Makina Mühendisleri Odası RÜZGAR ENERJĐSĐ, VE KURULUM MALĐYETLERĐ SEMĐNER NOTLARI. Yrd. Doç. Dr. Alper Özpınar

Makina Mühendisleri Odası RÜZGAR ENERJĐSĐ, TEŞVĐKLERĐ VE KURULUM MALĐYETLERĐ SEMĐNER NOTLARI Yrd. Doç. Dr. Alper Özpınar

1

İçindekiler Đçindekiler... 2 Şekil Listesi... 4 Tablo Listesi... 6 1 Yenilenebilir Enerjiler... 7 2 Rüzgar Enerjisi... 9 2.1.1 Yerel Rüzgarlar... 9 2.1.2 Rüzgar Enerjisi nin Teorisi... 10 2.1.3 Rüzgar Türbinleri... 12 2.1.4 Rüzgar Enerjisi Santrallerindeki Temel Sorunlar... 14 2.1.5 Rüzgar Enerjisi Potansiyeli ve Tahmini... 14 2.1.6 Enerji Sistemlerinin Kalitesi ve Đstikrarı... 15 2.1.7 Rüzgar Türbinleri Kontrol Mekanizmaları... 16 2.1.8 Rüzgar Türbinlerinin Birbirleriyle Etkileşimleri, Enerji Üretimi ve Rüzgar Hızı Değişkenliği... 18 3 Enerjinin Saklanması ve Kullanılması... 20 3.1 Isıl Depolama:... 20 3.2 Su Pompalama:... 20 3.3 Atalet Depolama:... 21 3.4 Sıkıştırılmış Hava Depolama CAES:... 21 3.5 Hidrojen Depolama:... 22 3.6 Akümülatörler:... 22 3.7 Diğer sistemler:... 23 4 Enerjinin Şebekeye Verilmesi... 26 5 Türkiye de Rüzgar Enerjisi... 27 5.1 Türkiyedeki Rüzgar Modelleri... 27 5.1.1 Günlük Rüzgarlar:... 27 5.1.2 Yerel Rüzgarlar:... 27 5.2 Rüzgar Enerji Atlası... 30 6 Kısaca Maliyetler... 32 7 Teşvikler ve Yatırım Esasları... 33 7.1 Duran Varlıklar Finansmanı Asset Finance... 35 7.2 Birleşme ve Satınalma-devralma Mergers and Aquisitions... 35 2

7.3 Risk Sermayesi-Girişim Sermayesi Venture Capital & Private Equity VC/PE... 35 7.4 Karbon Piyasası ve Finansı... 36 8 Satış Fiyatları Yönetmeliği... 38 9 Kültür ve Tabii Varlıkların Korunması ile ilgili Maddeler... 39 9.1 Đlke Kararları... 39 9.2 Arkeolojij Sitler ile ilgili karar... 39 10 YEK Başvurusunda Đstenen Belgeler... 43 10.1 Kanunun 6ncı Maddesi Kapsamındaki Uygulamalardan Yararlanma Amaçlı YEK Belgesi43 10.2 Kaynak Türünün Belirlenmesi Amaçlı YEK Belgesi... 43 11 Elektrik Piyasasında 2010 Yılı Lisans Bedelleri... 44 12 Kaynak Türüne Göre Yatırım Maliyetleri... 48 13 Kaynakça... 49 3

Şekil Listesi Şekil 1-1 Kişi Başına Düşen Kilogram Eşdeğer Petrol Tüketimi[9]... 7 Şekil 1-2 Kişi Başına Düşen CO 2 Emisyonu [9]... 8 Şekil 2-1 Dünyadaki Sıcaklık Değişimleri ve Global Rüzgarlar, [2]... 9 Şekil 2-2 Yerel Rüzgarlar, [2]... 10 Şekil 2-3 Rüzgar Türbinleri Rotor Alanı ve Rotor Çaplarına Göre Kapasiteleri,[2]... 11 Şekil 2-4 Bet z Kanunu[2]... 11 Şekil 2-5 Rüzgar Enerjisi Dönüşüm Aşamaları [8]... 12 Şekil 2-6 Eksenlerine Göre Rüzgar Türbinleri [8]... 12 Şekil 2-7 Güncel Türbinler ve Güçleri... 13 Şekil 2-8 Rüzgar Enerjisi Türbinler ve verimlilik [2]... 13 Şekil 2-9 Weibull Dağılımı,[2]... 14 Şekil 2-10 Rüzgar Enerjisi Üretimindeki Dengesizlikler... 15 Şekil 2-11 Đdeal AC Đçin Sinüs Eğrisi[2]... 15 Şekil 2-12 Rüzgar Türbinin Bileşenleri... 16 Şekil 2-13 Rüzgarın Kaldırma Etkisi,[2]... 17 Şekil 2-14 Kanat Açısı Kontrolü,[2]... 17 Şekil 2-15 Stall Etkisi,[2]... 17 Şekil 2-16 Rotor Çaplarına Göre Đdeal Rüzgar Tarlası Yerleşimi,[5]... 18 Şekil 2-17 Rüzgar Hızlarına Göre Rüzgar Türbinin Enerji Üretimi... 18 Şekil 2-18 Aynı Rüzgar Tarlasındaki Değişik Türbinlerin Eneri Üretimleri... 19 Şekil 3-1 Kurulu Kapasiteye Göre Enerji Saklama Yöntemleri [11]... 20 Şekil 3-2 Atalet Depolama Sistemi... 21 Şekil 3-3 Hava Depolama [11]... 22 Şekil 3-4 Enerji ve Güç Saklama Üniteleri Karşılaştırması [11]... 23 Şekil 3-5 Enerji Saklanmasında Boyut ve Ağırlık Performansı [11]... 24 Şekil 3-6 Enerji Saklanmasında Đlk Yatırım ve Maliyet Performansı[11]... 24 Şekil 3-7 Enerji Saklanmasında Model Ömrü [11]... 25 Şekil 3-8 Enerji Saklanmasında Çevrim Maliyeti [11]... 25 Şekil 5-1 Türkiye Rüzgar Haritası,[4]... 28 Şekil 5-2 REPA Atlası... 30 Şekil 6-1 Genel Yatırım Kaynakları [14]... 33 Şekil 6-2 Yenilenebilir Enerji Yatırım Modelleri... 33 4

Şekil 6-3 Kaynaklarına Göre Yenilenebilir Enerji Yatırımları... 34 Şekil 6-4 Yatırım Modellerine Göre Yatırımların Dağılımı... 34 Şekil 6-5 Yatırım Modellerine göre Yenilenebilir Enerji Yatırımları... 35 Şekil 6-6 Ülkelerin Karbon Emisyon Đhtiyaçları... 37 5

Tablo Listesi Tablo 2-1 Kurulu Rüzgar Santralleri... 29 6

1 Yenilenebilir Enerjiler Enerji, çağımız süreçleri ve yaşam tarzının en önemli girdisi olarak insan yaşamında çok önemli bir yer tutmaktadır. Dünyada enerji ihtiyacı uzun yıllar fosil yakıtlardan karşılanmıştır ve karşılanmaya devam etmektedir. Ayrıca enerji üretimi ve tüketimi toplumların gelişmişlik düzeyinin ve yaşam kalitesinin en önemli göstergesi olarak kabul edilmekte ve enerji arzı bir ülkenin milli güvenliği ve geleceği açısından önemli faktör olarak değerlendirilmektedir. Aşağıdaki şekilde görüleceği üzere enerji tüketimi açısından dünya üzerinde büyük bir dengesizlik mevcuttur. Şekil 1-1 Kişi Başına Düşen Kilogram Eşdeğer Petrol Tüketimi[9] Fosil yakıtların çevre ve insan sağlığı açısından yarattığı olumsuzluklar her geçen gün katlanarak artmaktadır. Fosil yakıtlar tüketildiğinde açığa çıkan sera gazlarının olumsuz etkileri artık herkes tarafından bilinmektedir. Gösterge olarak kabul edilen CO 2 emisyonuna ülkelerin katkıları sonraki sayfadaki şekilden açıkça görülebilmektedir. Her ne kadar Türkiye en çok kirleten ülkeler arasında yer almasa da emisyon düzeyleri oldukça yüksektir. Yenilenebilir enerji kaynakları; çevre dostu olması, dünyanın her ülkesinde ve enerji tipine göre her bölgesinde var olabilme özelliği ve sürdürülebilir olması nedeni ile son yıllarda ülkelerin enerji ihtiyacının karşılanmasında ön plana çıkmasında etken olmuştur. Yenilenebilir enerji kaynaklarına bağlı enerji üretiminin önemi enerjiye olan talebin artmasıyla birlikte, gün geçtikçe artmaktadır. Rüzgar, güneş ve hidroelektrik enerji santralleri yenilebilir enerji kaynakları içinde uygulanabilirliği ve verimi açısından en önemli olanlarıdır. Enerji santrallerinde enerji üretiminde planlamadan üretime geçiş aşamasına kadar yaşanan başlıca sorun ve aynı zamanda, yenilenebilir enerjilere karşı olan yaklaşım, bölgedeki 7

