KAYA GAZI ENERJi SORUNUNA ÇARE Mi? Son yılların mucizesi olarak yansıtılan ve dünyanın birçok ülkesinde yeni enerji tartışmalarının konusu olan kaya gazı heyecanı gerçekten bir umut mu yoksa abartılıyor mu? Ankara Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Doğan Aydal bu soruları irdeliyor. G 80 Harita 1: Dünyada şeyl gazı potansiyeline sahip ülkeler ve bölgeleri Muhtemel kaynak belirlenmiş havzalar Muhtemel kaynak belirlenmemiş havzalar Rapor kapsamındaki ülkeler Rapor kapsamında olmayan ülkeler Kaynak: Energy Information Administration/ABD-EIA enellikle ince taneli ve tabakalı bir yapıya sahip, kerojen katı organik bileşenler içeren, ısıtıldığında petrol ve gaz üretebilen tortul kayalar şeyl veya petrollü şeyl olarak tanımlanıyor. Bu kayalar, kil, silt boyunda silika kum ve kalsit içeren çok ince taneli tortul kayaçlardan oluşuyor. Kayanın gözenekli olduğu, ancak kil mineralleri sebebiyle çok az geçirgen olduğu da biliniyor. Kayanın kil mineralleri sebebiyle sert, tabakalı yapısı ve kolay kırılabilen özelliklere sahip olması da diğer önemli özellikleri arasında yer alıyor. Bu kayalar oluşurken bünyelerine %0,5-25 arasında organik malzeme alabiliyor. İşte bu kayalar içinde, jeolojik bir periyot sonrasında petrol veya gaz olarak karşımıza çıkan fosil yakıtların kaynağı da bu organik malzemelerdir. Eğer petrol de içeren bu kayaçlar bir başkalaşım (metamorfizma) geçirmişse petrollü şistler oluşur. Bu kayalar içinde petrol ve/veya gaz olduğu bilinmesine rağmen kayalar içinden petrol veya gaz çıkartma maliyeti çok yüksek olması nedeniyle uzunca bir dönem önem verilmedi.
Ô Prof. Dr. Doğan AYDAL Öğretim Üyesi Ankara Üniv, Mühendislik Fakültesi Kaynak: ABD-EIA Harita 2: Türkiye deki kaya gazı alanları Bu kayalarda yapılan ilk araştırmanın başlangıcı 1821 yılına, ABD deki Fredonia-NY de sığ bir bölgede yapılan gaz üretimine kadar gidiyor. Sonraki yıllarda, 1930 ve 1947 de yatay sondaj ve kaya parçalama denemelerinin olduğu da biliniyor. Fosil kaynakça zengin şeylleri endüstriyel ölçekteki ilk kırma-çatlatma-parçalama ve petrol/gaz üretimi denemelerinin 19701980 li yıllarda yapıldığı görülüyor. Ancak bu kayalardan o zamanki teknolojiyle petrol veya gaz elde edilmesi ekonomik bulunmuyordu. Sonuçta bu kayalar, Devon Energy grubuna bağlı Mitchell Energy şirketinin 1998 de bulduğu ve slick-water olarak adlandırdığı teknolojiye kadar önemsenmeyen kaynak kayalar olarak kaldı. Slick-water teknolojisi kayaların sondajla delinmesi sırasında kullanılan basınçlı suyun yanı sıra çeşitli kimyasal malzemelerin kullanılması esasına dayanıyor. Kullanılan kimyasallar kaya içindeki bağlantılı gözenekleri artırıp gaz akışını hızlandırarak üretimi artırıyor ve gaz üretimi ekonomik hale geliyor. Bu kayaların jeolojik olarak ABD ve Kanada da çok yaygın olarak bulunması, bu ülkelerde çalışmaları bu yöne doğru kaydırdı ve günümüze kadar çalışmalar son hızla devam etti. (Harita 1) Hatta ABD, 2035 yılında