Balayı bitti, yeni bir dönem başladı Mayıs ayında başlayan türbülansın nedenleri ve muhtemel sonuçları 1 Haziran 2006 Emin Öztürk
2002-2005 döneminin kısa özeti Büyüme performansı çok iyi (ortalama %7.8) Maliye politikası başarılı; borç yapısında son derece olumlu gelişmeler oldu Enflasyon tek hanelere düştü Nominal faiz %13.5, reel faiz ise %5 civarına kadar düştü Görünürdeki en büyük olumsuzluk: Cari işlemler açığı büyüdü ve 2005 yılında milli gelirin %6.4 üne ulaştı
Enflasyon cephesi Enflasyonun inmesinde kur etkili oldu Son dönemdeki yatay seyir dikkat çekici % 80.00 Yıllık TÜFE Enflasyonu ve Reel Döviz Kuru Endeksi 60.00 TÜFE Enflasyonu 40.00 20.00 0.00-20.00 Reel Döviz Kuru Endeksi (12 aylık hareketli ortalamaların yıllık % değişimi) -40.00 01/02 04/02 07/02 10/02 01/03 04/03 07/03 10/03 01/04 04/04 07/04 10/04 01/05 04/05 07/05 10/05 01/06 04/06
Mali Performans ve Borç Yapısı 2005 yılında bütçe açığı/gsyih oranı %2 ye düştü Bu düşüşün bir nedeni faiz dışı fazla performansıydı İkinci neden ise sermaye girişleri ve olumlu beklentiler sayesinde faiz yükünün hızla düşmesiydi Mali performans ve borç yapısı GSYİH'nın yüzdesi olarak 2001 2002 2003 2004 2005 Bütçe dengesi -16.3-14.4-11.2-7.0-2.0 Bütçe faiz dışı dengesi 6.7 4.2 5.1 6.1 7.4 Bütçe faiz harcamaları 23.0 18.7 16.3 13.1 9.4 Brüt iç borç stoku 70.3 55.8 56.0 54.3 50.2 Brüt dış borç stoku 36.0 36.9 26.7 22.8 18.7 Toplam brüt borç stoku 106.4 92.7 82.7 77.1 68.9 Net borç stoku 89.5 77.8 69.8 63.2 55.8
Ekonominin dış dengesi Cari açık endişe verici bir düzeye ulaştı Büyüyen cari açığa rağmen Türk lirasının değerlenmesinin nedeni sermaye girişleri Ödemeler Dengesi Özeti Milyar USD Son 12 ay 2001 2002 2003 2004 2005 Mart 2006 Cari işlemler dengesi 3.4-1.5-8.0-15.6-23.1-25.5 Sermaye hareketleri dengesi -14.6 1.2 7.2 17.7 43.8 50.4 Net hata ve noksan -1.8 0.1 4.9 2.3 2.4 2.9 Döviz rezervindeki değişim -12.9-0.2 4.1 4.3 23.2 27.8
Büyüme, cari açık ve reel kur ilişkisi % Değişim 20.00 15.00 10.00 5.00 0.00-5.00-10.00-15.00 Cari açık ile büyüme ve reel kur ilişkisi GNP Büyüme [sol eksen] Cari Açık/GNP [sol eksen] Reel Kur [sağ eksen] 170 160 150 140 130 120 110 100 90 Reel Kur (1995=100) -20.00 80 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Son 4 yılın başarısı nasıl mümkün oldu? Dış etkenler sanıldığından çok daha önemli Global disinflation (petrol ve emtia fiyat artışlarına rağmen) (Çin + Hindistan etkisi ve teknolojik gelişmelerin katkısı) Global likidite bolluğu ve risk iştahındaki artış Sermaye girişlerinin faizleri düşürmesi ve böylece Yatırım ve tüketimin finansmanının kolaylaşması Kamu sektörü iç borç dinamiğinin düzelmesi Sermaye girişlerinin TL yi güçlendirmesi ve böylece Enflasyonun düşmesi Üreticilerin rekabet ve verimlilik artışına zorlanması Kamu sektörü dış borç dinamiğinin düzelmesi
50000 45000 40000 35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000 Dış etkenlerin önemine bir örnek (Brezilya ve Türkiye borsa performansları) İMKB 100 BOVESPA 7/2/2001 1/2/2002 7/2/2002 1/2/2003 7/2/2003 1/2/2004 7/2/2004 1/2/2005 7/2/2005 1/2/2006 1/2/2001
Son 4 yılın başarısı nasıl mümkün oldu? Başarının arkasındaki iç etkenler Politik istikrar Geçmiş standartlara göre daha az popülizm Bütçe disiplini Yapısal reformlar Hem iç disipline katkı yapan ve hem de Türkiye yi uluslararası yatırımcılar nezdinde öne çıkaran iki önemli çıpa: IMF Avrupa Birliği