yenilenebilir enerji potansiyelinin büyüklüğü ve zamana bağlı değişimi ve bu değişimin modellenmesinde yaşanan zorluklardır. Örneğin rüzgar karmaşık meteorolojik modeller ve zaman serileri ile modellenebilmesine rağmen bu yaklaşımlardan istenen doğruluk ve esneklikte veri elde edilememiştir. Şekil 1-2 Kişi Başına Düşen CO 2 Emisyonu [9] Bir bölgenin rüzgar, hidrolik ve güneş enerjisi ölçümleri doğru olarak yapılabilir. Ancak, doğru olarak yapılan ölçüm o yörede kurulacak olan bir yenilenebilir enerji santralinin üretim kapasitesinin ne olacağını doğrudan hesaplamaya olanak vermez. Özellikle rüzgar şiddeti, yağış ve bulutlanma gibi parametrelerde gözlemlenen anlık, saatlik, günlük, aylık ve hatta yıllık değişmeler ve olası oynamalar o bölgedeki kurulabilecek yenilenebilir bir santralin güvenilir üretim düzeyini doğrudan etkileyecektir. Bugüne kadar, bu amaçla kullanılan karmaşık meteorolojik modeller ve/veya zaman serileri ile yapılan modeller istenen doğruluk ve esnekliği sağlayamamıştır.[5]. Bir yenilenebilir santralin üretim düzeyi meteorolojik verilere bağlı olarak doğru saptanamazsa, o santralin güvenilir kapasitesi, kullanılacak donanım kapasiteleri ve türleri yanlış seçilebilmekte ve yatırım ve üretim maliyetleri hatalı hesaplanmaktadır. Ulusal bazda, elektrik enerjisi üretimi açısından bakıldığında, şebekeye verilecek olan elektrik enerjisindeki kesikli bağlantılar dalgalanmalara neden olmakta; ulusal şebeke genelinde teknik sorunlar yaratmakta, şebeke verimliliği ve etkinliği alanlarında önemli düşüşlere yol açmaktadır ki, bu istenmeyen bir durumdur. Bugün için enerji ihtiyacının yaklaşık % 70 ini ithal eden Türkiye, en kısa sürede ithal doğalgaz gibi dışa bağımlı yakıtlarla elektrik üretimini en az indirmek, çevre ve insan sağlığını gözeterek, başta hidrolik, rüzgâr olmak üzere yenilenebilir kaynaklara dayalı ucuz 8

verimli ve güvenli elektrik üretimini gerçekleştirmek, sahip olduğu zengin yeraltı ve yerüstü kaynaklarının en iyi şekilde değerlendirmek zorundadır. Ülkemizde 10 Mayıs 2005 tarihinde yürürlüğe giren 5346 no lu Yenilenebilir Enerji Kanunu ülkemizin başlıca yenilenebilir enerji kaynaklarını; hidrolik, rüzgâr, güneş, jeotermal, biokütle, biyogaz, dalga, akıntı enerjisi ve gel-git olarak tanımlamaktadır. Bu kanun kapsamındaki elektrik enerjisi üretmeye yönelik yenilenebilir enerji kaynakları da : rüzgâr, güneş, jeotermal, biokütle, biyogaz, dalga, akıntı enerjisi ve gel-git ile kanal veya nehir tipi veya rezervuar alanı on beş kilometrekarenin altında olan hidroelektrik üretim tesisi kurulmasına uygun elektrik enerjisi üretim kaynakları olarak belirlenmiştir. 2 Rüzgar Enerjisi Rüzgar enerjisi sistemlerinin temel yakıtı yada girdisi rüzgarlardır. Rüzgarın kinetik enerjisini mekanik veya elektrik enerjisine çevirip kullanıma sunan sistemlerde rüzgar enerjisi sistemleridir. Rüzgarın oluşmasındaki temel ilke, sıcak havanın yoğunluğunun soğuk havadan az olması nedeniyle yükselmesi ve bu şekilde havanın yer değiştirmesinden kaynaklanan akımlardır. Rüzgar akımlarının kaynakları yerel ve dünya çapında olarak gruplandırılmaktadır.[2] Global rüzgarlar, dünya coğrafyası üzerindeki sıcaklık farklılıklarından ve özellikle ekvatorda sıcaklığı artan havanın atmosferde 10 km kadar yükselerek buradan kuzey ve güneye doğru hareket etmesinden kaynaklanmaktadır. Sonraki sayfadaki şekilde dünyadaki sıcaklık değişimleri ve global rüzgarların oluşumunu vermektedir. bu tezin konusu icabı yerel rüzgarlar daha ayrıntılı olarak işlenmektedir. Şekil 2-1 Dünyadaki Sıcaklık Değişimleri ve Global Rüzgarlar, [2] 2.1.1 Yerel Rüzgarlar Bölgesel ve yerel iklim şartları ile coğrafi koşullar, yerel rüzgarların oluşmasındaki en önemli etkenlerdendir. Yerel rüzgarlar ise kendi içinde deniz veya su kaynağı esintileri ile tepe-dağ- 9

vadi rüzgarları şeklinde gruplanabilir. Kara her zaman sudan daha hızlı ısındığından dolayı, kara üzerindeki hava yükselerek alçak basınç oluşturmaktadır. Bunun sonucu olarak su üzerindeki soğuk hava alçak basınca doğru hareketlenmektedir. Bu durumun tam tersi yani karanın denizden daha hızlı soğumasında da tersine bir akım olmaktadır. Vadi ve dağ rüzgarlarında ise yamaçların baktığı kuzey ve güney yönlerinin hava yoğunlukları bulundukları yarı küreye göre değişmekte ve hava akımları oluşmasına neden olmaktadır. Şekil 2-2 Yerel Rüzgarlar, [2] 2.1.2 Rüzgar Enerjisi nin Teorisi Rüzgar türbinleri gücünü rüzgar gücünü rotor bıçaklarına veya kanatlara etki eden dönme kuvvetinden yani torktan almaktadır. Rotora transfer edilen enerji havanın yoğunluğuna, rotor alanına ve rüzgarın hızına bağlıdır. Normal basınç altında 15 C de hava 1.225 kg/m 3 olmasına rağmen nemin artması ile birlikte nispeten azalmaktadır. Tipik bir 600 kw rüzgar türbine ise 43-44 m çapında rotor veya kanatlara sahiptir ki bu da yaklaşık 1500m 2 rotor alanı demektir. Rotor alanı bir türbinin ne kadar rüzgar enerjisi toplayabileceğini gösterir. Rotor alanı çapın karesi ile orantılı olduğundan rotor çapı iki katına çıkarken kapasite dört katına çıkmaktadır. 10

Şekil 2-3 Rüzgar Türbinleri Rotor Alanı ve Rotor Çaplarına Göre Kapasiteleri,[2] Rüzgar türbinleri rüzgarı sektirip saptırdığından dolayı rüzgarın tüm enerjisi almak mümkün değildir. Đdeal bir rüzgar türbini rüzgarın hızını 2/3 oranında düşürmektedir. Bu durum rüzgarın kinetik enerjisinin ancak 16/27 yani %59 unun rüzgar türbini ile mekanik enerjiye dönüştürülebileceğini anlatan Bet z kanunu ile de açıklanmaktadır (Şekil 1.6) [2]. Rüzgar enerjisi formülü ise; 1 ρν 2 3 2 P = πr Şekil 2-4 Bet z Kanunu[2] Olarak yazılabilir. Bu denklemde P = Rüzgarın gücü W, ρ(rho) = Havanın yoğunluğu = 1.225kg/m 3, v = rüzgar hızı m/s r = rotor yarıçapı m dir. 11