toplam gaz ihtiyacının %46 lık kısmını bu kaynaklardan karşılayacağını iddia eder hale geldi. Bu kayaçların Türkiye de de bulunması nedeniyle Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Doğu-Güneydoğu ve Trakya bölgelerinde bulunan bu kayalarda araştırma yapmak için çalışmalara başladı ve haberler doğruysa Shell şirketiyle detayları bilinmeyen bir ön anlaşma da yapıldı. (Harita 2) Buraya kadar her şey Türkiye için de olumlu gözüküyor. Peki, bu olayların arkasında bilinmeyenler var mı? Bu konu nasıl oldu da son birkaç yıl içinde çok popüler hale geldi? Olayların arka planında farklı hesaplar var mı? Bu gazın, bulunduğu ülkeler için çözüm olacağı ne derece doğru? Bu gazı üretirken karşılaşılacak problemler eskiden de bilindiği halde şimdi neden bu problemler yokmuş gibi bir hava estiriliyor? BULUNDUĞU MUHTEMEL KONUM VE KAYA GAZININ ÜRETİMİ ABD-EIA tarafından hazırlanan şematik şekil, konvansiyonel (geleneksel) petrol ve gaz yataklanma şekillleriyle unconventional (geleneksel olmayan) petrol ve gaz kaynaklarını gösteriyor. (ŞEKİL 1) Şeyl gazının yanı sıra sık dokulu kum taşı için 81i
Şekil 1: Kaya gazı konumu Yeryüzü Konvansiyonel ham petrolden ayrı gaz Kömür kökenli gaz Konvansiyonel ham petrolle bulunan gaz Geçirimsiz tabaka Petrol Kum taşı Kaya gaz Kum içinde sıkı gaz a bak i n ta en g ı bakımından z de sıkışmış gaz, metan hidratlar ve kömür içinde bulunan metan gazı da geleneksel olarak kabul edilmeyen gaz kaynakları olarak biliniyor. Normal şartlar altında faylanma gibi herhangi bir jeolojik olay sebebiyle de gaz/ petrol içeren şeyl parçalanabilir ve bir kısım gaz ve/veya petrol bulunduğu konumu terk edebilir. Ancak faylanma sonrası bile, çok az geçirimli şeyl içinden ayrılan gaz veya petrol sınırlı miktarda olur. Yeni yöntem bu kayaları suni olarak parçalayıp bağlantılı gözeneklerin sayısını, dolayısıyla gaz akışını artırmaya dayanıyor. Şeyl içindeki gaz veya petrolün üretimi yatay/dikey sondaj ve çatlatma/kırma yöntemi (Induced hydraulic fracturing veya hydrofracturing, genellikle bilinen şekliyle fracing, fraccing veya fracking) olabileceği gibi yatay sondaj Şekil 2: Gaz kuyusu yoluyla da bu işlem yapılabiliyor. Eğer çalışılan bölgedeki topoğrafya (yeryüzü şekli) bir kubbe gibiyse kubbenin en alt seviyesinde de petrol/gaz içeren şeyl bulunuyorsa dikey yerine yatay sondaj tercih ediliyor. Bu yatay sondajlar zaman zaman 3 kilometre uzunluğunda bile olabiliyor. Bu delme esnasında kırılan ve bağlantılı gözenek sayısı artan şeyl içindeki gaz veya petrol aynı düzenek kullanılarak üretilebiliyor. Eğer petrol akıcı değilse çeşitli ısıtma işlemlerinin yapılması ve kimyasal kullanarak akışın hızlandırılması teknikleri de sık olarak uygulanıyor. Ancak her zaman yatay sondaja uygun topoğrafyayı bulmak mümkün olmuyor. Bu nedenle genellikle dikey sondaj yapılıyor. Bu kayaçlara ABD içinde şu ana kadar 1500-6100 metre arasında değişen derinliklerde rastlandı. Derinlik arttıkça üretimin zorlaşacağı da kolaylıkla tahmin edilebilir. Esasında yapılan son- Parçalama-kırma yapılan bir kuyu kesiti Su kuyusu Kuyu çevre kaplaması 200 Su, kum ve kimyasallar Gazın çatlaktan sondaj borusuna akışı Taze su aküleri 400 600 800 1000 Kum çatlakları açık tutmaktadır 1200 1400 1600 1800 Hedef: Kaya gazı bulunan şeyl 82 2000
