BAYINDIRLIK VE İSKÂN BAKANLIĞI KAMU ARAŞTIRMA PROGRAMI (BİKAP) KASIM 2009 ANKARA T.C BAYINDIRLIK VE İSKÂN BAKANLIĞI
SUNUŞ Bilindiği üzere Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu nun 10 Mart 2005 tarihli toplantısında Kamu kuruluşlarının Ar-Ge ye dayalı ihtiyaçlarının karşılanması ve toplumsal düzeyde Ar- Ge talebinin oluşturulması amacıyla 2005/5 no.lu karar alınmıştır. TUBİTAK tarafından, bu kapsamda değerlendirilmesi amacıyla Bakanlığımızca Kamu Araştırma Programı teklifi hazırlanmıştır. Kamu Araştırma Programı; Türkiye de Bayındırlık ve İskân Bakanlığı nın görev alanına giren konuların; araştırma ve geliştirme faaliyetleri kapsamında mercek altına alınmasını hedeflemektedir. Bakanlığımız son dönemde görev ve sorumluluk alanlarına ilişkin olarak katılımcı bir yaklaşımla önümüzdeki dönemde yoğunlaşacağı çalışma konularını belirlemeye ve yaşanan sorunların çözümü üzerine çok boyutlu değerlendirmeleri yapmaya devam etmektedir. Son dönemde örnek olarak verebileceğimiz Kentleşme Şurası çalışmaları da izleme süreci ile birlikte bu anlamda sürdürülmektedir. Kamu Araştırma Programı; Bakanlığımızın Stratejik Plan ve Performans Programı Çalışmaları, Şura Kapsamında devam eden Strateji Belgesi ve Eylem Planı Çalışmaları ile paralel olarak hazırlanmıştır. Programa esas olacak proje önerileri ve künyeleri bu program raporunda yer almaktadır. Ana Çalışma Alanları Planlama ve Mevzuat, Kıyı Alanları, Kentleşme, Kırsal Alanlar, Altyapı, Yapı, Afet ve Eğitim havuzları olarak belirlenmiştir. Program ve proje paketi, Bayındırlık ve İskan Kamu Araştırma Programı(BİKAP) olarak Bilim Teknoloji Yüksek Kurulunun değerlendirmelerine sunulmaktadır. Programın kabulünden itibaren belirlenen çalışma alanlarındaki projeler, Bakanlığımız kanalıyla üniversitelerimiz, kamu kurumları, meslek odalarımız ve özel sektörle birlikte uygulamaya alınacaktır. Bu vesileyle sayın TÜBİTAK Başkanı şahsında, değerli TÜBİTAK camiasına ve bu çalışmalara katkıda bulunan akademisyenlere, kamu kurumları, sivil toplum ve meslek kuruluşları temsilcilerine, uzman ve bürokratlara en içten teşekkürlerimi sunarım. Mustafa DEMİR Bayındırlık ve İskân Bakanı
Bu Rapor ve Araştırma Programı Hazırlıkları Teknik Araştırma ve Uygulama Genel Müdürlüğü nün Koordinasyonunda Yürütülmüştür. T.C. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Teknik Araştırma ve Uygulama Genel Müdürlüğü Stratejik Fiziki Planlama Daire Başkanlığı Ankara - Kasım 2009
SUNUŞ İÇİNDEKİLER 1. GİRİŞ...7 1.1. Programın Hazırlanma Nedenleri ve Dayanakları 9 1.2. Mekânsal Planlama Sorunları.10 1.3. Alt yapı, Yapılaşma ve Afete ilişkin Tespit ve Sorunlar.11 1.4. Bayındırlık ve İskan Bakanlığının Stratejik Amaç ve Hedefleri.... 13 2. PROGRAMIN AMAÇLARI.22 3. PROGRAMIN HEDEF VE GÖREVLERİ.23 4. PROGRAMIN VİZYONU.24 5. PROGRAMIN STRATEJİSİ 24 6. PROGRAMIN ÇALIŞMA ALANLARI VE PROJELERİ...24 6.1.Ortak Akıl Platformu (TÜSSİDE Gebze-12-14 Haziran 2009). 25 6.2. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı nın Ar-Ge açısından mevcut durumunun tespiti ve GZFT Analizi.29 6.3. Çalışma Alanları bazında Ar-Ge odaklı projelerin geliştirilmesi.35 6.4. Gruplar Bazında Ortak Akıl Toplantısında Üretilen Tüm Proje Adları: 36 6.5. Bakanlığımızca Ar-Ge Kapsamında Değerlendirilen Projeler...45 6.6. Gruplar Bazında Ortak Akıl Toplantısında Üretilen Tüm Projelere ait Tanıtım Formları (Bakanlığımızca Ar-Ge kapsamında değerlendirilen projeler form üzerinde ile işaretlenmiştir)........ 50 EKLER...159 Ortak Akıl Toplantısı Katılımcı Listesi
6
1.GİRİŞ Bu rapor; Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu nun 10 Mart 2005 tarihli toplantısında alınan 2005/5 nolu Kamu kuruluşlarının Ar-Ge ye dayalı ihtiyaçlarının karşılanması ve toplumsal düzeyde Ar-Ge talebi oluşturmak amaçlı kararı doğrultusunda, TUBİTAK tarafından değerlendirilmesi amacıyla, kamu araştırma programı teklifine esas olmak üzere hazırlanmıştır. Kamu Araştırma Programı; Türkiye de Bayındırlık ve İskân Bakanlığı nın görev alanına giren konuların; yaşanan sorunlar ve bunları çözmek üzere önerilecek projeler kapsamında, mercek altına alınmasını hedeflemektedir. Rapor; nasıl bir politika ve strateji ile hangi program altında ne tür araştırma alanları ve bunlara ilişkin proje konularının yer alacağını kurgulayacak olup, bu araştırma alanları Bayındırlık ve İskân Bakanlığı nın stratejik amaçları ile paralel olarak ele alınacaktır. Bayındırlık ve İskân Bakanlığı, Türkiye'de kamu hizmetlerinde memleketin imarı