2.1.3 Rüzgar Türbinleri Rüzgar türbinleri eksenlerine göre yatay ve dikey olmak üzere ikiye ayrılırlar. Günümüzde en yaygın kullanılan sistemler yatay eksenli türbinlerdir. Şekil 1.7 de yer alan grafikler, 600 kw lık bir türbinin rüzgar hızına göre olan güç eğrisi, rüzgarın enerjisi ve rüzgar enerjisinin elektrik enerjisine çevirmekteki güç katsayısını yani verimliliğini göstermektedir. Verimlilik elde edilen elektik enerjisinin, rüzgarın enerjisine bölünmesinden elde edilmiştir. Şekil 2-5 Rüzgar Enerjisi Dönüşüm Aşamaları [8] Rüzgar enerjisi sistemlerin verimlilik çok önemli bir kıstas değildir, sonuçta kullanılan girdi yani rüzgarın bir fiyatı yoktur; burada önemli olan sistemlerin dayanıklı ve uzun süre çalışabilecek ve maliyetleri düşük sistemler olmasıdır. Tasarımda ihtiyacın belirlenmesi, rotor çapı ve kule yüksekliği çok önemlidir. Türbinler başlıca dişli kutusu, akım jeneratörü, kontrol ünitesi, anemometre, soğutma fanı ve kule parçalarından oluşmaktadır. Genelde 500kW ve üzerindeki elektrik üretimi olan sistemler Rüzgar Enerjisi Santralleri ve birden fazla türbin olan rüzgar enerjisi santrallerine de Rüzgar Tarlaları denmektedir. Şekil 2-6 Eksenlerine Göre Rüzgar Türbinleri [8] 12

Şekil 2-7 Güncel Türbinler ve Güçleri Türbinden elde edilen enerji Rüzgar Enerjisi Verimlilik Şekil 2-8 Rüzgar Enerjisi Türbinler ve verimlilik [2] Rüzgar enerjisi sistemlerinin matematiksel modelleri ve simülasyonu ile ilgili literatürde birçok çalışma bulunmaktadır [2]. 13

2.1.4 Rüzgar Enerjisi Santrallerindeki Temel Sorunlar Rüzgar enerjisi santrallerindeki sorunları iki ana konu altında toplamak mümkündür. Bunlardan birincisi rüzgar enerjisi potansiyeli ve zamana bağlı geleceğe dönük tahminlerin gerçekçi olarak belirlenebilmeleri, diğeri ise enerji sistemlerinin kalitesi ve sürekliliğidir. 2.1.5 Rüzgar Enerjisi Potansiyeli ve Tahmini Rüzgar santrallerinde enerji üretiminde planlamadan üretime geçiş aşamasına kadar yaşanan başlıca sorun, rüzgar potansiyelinin büyüklüğünün ve zamana bağlı değişiminin etkin bir şekilde modellenmesidir. Rüzgarı karmaşık meteoroloji modelleri ile modellemek hala yeterli bir çözüm olamamıştır [2]. Rüzgar hızı doğrusal olmayan bir şekilde dalgalanmaktadır. Kullanılan modeller istatistiki dağılım ve tahmin modelleri üzerinde yoğunlaşmaktadır. Literatürde en sık kullanılan istatistiki model ise aşağıda grafiği görülen Weibull Dağılımı dır[2]. Şekil 2-9 Weibull Dağılımı,[2] Geleceğe yönelik tahmin konusunda karşılaştırılan modeller içinden (Box-Jenkins yaklaşımı, ileri beslemeli sinir ağları, radyal tabanlı fonksiyonlar, Elman Recurrent Ağ metodu ve en az hata veren metot yapay sinir ağı olarak bulunmuştur. 14

Şekil 2-10 Rüzgar Enerjisi Üretimindeki Dengesizlikler 2.1.6 Enerji Sistemlerinin Kalitesi ve İstikrarı Enerji kalitesi, voltajın ve frekansın dengesi ve kararlılığını ve şebekede yaşanan çeşitli elektriksel gürültünün yani akım titreşimi ve harmonik sapmaların olmaması demektir. Genel olarak söylemek gerekirse enerji üreten firmalar ve müşterileri ürettikleri ve aldıkları alternatif akımın Şekil 1.10 de gösterildiği gibi düzgün bir sinüs eğrisine sahip olmasını istemektedirler. Yine benzer bir şekilde türbinin ve akım jeneratörünün çalışması ve durması anında şebekede ve kendi üzerinde yaratacağı olumsuz etkilerden istikrar çok önemli bir konudur. Şebekeye direkt bağlanmamış olan türbinler diğer türbinlere göre daha pahalı olsalar da değişken hızlarda çalışabilirler. Şekil 2-11 Đdeal AC Đçin Sinüs Eğrisi[2] 15

2.1.7 Rüzgar Türbinleri Kontrol Mekanizmaları Rüzgar türbinlerinin kontrol mekanizmaları eskiden sadece türbini çalıştırma, durdurma ve aniden çok hızlı çalışmasını engellemek, titreşimi azaltmak gibi temel problemleri çözmek için kullanılıyordu. Günümüzde ise kontrol mekanizmaları elektronik devreler ve mikrobilgisayarlardan oluşmakta ve gerek türbinin kendi başına çalışmasını gerekse bir rüzgar tarlası içinde birlikte çalışmasını kontrol etmek için kullanılmaktadır. Bu konuda Amerikan Enerji Bakanlığı DOE nin çalışmaları bulunmaktadır[5]. Bu tip gelişmiş kontrol mekanizmaları türbine aşırı yük binmesini engellediği gibi sistemin performansını ve dayanıklılığını artırmaktadır. Şekil 2-12 Rüzgar Türbinin Bileşenleri Kontrol mekanizmaları ise genellikle kanat açısı kontrolü, stall etkisi kontrolü üzerinde yoğunlaşmaktadır. Küçük ölçekli sistemlerde kullanılan yön kontrolleri yani türbinlerin rüzgarın akış yönüne dönmesi ve kanat hızlarının kontrolünde flap kullanımı büyük kapasiteli sistemlerde kullanılmamaktadır. 2.1.7.1 Kanat Açısı Kontrolü, Pitch Kontrol,Stall Kontrol Aerodinamik olarak kanatlar incelendiğinde hava akımının kaldırma etkisi yani kanatların altından ve üstünden akan hava akımları farklı zamanlarda kanadı terk ettiklerinden dolayı oluşan basınç farkı neticesinde kanat yükselmekte yada türbinlerdeki gibi dönmektedir, kanat açılarına göre basınçlar ve rüzgarın kaldırma etkisi değişmektedir. 16

Şekil 2-13 Rüzgarın Kaldırma Etkisi,[2] Kanat açılarının kontrolü bu ilke üzerine çalışmaktadır. Rüzgarın hızına göre istenen dönüş hızlarını elde etmek için kanatların açıları değiştirilmektedir. Bu sayede rüzgar hızının az olduğu anlarda kanatlar maksimum açıda açık olurken, rüzgar hızının çok arttığı ve sisteme zarar verebileceği durumlarda tamamen rüzgar yönüne paralel bir hale gelip kulenin ve türbinin zarar görmesini engellemektedir. Şekil 2-14 Kanat Açısı Kontrolü,[2] 2.1.7.2 Stall Kontrol Stall etkisi ise kanatların hava akımı ile yaptıkları açı yüzünden kanat üzerinde oluşan türbülans etkisinin kullanılarak rüzgar enerjisinin fazlasının kullanılmaması prensibi üzerine kurulmuştur. Stall kontrollü sistemler, sabit açılı yani pasif sistemlerden oluşabileceği gibi açı kontrollü sistemler gibi aktif sistemlerden oluşabilir. Sabit sistemlerde ise açı maksimum durumlar düşünerek üretim aşamasında sabitlenmiştir. Sabit sistemlerin hareketli parçalarının olmaması ve karmaşık kontrol sistemlerine ihtiyaç duymamalarıdır. Aktif sistemlerin pitch kontrollü sistemlerden tek farkı rüzgar hızı artığında açı kontrollü sistemlerde kanatların açısı yada etki açısı kaldırma etkisini azatlamak için kapanırken stall kontrollü sistemlerde stall etkisi artırmak için kanat açılar artmaktadır, aktif stall kontrollü sistemler düşük rüzgar hızlarında ise açı kontrollü sistemler gibi çalışmaktadırlar. Şekil 2-15 Stall Etkisi,[2] 17