Geri gelen, kimyasallarca zengin olan ve kayaları süzerek daha çok kirlenen şeylden kazanılan hidrokarbonlar hatta çeşitli radyoaktif minerallerce zenginleşen bu sular yüzeye ulaştıklarında tabanı geçirimsiz havuzlarda toplanıyor. Bu suların başka bir bölgeye naklinden önce büyük ölçüde arıtılması gerekiyor. Arıtma sonrasında tankerlerle önceden belirlenmiş deşarj bölgesine taşınıyor (en azından böyle olması ümit ediliyor). Asıl problemlerden biri bu noktada başlıyor. Bu çatlakları oluşturmak ve bağlantılı gözenek sayısını artırmak için kullanılan akışkanın %90 kadarı sudan oluşuyor. Geriye kalan kısmın %9,5 lik kısmı kum ve %0,5 lik kısmı ise çeşitli kimyasallar, nitrojen ve karbondioksit gazıdır daj işlemi, kaynak kayada bulunan gaz ve/veya petrol gibi bir maddenin hazne kayaca göçünü sağlayan bir dayk şeklindeki kaya vazifesini görüyor. Magmatik olarak aşağıdan gelen ve şeyl gibi bir kaynak kayayı büyük bir basınçla keserek çıkan kayanın oluşturduğu çatlaklar şeyl içindeki petrol ve/veya gazın rezervuar ( hazne) kayaya doğru göçünü nasıl sağlıyorsa, sondaj da aynı işlemi yapıyor. Ancak, bu defa basınç yukarıdan geliyor. Oluşan basınç sadece sondajın yapılması sebebiyle oluşan basınç olmayıp, sondajla beraber yer altına basınçla gönderilen milyonlarca ton su ve kimyasalların kaya içinde oluşturduğu basınçtan meydana geliyor. Bu basınçlı su ve kimyasalın kaynak kaya olan şeyl içinde oluşturduğu basınçla bağlantılı gözenek sayısı artırılıp, akışkanın hızlanması sağlanıyor. İçeride suni olarak oluşturulan bu basınç, şeylin üzerindeki kayaların oluşturduğu kütlesel basıncı (litostatik basınç) aşarak kırılmalarını da sağlıyor. Şeyli parçalamak-kırmak için açılan sondaj deliği, şeyl içinde serbest kalan ve akışa geçen gazın kazanımı için de kullanılıyor. (Şekil 2). Böylece bir yandan gaz üretimi yapılmakta, diğer yandan da basınçla derinlere gönderilen kimyasallarca zenginleşmiş suyun geri kazanımı sağlanıyor. Ancak eldeki raporlar geri gelen bu su ve kimyasalların geri kazanımının gönderilen miktarın ancak %50-70 kadar olduğunu belirtiyor. KAYA GAZI ÜRETİMİNDE KULLANILAN KİMYASALLARIN ETKİSİ Sondaj öncesi bölge temizliği ve sondaj bölgesindeki geçirgenliği artırmak için hidroklorik ve asetik asit kullanılıyor. Isı yükselmesi durumunda akışkanın akıcılığını dengelemek için çeşitli bor tuzları kullanılıyor. Çeşitli organometalik tuzlar (Organometallic-crosslinked fluids zirconium, chromium, antimony, titanium salts ) çapraz bağlayıcıların etkisini artırmak için sodyum ve potasyum karbonatlar, sudaki bakterileri öldürmek için de glutaraldehit kullanılır. Parçalayıcı akışkanın