havada, Meyveler, sebzeler ve diğer besin maddelerinde, Otomobil egzoz gazları, Baca gazları, Sigara dumanında, Vücudumuzda bulunur. www.csgb.gov.tr 3
Yonga Levha, Kontrplak ve Mobilya üretiminde kullanılan tutkalın içinde, Azot Gübrelerinin üretiminde, Kumaş Boyalarında, Lastik endüstrisinde; Lastiğin çeliğe bağlanmasında, www.csgb.gov.tr 4
Deri endüstrisinde derinin tabaklanması ve yapıştırılmasında, Boya endüstrisinde bağlayıcı ajan olarak, Kozmetik ürünlerinde anti bakteriyel olarak, Tıp alanında koruyucu ve dezenfektan olarak www.csgb.gov.tr 5
www.csgb.gov.tr 6
Solunum, sindirim veya deri yolu ile alınır. Nazofarenks (Geniz) Kanseri Lösemi Sinonasal Kanser (sinüsler ve burunla ilgili) IARC a göre, Grup 1: insanlar için kanserojen (2012) www.csgb.gov.tr 7
OSHA TWA: 0.75 ppm NIOSH TWA: 0.016 ppm STEL: 2 ppm STEL: 0.1 ppm AGICH C: 0.3 ppm 8
NIOSH 3500 www.csgb.gov.tr 9
METODUN KULLANIMI NIOSH Metotları arasında; Formaldehit ölçümleri için en hassas metot Ortam analizleri için en uygun metot METODUN UYGULANABİLİRLİĞİ 80 L hava numunesi için; 0.02 ppm - 4 ppm 1-5 L hava numunesi için; 0,1 ppm (Ceiling Level-Tavan Değeri) SAĞLIK VE GÜVENLİK UYARILARI Sülfirik Asit: Yüksek derecede aşındırıcıdır. Bu nedenle aside karşı dayanıklı eldiven ve siperli ve tam yüz korumalı gözlükler kullanılmalıdır. Formaldehit kanserojendir. www.csgb.gov.tr 10
GİRİŞİMLER Oksitlenebilen organik maddeler, pozitif girişim verebilir. Etanol ve yüksek molekül ağırlıklı alkoller, olefinler, aromatik hidrokarbonlar ve siklohegzanon küçük negatif girişimler oluşturabilir. Aldehitlerden kaynaklı küçük girişimler oluşabilir. www.csgb.gov.tr 11
ANALİZ CİHAZI: Visible Absorbtion Spectrometry (VIS): Görünür Işık Spektrofotometre ÖRNEKLEYİCİ: Filtre: 37 mm'lik, 1 mikro metre gözenek çapında PTFE (polytetrafluoroethylene) filtre. İmpinger: 20 ml, %1 lik sodyum bisülfit çözeltisi konmuş 2 adet cüce impinger. POMPA: Kişisel Örnekleme Pompası: 0,2-1 L/dak arasında örnekleme yapabilecek. NUMUNELERİN TAŞINMASI: Polyetilen şişelerde ve normal şartlarda taşınır. NUMUNELERİN SAKLANMASI: 25 0 C 'de 30 gün www.csgb.gov.tr 12
1-Akış hızı ölçer ile başlıkların bağlantıları hava kaçırmayacak şekilde yapılmalıdır. 2- Dijital olmayan akış hızı ölçerlerin doğru okunması için prosedür olmalıdır. 3- Numune alımından önce akış hızı ayarlanmalı ve kaydedilmelidir. 4- Numune alımından sonra akış hızı ayarlanmalı ve kaydedilmelidir. 5- Akış hızlarının ayarlandığı ortamların sıcaklık, basınç ve nem değerleri ölçülerek kaydedilmeli ve sıcaklık basınç düzeltmesi yapılmalıdır. 6- EN 482 (EN 1232 ve EN 12919) ye göre numune alma süresi boyunca akış hızı belirlenen değerin ± %5 i aralığında sabitlenmelidir. www.csgb.gov.tr 13
NUMUNE ALMA www.csgb.gov.tr 14