ile ilgili işleri yürütmekle görevli kuruluşların bağlı olduğu bir kurumdur. Bakanlığımızın misyonu; Ülke çapında sürdürülebilir yerleşme, kentleşme ve güvenli yapılaşmayı temin etmek üzere; planlama, projelendirme, yapım hizmetleri ile afete ilişkin hizmetleri teknolojik ve bilimsel gelişmelerden faydalanarak düzenleyici, denetleyici ve katılımcı bir anlayışla yapmak, yaptırmaktır. Bakanlığımızın vizyonu ise; Yüksek kurumsal kapasiteyle çağdaş yerleşme, kentleşme ile güvenli yapılaşmaya yönelik üst politika ve stratejileri belirleyen, uygulamalara yön veren otorite bir kurum olmaktır. Bayındırlık ve İskân Bakanlığının başlıca görevleri (180/209 sayılı KHK) şunlardır; a. Kamu yapıları ve tesislerini inşaat ve esaslı onarım işlerini yapmak veya yaptırmak, b. Bağlı kuruluşlar ile müesseselerinin kendi kuruluş kanunlarında gösterilen inşaat, bakım, onarım ve hizmetlerin yapılması veya yaptırılmasını sağlamak üzere gerekli işleri yapmak, c. Çeşitli özellik ve ölçekteki imar planlarının, şehir altyapı tesislerinin ve sığınakların projeye esas standartlarını hazırlamak, d. Konut politikası ilkelerine göre konut yapmak, yaptırmak, e. Ülkenin şart ve imkanlarına göre, en gerekli ve faydalı yapı malzemesinin ekonomik ve standartlara uygun imalini ve kullanılmasını sağlayacak tedbirleri almak, aldırmak f. Deprem, yangın, su baskını, yer kayması, kaya düşmesi, çığ ve benzeri afetlerden evvel ve sonra meskun alanlarda alınacak tedbirlerle yapılacak yardımları tespit etmek ve bunların uygulanmasını sağlamak, bu konularda ilgili bakanlıklar ve kamu kurum ve kuruluşlarıyla işbirliği yapmak, g. İl Özel İdarelerine ait yapı ve tesisleri yapmak veya yaptırmak, 7
h. Gerçek ve tüzel kişilere yapılan işler dışında yurtiçinde kamu kurum ve kuruluşlarına iş yapan ve belirlenecek gerekli nitelikleri taşıyan müteahhitlere belge vermek ve gizli sicillerini tutmak, i. Yurtdışında iş yapmak isteyen müteahhitlerle ilgili olarak mevzuatın gerektirdiği işlemleri yapmak, sicillerini tutmak, j. Bir kamu hizmetinin görülmesi amacı ile resmi bina ve tesisler için imar planlarında yer ayrılması veya bu amaçla değişiklik yapılması gerektiği takdirde Valilik kanalı ile ilgili belediyeye talimat vermek ve gerçekleştirilmesini sağlamak, k. Birden fazla belediyeyi ilgilendiren imar planlarının hazırlanmasında kabul ve onaylanması safhasında ortaya çıkabilecek ihtilafları çözümlemek, gerektiğinde onaylamak, l. Gerekli görülen hallerde, kamu yapıları ile ilgili imar planı ve değişikliklerinin; umumi hayata müessir afetler dolayısıyla veya toplu konut uygulaması veya Gecekondu Kanunun uygulanması amacıyla yapılması gereken planların ve plan değişikliklerinin, birden fazla belediyeyi ilgilendiren metropoliten imar planlarının veya içerisinden veya civarından demiryolu veya karayolu geçen, hava meydanı bulunan veya havayolu veya denizyolu bağlantısı bulunan yerlerdeki imar ve yerleşme planlarının tamamını veya bir kısmını, ilgili belediyelere veya diğer idarelere bu yolda bilgi verilecek ve gerektiğinde işbirliği sağlanarak yapmak, yaptırmak, değiştirmek ve re sen onaylamak, m. Bu işlerle ilgili tüzük, yönetmelik, tip sözleşme, şartname, rayiç, fiyat analizleri ve birim fiyatları hazırlamak ve yayımlamak, n. Belediyelere ve İl Özel İdarelerine genel bütçe vergi gelirlerinden pay verilmesi hakkındaki mevzuat uyarınca tesis edilen Belediyeler Ortak Fonundaki paylarının İller Bankasının yıllık programa giren yatırımları için dağıtımını onaylamak ve izlemek, o. Bakanlık ilgili kuruluşlarına ait görevlerin yapılmasını sağlamak; bu kuruluşların kanunları ile diğer kanunların Bakanlığa verdiği görevleri yapmak olarak belirlenmiştir. Bu program; Teşkilat Kararnamesinde sayılan görevler ve Bakanlığın 1.Stratejik Planında (2010-2014) yer alan çalışma alanları ve ilgili diğer projeleri kapsayacaktır. Bakanlık, stratejik amaçlarına paralel olarak üstleneceği yeni misyon kapsamında yeniden yapılanma çalışmalarına da başlamış bulunmaktadır. Bu program önerisi de bahsi geçen hazırlıklara paralel olarak yürütülecek çalışmaların bir bölümünü kapsayacak ve proje sonuçlarıyla destek sağlayacaktır. 8