etki gücünü artırmak için guar sakızı, türevleri ve çeşitli jeller (carboxymethyl cellulose, hydroxyethyl cellulose, carboxymethyl, hydroxyethyl cellulose, hydroxypropyl cellulose, methyl hydroxyl, ethyl cellulose, hydroxypropyl guar, carboxymethyl hydroxypropyl guar) kullanılır. Sondaj borularının paslanmasını engellemek için sitrik asit ve yine akışkanlığı arttırmak için isopropanol kullanılır. Sondaj profilini ve enjeksiyon ile ulaşılan bölgeleri belirlemek için radyoaktif (radioactivetracers) malzemeler kullanılır. ABD Demokrat Parti üyeleri Henry Waxman, Edward Markey ve Diana DeGette nin hazırladığı rapordan bazı rakamları aktarmakta yarar var. Rapora göre, bu sondajlar esnasında kullanılan kimyasalların ve maddelerin sayısının 2500 den fazla olduğu ve bu maddelerden 650 sinin tanesinin Temiz İçme Suyu Kanunu ndaki listede olmaması gereken kanserojen malzemelerden oluştuğu ve aynı maddelerin havayı kirleten kanserojen maddeler listesinde de bulunduğu belirtiliyor. Raporda, hidrolik parçalama-kırma işlemleri sırasında her kuyunun 4,5 ile 13,5 83i
milyon litre suya ihtiyaç duyduğu ifade ediliyor. ABD deki her kuyunun ömrü boyunca ortalama su tüketiminin 30 bin metreküp olduğu ifade ediliyor. Bu arada kullanılan kimyasallar ve diğer malzemelerin de milyonlarca litre olduğu görülüyor. Bu rakamın kuyu sayısı arttıkça yükseleceği düşünülürse ortaya çıkacak su ve kimyasal tüketiminin, dolayısıyla çevrede oluşacak kirlenmenin boyutları daha rahat anlaşılabilir. Sadece şeyl gazı üretiminde değil, geleneksel doğal gaz ve petrol üretimi yapılan aynı bölgelerde de bu üretimler için 632 farklı kimyasalın kullanıldığı ve bunlardan 279 unun tanesinin ne olduğunun hâlâ açıklanmadığı da göz önüne alındığında bu bölgelerdeki çevre kirlenmesinin boyutlarının ne olduğu kolayca tahmin edilebilir. Hidrolik parçalama-kırma işlemleri sırasında meydana gelen olayların bölgedeki deprem hareketerini tetiklediği iddiaları da hemen her platformda dile getiriliyor. Amerika Jeolojik Araştırma Kurumu (USGS) küçük ölçekli depremlerin halk için bir korku oluşturmadığını belirtmekle beraber, üretim yapılan bu bölgelerde, 2009 yılında Richter ölçeğine göre büyüklüğü 3 ten fazla 50 depremin, 2010 da 87 depremin ve 2011 de 134 depremin olduğunu kabul ediliyor. Bu rakamların her yıl artmasına ve 2000 li yıllardakine 84 oranla altı kat daha fazla olmasına da dikkat çekiliyor. Bu olayların devamında daha büyük ölçekli depremlerin olması ihtimalinin de bulunduğu ayrıca vurgulanıyor. Nitekim, Columbia Üniversitesi sismologları 2011 yılı boyunca Youngtown, Ohio da Richter ölçeğine göre 4 civarındaki depremlerin sebebini de bu bölgedeki hidrolik parçalama-kırma işlemlerine bağlıyor. Memphis Üniversitesi Deprem Araştırma Merkezi bu depremlere, kuyulardan basınçla pompalanan suların bölgedeki fayları kaygan hale getirmesinin yol açtığını ifade ediyor. Benzer deprem artışlarının Texas taki hidrolik parçalama-kırma bölgelerinde