1. Akış Hızı Aralığı: 0,2 L/dak. ile 1 L/dak. arasındadır. 2. Hacim Aralığı: 1 L ile 100 L arasındadır. 3. Ekipmanlar: 37 mm'lik filtre kaseti, 37 mm'lik, 1 ila 3 mikro metre gözenek çapında PTFE (polytetrafluoroethylene) filtre, Paslanmaz çelik tel destek veya O-ring, 2 adet cüce impinger, İmpinger ve kaseti birbirine bağlamak için esnek boru, Pompa, 50 ml'lik, düşük yoğunluklu ve vida kapaklı polyetilen şişeler. www.csgb.gov.tr 15
4. Numunenin Alınması: Her iki impinger'a (ön ve arka), 20 ml %1'lik sodyum bisülfit çözeltisi koyulur. Filtre-impinger, daha sonra da impinger ve örnekleme pompasının bağlantısı yapılır. (örnekleme sırasında impingerdan sıvı sıçraması ihtimaline karşı, örnekleyici ile örnekleme pompası arasına ikinci filtre/kaset düzneği koyulur.) Örnekleme bittikten sonra, örnekleyicideki sıvılar, vida kapaklı polyetilen şişelere boşaltılır ve numuneler bu şekilde taşınır. 16
5. Numune alma sayısı ve numune alma süresi: TSE EN 689 standardına göre oluşturulmalı ve numune alma prosedürüne yazılmalıdır. 6. Kör numune sayısı: Her set için 2 ila 10 arası kör numune alınmalıdır. www.csgb.gov.tr 17
Homojen Çalışma Periyodu için Gerekli Numune Sayısı Numune Alma Süresi Her bir vardiya için en az numune sayısı 10 saniye 30 1 dakika 20 5 dakika 12 15 dakika 4 30 dakika 3 1 saat 2 2 saat 1 www.csgb.gov.tr 18
Maruz Kalma Derişiminin Hesaplanması www.csgb.gov.tr 19
Kişisel Maruziyet Ölçümleri: Kişisel numuneler solunum bölgesinden alınır. Sabit Nokta (Ortam) Ölçümleri: İşyerinde arka planda bulunan gaz veya toz konsantrasyonunu tespit etmek için kullanılabilir; ancak, elde edilen sonucun sınır değerlerle karşılaştırılması uygun değildir. 20
www.csgb.gov.tr 21
ANALİZ www.csgb.gov.tr 22
EN AZ 6 KALİBRASYON STANDARDI ile günlük kalibrasyon yapılır. 1.1 ml'lik 1 mg/ml formaldehit stok çözeltisinin, 100 ml %1'lik sodyum bisülfit çözeltisine seyreltilmesiyle kalibrasyon stok çözeltileri hazırlanır. 2.Kalibrasyon stok çözeltisinden, 0.1, 0.3, 0.5, 0.7, 1 ve 2 ml alınarak, 25-ml balon jojeye pipetlenir. 3.%1'lik sodyum bisülfit çözeltisi ile 4 ml'ye tamamlanır. 4.%1'lik, 0,1ml chromotropic asit eklenir ve karıştırılır. 5.6 ml derişik H 2 SO 4 eklenir ve yavaş bir şekilde karıştırılır. 6.15 dakika boyunca 95 0 C' lik su banyosunda bekletilir. Ardından 2-3 saat oda sıcaklığında soğuması beklenir. 7.Her çözelti küvetlere aktarılır ve spektrofotometrede 580 nm de absorbansları ölçülür, kalibrasyon eğrisi hazırlanır. www.csgb.gov.tr 23
1. İmpingerlardaki numuneler, 25 ml'lik dereceli silindirlere, ön ve arka ayrı olacak şekilde alınır. 2. Silindirdeki numunelerden 4ml'si 25 ml'lik balon jojeye alınır. %1'lik, 0,1ml chromotropic asit eklenir ve karıştırılır. 3. 6 ml derişik sülfürik asit yavaşça ilave edilir ve karıştırılır. 4. 15 dakika boyunca 95 0 C' lik su banyosunda bekletilir. Ardından 2-3 saat oda sıcaklığında soğuması beklenir. 5. Her çözelti küvetlere aktarılır ve spektrofotometrede 580 nm de absorbansları ölçülür. NOT: Numunenin absorbans sonucu kalibrasyon eğrisinin dışında çıkarsa, kalan numuneden bir miktar alınır ve %1'lik sodyum bisülfit çözeltisi ile 4 ml'ye tamamlanır ve tekrar analiz edilir. www.csgb.gov.tr 24