Son aylarda hem dış piyasaların havası hem de Türkiye nin görüntüsü bozuldu Önde gelen 3 merkez bankasının faiz arttırma ve likiditeyi azaltma politikası sürüyor Enflasyonun inişi durdu, son aylarda artış var; kurdaki artışın enflasyona yansıması bekleniyor Mali disiplinde gevşeme işaretleri var Cari işlemler açığı uzunca bir zamandır endişe kaynağıydı Danıştay cinayeti ve takip eden olaylar politik risk algılamasını arttırdı; ayrıca seçimlerin yaklaştığı artık dikkate alınıyor
Görünümdeki bozulmanın yansıması 5.50 ABD 10 yıllık tahviline göre getiri farkları (%) 0.90 5.00 4.50 Macaristan 2011 (Sağ) 4.00 3.50 0.65 3.00 2.50 Türkiye 2030 (Sol) 2.00 1.50 Brezilya 2040 (Sol) 0.40 01.12.05 04.05.05 06.15.05 09.14.05 12.02.05 02.27.06 04.11.06 05.24.06
Borsa performansı karşılaştırması (1) 44,000 42,000 40,000 38,000 36,000 Brezilya Borsası ve IMKB100 48,000 46,000 44,000 42,000 40,000 34,000 32,000 Brezilya Borsası (Sol) IMKB100 (Sağ) 38,000 36,000 02.01.2006 31.01.2006 21.02.2006 16.03.2006 06.04.2006 02.05.2006 24.05.2006
Borsa performansı karşılaştırması (2) 1,800 1,700 1,600 1,500 1,400 Rusya Borsası ve IMKB100 48,000 46,000 44,000 42,000 40,000 1,300 1,200 Rus Borsası (Sol) IMKB100 (Sağ) 38,000 36,000 02.01.2006 31.01.2006 21.02.2006 16.03.2006 06.04.2006 02.05.2006
Borsa performansı karşılaştırması (3) 22,000 21,000 20,000 19,000 Meksika Borsası ve IMKB100 48,000 46,000 44,000 42,000 18,000 17,000 16,000 Meksika Borsası (Sol) IMKB100 (Sağ) 40,000 38,000 36,000 02.01.2006 31.01.2006 21.02.2006 16.03.2006 06.04.2006 02.05.2006 24.05.2006
Kur performansı karşılaştırması (1) 2.5 2.4 Real/$ (Sol) YTL/$ (Sağ) Brezilya Real'i ve YTL 2.3 2.2 2.1 2.0 1.55 1.49 1.43 1.37 1.31 1.25 02.01.2006 31.01.2006 21.02.2006 16.03.2006 06.04.2006 02.05.2006 24.05.2006
Kur performansı karşılaştırması (2) 29.0 28.5 Rus Ruble'si ve YTL Ruble/$ (Sol) YTL/$ (Sağ) 28.0 27.5 27.0 26.5 1.55 1.49 1.43 1.37 1.31 1.25 02.01.2006 31.01.2006 21.02.2006 16.03.2006 06.04.2006 02.05.2006 24.05.2006
Kur performansı karşılaştırması (3) 225 220 Forint/$ (Sol) YTL/$ (Sağ) Macar Forint'i ve YTL 215 210 205 200 1.55 1.49 1.43 1.37 1.31 1.25 02.01.2006 31.01.2006 21.02.2006 16.03.2006 06.04.2006 02.05.2006 24.05.2006
Spread performansı karşılaştırması (1) 250 Rusya ve Türkiye EMBI+ Eurobond Spread Karşılaştırması 250 225 200 175 150 125 225 200 175 150 125 100 75 Rusya (Sol) Türkiye (Sağ) 100 75 4.3.06 4.18.06 5.2.06 5.16.06
Spread performansı karşılaştırması (2) 250 Polonya ve Türkiye EMBI+ Eurobond Spread Karşılaştırması 250 200 200 150 100 Polonya (Sol) Türkiye (Sağ) 150 100 50 50 4.3.06 4.18.06 5.2.06 5.16.06
Geleceğe bakış: Hayat zorlaşıyor Dış ortamın son 2-3 yıldaki kadar iyi olmayacağı net olarak görülüyor ABD de ve Avrupa da faiz artışları sürüyor Japonya da kervana katılacak Petrol ve diğer hammadde fiyatları artıyor Dünya genelinde enflasyon baskısı oluşabilir Yurt içi görünüm parlaklığını yitirmeye başladı Makro veriler soru işaretleri yaratıyor Seçimler yaklaşıyor AB ile ilişkilerde zorlu dönemeçler var
Geleceğe bakış:makro dengeler silbaştan Toz duman yatışmadan rakamsal tahminler yapmak son derece zor Ancak, kur, faizler ve enflasyonun sene başında öngörülen seviyelerin çok üzerinde gerçekleşmesi söz konusu Diğer taraftan, iç talepte ve büyümede yavaşlama olması kaçınılmaz Cari işlemler açığının düşen büyüme hızı ve yükselen kura bağlı olarak kendiliğinden küçülmesi beklenmeli