de oluşmasını, bu tekniği Türkiye de de yaymak isteyenlerin dikkatlice izlemesi gerekiyor. ABD Çevre Koruma Ajansı nın 2010 yılının sonlarına doğru yayımladığı rapora göre de şeyl gazı üretimi esnasında atmosfere çok fazla miktarda metan gazı yayıldığı ve bu miktarın normal gaz üretimi esnasında yayılan metan gazından çok fazla olduğu belirtiliyor. Hatta hidrolik parçalama-kırma yapılan bölgelerdeki yer altı sularının da çok etkilendiği, yanıcı metanların özellikle Pennsylvania da sığ yer altı sularını kirlettiği raporda yer alıyor. Bağımsız bilimsel çalışmalar arttıkça hidrolik parçalama-kırma yapılan bölgelerdeki suların hemen hepsinin etkilenmiş olduğunun görülmesi sürpriz olmayacak. Bu olumsuz durumların ortaya çıkmasından sonra hidrolik parçalama-kırma işlemleri Fransa da yasaklandı. Avrupa nın diğer ülkelerinin birçoğunda bu kayaçlar olmasına rağmen şeyl gazı üretimi için acul davranılmadı. Çünkü Avrupa daki şeyl seviyelerinin ortalama derinliği ABD deki ortalama derinlikten 1,5 kat daha fazla. Bir başka deyişle daha fazla suya ve daha fazla kimyasala ihtiyaç duyulacak ve geri kazanılan suların miktarı daha az olacak. Bunun bir diğer anlamı da çevrenin daha çok kirlenmesi olacak. Avrupa da bu konuda, olumlu/olumsuz sonuçlu araştırılmaların çoğalması bekleniyor.
36 Çin 24.5 ABD 22 Arjantin 19.2 Meksika 13.7 G. Afrika Avustralya 11.2 Kanada 11 8.2 Libya (trilyon m3) 6.5 Cezayir 6.3 Brezilya 0.4 TÜRKİYE 0 KAYA GAZI ÜRETİMİNDE TÜRKİYE NİN ÖNÜNE ÇIKAN SORULAR Türkiye de Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı nın bu konuda nihai kararı vermeden önce yukarıdaki örnekler ışığı altında konuyu yeniden ele alarak değerlendirmesi gerekiyor. Yabancı şirketler kendi ülkelerinde yaptıkları çalışmalarda bile kullandıkları kimyasalların ne olduğunu ticari sır gerekçesiyle söylemezken bize söyleyecekler mi? Üretimi artırmak için yeni yeni kimyasalları topraklarımızda deneme mahiyetinde kullanmayacaklarının bir garantisi var mı? Özellikle Trakya bölgemiz gibi nüfus yoğun bir bölgemizde yer altı sularının kirlenmesi İstanbul a içme suyu sağlayan kaynakları ne derece kirletecek? Trak- Kaya gazı üreten ülkeler 5 10 15 20 25 30 35 40 ya ve Güneydoğu bölgelerimizde yer altı sularına karışıp bir şekilde yüzeye ulaşan sular, tahıl ve bitki üretimini nasıl etkileyecek? Bu sulardan etkilenen otlaklar küçük ve büyükbaş hayvanları, dolayısıyla insanları kısa ve uzun vadede nasıl etkileyecek? Trakya gibi üç tarafı denizle çevrili bir bölgede yapılacak hidrolik parçalama-çatlatma işlemleri ve kimyasallar özellikle Marmara Denizi ni nasıl etkileyecek? Kuyudan geri alınan ve kimyasallarca kirlenmiş suların biriktirildiği havuzların, Kütahya-Gümüş tesisleri atık havuzlarının patladığı gibi patlamayacağının bir garantisi var mı? Bir ölçüde temizlenerek bu havuzlardan taşınacak sular nereye dökülecek? Bu sular usulüne uygun olarak gerçekten temizlenecek mi? Bu sular kısmi temizlik sonrasında