1.1. Programın Hazırlanma Nedenleri ve Dayanakları AB ye üyelik sürecine katkı sağlayacak temel strateji dokümanı olarak tasarlanan 9. Kalkınma Planında (2007-2013) Bölgesel Gelişme Politikasının Merkezi Düzeyde Etkinleştirilmesi, Yerel Dinamiklere ve İçsel Potansiyele Dayalı Gelişmenin Sağlanması, Yerel Düzeyde Kurumsal Kapasitenin Artırılması ve Kırsal Kesimde Kalkınmanın Sağlanması başlıklarına yer verilmiştir. 9.Kalkınma Planında Kentleşme ve Yerleşme Vizyonu aşağıdaki gibi belirlenmiştir; Bölgeler, yerleşmeler arası ve içi eşitsizlikleri azaltılmış, doğal ve kültürel mirasın korunup geliştirildiği, yaşam ve mekân kalitesi iyileştirilmiş, riskleri azaltılmış, toplumsal cinsiyet eşitliği sağlanmış, yarışma gücü kazandırılmış, dengeli, tamamlayıcı, çok merkezli (yığılmayı önleyici) ve sürdürülebilir, bir yerleşme sistemine ulaşma, Aynı Planda Planlama vizyonu ise; Türkiye kentleşme ve yerleşme vizyonunu gerçekleştirmeye yönelik eşgüdüm ve kademeli birlikteliği sağlanmış, kamu yararını gözeten, uygulama araçları geliştirilmiş, bütüncül, kurumsallaşmış ve katılımcı bir planlama sisteminin oluşturulması şeklinde belirlenmiştir. Ayrıca (2007-2009) Orta Vadeli Programın Gelişme Eksenleri kapsamında; D.Bölgesel Gelişme ve bölgesel Gelişmişlik Farkların Azaltılması bileşeni 1. maddesinde Ulusal ölçekte bölgesel ve mekânsal gelişme çerçevesi oluşturulacak, kalkınma ajansları ile işbirliği içinde bölgesel gelişme stratejileri ve planları hazırlanacak, alt ölçekli plan ve stratejilerin kapsamı ile ilke ve standartları belirlenecektir. denilmektedir. 17 Nisan 2007 tarihinde açıklanan Türkiye nin AB Müktesebatına Uyum Programı kapsamında Bölgesel Politikalar ve Yapısal Araçlar faslında 2010-2013 döneminde yapılması gereken ikincil düzenlemeler arasında Sürdürülebilir Kentsel Gelişme için Bütünleştirilmiş Kentsel Gelişme Stratejisi ve Eylem Planının onaylanması yer almakta ve bu konuda Bayındırlık ve iskan Bakanlığı düzenlemeden sorumlu kurumlar arasında sayılmaktadır. Yıllık Yatırım Programında da Bölgesel Gelişme ve Bölgesel Gelişmişlik Farklarının Azaltılması başlığı altında Bayındırlık ve İskan Bakanlığının sorumluluğuna verilen C.politika Öncelikleri ve Tedbirleri kısmında yer alan Öncelik.1-Tedbir 1.2. Alt Ölçekteki (İl, kent ve kır) mekansal gelişme stratejilerinin ve planlarının esasları, standartları ve çerçevesi belirlenecektir. talimatı doğrultusunda bu araştırma projesi kapsamında il düzeyinde planlama esasları ve çerçevesinin araştırılması, standartların ortaya konması ve kılavuz dokümanın hazırlanması hedeflenmekte ve bu konudaki proje çalışmaları devam etmektedir. 9
1.2.Mekânsal Planlama Sorunları Programın amaç ve hedeflerini ayrıntılandırmadan önce özet olarak ülkemizdeki mekânsal planlama pratiğinin durum saptamasını yapmakta ve planlama ile ilgili yasal düzenlemeler ve fiziki planlamada merkezi ve yerel idarelerin rollerinin hatırlanmasında yarar bulunmaktadır. Hızlı nüfus artışı, ekonomik faaliyetlerin ve nüfusun dengeli dağılmaması, ortaya çıkan kırdan kente göç, Kentsel servis ve istihdam olanaklarının yeterince sağlanamaması, doğal kaynakların hızla ve kontrolsüz olarak yok edilmesi, ülkemizdeki mekânsal planlamanın yaşadığı önemli sorunlardır. Ülke-bölge ve kent ölçeğinde planlama-uygulama bütünlüğü hızla bozulmaktadır. Ülkemiz 1963 yılından başlamak üzere planlı dönem adı verilen bir politika çerçevesinde 5 yıllık kalkınma planları ile gelişmesini yönlendirmiştir. Türkiye de planlı dönem genelde ekonomik kalkınma anlamında karar ve süreçleri belirlemiş, fiziksel planlama ile ilgili belirgin önermeler ilk kez 3. Beş Yıllık Kalkınma Planında, fiziksel plan kademelerine ilişkin ipuçları ile yer almıştır. Ancak bölgesel kalkınma politikalarının fiziksel planlama kararları ile geliştirilmesi daha doğrusu bu politikaların sektörel ekonomik gelişme amacı dışına çıkarılması mümkün olmamıştır. Bölgeler arasındaki dengesizliklerin ortadan kaldırılması amacı ile getirilen sektörel (sanayi, tarım vb.) hedefler yerleşme kararlarının fiziksel planlama ilkeleri dışında verilmesinin ve hatta zaman zaman bu politikaları ters yönde etkileyen gelişmelerin ortaya çıkması sonucunu yaratmıştır. Ülke fiziksel planlama kademeleri yasal dayanağını 3194 sayılı İmar Kanunu ndan almaktadır. Ülkemizde plan kademeleri arasında kopukluğun yaşandığı bilinmektedir. Ayrıca Merkezde yer alan çok sayıda Bakanlık ve Kuruluşların kendi kuruluş kanunlarından gelen plan yapma yetkileri de göz önüne alındığında, planlama pratiğinde çok başlılığın yaşandığı ortaya çıkacaktır. Planlama konusunda çok sayıda kanun ve bu Kanunlar ile yetki ve görevleri belirlenmiş kurum ve kuruluşun var olması planlama olgusunu işlevsiz hale getirmekte, hatta yetki çatışmasına neden olmaktadır. Planlama ile ilgili yasal düzenlemelerin ve dolayısıyla yetkili