2.1.8 Rüzgar Türbinlerinin Birbirleriyle Etkileşimleri, Enerji Üretimi ve Rüzgar Hızı Değişkenliği Rüzgar akımı, türbinin kanatlarına temas ettikten sonra hızı azalmakta ve kısmen türbülanslı bir şekilde türbini terk etmektedir. Rüzgar tarlalarının yerleşimi yapılırken türbinlerin rüzgarı karşılayacak şekilde ve ama birbirlerinden olabildiğince uzak olması istenmektedir. Diğer yandan arazinin etkili kullanımı ve türbinleri birbirine ve enerji şebekesine bağlamanın masrafları yüzünden de türbinlerin mümkün olduğunca yakın olması gerekmektedir. Temel bir kural olarak rüzgar tarlaları yada parkları kurulurken aralarında rüzgar yönüne paralel olarak 5 ile 9 rotor çapı, rüzgara dik yönde ise 3 ila 5 rotor çapı mesafede olmaları öngörülmektedir. [5]. Şekil 2-16 Rotor Çaplarına Göre Đdeal Rüzgar Tarlası Yerleşimi,[5] Bölgesel ve zamana bağlı olarak değişkenlik gösteren rüzgar hızları aynı zamanda rüzgar santrali içindeki değişik yerlerde farklılık gösterebilir, hatta rüzgar türbinleri de aynı rüzgar hızları altında değişik performanslar gösterebilir. Şekil 2-17 Rüzgar Hızlarına Göre Rüzgar Türbinin Enerji Üretimi 18

Şekil 2-18 Aynı Rüzgar Tarlasındaki Değişik Türbinlerin Eneri Üretimleri 19

3 Enerjinin Saklanması ve Kullanılması Rüzgar enerjisi sistemlerinde en önemli konu rüzgarın kontrol edilemez bir kaynak olmasıdır, dolayısı ile elde edilen gücü saklamak ve sonrasında kullanabilmek önemli bir kriterdir. Bu anlamda farklı teknolojiler mevcuttur, ancak bunlar karşılaştırdığımızda farklı zamanlar için değişik tercihler ve seçimler yapmak gerekebilir. En uygun kararı vermek için teknolojileri yakından takip etmek ve güncel tutmakta fayda vardır. Şekil 3-1 Kurulu Kapasiteye Göre Enerji Saklama Yöntemleri [11] Belli başlı teknolojiler ve özelliklerine gelirsek, [12] 3.1 Isıl Depolama: Isıl depolama birçok şekillerde olabilir. Bunlar su ısıtma, çakıl taşı ve taşların izole bir tank içinde ısıtılması veya daha önceki durumlarına dönerken aldıkları ısıyı geri verebilen maddelerin eritilmesi şeklinde olabilir. Depolanan ısı daha sonra ortam ısıtılmasında kullanılır. 3.2 Su Pompalama: Bazı hidrolik güç tasarımları için kullanılan bu sistem rüzgar enerji dönüşüm sistemleri için şimdiye kadar hiç kullanılmamıştır. Su yüksekteki bir tanka veya reservuara pompalanır ve 20

daha sonra enerji ihtiyacı olduğunda bir türbini döndürmek için kullanılabilir. Verimliliği %60 ile %80 arasındadır. 3.3 Atalet Depolama: Hızla dönen volanlar ( fly-wheel ) ile enerji depolama yeni bir fikir değildir. Son zamanlarda karma malzemelerden ( metal + polyester + reçine ) volanlar yapılmıştır. Bununla birlikte enerji depolama olanakları sınırlı kalmıştır. Çünkü belli bir dönme hızının ötesinde volan parçalanabilmektedir. Magnetik yataklar üzerine yerleşmiş 15.000 d/d hızla dönen bir volana 24 saat süreyle 400 WH / kg lık depolama yapmak kurumsal olarak mümkündür. Sistemin verimi ( yeniden depolanan enerji / tüketilen enerji ) mükemmeldir. Yaklaşık % 80 dir. Şekil 3-2 Atalet Depolama Sistemi 3.4 Sıkıştırılmış Hava Depolama CAES: Bu depolama türünde sıkıştırılmış hava bir depoya veya kemerli bir yeraltı odasına basılır. Bu hava daha sonra mekanik enerji elde etmek amacıyla ya bir kompresöre yada içten yanmalı türbine gönderilir. Her birinin verimi sırası ile %60 ve %80 dir. 21

Şekil 3-3 Hava Depolama [11] CAES sistemlerinde doğalgaz sistemlerinin verimi artırılarak sistem kurulur. Bu sistem standart doğal gaz türbinleri %40 dan daha az doğal gaz kullanarak çalışmaktadır. 3.5 Hidrojen Depolama: Hidrojen, rüzgar türbini tarafından üretilen doğru akımla suyun elektroliz edilmesi ile elde edilir. Hidrojen daha sonra sıkıştırılır ve silindirlere, veya düşük basınçta gaz tutucularda depolanarak ısıtma, yemek pişirme veya bir motoru çalıştırmakta kullanılabilir. Diğer bir yol, sıkıştırıldıktan sonra gerektiğinde kimyasal enerjiyi elektrik enerjisine doğrudan dönüştüren yakıt hücrelerine hidrojen vermektir. Verimlilik %60 ile %70 dir. 3.6 Akümülatörler: Enerji depolamak için yaygın olarak kullanılır. En iyi bataryalar kurşun asit akümülatörlerdir. Bunlar azar azar şarj için çok uygundur. Elektriksel çıkışın miktarı, verimliliği aşağı yukarı %80 -%90, enerji %70 -%80 arasındadır. Büyük tesisler için kalın plakalı bataryalar kullanılır. Küçük tesisler için traksiyoner akümülatörler yeterlidir. Akülerin çabuk bozulmasının ana nedenleri aşırı şarj, aşırı deşarj ve uzun süre boş durumda bırakmaktır. Nikel kadmiyum bataryalar tavsiye edilmez çünkü küçük güçlerde verimleri çok düşüktür ve kurşun asit bataryalarınkinden daha azdır. Bunun yanında ne aşırı şarjdan ne de düzensiz aşırı deşarjdan etkilenmezler, kendi kendine deşarj olmazlar ve kurşun asit tipe göre soğuktan daha az etkilenirler. Belli başlı akümülatörler Li-Ion, Lityum Iyon Piller 22

Ni_Cd : Nikel Kadmiyum Piller Kurşun-Asit Aküler NaS :SodyumSülfür Aküler 3.7 Diğer sistemler: Elektrokimyasal Kapasitörler (EC), Süperiletken Manyetik Enerji Saklama (Superconducting Magnetic Energy Storage (SMES)) Metal-Hava Pilleri, Şekil 3-4 Enerji ve Güç Saklama Üniteleri Karşılaştırması [11] 23

Şekil 3-5 Enerji Saklanmasında Boyut ve Ağırlık Performansı [11] Şekil 3-6 Enerji Saklanmasında Đlk Yatırım ve Maliyet Performansı[11] 24

Şekil 3-7 Enerji Saklanmasında Model Ömrü [11] Şekil 3-8 Enerji Saklanmasında Çevrim Maliyeti [11] 25

4 Enerjinin Şebekeye Verilmesi Özellikle büyük ölçekli rüzgar çiftliklerinin ulusal elektrik enerji sistemleri işletimi üzerinde önemli etkileri olabilir. Bu nedenle rüzgar türbinlerinin şebekeye bağlantı ölçütlerinin iyi derecede etüt edilmesi gereklidir. Bu ölçütleri aşağıdaki konu başlıkları için sıralamak mümkündür: [8] 1. Frekans ve Aktif Güç Kontrolü 2. Kısa devre gücü ve gerilim değişimleri/dalgalanmaları 3. Reaktif güç kontrolü 4. Gerilim kırpışması 5. Harmonikler 6. Kararlılık 26