döküldükleri yerlerde zaman içinde kümülatif bir kirlenme oluşturmayacak mı? Eğer Kanal İstanbul mutlaka yapılacak ise bu kanala yer altından karışacak kimyasallar aracılığıyla Marmara nın kirlenmesi çok daha süratli olmayacak mı? Aynı kanaldan akan tuzlu sular Trakya daki yer altı sularına karışarak içme suyu kalitesini bozmayacak mı? Deprem bölgesi olan Trakya ve İstanbul, bu hidrolik parçalama ile kırmalardan hiç etkilenmeyecek mi? Özellikle Güneydoğu da her kuyu için gerekli olan yaklaşık 30 bin metreküp su hangi kaynaktan karşılanacak? Barajlardaki suyun büyük bir bölümü bu işe tahsis edilirse, bölgede tarımla uğraşan ve bu suya ihtiyaç duyan köylülere haksızlık olmayacak mı? Bu muhteşem kaynak özel bir şirkete tahsis edilmiş gibi olmayacak mı? Bölgedeki genel susuzluk sebebiyle bu bölgelerdeki topraklarda dikine kuruma çatlaklarının oluştuğu, bölgeyi tanıyan herkes tarafından biliniyor. Hidrolik parçalama işlemleri 85i
sırasında kullanılan kimyasallar bu çatlakları kullanarak Dicle ve Fırat nehirlerinin beslenme havzasına rahatlıkla ulaşacak ve çevreyi yaşanmaz hale getirmeyecek mi? Bu sular içilmez hale bile gelebilir. Bu bölgedeki ruhsatların Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı nın (TPAO) elinden alınması ve özel şirketlere verilmesi yukarıda saydığımız hassasiyetler üzerindeki devlet kontrolünü yok etmeyecek mi? Sorulacak sorular o kadar çok ki! Bütün bu ince araştırmalar yapılmadan şeyl gazı üretimi için bu bölgelerde çalışmalara başlanması Türkiye de tamir edilemez problemlerin ortaya çıkmasına sebep olabilir. Şimdi şu soru sorulabilir: ABD gibi çevreye önem veren bir ülke bu işlemlere neden müsaade ediyor? Gizli tutması gereken bir teknolojinin dış ülkelerde eşzamanlı olarak uygulanmasına neden müsaade ediliyor? Dünyada doğal gaz fiyatları artıyor ve bu artış Rusya ile başta İran ve Katar olmak üzere Orta Doğu ülkelerince kontrol ediliyor. Başkan Obama ilk döneminde, ABD deki enerji tüketimini emniyetli sürdürebilmek için şeyl gazı üretimini destekler bir pozisyon aldı. Daha önce ekonomik olmaması ve çevresel problemler sebebiyle ön plana çıkarılmayan şeyl petrol ve şeyl gazı üretimleri için yeni teknolojiler desteklendi. Mayıs 2010 da 1,4 milyon bilim adamını temsil eden The Council of Scientific Society bilim heyeti kurum başkanı, Başkan Obama ya mektup yazarak şeyl kaynaklı gaz ve petrol üretimlerinin küresel ısınmayı daha fazla artırdığını belirtti. Bu teknikler şeyl gazı üretimi için büyük rezervlere sahip Çin de kullanılması ise yakın zamanda gerçekleşecektir. Çünkü Çin in kömürden başka önemli bir fosil yakıt kaynağı bulunmuyor. Mevcut rejimleri sebebiyle, Çinlilerin çevre kirliğiyle ilgili bir konuyu gündeme taşıyacakları da düşünülmüyor. Çevreye oluşturduğu zararlara ait raporların artışı Obama yönetimini yeni kararlar almaya itti. ABD Enerji Bilgi Yönetimi Kurumu (Energy Information Administration/ US-EIA) bu konuda önemli bir görev üstlendi ve 