Mikotoksinlerin Önemi ve Mikotoksin Test Metotları Dilek ÇİMEN TÜBİTAK ATAL 8-9 EKİM 2008 İZMİR MİKOTOKSİNLER Mikotoksinler, Mantarlar tarafından uygun ortam, ışık,sıcaklık ve nem şartlarında sentezlenen toksik metabolitlerdir. 2
MİKOTOKSİNLER Günümüzde 300 civarında mikotoksin bilinmektedir. Bu mikotoksinlerin çoğu Aspergillus, Penicillium, Fusarium, Alternaria Rhizopus gibi küf türlerince sentezlenmektedir. Mikotoksinlerin Sıklıkla Bulunduğu Gıdalar Arpa, mısır, buğday, pirinç gibi hububatlar Yer fıstığı, fındık, badem Pamuk çekirdeği Kuru meyveler (kuru incir, kuru üzüm) Baharatlar Süt ve süt ürünleri Yeşil kahve taneleri Yemler
Mikotoksin Problemi Mikotoksinler insan ve hayvan sağlığına etki eder. Bazı mikotoksinler kanserojendir diğerleri ise organlarda geri dönüşümü olmayan hasarlara sebep olmaktadır Düşük seviyede bulunmaları bile karaciğerde depo edildikleri için tehlikelidir. EU miktoksinlerin gıdalarda bulunmasına sınırlamalar getirmektedir. 5 Mikotoksinlerin Önemi İnsan Sağlığı: Mikotoksinler direkt ya da indirekt olarak insanlara bulaşabilir. Ülke (firma) ekonomisi: Ürünün piyasadan toplanarak ya da imha edilerek üretimden kaldırılması veya ihraç ürünlerinin iadesi gibi ekonomik kayıplara neden olmaktadır. Ürün/kalite kaybı: Hayvanlarda verim kaybına, kümes hayvanlarında yumurta veriminde azalmaya yol açmaktadır. 6
Gıdalarda Öngörülen Mikotoksin seviyeleri (ppb) Mikotoksinler Mısır Tahı Tahıl Yem Aflatoksin B1 5 2 0.02 Aflatoksin M1 Süt Bebek Maması 0.1 0.05 Ochratoksin A Zearalenone 100 Fumonisin B1 + B2 1000 3 0.5 75 20 200 Uluslararası Mikotoksin Regulasyonları Mikotoksinler Nasıl Analiz Edilir? TARAMA (SCREENİNG) HIZLI METOTLAR (TEST KİTLERİ) ELISA (Enzyme Linked Immuno Sorbent Assay) ELISA Membrane Card Tests (MCT) Lateral Flow Devices (LFD) ALETSEL METOTLAR LC/MS/MS LC/MS HPLC/FLD GCMS TLC 7
Analiz Metot Seçimi Pratik yaklaşımlar Yer Düzenek Maliyeti Maliyet/ Numune Hız Temizleme Yetenek Test kart ELISA Arazi Arazi Yok Yok Az Az TLC HPLC LC/MS Lab Lab Lab +++ + + + ++ +++ Kapsamlı Çok Kapsamlı Çok Opsiyonel Çok Çok 9 Tarama Metotlarının Kullanım Amacı * Gıdaların pek çoğu mevzuatlar çerçevesine alınmıştır. * Bu durum gıda sektöründe şu an ve gelecekte ön görülen mevzuatlara uygun analizler yapma zorunluluğu getirmektedir * Yeni mevzuat daha detaylı kesin sonuçlar istemektedir * Hızlı metotların en büyük amacı en kısa sürede numunenin yasal mevzuata uygunluğunu saptamaktır.
Avantajlar- Dezavantajlar AB mevzuatlarındaki limitlere uygun Tarama Testleridir. Analizler donanımlı teknik personel gerektirmez. Cihaz maliyeti düşüktür. Tehlikeli olmayan solventler kullanılır. Tehlikeli mikotoksin standartlarıyla temas yoktur. Kantitatif analiz mümkün değildir. Kalitatif veya yarı kantitatif analiz yapılır. Tarama (Screening) Metotlar Kullanım için basit ve uygun. Genellikle başlangıç limitlerinin üzerinde EVET/HAYIR veya ÜST/ALT LİMİT cevabı verir. %Hata oranı (pozitif hata) KABUL EDİLEBİLİR.
Kart Metotları Amaç Numunenin yasal limite uygunluğunu test eder Sonuçlar belirlenen limitin altında veya üstünde şeklinde yarı kalitatif bilgi verir Prensip Membran yüzeye bağlı yüksek spesifitede monoklonal antikor içeren cep boyutunda kartlardır Kapsam Tüm gıda ürünleri ELISA (Enzyme-Linked Immuno Sorbent Assay ) Antijen-antikor ilişkisini, antikora bağlanmış bir enzimin aktivitesini araştırmak temeline dayanan kantitatif ölçüm yöntemidir. Antijene karşı antikor ya da antikora karşı antijen aramak mümkündür Elisa Prensibi Micro plate lerin yüzeyi antibody ile kaplıdır. Numune uygulaması ardından numunede bulunan toksin ve enzime bağlı antibody arasında bağ oluşur Bağlanmamış maddeler yıkama işlemi ile yüzeyden uzaklaştırılır Renk oluşumunu sağlamak için kromojenik bir substrat eklenir Sonuç spektrometre yardımıyla okunur
Elisa Metotları ELISA okuyucu kullanılarak 450nm de okuma yapılır. Standart kalibrasyon eğrisini oluşturmak ve bu eğri yardımıyla numune sonuçlarının yorumlanmasının sağlamak için özel bir program kullanılır. Aletsel Metotlar Geçerli Metotlar - Laboratuvar İçi Validasyon - Laboratuvarlararası Validasyon (resmi) Metot performansı amaca uygun olmalı Valide edilmiş metodun hedefi, bu metotla yapılmış sonuçlara güvenilirlik sağlamaktır. 16
Aletsel Metotlar Ekstraksiyon Temizleme Ayırma Tespit ve miktar tayini 1 part per billion (ppb) 32 yılda 1 saniye TEŞEKKÜRLER. 17