idarelerin çokluğu, eşgüdüm olmayışı mevcut planlarda çok sayıda değişikliğe yol açmakta, üst ölçekli planların ise birbirleriyle gerek kullanım amacı gerekse fiziksel kararları bakımından bağlantısı kurulamamakta, bunlardan başka talep üzerine onaylanan mevzii imar planları da ayrıca sorun yaratmaktadır. Planlama sisteminde, plan hiyerarşisinin sağlanmasını denetleyen bir mekanizma ne yazık ki olmadığından, yerel yönetimlerin kısıtlı imkânları ve gerekli eğitim düzeyine sahip olmayan elemanları ile yaptığı planlar ve bunların değişiklikleri, üst ölçekli planlara uymadığı gibi, ilgili yönetmelikte açıklanan kriterleri de sağlamamaktadır. Planlarda öngörülen yapı ve nüfus yoğunluklarına karşın bunların ihtiyacı olan teknik ve sosyal altyapı getirilmemektedir. 10
Özet olarak temel sorunları ve bu programın hazırlanma gerekçelerini sayacak olursak; Bunlar; Makro politika eksikliği, Veri altyapısının uyumsuz ve yetersizliği, Plan süreçlerinin veri/bilgi elde etme, kullanma, katkı alma, ortak etme, alternatif üretme, karar alma, uygulama ve izleme konularındaki eksik ve yanlışları, Yeterli uygulama araçları tanımlanmaması, program, proje ve eylem paketleri fakirliği, İmar Yasasının planlama, yapılaşma ve afetlere yönelik teşhis, tedbir ve değerlendirme eksikliği, Kentleşme ile mekân politikalarının ilişkisizliği, Kıra yönelik kalkınma ve planlama çabalarının zayıflığı, Afet yönetimi ve planlamasının gerektirdiği araçların planlama sisteminde yer almaması, olarak sıralanabilecektir. Açıklanan hususlar, ülkemizde mekânsal planlama konusunda bir araştırma programının hazırlanmasını ve bu program kapsamında yeni planlama yaklaşımlarının araştırılmasını ve mekânsal planlama kurumsal kapasite geliştirilmesini gerekli kılmaktadır. 1.3.Alt yapı, Yapılaşma ve Afete ilişkin tespit ve sorunlar Türkiye de çeşitli kesimlerde tartışılan içme suyunda kalite sorunu, yeni bir sorun olmamakla birlikte, suyun kıt bir kaynak oluşunun anlamını bir kez daha öncelikli gündeme taşımaktadır. İçme - kullanma suyundaki arıtma ve kalite artırma sürecinde, hem maliyeti yüksek teknolojilere hem de yeni yöntemlere ihtiyaç duyulmaktadır. Bundan başka evsel nitelikli atık sular Türkiye de büyük ölçüde arıtılmadan doğaya verilmektedir. Bu nedenle birçok yerleşimde arıtma tesislerinin kurulması gerekmektedir. Bu amaçla arıtma yöntemlerinin, arıtma tesisi kurulum ve işletme maliyetlerinin araştırılarak en düşük maliyetli en etkili yöntemin uygulamada kullanılması amaçlanmaktadır. Yapılaşma sektöründe çok çeşitli kullanım amaçları için farklı yapı malzemeleri kullanılmakta ancak standartlar oluşturulmasında zorluklar yaşanmaktadır. Yapı malzemeleri standartlarının geliştirilmesi, etkin bir piyasa gözetim ve denetim sürecinin ortaya konulması ve Avrupa Birliği ile uyum sağlanması için sektörel temelde araştırmalara ihtiyaç duyulmaktadır. Bu amaçla; 11
- Disiplinler arası yöntemlerle sağlık, konfor, ulaşılabilirlik, kullanışlılık ve güvenliğin iyileştirilmesini, sosyal gereksinimleri sağlayan malzemeleri, teknolojileri, tasarım ve üretim ilkelerini geliştirmek - Bütün tedarik zinciri boyunca teknolojinin kullanılması ve üretim aşamaları arasında geri bildirim ile kullanıcı gereksinimlerinin nihai şekliyle karşılanması için gerekli hususları sağlamak - Kullanıcı grupları, müşteriler, mimarlar ve mühendisler, müteahhitler ve işletmeciler ve toplumun geneli arasındaki iletişim yoluyla tasarım, inşaat sektörü dâhilinde birlik ve beraberliği sağlamak - İnşaat sürecini sanayileştirerek inşaat maliyetlerinin düşürülmesine olanak vermek ve kalite kontrolünde iyileştirme elde etmek - Yeni kentsel alanların gelişimini sağlamak ve mevcutların yeniden yapılaşması için sürdürülebilir kentsel politikaların geliştirilmesi - Hızlı ve ekonomik inşa edilebilen, bakım onarımı ve işletmesi kolay altyapıların geliştirilmesi - Kentsel altyapı için yeraltı inşaatının kullanımını artırmak adına teknolojik ve ekonomik atılımlardan yararlanmak - Kültürel mirasın korunması, rehabilitasyonu ve kentsel ve kırsal çevreye entegre edilmesi - Gelişmiş teknolojileri kullanarak kentlerin kültürel mirası ile sosyoekonomik ve beşeri yönlerini değerlendirmek - İnşaat sürecinin olumsuz çevresel etkilerini en aza indirmek - Kentsel planlama, binalar, malzemeler, altyapı ve yenilenme projeleri geliştirerek çevresel ve iklimsel değişikliklere önceden hazırlıklı olmak. - Bütün yeni binaların enerji kullanımında ekonomik hale getirilmesi - Çevresel etkilere