KONSANTRASYONUN HESAPLANMASI www.csgb.gov.tr 25
www.csgb.gov.tr 26
2. impingerdaki formaldehit miktarı, 1. impingerdaki formaldehit miktarının 1/3'ünden fazla ise, numune iptal edilir. Hesaplama excell programı aracılığı ile yapılıyorsa, bir kereye mahsus hesapların elle doğrulanması yapılmalıdır. www.csgb.gov.tr 27
KAYITLAR VE RAPORLAMA www.csgb.gov.tr 28
a. Numune alınan kişinin adı ve yaptığı işler b. Numune alınan işyeri bölümü c. Numune alma tarihi ve saati (başlangıç ve bitiş saati) d. Vardiya-mola süreleri e. Yapılan iş esnasında kullanılan diğer kimyasallar f. Çalışanın KKD kullanım durumu g. Ölçüm öncesi ve sonrası akış hızları h. Ortam sıcaklık ve basıncı (çevre şartları) i. Kullanılan cihazların cihaz kodları veya seri numaraları j. Numune alma sırasında görülen ekstra durumlar (havalandırma sisteminin çalışıp çalışmadığı, atölye kapılarının açık/kapalı olma durumu vb.) www.csgb.gov.tr 29
a. Ölçüm/Deney Personelinin Adı b. Numune alınan kişinin adı ve yaptığı işler c. Numune alınan işyeri bölümü d. Numune alma tarihi e. Kullanılan metodun açık adı f. Kullanılan cihazların cihaz kodları veya seri numaraları. g. Numune alma stratejisi (TWA/STEL numunesi) h. Sınır değerler www.csgb.gov.tr 30
BAKIM VE KALİBRASYON www.csgb.gov.tr 31
VIS Cihazı: Kalibrasyon periyotları, kullanım kılavuzundan ve tedarikçiden alınan bilgilere uygun şekilde belirlenmeli ve periyodik kalibrasyon ve bakımları yaptırılmalıdır. Birincil akış hızı ölçerler: Kalibrasyon periyotları, kullanım kılavuzundan ve tedarikçiden alınan bilgilere uygun şekilde belirlenmeli ve periyodik kalibrasyon ve bakımları yaptırılmalıdır. İkincil Akış Hızı Ölçerler: Laboratuvarda birincil akış hızı ölçer varsa, ikincil ölçerlerin doğrulaması birincil ölçer ile yapılmalıdır. Birincil ölçerler yoksa, ikinci ölçerlerin kalibrasyonu yaptırılmalıdır. Hava Örnekleme Pompası: Kalibre ettirilmelerine gerek yoktur. Bakımları düzenli yaptırılmalıdır. Terazi: Terazi kalibrasyonu en az yılda 1 defa yaptırılmalıdır. Bakımları düzenli yaptırılmalıdır. Etalon Setleri: Etalon setlerinin kalibrasyonları en az yılda 2 kere yaptırılmalıdır. www.csgb.gov.tr 32
ph metre, Otomatik Pipet, Balon Joje, Mezur vb. kalibrasyonları ve ara doğrulamaları, kalibrasyon prosedüründe belirtilen aralıklara uygun yapılmalıdır. www.csgb.gov.tr 33
METODUN DOĞRULANMASI (VERİFİKASYON) www.csgb.gov.tr 34
DOĞRULUK (ACCURACY): Elde edilen değer ile gerçek değer arasındaki yakınlık. KESİNLİK (PRECİSİON): Kesinlik ölçüm sonuçlarının birbirine yakınlığının ifadesidir. Bağımsız analiz sonuçları arasındaki tutarlılığı gösterir. a. Tekrarlanabilirlik (Repeatibility) b. Tekrarüretilebilirlik (Reproducibility) Operatörler arasında F TESTİ, T TESTİ veya ANOVA gibi istatistiksel araçlarla karşılaştırma yapılmalıdır. BELİRLEME SINIRI (TESPİT LİMİTİ) LOD: Kör ve sıfır dışında tespit edilebilen