5 Türkiye de Rüzgar Enerjisi Türkiye coğrafi konumu ve hüküm süren iklim koşullan itibari ile rüzgar enerjisi kaynaklan bakımından, teorik olarak elektrik enerjisinin tamamını karşılayabilecek seviyededir. Ülkemiz toplamı 8000 km'yi bulan ve bunun büyük bir kısmının rüzgar enerjisi kullanılabilecek durumda bulunan sahil şeridine sahiptir. Türkiye, Avrupa'da rüzgar enerjisi potansiyeli en zengin ülkeler arasında yer almaktadır. Türkiye rüzgar bakımından zengin yöreleri olan bir ülkedir. Brüt potansiyelinin yılda 400 milyar kwh, teknik potansiyelinin ise, 120 milyar kwh olduğu düşünülmektedir. Söz konusu teknik potansiyel yıllık elektrik üretiminin 1,2 katıdır. Ancak, Türkiye genelinde 10 metre yükseklikteki rüzgar yoğunluğunun alansal ve zamansal dağılımı ile teknolojik kısıtlılıklar göz önünde tutulduğunda, güvenilir rüzgar enerjisi potansiyeli, 12 milyar kwh/yıl olarak hesaplanmaktadır. Ayrıntılı ölçümler ve yeni verilerle bu değerin artması olasıdır. 5.1 Türkiyedeki Rüzgar Modelleri 5.1.1 Günlük Rüzgarlar: a) Kıyılarda oluşanlar: Yaz mevsiminde özellikle Ege ve Akdeniz kıyılarında oluşur. Gündüz deniz, karadan sıcak olduğu için Y.B, karalar A.B durumdadır. Böylece denizden karaya rüzgar oluşur. Bunlara deniz meltemi, gece ile tersi olur. Karadan denize rüzgar eser. Bunlara kara meltemi denir. Deniz meltemlerine Ege de Đmbat denir. b) Đç kesimlerde oluşanlar: Yaz mevsiminde gündüz, soğuk olan vadilerden sıcak olan dağ yamaçlarına doğru rüzgarlar oluşur. Bunlara; vadi meltemi denir. Gece ise tersi olur. Yamaçlardan vadilere doğru rüzgar oluşur, bunlara da dağ meltemi denir. [9] 5.1.2 Yerel Rüzgarlar: Yerel rüzgarlar ülkemizin çevresindeki hava kütleleri deniz kara basınç farkından dolayı oluşur. Kış durumu: Eylül ayından itibaren Anadolu nun iç kısımları yüksek basıncın kıyı bölgelerimizde alçak basıncın etkisinde kalır. Kışın soğuk karakterli, yazında serin ve kuru olan, çoğunlukla kuzeydoğudan esen rüzgarlara poyraz denir. Yine kışın soğuk karakterli, olup, Karadeniz ve Marmara da kuzeybatıdan esen rüzgarlara karayel denir. Daha ılık ve yağışlı dönemlerde Akdeniz Ege ve Marmara da etkili olan ve güneybatıdan ese ılık rüzgara lodos denir. [9] 27

Yaz durumu: Nisan ayından itibaren, kuzeybatı Avrupa üzerinden, Basra ya doğru genel bir hava akımı oluşur. Marmara ve Ege yi etkisene alan bu rüzgarlara Etezyen adı verilir. Torosları aşan etezyen, Föhn rüzgarları oluşturur. Kıyılar iç kesimlere göre yüksek basınç oluşturduğundan, rüzgarlar oluşur. Güneyden esen sıcak ve kavurucu rüzgarlara samyeli denir. [9] Türkiyedeki rüzgâr cinsleri: Rüzgârlar estikleri yönlere göre isim alırlar. Kuzeyden esen rüzgâra kuzey rüzgârları, güneyden esene kıble, doğudan esene gündoğusu, batıdan esene günbatısı, kuzeydoğudan esene poyraz, kuzeybatıdan esene karayel, güneydoğudan esene keşişleme, güneybatıdan esene ise lodos denir. Türkiyede Marmara, Trakya, Akdeniz, Karadeniz kıyılarında genellikle kuzey ve kuzeydoğuda poyraz rüzgârları hâkimdir. Bu rüzgârlar bahar aylarında bölgelere bol miktarda yağış getirir. Đç bölgelerde kuzey ve güneyden gelen rüzgârlar hâkimdir. Güney batıdan esen lodos rüzgârları sıcak ve bunaltıcıdır. Đzmirde esen meltem rüzgârına imbat rüzgârı denir. Şekil 5-1 Türkiye Rüzgar Haritası,[4] Türkiye'nin teorik olarak hesaplanan potansiyeli 100000 MW üzerindedir. Son yapılan hesaplamalara göre ekonomik potansiyel 55000 MW dolaylarında hesaplanmıştır [4]. Bu potansiyelin ortalama kapasite kullanım oranları % 35 civarındadır. Diğer bir deyişle yılda ortalama 3000 saat enerji üretimim mümkün olabilecektir. Bu rakamlar, rüzgar enerjisi potansiyelinin Türkiye için çok önemli olduğunu göstermektedir. kullanması gereken önemli bir olduğunu göstermektedir. Fakat rüzgar enerjisinin mevcut olan enterkonnekte sistemine bağlanması en büyük darboğaz olarak görülmektedir. Şebekenin rehabilitasyonu ve yönetimi hayati önem arz etmektedir. 28

Tablo 5-1 Kurulu Rüzgar Santralleri Đşletmedeki Lisanslı Rüzgar Santralları Mevkii Şirket Kurulu Güç (MW) Đzmir-Çeşme Alize Enerji Elektrik Üretim A.Ş. 1,50 Çanakkale-Đntepe Anemon Enerji Elektrik Üretim A.Ş. 30,40 Manisa-Akhisar Deniz Elektrik Üretim Ltd. Şti. 10,80 Çanakkale-Gelibolu Doğal Enerji Elektrik Üretim A.Ş. 14,90 Manisa-Sayalar Doğal Enerji Elektrik Üretim A.Ş. 34,20 Đstanbul-Çatalca Ertürk Elektrik Üretim A.Ş. 60,00 Đzmir-Aliağa Đnnores Elektrik Üretim A.Ş. 42,50 Đstanbul-Gaziosmanpaşa Lodos Elektrik Üretim A.Ş. 24,00 Đzmir-Çeşme Mare Manastır Rüzgar Enerjisi Santralı San. ve Tic. A.Ş. 39,20 Đstanbul-Hadımköy Sunjüt Sun i Jüt San. ve Tic. A.Ş 1,20 Đstanbul-Silivri Teperes Elektrik Üretim A.Ş. 0,85 Balıkesir-Bandırma Yapısan Elektrik Üretim A.Ş. 30,00 Balıkesir-Şamlı Baki Elektrik Üretim Ltd. Şti. 90,00 Muğla-Datça Dares Datça Rüzgar Enerji Santralı Sanayi ve Ticaret A.Ş. 28,80 Hatay-Samandağ Deniz Elektrik Üretim Ltd. Şti. 20,00 Aydın-Didim Ayen Enerji A.Ş. 31,50 Çanakkale-Ezine Alize Enerji Elektrik Üretim A.Ş. 20,80 Balıkesir-Susurluk Alize Enerji Elektrik Üretim A.Ş. 18,90 Osmaniye-Bahçe Rotor Elektrik Üretim A.Ş. 35,00 Đzmir-Bergama Ütopya Elektrik Üretim Sanayi ve Ticaret A.Ş. 15,00 Đzmir-Çeşme Mazı-3 Rüzgar Enerjisi Santrali Elektrik Üretim A.Ş. 22,50 Balıkesir-Bandırma Akenerji Elektrik Üretim A.Ş. 15,00 Balıkesir-Bandırma Borasco Enerji ve Kimya Sanayi ve Ticaret A.Ş. 45,00 Manisa-Soma Soma Enerji Elektrik Üretim A.Ş. 34,20 Hatay-Belen Belen Elektrik Üretim A.Ş. 15,00 Tekirdağ-Şarköy Alize Enerji Elektrik Üretim A.Ş. 28,80 KAPASĐTE TOPLAMI 710,05 Đşletmedeki Yap-Đşlet-Devret Rüzgar Santralları Mevkii Şirket Kurulu Güç (MW) Đzmir-Çeşme Ares Alaçatı Rüzgar Enerjisi Sant. San. ve Tic. A.Ş. 7,20 Çanakkale-Bozcaada Bores Bozcaada Rüzgar Enj. Sant. San. ve Tic. A.Ş. 10,20 KAPASĐTE TOPLAMI 17,40 ĐŞLETMEDEKĐ TOPLAM KAPASĐTE 727,45 29

Türkiye'de 2009 yılı verilerine göre rüzgar enerjisi kurulu gücü 727 MW değerindedir. [3]. Ancak bu değer ülkemizin teknik potansiyeli göz önüne alındığında çok düşük bir değerdir. Avrupa'da elektrik enerjisi planlamalarında, enerjinin şu an % 8, 2030 yılında ise %10'unun yenilenebilir enerji kaynaklarından karşılanılması hedeflenmektedir. Benzer yaklaşımla Türkiye'nin hedefi, toplam kurulu gücünü 25000 MW'a çıkarmak olmalıdır. 5.2 Rüzgar Enerji Atlası Şekil 5-2 REPA Atlası REPA, Türkiye coğrafyasının tüm kara ve deniz alanlarını kapsayacak şekilde üç ayrı nümerik hava analiz modelinin uzun yıllara ait gerçekleşmiş meteorolojik parametrelerle geriye doğru çalıştırılması sonucu üretilmiş 200mx200m çözünürlüğe sahip ileri tekniklerle gerçekleştirilmiş bir rüzgar atlasıdır. REPA, Türkiye coğrafyası üzerinde 200mX200m lik alana sahip tüm noktalarda rüzgar kaynak bilgilerine erişim sağlanmasına imkan tanımaktadır. REPA; rüzgar enerjisi sektörü aktörleri, yatırımcılar, danışmanlar, planlamacılar, üniversiteler ve rüzgarla doğrudan veya dolaylı olarak ilgisi olan tüm kişi ve kurumlar için faydalı olacağı düşünülmektedir. Özellikle rüzgar enerjisi yatırımı yapmak isteyen yatırımcıların gereksinimleri dikkate alınarak; rüzgar kaynak bilgileri değişik tematik haritalarla entegre edilerek zaman ve maddi tasarruf sağlanması öngörülmüştür. 30