farkındalığı artırmak için, yapı malzemelerinin yaşam ömrü döngüsü boyunca çevreye en az etkiyi yaptığının kanıtlanmasına ilişkin performans göstergelerinin geliştirilmesi - Performansa, sağlık ve emniyete dayalı kriterler ile sistem ve yaklaşımlar geliştirmek - İnşaat endüstrisi ve yapılaşmış çevredeki değişimi yönlendiren itici unsur olarak nano-, bio-, bilgi teknolojilerinin desteklenmesi - Yerel doğal kaynakların ve atıkların yapı malzemesi olarak kullanılması için araştırmalar yapılması (pomza, perlit, doğaltaş, uçucu kül, vs.) - Yeniliklerin keşfi ve kullanımı arasındaki engelleri yapı üretim sürecinde rol alanların etkileşimini artırmak suretiyle gidermek - İş yöntemlerini geliştirici değişim mekanizmalarını geliştirmek - Yeniliklere açık performansa dayalı malzeme standartları geliştirmek 12
- Diyalog ve iletişimle kamunun geneli ve özellikle genç kesimin inşaat sektörüne ilişkin algılamalarının ve önyargılarının iyileştirilmesi üzerine araçlar geliştirmek kapsamında projeler geliştirilecektir. Ayrıca yoğun doğal afet riski taşıyan her ülke gibi, afet risklerini azaltan ve afete duyarlı planlamayı geliştiren, acil olarak afet riskli alanların yeni yöntemler kullanılarak haritalanması sağlayan bir modeli elde etmek üzere, yeni projelere ihtiyaç duyulmaktadır. Bu kapsamda; - Zemin, yapı ve altyapılar üzerindeki doğal afetlerin ve insan kaynaklı risklerin yaptığı etkileri azaltmak amacıyla Mevcut yapıların güçlendirilmesi için sistemlerin geliştirilmesi (malzeme, kalıp, teknoloji, vb) Yeni yapılar için dayanıklı ve güvenilir sistemlerin araştırılması planlanmaktadır. 1.4 Bayındırlık ve İskan Bakanlığının Stratejik Amaç ve Hedefleri Stratejik Amaçlar ve açıklamaları aşağıda sıralanmıştır; Amaç 1. Mekânsal planlama sisteminin; daha bütüncül, etkin, hızlı, yerel şartlara duyarlı ve katılımcı bir biçimde çalışmasını sağlamak, yerel yönetimlerle işbirliğini artırarak onlara rehberlik etmek. Ülkemizde; mekânsal planların yapım ve onaylanması süreçlerinde birçok kamu kurumunun yetkili olması, planların üretilmesinde karmaşalara neden olmakta, planların bütüncül yapılmasına, kaynakların dengeli kullanılmasına engel olmaktadır. Planlama sistemindeki bu dağınıklık, aynı zamanda kentsel ve kırsal yerleşme problemlerine de yol açmaktadır. Dokuzuncu Kalkınma Planında da yer aldığı gibi, kalkınma yaklaşımları ve yerel kurumsal yapıdaki değişikliklere paralel olarak mekânsal planlama dâhil olmak üzere, planlama yaklaşımları ve mekanizmalarının, bu alandaki mevcut yetki uyumsuzluğunu da ortadan kaldıracak şekilde yeniden gözden geçirilmesi ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Planlama kademelerine ilişkin olarak, planların birbirleri ile bağlantılarının kurulması, plan hazırlama ve uygulama yöntemleri, denetim usulleri gibi konularda merkezde ve yerelde kuruluşlar arasındaki yetki ve sorumlulukların açıklığa kavuşturulması ve koordinasyonun sağlanması zorunluluk arz etmektedir. Bununla birlikte mekânsal planlamaya yönelik olarak farklı kamu kurum ve kuruluşlarının farklı ölçek ve türde plan onama yetkisine sahip olmaları, farklı ölçeklerde hazırlanan bir üst ve bir alt düzeydeki planların kademeli birlikteliği ilkesinin kurulmasını zorlaştırmaktadır. Bu nedenle daha çok sosyo-ekonomik yönü ağır basan bölgesel gelişme planlarından başlanılarak uygulama imar planlarına inen süreçte bir üst ölçekli planın ana kararlarını koruyan başka bir ifade ile aynı dili konuşan planlama hiyerarşisinin kurulması bir gerekliliktir. Ulusal, bölgesel ve yerel düzeyde yerleşmelere yönelik mekânsal politikalar üretilerek kamu kurum ve kuruluşları arasında eşgüdüm geliştirilmeli, sektörler yönlendirilmeli, planların hızlı ve etkin bir şekilde hazırlanıp uygulanmasını sağlamak amacıyla mekânsal politikalara yönelik araçlarla birlikte bir eylem programı hazırlanmalıdır. Yerleşmelere özgü politikaların üretilmesi, potansiyel ve sınırlılıklarının belirlenmesi, sorunların ortaya 13