en küçük miktar ya da konsantrasyon. TAYİN SINIRI (RAPORLAMA LİMİTİ) LOQ: Aranan analitin maksimum bağıl kesinlik olmadan belirsizlikle analiz edilebilen minimum konsantrasyonudur. LİNEERLİK (LİNEARİTY): Çalışma aralığının doğrusallıktan saptığı kons. belirlenmesi. GERÇEKLİK (TRUENESS) : Gerçeklik, bir ölçüm metodunun gerçek sonucu verebilme kabiliyetini gösterir. Gerçeklik için sistematik hata (bias) hesaplanmalıdır. İÇ VE DIŞ KALİTE KONTROL 35
EUROCEM e göre Tekrarlanabilirlik, Tekrarüretilebilirlik çalışmaları: 10 tekrar Bias çalışması: en az 6 tekrar Tekrarlanabilirlik, Tekrarüretilebilirlik ve Bias çalışmaları, ölçüm aralığına göre birkaç konsantrasyonda yapılmalı Çalışılan parametrenin referans değeri (mevzuat) Örnek: Formaldehit için: 0,016 ppm (0,0196 mg/m 3 ) Çalışılan parametrenin LOD-LOQ değeri Lineer çalışma aralığının en yüksek konsantrasyon değeri www.csgb.gov.tr 36
Numune Almadan Gelen Belirsizlik 1-Numune alma pompasından belirsizlik, 2-Akış hızı ölçerden gelen belirsizlik, 3-Zaman ölçümünden gelen belirsizlik, (uzun süreli ölçümlerde ihmal edilebilir.) 4-Numune taşımadan ve depolamadan gelen belirsizlik, (metoda tam uyum varsa ihmal edilebilir.) 5-Sıcaklık-basınç düzeltmesinden gelen belirsizlik www.csgb.gov.tr 37
Analizden Gelen Belirsizlik 1- Tekrarlanabilirlik belirsizliği, 2- Tekrarüretilebilirlik belirsizliği, 3- Geri kazanımdan gelen belirsizlik 4-Kalibrasyon eğrisi belirsizliği, 5- Tartım belirsizliği, 6-Stok standart safsızlık belirsizliği, 7- Hacim belirsizliği, 8- Analiz cihazından gelen belirsizlik (instrument reponse drift-cihazın tepki sapması) www.csgb.gov.tr 38
VALİDASYON RAPORUNDA OLMASI GEREKEN BİLGİLER 1-Metodun uygulama amacı ve kapsamı 2-Kullanılan cihazlar, özellikleri 3-Validasyon parametreleri 4-Validasyon planı 5-Validasyon sonuçları 6-Validasyon çalışmasını yapan personelin isimleri 7-Tekrar validasyon kriterleri 8-Kalite kontrol parametreleri ve kriterleri 9-Genişletilmiş ölçüm belirsizliği hesabı (Ayrı rapor da düzenlenebilir.) www.csgb.gov.tr 39
Tekrar Validasyon Kriterleri 1- Kalite kontrol izleme sonucunda analiz sonucunu etkileyen bir sapma çıktığında, 2-Analiz metodunda ölçüm sonucunu etkileyecek bir değişiklik yapıldığında, 3-Deney personeli değişikliğinde, 4-Laboratuvar ortam şartlarında ölçüm sonuçlarını etkileyecek bir değişiklik yapıldığında, 5-Cihaz değişikliği yapıldığında, 6-Cihaz veya ölçüm sisteminde parça değişikliği, bakım onarım, kalibrasyon/performans kontrolü yapıldıktan sonra kalite kontrol (QC) standardı ile yapılan kontrollerde farklı sonuçlar elde edildiğinde, Sadece değişen parametreleri kapsayacak şekilde tekrar bir validasyon çalışması yapılır ve validasyon raporu bu çalışmaya göre güncellenir. www.csgb.gov.tr 40
İÇ KALİTE KONTROL ÇALIŞMASI Kalite Kontrol Grafiği DIŞ KALİTE KONTROL ÇALIŞMASI En az 2 yılda 1 yeterlilik testi www.csgb.gov.tr 41
TEŞEKKÜR EDERİM patabek@csgb.gov.tr www.csgb.gov.tr 42