2012 yılının son yarısından itibaren medyayı yoğun bir şekilde kullanmaya başladı. ABD nin enerji problemini şeyl gazı üretimiyle çözdüğünü ve hatta yakın bir zamanda dünyaya gaz satar hale geleceklerini her platformda duyurdu. Ancak bu tip yönlendirmelerle ilk planda hedeflenen şeyin, Rusya, Katar ve İran 86 gibi doğal gaz üreticilerinin satış fiyatlarını düşürmesini sağlamak ve ucuza doğal gaz alıp depolamak olacağını her ülke ve kurum düşünmeye başladı. Nitekim bu şekilde düşünen Rusya Gazprom Başkanı Alexey Miller de bu haberlerin bir balon olduğunu ve fiyat düşürmeyeceklerini açıkça ifade etti. Şeyl gazıyla ilgili haberleri yaymaya devam eden ABD, bu konuda da EIA yı da tekrar harekete geçirdi. Bu kez EIA da çalışan, ülkelerinde şeyl gazı potansiyeli bulunan orjinleri farklı bilim insanlarını, kendi ülkelerini ziyaret ederek şeyl gazı konusunda konferanslar vermeleri sağlandı. Bu konferanslara ek olarak bu ülkelerdeki dost iş insanı kuruluşları tarafından aynı kişilere bilimsel raporlar hazırlatılarak ülke idarecilerine ulaşmaları sağlandı. Böylece hem bu ülkelerdeki şeyl gazı üretimleri için çeşitli derin sondaj alet edevatı satılacak, üretimlerine ortak olunacak hem de kendi ülkelerindeki baskılar sebebiyle kullanamadıkları yeni kimyasalla- rı bu ülkelerde kullanarak üretim artışı denemeleri yapılacak. Bu taktik maalesef Türkiye de de de başarılı oldu. Nitekim benzer bir hava 2011 seçimlerinin hemen öncesinde de oluşturuldu. KAYA GAZI ÜRETİMİNDE TÜRKİYE NE YAPMALI? 2011 yılının Ekim ayı sonlarında Maden Tetkik ve Arama (MTA) Genel Müdürlüğü nün Konya-Ereğli ve Niğde-Bor ilçeleri arasındaki alanda yaptığı sondajlarda petrollü şeyller bulduğu medyada yer aldı. Enerji sıkıntısı çeken Türkiye için yeni bir enerji kaynağı bulunduğu ve yüz milyarlarca dolar arasında getirilerden söz ediliyordu. Aynı ifadeler MTA nın resmi yayın organı Doğal Kaynaklar ve Ekonomi Bülteni nde de çıkınca bütün basın ilgi duydu ve sayfa sayfa haberler çıkmaya başladı. Olaya TPAO yetkilileri de dâhil oldu ve bu bölgedeki çalışmalara sondajlarla destek vereceklerini ifade etti. O günlerde TPAO, bölgedeki sondajları bir ABD li şirket aracılığıyla yaptıracağını açıklamıştı. Sondaj işlerinin verileceği şirketin isminin anlaşılmaz bir şekilde açıklanmaması birçok dedikoduyu da beraberinde getirmişti. Olay başka boyutlara taşınmış, birçok haber sitesi olaya tam araştırmadan yaklaşmış,
milyar dolarlık bu petrolün ABD li bir şirkete peşkeş çekildiği haberleri internet aracılığıyla milyonlara yayılmıştı. Buraya kadar her şey tamamdı tamam olmasına da işlerin aslı nedir diye araştıran pek olmadı. Peki, gerçek nedir? MTA Endüstriyel Hammadde Servisi nce hazırlanan ve 2006 yılında başlatılan Orta Anadolu Endüstriyel Hammadde Arama Projesi çerçevesinde Ereğli-Bor havzasında yapılan çalışmalarda çeşitli çalışmalara ek olarak 15 adet sondaj da yapıldı ve 10 tanesinde belli derinlikte sıvı petrol izleriyle petrollü şeyller