konulması, yaşanabilirliklerinin sağlanması için, yerleşmelerin mevcut durumlarını gösteren envanterin hazırlanması, izlenmesi ve periyodik olarak raporlanmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Kentsel ve sosyal altyapıya özgü belli standartlar ile yaşam kalitesi yüksek çevreler oluşturulması ve yaşanabilir yapılar yapılması için yeni planlama ve yapılaşma standartlarına ihtiyaç duyulmaktadır. Her düzeydeki plan içeriğinin bölgesel ve yerel koşullar da dikkate alınarak yeniden tanımlanması ve planlama konusunda dil birliğinin sağlanması gerekmektedir. Planlama, yerleşme ve yapılaşmaların fen, sağlık ve çevre şartlarına uygun olarak gerçekleşmesine ve denetimine ilişkin usul ve esasların belirlenmesi ve planlamada katılım ilkesine dayalı yeni yöntemlerin geliştirilmesine ihtiyaç bulunmaktadır. Kırsal kalkınmanın hızlandırılması ve AB ile uyumun sağlanması yönünde kırsal kalkınma politika çerçevesi oluşturulması amacıyla hazırlanan Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi kapsamında kırsal yerleşimlerin sağlıklı ve güvenli gelişimlerinin sağlanması, fiziksel çevrelerinin düzenlenmesi, kırsal çevrenin ve yöresel özelliklerinin korunarak kırsal turizmin geliştirilmesi amacıyla köy yerleşik alan tespiti, kırsal alanda imar düzenlemeleri, iskân ve yapılaşma konularına yönelik projeler geliştirilecektir. Kırsal yerleşme alanlarında kırsal toplumun ihtiyaçlarına cevap verecek ve aynı zamanda kırsal yerleşmelerin deprem, toprak kayması, sel gibi doğal afetlere karşı korunarak güvenli yerleşim koşullarının temin edilmesini ve kırsal yerleşimlerin geliştirilmesini sağlayacak planlama usul, esas ve standartların belirlenerek hayata geçirilmesi gerekmektedir. Özellikle göç alan, ikinci konut talebinin ve/veya nüfus artış hızının yüksek olduğu kırsal yerleşmeler ile afete maruz ve taşınması gerekli yerleşmelerde bu ihtiyaç daha da belirgin olarak ortaya çıkmaktadır. Ülkemizde 3194 sayılı İmar Kanunu ve son dönemde kabul edilen Belediye Kanunu ve İl Özel İdaresi Kanunu ile yerel yönetimler yetki ve sorumluluk olarak geliştirilmişlerdir. Yerel yönetimler, mevzuatta yapılan değişikliklerle, kentlerin planlı gelişmesi, fiziksel çevrenin, doğal ve tarihi değerlerin korunması ve toplumun ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde biçimlendirilmesi konularında önemli görev ve yetkilerle donatılmıştır. Yerel yönetimlerin artan görev ve sorumluluklarına rağmen, henüz yeterli nitelikte ve sayıda teknik elemanlarının bulunduğu söylenemez. Yapılan araştırmalar yerel yönetimlerin, gerek eleman, gerekse proje açısından yetersiz durumda olduğunu ortaya koymaktadır. Yerel yönetimlerin özellikle planlama, imar ve mühendislik alanlarında görev alan personelin teknik, teorik ve pratik bilgilerle desteklenerek, değişen mevzuatları uygulamalarının sağlanması, bilgi ve becerilerinin artırılması ve verilen hizmet kalitesinin iyileştirilmesi gerekmektedir. Ülkemizde harita, planlama, yapılaşma ve uygulama gibi imar işlemleri ile ilgili birçok mevzuat bulunmaktadır. Bu mevzuatların doğru uygulanması ve izlenmesi için, yerel yönetimlerde istihdam edilen personelin yasal ve idari düzenlemeler hakkında yeterli bilgi birikimine sahip olması gerekmektedir. Bu amaçla, imar uygulamaları hakkında yerel yönetimlerin teknik bilgi birikimlerinin artırılması ve yapılacak çalışmaların yürürlükteki mevzuat doğrultusunda amacına uygun gerçekleşmesinin sağlanması için; eğitim faaliyetleri düzenlenmesi, süreli yayınlar çıkarılması, kılavuz dokümanlar hazırlanması, yerinde inceleme desteği verilmesi şeklinde gerçekleştirilecek faaliyet ve projelerle, imar hizmetleri konusunda yerel yönetimlere 14
rehberlik edilecek, işbirliği artırılacak ve yerel yönetimlerin teknik kapasiteleri geliştirilecektir Amaç 2. Kentsel ve kırsal alanlarda düzensiz, riskli ve sağlıksız yapılaşma bölgelerinin planlı, nitelikli ve sağlıklı yerleşmelere dönüşümünü desteklemek. Sağlıksız, güvenlik donanımından yoksun, çevre kalitesi düşük yerleşmelerin güvenli hale getirilmesi ve yaşam kalitesinin artırılması için bu alanlar dönüşüme tabi tutulmalıdır. Dönüşüm fiziksel, sosyal, kültürel unsurları düşünülerek, yerleşme bütününde uygulanmalıdır. Yapılan çalışmaların bilimsel ve teknik olarak plan, yapılaşma, yönetim ve uygulama kararları sonucunda gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Kentsel bütünlüğü dikkate alan bir dönüşüm ile kentlerin bugünü ve geleceğine ilişkin sorunlarına çözüm getirilmesi amaçlanmaktadır. Yerleşmelerde afet açısından tehlikeli, can ve mal güvenliğini tehdit eden alanların ve yapılaşmaların güvenli hale getirilmesi gerekmektedir. Ayrıca yeşil alanların, rekreasyon alanlarının, eğitim, sağlık ve sosyo-kültürel alanların da bu dönüşüm sonucu oluşturulması amaçlanmaktadır. Doğal, kültürel, tarihsel alanların korunmasında dönüşüm bir fırsattır. Bu alanlarda iş alanları da oluşturulacaktır. Dönüşümün fiziksel planlamadan başlaması, yaşanabilir çevre ve yapılaşmaların elde edilmesi ile plan, proje, program