REPA, küresel atmosferik sirkülasyon modeli, orta-ölçekli sayısal hava analiz modeli ve mikro-ölçekli rüzgar akış modeli kullanılarak üretilen rüzgar kaynak bilgilerinin verildiği Rüzgar Enerjisi Potansiyel Atlası dır. Bu atlas yardımıyla Türkiye genelinde 200 m x 200 m çözünülürlüğünde; * 30, 50, 70 ve 100 m yüksekliklerdeki yıllık, mevsimlik, aylık ve günlük rüzgar hız ortalamaları, * 50 ve 100 m yüksekliklerdeki yıllık, mevsimlik ve aylık rüzgar güç yoğunlukları, * 50 m yükseklikteki yıllık kapasite faktörü, * 50 m yükseklikteki yıllık rüzgar sınıfları, * 2 ve 50 m yüksekliklerdeki aylık sıcaklık değerleri, * Deniz seviyesinde ve 50 m yüksekliklerdeki aylık basınç değerleri öğrenilebilmektedir. 31

6 Kısaca Maliyetler Rüzgar enerjisi sistemlerinde maliyetleri iki ana başlıkta toplayabiliriz 1. Kuruluş Maliyetleri a. Türbin maliyeti b. Bölge çalışmaları ve şebeke bağlantısı c. Yapım esnasındaki faiz d. Proje geliştirme ve fizibilite çalışmaları e. Mühendislik 2. Yıllık Maliyetler a. Parça ve işçilik b. Sigorta c. Risk/arıza maliyeti d. Arazi kiralama e. Mülkiyet vergisi f. Đletim hattı bakımı g. Genel muhtelif giderler 32

7 Teşvikler ve Yatırım Esasları Yenilenebilir enerjiler konusunda en yol haritasına bakılırsa değişik finansman modelleri mevcuttur, bu modellerin büyük çoğunluğu ekonomik açıdan güçlü devletler ve kaynaklarca sağlanmaktadır. Genel finansman modelleri yenilenebilir enerjilerin süresi düşünüldüğünde her zaman geçerli olmayabilir Şekil 7-1 Genel Yatırım Kaynakları [14] Şekil 7-2 Yenilenebilir Enerji Yatırım Modelleri 33

Şekil 7-3 Kaynaklarına Göre Yenilenebilir Enerji Yatırımları Şekil 7-4 Yatırım Modellerine Göre Yatırımların Dağılımı 34

Şekil 7-5 Yatırım Modellerine göre Yenilenebilir Enerji Yatırımları 7.1 Duran Varlıklar Finansmanı Asset Finance Yatırımlar yapılırken risk ve geri ödeme modelleri önemli bir unsurdur burada Duran Varlıklar Finansmanı 7.2 Birleşme ve Satınalma-devralma Mergers and Aquisitions Birleşme ve satınalma devralma modelinde büyük firmalar küçük ve dinamik firmaları satın alarak daha büyük hamle yapabilmek için onlara gerekli finansmanı sağlarlar, veya küçük firmalar bir araya gelerek daha güçlü bir konsorsyum oluştururlar. 2008 yılında Türkiye'de elektrik, doğalgaz ve petrol alanında 19 adet birleşme ve satın alma gerçekleşirken, bu işlemlerde ortaya çıkan toplam tutar son yıllardaki en yüksek seviye olan 2007 yılındaki 1,22 milyar dolarlık değerin 4 katından fazla artarak 6,6 milyar dolara ulaştı. 2006 yılındaki TÜPRAŞ özelleştirmesi dışarıda tutulduğunda, geçtiğimiz 3 senedeki birleşme ve satın alma işlemlerinin hacmi ortalama 1 milyar dolar civarında seyrederken 2008 yılındaki bu rekorla enerji sektörü büyük bir sıçramaya sahne oldu 7.3 Risk Sermayesi-Girişim Sermayesi Venture Capital & Private Equity VC/PE Risk sermayesi ve Girişim Sermayesi terimleri bazen birbirlerinin yerine kullanılıyor; ancak bu iki yatırımcı türü birbirinden farklıdır. Risk sermayesi yatırımcıları genellikle bir şirkete kuruluş (start-up) aşamasında yatırım yaparken; girişim sermayesi yatırımcıları olgunlaşmış ve faaliyetine devam eden bir şirkete yatırım yapar. Girişim sermayesi yatırımcıları genellikle fikirlere veya erken aşamadaki bir işletmeye yatırım yapmazlar. Bir yatırım yapmayı 35

düşünmeden önce, şirketin 3-10 yıllık operasyonu kapsayan iyi ve kanıtlanmış bir geçmişi olmasını beklerler. Öte yandan risk sermayesi yatırımcıları, bir fikre başlangıç sermayesi sağlayabilir veya 1-3 yıllık şirketlere büyümesi için yatırım yapabilir. Yine de, bu tanımlar arasında keskin bir ayrım yoktur. Girişim sermayesi aynı zamanda satın almalar (buy-out) için de kullanılmaktadır. Yatırımcılar, bir nedenden dolayı tam potansiyelini gerçekleştiremeyen bir şirketin kontrolünü ele geçirir, onu yeniden yapılandırır ve birkaç yıllığına yönetirler; daha sonra bu şirketi stratejik bir alıcıya satarlar veya yüksek getirilerle halka açarlar. Son zamanlarda bu satın almalar sermaye enjeksiyonundan daha çok yüksek miktarlarda borçla yapılmaktadır. Yatırımcılar şirketleri mali kuruluşlardan elde ettikleri krediler artı biraz sermaye kullanarak satın almaya çalışmaktadır. Alınan şirketi genellikle teminat olarak kullanmaktadırlar. Bunlar borçlanarak satın alma (leveraged buy-out) olarak, finansman türü ise satın alım finansmanı olarak adlandırılır. Girişim sermayesi dünyası aşağıdaki gibi işlemektedir: fonların kaynağı genellikle alım gücü yüksek yatırımcılar, emeklilik fonları, sigorta şirketleri ve belirli bir dereceye kadar bankalardır. Bu kişiler ve kuruluşlar genellikle fonlarının küçük bir kısmını girişim sermayesi varlık sınıfına tahsis eder ve bu miktarı yüksek getirili yatırımlar yapmaları için deneyimli yatırım yönetimi şirketlerine verirler. Bu şirketler, yatırımcılarının istekleri doğrultusunda yüksek getirili yatırım fırsatları ararlar. Yatırımcılar paralarını belirli bir sektöre veya sektörlere (örn., telekom, IT, imalat), belirli bir bölgeye (örn., Orta ve Batı Avrupa) veya arzuladıkları getiriyi sağlayacak herhangi bir fırsata aktarır. Fonlar yatırımcılardan genellikle belirli bir süreliğine toplanır (fund raised) ve bunların belirli bir zaman aralığı içinde bir yatırıma aktarılması (fund invested) ve bu yatırım tercihinden çıkış yapılması gerekir. Yatırım yönetimi şirketleri getirilerini fon yönetiminden sağlar; bu da fon büyüklüğüne göre yıllık %1,5-2 aralığındadır; ayrıca fonun getirisinden de genellikle %20 komisyon alırlar. Bu paya taşıma (carry) denir. 7.4 Karbon Piyasası ve Finansı Kyoto Protokolü, çeşitli mekanizmaları devreye sokarak 2012 yılına kadar Sera Gazları (SG) salımında indirimler yaptırmayı öngörüyor (Taraf ülkeler emisyon miktarını 1990 yılına göre %5.2 düşürmekle yükümlüdürler). Protokolde üç ana mekanizma var. Temiz kalkınma mekanizması, emisyon ticareti ve ortak uygulama mekanizması... 36