bulundu. Bu sıvı petrol bulgularının ilkine, 2007 yılında Niğde-Bor-Badak köyü kuzeyinde açılan 1.168 metre derinliğindeki araştırma kuyusunda, 1.035 1.168 metreleri arasında rastlandığı ifade edilmişti. Daha sonra 2008 yılında Konya-Ereğli-Yeniköy ve Acıkuyu köyü çevresinde açılan sekiz kuyuda da sıvı petrol ve petrollü şeyl bulgularına rastlandı. Söz konusu havzada açılan sondajlar, bölgede ortalama 40 metre kalınlığında petrol üretilebilecek kayaçların varlığını gösteriyor. Daha da ötesi bölgeye ait hiçbir fizibilite çalışması da yapılmadı. Sadece birileri eline kâğıt kalem alıp sızıntı bulunan 10 sondajla, binlerce kilometrekarelik alan hakkında uydurma bir rezerv hesabı yaptı. Bölgedeki kalınlık ve alanı matematiksel olarak çarpılarak ve ortaya çıkan rakkamın hepsinin petrollü şeyl olacağını varsayılarak 8 milyar ton petrollü şeylin var olduğu, bu kayaçlardan da her nasılsa 2,6 milyar varille 8,3 milyar varil petrol elde edilebileceği hesaplandı. Bu kadar petrolün olduğu varsayılarak, mevcut piyasa fiyatıyla çarpılıp Türkiye nin en az 218 milyar dolar, en fazla 687 milyar dolar olmak üzere büyük bir servetin üstünde oturduğu hikâyesi yazıldı. Şimdilerde yapılan trilyonluk şeyl hikâyelerine ne kadar da benziyor değil mi? Olaya biraz daha umutla, iyi niyetle yaklaşalım ve bu bölgede yapılacak binlerce sondaj sonrasında elde ettiğimiz veriler hep olumlu olsun. Ereğli den Bor a kadar aynı derinliklerde petrol sızıntılarının bulunduğu kayaçlara rastlamış olalım. Bu şartlarda dahi bu bölgedeki petroller dağdaki kuştur! Bu kayaçlarda tabakalı özel yapıları ve az geçirgen olmaları sebebiyle dikey sondajla üretim yapmak mümkün olamaz. Çünkü bu kayaçlarda diğer petrol yataklarında olduğu gibi iç basınç söz konusu değil. Bu sebeple ABD de uygun bölgelerde bu tip kayaçlarda yatak parçalanarak ısıtılıyor ve eriyen petrol veya mevcut gaz, son zamanlarda geliştirilen yatay sondaj tekniğiyle dışarı alınabiliyor. Dışarı alınan bu malzemenin rafinerilerde ısıl ve kimyasal işleme tabi tutulup hidrojen zenginleştirilmesi de yapılabiliyor. Dolayısıyla maliyet bu şartlarda bile oldukça pahalı. İyi de, bu Türkiye de nasıl yapılacak? Nükleer bomba patlatmadan bu kadar geniş bir arazide ve minimum 1.035 metre derinde petrollü şeylleri parçalamak ve sıvılaştırmak nasıl mümkün olacak? Bölge topoğrafik bir yükseklik vermediğine göre yerin en az 1.035 metre altında yatay sondaj nasıl yapılacak? Kimyasalların kullanıldığı hidrolik parçalama-kırmayla yapılacağı düşünülürse Anadolu nun göbeğinde kısa ve uzun vadede karşımıza çıkacak olan çevre felaketi nasıl ortadan kaldırılacak? Bu soruların cevabını kimse vermiyor. Bu haberlerin üzerinden sadece iki yıl geçmiş olmasına rağmen, şimdi bu çalışmalardan ve sonuçlarından söz eden tek bir kişi bile yok. Türkiye nin çıkarlarının korunması ve kolay telafi edilemez sorunların oluşmasından önce şeyl gazı ile ilgili kararların yeniden gözden geçirilmesi çok önemli 87i