ve bütçe süreçlerini içerecek şekilde bir bütün olarak ele alınması gerekmektedir. Dönüşümün sağlıklı ve amacına uygun hizmet etmesi için dönüşüm uygulamalarının planlama, yapılaşma, yönetim, uygulama, finansman boyutlarına ilişkin ilke ve esasları, ülke dışındaki uygulamalar ve süreçler araştırılarak, Ülkemize özgü olarak belirlenmelidir. Sürdürülebilir planlama ve yapılaşmayı sağlayacak olan yerleşme planı, kentsel tasarım projeleri, vaziyet planı, mimari ve diğer projeler gibi araçların nasıl hazırlanıp kullanılacağının belirlenmesi ve bu konudaki örnek plan-projelerin dönüşüm uygulamaları kapsamında, hazırlanması amaçlanmaktadır. Bu hazırlık sürecinde iklim değişikliği, yerleşmelerin ekolojik ve coğrafi yapıya uyumu, enerji etkinliğine yönelik faktörlerin tanımlanması gibi kriterlerin dikkate alınması gerekmektedir. Amaç 3. Kamu, özel sektör, gerçek ve tüzel kişilere ait yapıların; güvenli, sağlıklı ve kaliteli yapımını sağlamak, bina envanter çalışmalarını yürütmek. 180 sayılı Kanun Hükmündeki Kararname nin 2. maddesinde belirtilen kuruluşlara ait özel ihtisas işleri hariç diğer bütün kamuya ait bina ve tesislerin plan, proje, inşaat ve esaslı onarımları ile güçlendirme işlerini yapmak veya yaptırmak, 4708 sayılı Yapı Denetim Kanunu gereğince gerçek ve tüzel kişilere ait yapılarda can ve mal güvenliğini sağlamak amacıyla, gerekli mevzuat düzenlemelerini yapmak, proje ve yapı denetim hizmetlerini yürütmek, yapı malzemelerinin standartlara uygun olarak üretimini sağlayarak piyasa gözetimi ve denetimini yapmak, yapı stoku envanterini çıkartarak gerekli tedbirlerin alınmasını sağlamak Bakanlığımızın temel görevlerindendir. %96 sı deprem kuşağında bulunan Ülkemizde, doğal afetlerin kaçınılmaz olduğu aşikârdır. Bu nedenle doğal afetlerle beraber yaşamayı ve depreme karşı dayanıklı yapı tasarlamayı öğrenmemiz gerekmektedir. Çünkü yaşamı tehdit eden ana unsur doğal afetler olmayıp, yapıların, fen ve sanat kurallarına uygun olarak yapılmamasıdır. Ülkemizdeki mevcut yapı stokunun büyük bir bölümünün deprem dayanımının istenilen düzeyde olmadığı, kaçak, ruhsatsız ve mühendislik hizmeti bulunmayan yapıların çoğunlukta olduğu, yaşadığımız doğal afetler ve kısmen yapılan yapı envanter çalışmalarından anlaşılmaktadır. Sadece İstanbul da bir milyon civarında yapı bulunduğu, 15
bunun dört yüz bininde hiç mühendislik hizmetinin bulunmadığı, diğer yapılarda da mühendislik hizmetinin yeterli olmadığı, yapılan çalışmalarla belirlenmiştir. Afet risklerinin azaltılması öncelikle problemli yapı stokunun belirlenmesi ve uygun planlama ile rehabilitasyonunun gerçekleştirilmesini gerektirmektedir. Bu amaçla, ülkemiz genelinde kamuya ait yapıların envanteri büyük ölçüde çıkarılmış olup, özel yapılara ait yapı stoku envanterinin de çıkarılması gerekmektedir. Bunun için; her şeyden önce, mevcut yapı stokumuza her gün eklenmekte olan yeni yapıların, artık tabiatın ve çağın gereklerine uygun oluşturulmalarını sağlamak, böylece kötü yapılaşmanın en önemli kaynağını kurutmak; sonra, mevcut yapı stokumuzu muhtemel tehlikeleri dikkate alarak incelemek, yetersiz özellikteki yapıları belirlemek, bunları bir tehlike sıralamasına koymak ve bu konulara ayrılabilecek kaynakları olabildiğince planlı kullanmak gerekmektedir. Can güvenliğini doğrudan tehdit eden yapı stokunun tümünü bina türü yapılar oluşturmaktadır. Bu nedenle, önceden iyi planlanmış, güvenilir, yeterince hızlı sonuç alınacak, ülke ekonomisinin kaldırabileceği katkılarla, gerçekleştirilebilecek yöntemler geliştirilmesi bina türü yapı stoku için gerekmektedir. Bina dışı yapılar için, yapının önemine göre, özel değerlendirme yöntemleri tasarlanabilir; bunların çoğu, ayrıntılı değerlendirme niteliğinde olacağından, genelde alışılmış tasarım yöntemlerinden de yararlanabilecektir. Amaç 4. Tüm yapılarda standartlara uygun malzemelerin kullanımını sağlamak, yapı denetim sistemini geliştirerek etkin, izlenebilir ve sürekli hale getirmek. Devletin en öncelikli görevlerinden biri, bireylerin sağlam, kaliteli ve doğal afetlere dayanıklı yapılara sahip olmalarını sağlamak için gerekli tedbirleri almaktır. Can ve mal güvenliği ile milli servetlerin korunabilmesi için de, yerleşme ve yapılaşmaların norm ve standartlara uygun olarak yapılmasını sağlamak amacıyla bu uygulamaların denetimi büyük önem arz etmektedir. Tamamına yakın bir alanı deprem kuşağında yer alan Ülkemizde, bu alandaki can ve mal güvenliğinin sağlanması yapıların yapılması aşamasında