Emisyon ticareti ya da karbon ticareti bu mekanizmalardan birisi. Yeni bir kavram ve ülkemizde de henüz fazla bilinmiyor. Halbuki en kısa sürede iyi öğrenilmesi gereken bir konu. Đtalya da yapılan son G-8 zirvesinde ise bu oranın %2 gibi oranlara çekilmesi kabul edilmişti. Çözüm, ya emisyon miktarları düşürülecek, ya karbon emisyonu kotası alınacak veya da gelişmekte olan ülkelerde temiz enerji yatırımlarına geçilecek. TÜĐK, Sera Gazı Emisyon Envanteri ne göre Türkiye de toplam sera gazı emisyonu, 1990 yılındaki 170.1 milyon ton karbondioksit eşdeğerinden, 2005 yılında 312.4 milyon ton karbondioksit eşdeğerine yükseldi. Türkiye nin, BM ye sunduğu 1. Ulusal Đklim Değişikliği Raporu na göre; Türkiye, 1990 da 140 milyon, 2004 te ise 242 milyon ton karbondioksit gazını (CO2) atmosfere salmış durumda... Kişi başına düşen karbondioksit gazı (C02) emisyon miktarı ise yaklaşık rakamlarla AB ülkelerinde 7.5 ton, dünya ortalaması 4 ton iken, Türkiye de ise 3.6 ton olarak gerçekleşiyor. Karbon salınımı dünya ortalamasına yakın olan ülkemizde emisyonun hızla arttığı gözleniyor. Emisyonun düşük olması karbon ticareti yapmak ve döviz kazanmak imkánı sunuyor. Şekil 7-6 Ülkelerin Karbon Emisyon Đhtiyaçları 37

8 Satış Fiyatları Yönetmeliği Enerji Piyasası Düzenleme Kurumundan : KURUL KARARI Karar No : 1893/2 Karar Tarihi : 24.12.2008 Enerji Piyasası Düzenleme Kurulunun 24/12/2008 tarihli toplantısında; 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanununun 13 üncü maddesine göre; 18 Mayıs 2005 tarihli ve 25819 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 5346 sayılı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına Đlişkin Kanun gereğince Kurumumuzca hesap edilmesi gereken ve Elektrik Piyasası Kanunun 3 üncü maddesinin 1 inci fıkrasının (c) bendinin (3) numaralı alt bendinin ikinci paragrafı gereği dağıtım lisansı sahibi tüzel kişilerin sahibi olduğu veya iştirak ilişkisinde bulunduğu üretim şirketi veya şirketlerinden ülke ortalama elektrik toptan satış fiyatını geçmeyecek fiyattan elektrik enerjisi satın alabilmelerine referans olabilecek 2008 yılına ait Türkiye Ortalama Elektrik Toptan Satış Fiyatının; 2008 yılı TETAŞ alış ve satış fiyatları ve miktarları, EÜAŞ satış fiyatı ve miktarı, DUY kapsamında verilen 0 ve 1 kodlu yük alma ve yük atma talimat tutar ve miktarları ile enerji açık ve fazla tutar ve miktarları, özel şirketler arası ikili anlaşmalar ve perakende satış lisansına sahip dağıtım şirketlerinden elektrik enerjisi alan iletim sistemi kullanıcısı tüketicilere uygulanan fiyat dikkate alınarak 12,82 Ykr/kWh olarak belirlenmesine, karar verilmiştir. 38

9 Kültür ve Tabii Varlıkların Korunması ile ilgili Maddeler 9.1 İlke Kararları Toplantı No. ve Tarihi : 64 20.07.2001 Karar No. ve Tarihi : 688 20.07.2001 Dünyada çevreyi olumsuz etkilemeyecek kaynaklardan yararlanmanın küresel ölçekte çevrenin korunabilmesi için giderek önem kazandığı bir süreçte, dünyada olduğu gibi Türkiye'de de rüzgar enerjisi santrallerinin yapımının prensip olarak uygun görüldüğüne, genelde desteklenmesi ve özendirilmesi politikası kapsamında; Doğal sit alanlarında, rüzgar enerjisi santralleri yapılacak yerlerin özellikleri ve konumları, alana ilişkin daha önce alınmış koruma kurulu kararları, ilgili kamu kurum ve kuruluşları görüşleri, gözönüne alınarak koruma kurullarınca değerlendirilebileceğine, karar verildi. 9.2 Arkeolojij Sitler ile ilgili karar Toplantı No. ve Tarihi : 60 5.11.1999 Karar No. ve Tarihi : 658 5.11.1999 Toplantı Yeri ANKARA ĐLKE KARARI ARKEOLOJĐK SĐTLER, KORUMA VE KULLANMA KOŞULLARI Arkeolojik Sitler, Koruma ve Kullanma Koşullarına ilişkin 14.7.1998 gün ve 594 sayılı ilke kararı, uygulamada çıkan sorunlar, mevzuatla çelişen hususlar ve Danıştay 6. Dairesinin 11.11.1997 gün ve 1996 / 3313 esas, 1997 / 4875 sayılı kararı gözönüne alınarak aşağıdaki şekilde düzenlenmiştir. Arkeolojik Sit: Đnsanlığın varoluşundan günümüze kadar ulaşan eski uygurlıkların yer altında, yer üstünde ve su altındaki ürünlerini, yaşadıkları devirlerin sosyal, ekonomik ve kültürel özelliklerini yansıtan her türlü kültür varlığının yer aldığı yerleşmeler ve alanlardır. Arkeolojik Sitlerde Koruma ve Kullanma Koşulları: Bu bölümde yapılan derecelendirme arkeolojik sitlerin taşıdıkları önem ve özelliklerinin yanısıra, alanda uygulanacak koruma ve kullanma koşullarını kapsar. 1) I. Derece Arkeolojik Sit: Korumaya yönelik bilimsel çalışmalar dışında aynen korunacak sit alanlarıdır. Bu alanlada, kesinlikle hiçbir yapılaşmaya izin verilmemesine, imar planlarında aynen korunacak sit alanı olarak belirlenmesine, bilimsel amaçlı kazıların dışında hiçbir kazı yapılamayacağına, ancak; 39

a) Resmi ve özel kuruluşlarca zorunlu durumlarda yapılacak alt yapı uygulamaları için müze müdürlüğünün ve varsa kazı başkanının görüşüyle konunun koruma kurulunda değerlendirilmesine, b) Yeni tarımsal alanların açılmamasına, yalnızca sınırlı mevsimlik tarımsal faaliyetlerin devam edebileceğine, koruma kurullarınca uygun görülmesi halinde seracılığa devam edilebileceğine, c) Höyük ve tümülüslerde toprağın sürülmesine dayanan tarımsal faaliyetlerin kesinlikle yasaklanmasına, ağaçlandırmaya gidilmemesine, yalnızca mevcut ağaçlardan ürün alınabileceğine, d) Taş, toprak, kum vb. alınmamasına, kireç, taş, tuğla, mermer, kum, maden vb. ocakların açılmamasına, toprak, curuf, çöp, sanayi atığı ve benzeri malzeme dökülmemesine, e) Bu alanlar içerisinde yer alan ören yerlerinde gezi yolu düzenlemesi, meydan tanzimi, açık otopark, WC, bilet gişesi, bekçi kulübesi gibi ünitelerin koruma kurulundan izin alınarak yapılabileceğine, f) Bu alanlar içerisinde bulunan ve günümüzde halen kullanılan umuma açık mezarlıklarda sadece defin işlemlerinin yapılabileceğine, g) Taşınmaz kültür varlıklarının mahiyetine tesir etmeyecek şekilde ilgili koruma kurulundan izin almak koşuluyla birleştirme (tevhit) ve ayırma (ifraz) yapılabileceğine, 2) II. Derece Arkeolojik Sit: Korunması gereken, ancak koruma ve kullanma koşulları koruma kurulları tarafından belirlenecek, korumaya yönelik bilimsel çalışmalar dışında aynen korunacak sit alanlarıdır. Bu alanlarda, yeni yapılaşmaya izin verilmemesine, ancak; a) Günümüzde kullanılmakta olan tescilsiz yapıların basit onarımlarının yürürlükteki ilke kararı doğrultusunda yapılabileceğine, b) I. derece arkeolojik sit koruma ve kullanma koşullarının a,b,c,ç,d,e,f, maddelerinin geçerli olduğuna, 3) III. Derece Arkeolojik Sit: Koruma - kullanma kararları doğrultusunda yeni düzenlemelere izin verilebilecek arkeolojik alanlardır. Bu alanlarda, a) Geçiş dönemi yapılanma koşullarının belirlenmesine, Geçiş dönemi yapılanma koşullarının belirlenmesinde; - Öneri yapı yoğunluğunun, mevcut imar planı ile belirlenmiş yoğunluğu aşmamasına, - Alana gelecek işlevlerin uyumuna, - Gerekli alt yapı uygulamalarına, - Öneri yapı gabarilerine, 40

- Yapı tekniğine ve malzemesine, Mevcut ve olası arkeolojik varlıkların korunması ve değerlendirilmesini sağlayacak bir biçimde çözümler getirilmesine, b) Varsa onaylı çevre düzeni ve nazım plan kararları ile yerleşime açılmış kesimlerinde arkeolojik değerlerin korunmasını gözeterek, koruma amaçlı imar planlarının yapılmasına, c) Bu ilke kararının alınmasından önce Koruma Amaçlı Đmar Planı yapılmış yerlerde planın öngördüğü koşulların geçerli olduğuna. d) Bu alanlarda, belediyesince veya valilikçe inşaat izni verilmeden önce, ilgili müze müdürlüğü uzmanları tarafından sondaj kazısı gerçekleştirilerek, sondaj sonuçlarının bu alanlarla ilgili, varsa kazı başkanının görüşleriyle birlikte müze müdürlüğünce koruma kuruluna iletilip kurul kararı alındıktan sonra uygulamaya geçilebileceğine, e) III. Derece arkeolojik sit alanı olarak belirlenen arkeolojik sit alanlarında koruma kurullarının, sondaj kazısı yapılacak alanlara ilişkin genel sondaj kararı alabileceğine, f) Taşınmaz kültür varlıklarının mahiyetine tesir etmeyecek şekilde ilgili koruma kurulundan izin almak koşuluyla birleştirme (tevhit) ve ayırma (ifraz) yapılabileceğine, g) Bu alanlarda, taş, toprak, kum vb. alınmasına, kireç, taş, tuğla, mermer, kum, maden vb. ocaklarının açılmamasına, toprak, curuf, çöp, sanayi atığı ve benzeri malzemenin dökülmemesine, h) Ülke enerji üretimine getireceği katkı ve kamu yararı doğrultusunda bu alanlarda koruma kurulunca uygun görülmesi halinde rüzgar enerji santralları yapılabileceğine, i) Sit alanlarındaki su ürünleri üretim ve yetiştirme tesislerine ilişkin yürürlüktesi ilke kararının geçerli olduğuna, 4) Kentsel Arkeolojik Sitler: Arkeolojik sitlerle, 2863 sayılı Yasanın 6. Maddesinde tanımlanan korunması gerekli taşınmaz kültür varlıklarını içeren ve aynı yasa maddesi gereği korunması gerekli kentsel dokuların birlikte bulunduğunu alanlardır. a) Bu alanlarda, arkeolojik değerlerin sağlıklı ve kapsamlı envanter çalışmasının yapılmasına, bu çalışma sonucunda hazırlanacak planlar onanmadan, parsel ölçeğinde uygulamaya geçilmemesine, Planlama çalışmaları sırasında; - Alana gelecek işlevlerin uyumuna, - Günümüz koşullarının gerektirdiği altyapı hizmetlerinin proje aşamasından itibaren kültür katmanına zarar vermeyecek ve toprak kullanımını en alt düzeyde tutacak biçimde ele alınmasına, - Öneri yapı gabarileri ile yapı tekniği ve malzemesinin geleneksel doku ile uyumuna özen gösterilmesine, 41

b) Bu alanlarda mevcut yıkıntı temeller üzerine, o temellerin ait olduğu eski yapı, korunması gerekli kültür varlığı niteliği taşıyorsa, ayrıca içinde bulunduğu sitin tarihsel kimliğinin yeniden canlandırılmasına önemli bir katkı yaratıyorsa yapıya ait eski bilgi, resim, gravür, fotoğraf, anı belgeleri vb. dokümanlarla restitüe edilebileceği ilgili koruma kurulunca kabul edildikten sonra restitüsyon projesi düzenlenerek ve kurulca onaylanarak, eski yapının yeniden ihya ediledilebileceğine, c) Tek yapı ölçeğindeki korunması gerekli kültür varlığı niteliği taşıyan yapı ve yapı kalıntılarının rölöve ve restorasyon projelerinin koruma kurulunca onanması koşulu ile onarılıp kullanılabileceğine, yasa kapsamı dışında kalan taşınmazların ise yürürlükteki ilke kararında belirtilen esaslar kapsamında basit onarımlarının yapılabileceğine, 14.7.1998 gün ve 594 sayılı ilke kararının iptaline karar verildi. 42

10 YEK Başvurusunda İstenen Belgeler 10.1 Kanunun 6ncı Maddesi Kapsamındaki Uygulamalardan Yararlanma Amaçlı YEK Belgesi A. Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına Đlişkin Kanunun (Kanun) 6 ncı maddesi kapsamındaki uygulamalardan yararlanmak amacıyla yapılacak YEK Belgesi başvurularında istenecek bilgi ve belgeler listesi: a) Lisans numarası, b) Üretimin yapılacağı dönem, c) Üretim döneminde yapılması öngörülen elektrik enerjisi üretimi, d) Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezinden alınan kayıt numarası, e) Daha önce Kanun kapsamındaki uygulamalardan yararlanıp yararlanılmadığı, f) Hibrid tesisler için yapılan başvurularda; yenilenebilir enerji kaynaklarından yapılması öngörülen elektrik enerjisi üretim miktarı ile kullanılan diğer yakıtlara ilişkin tüketim miktarı. 10.2 Kaynak Türünün Belirlenmesi Amaçlı YEK Belgesi A. Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına Đlişkin Kanun (Kanun) kapsamında kaynak türünün belirlenmesi amaçlı YEK Belgesi başvurularında istenecek bilgi ve belgeler listesi: a) Lisans numarası, b) Üretimin yapıldığı dönem, c) Üretim döneminde yapılan elektrik enerjisi üretimi, d) Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezinden alınan kayıt numarası, e) Daha önce Kanun kapsamındaki uygulamalardan yararlanıp yararlanılmadığı, f) Hibrid tesisler için yapılan başvurularda; yenilenebilir enerji kaynaklarından yapılan elektrik enerjisi üretim miktarı ile kullanılan diğer yakıtlara ilişkin tüketim miktarı. 43

11 Elektrik Piyasasında 2010 Yılı Lisans Bedelleri 28 AĞUSTOS 2009 TARĐHLĐ VE 27333 SAYILI RESMĐ GAZETDE YAYINLANMIŞTIR. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumundan: KURUL KARARI KARAR NO:2218 KARAR TARĐHĐ: 21/08/2009 Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu nun 21/08/2009 tarihli toplantısında; Elektrik Piyasasında 2010 yılında uygulanacak olan lisans alma, yıllık lisans, lisans yenileme, lisans tadili ve lisans sureti çıkartma bedellerine ilişkin olarak aşağıdaki Karar alınmıştır. Madde 1-04.08.2002 tarihli ve 24836 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliğinin 12 nci maddesi uyarınca 2010 yılında uygulanacak olan lisans alma, yıllık lisans, lisans yenileme, lisans tadili ve lisans sureti çıkartma bedelleri aşağıdaki şekilde belirlenmiştir. a) Üretim faaliyeti: (1) Lisans alma bedeli: Kurulu güç değeri, P(MW) 0 < P 1 MW 1.100 (binyüz)tl 1 < P 5 MW 2.750 (ikibinyediyüzelli)tl 5 < P 10 MW 5.500 (beşbinbeşyüz)tl 10 < P 25 MW 11.000 (onbirbin)tl 25 < P 50 MW 16.500 (onaltıbinbeşyüz)tl 50 < P 100 MW 27.500 (yirmiyedibinbeşyüz)tl 100 < P 250 MW 55.000 (ellibeşbin)tl 250 < P 500 MW 82.500 (seksenikibinbeşyüz)tl 500 < P 1000 MW 165.000 (yüzaltmışbeşbin)tl P > 1000 MW 275.000 (ikiyüzyetmişbeşbin)tl (2) Yıllık lisans bedeli: Üretimi yapılan kwh başına 0,002 (sıfırtambindeiki) Kr. (3) Lisans yenileme bedeli: Lisans alma bedelinin %50 si. (4) Lisans Tadili: Kurulu güç artışlarında oluşan yeni kurulu güç değerinin tadil öncesi değer aralığını aşması halinde, tadil öncesi değer aralığına karşılık gelen yürürlükteki lisans alma bedeli ile yeni değer aralığına karşılık gelen lisans alma bedeli arasındaki fark kadar, değer aralığının aşılmadığı hallerde ve diğer tadillerde 1.100 (binyüz)tl (Bu hükmün yerli ve yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesislerine uygulanmasında, hesaplanan lisans tadil bedelinin % 1 i dikkate alınır. Ancak bu bedel 1.100 (binyüz) TL den az olamaz.) 44