denetimleri ile mümkündür. Halen 19 pilot ilde uygulanmakta olan yapı denetim sisteminde elde edinilen tecrübe ve birikimler ile ihtiyaç duyulan mevzuat düzenlemelerinin yapılarak, diğer 62 ilimizde devam etmekte olan yapı üretiminin de Yapı Denetim Kanunu kapsamına alınarak, etkin ve çağdaş bir yapı denetim sisteminin tüm ülke sathına yayılması hedeflenmektedir. Bu hedef doğrultusunda illerdeki fiziki ve beşeri alt yapının hazırlanması, ihtiyaç duyulan araç gereç ve ekipmanların sağlanması gerekmektedir. Bakanlığımızı AB mevzuatı uyumlaştırma çerçevesinde çıkarttığı Yapı Malzemeleri Yönetmeliğini hazırlayıp yürürlüğe koymuştur. Yönetmeliğin amacı, tüm yapı malzemesi imalatçılarının üretimini gerçekleştirdikleri malzemelerinin temel gereklerini (mekanik dayanım ve stabilite, yangın durumunda emniyet, çevre sağlık ve hijyen koşulları, kullanım emniyeti, gürültüye karşı korunma ve enerjinin korunması) sağlayan ve düzenlenmiş alan kapsamındaki yapı malzemelerinin CE işaretlemesi çerçevesinde, düzenlenmemiş alan kapsamındaki yapı malzemelerinin ulusal standartlara uygun, güvenli ürün olarak üretilmelerini sağlamak, etkin bir piyasa gözetimi ve denetimi ile piyasada bulunan tüm yapı malzemelerinin güvenlik koşullarını tam anlamıyla yerine getirmelerini temin etmektir. 16
Ülkemizde güvenli ürün kullanımını sağlamak üzere; güvenli malzeme üretimini artırmak ve bu malzemelerin piyasada kontrol ve denetimini yapmak için, teknik şartnamelerin sayısının artırılması ve piyasa gözetimi ve denetimi faaliyetlerinin yapılması kaçınılmaz bir gereksinimdir. Bütün ürünlerin boşluk olmadan teknik şartnameler tarafından kapsanmasının temini hedeflenmektedir. Yapı malzemesi ile ilgili olarak Bakanlığımızın üstlenmiş olduğu görevler çerçevesinde, yapılar için üretilen yapı malzemesi ürünlerinin standartlara uygunluğunun takibi ve denetimi yapılacak, yeni standartlara onay verilecektir. 81 ilde mevcut olan ve genellikle beton, demir gibi ürünleri test eden laboratuvarlar kurulacak ve bunlara ilave olarak merkezde ihtisas ve hakem laboratuvarı olarak görev yapacak laboratuvarlar kurulacaktır. Güvenli yapı, güvenli malzeme noktasından hareketle, yapıda kullanılacak olan malzemenin üretim aşamasından başlayarak yapıda nihai kullanımına kadar geçen süreçte denetimin yapılmasının sağlanması amaçlanmaktadır. Amaç 5. Yapım uygulamalarıyla ilgili olarak teknik şartları oluşturmak, verilen kararlar ile sözleşme uygulamalarından doğan anlaşmazlıkların çözümüne katkıda bulunmak. Dünyada ve Ülkemizde inşaat faaliyetleri kurumlaşmayı zorunlu kılan boyutlara ulaşmıştır. Verilen hizmetlerde kalite ve verimlilik, inşaat sektörünün en belirleyici unsurları haline gelmiştir. Bayındırlık hizmetleriyle ilgili kamu yönetimi de değişimlere uygun olarak yeniden yapılanmaktadır. Kamu kurumlarının gerçekleştireceği yapım hizmetleriyle ilgili proje ve inşaat konularındaki ilke ve kuralların ülke düzeyinde bir bütünlük içinde yürütülmesi, yapı güvenliliğinin tesis edilmesinde öncelikli bir gereklilik olarak ortaya çıkmıştır. Bu doğrultuda, Bayındırlık ve İskân Bakanlığı, inşaat konularıyla ilgili olarak üstlendiği görevleri yeniden yapılandırma çalışmaları içerisindedir. Ayrıca; kural belirleme, inşaat dünyası içinde ortaya çıkan uyumsuzlukları giderme ve anlaşmazlıkların çözümüne katkı sağlamak yönünde stratejik olarak çok önemli bir rol üstlenmiştir. Bayındırlık ve İskân Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkındaki 180 sayılı Kanun Hükmündeki Kararnamenin Bazı Hükümlerinde Değişiklik Yapılmasına Dair 209 sayılı Kanun Hükmünde Kararname'nin 15. maddesinde belirtilen her türlü etüt, proje, kontrollük, inşaat, tesisat işleri ile ilgili anlaşmazlıkları inceleme ve karara bağlama; bu konularda şartname, tip sözleşme, analiz, yıllık rayiç ve bunların sonucu birim fiyatları hazırlama ve yayınlama görevleri Bakanlık bünyesinde bulunan bir teknik kurul marifetiyle yürütülmektedir. Bu görevlerimiz kapsamında, gerçek ve tüzel kişilerle ilgili inşaat işleri konusundaki teknik kuralların ve teknik dokümanların hazırlanması ve bu konularda ortaya çıkan anlaşmazlıkların çözümüne katkı sağlanması ile ilgili önemli bir çalışma alanı ortaya çıkmaktadır. Diğer bir ifade ile kamu ve özel sektörün tüm inşaat faaliyetlerinde uygulama birlikteliğinin sağlanması için yapılacak iş ve işlemlerin yürütülmesinde, Bakanlığımızın önemli bir rolü bulunmaktadır. Yapım işleriyle ilgili Genel Teknik Şartnamelerin, birim fiyat ve analizlerinin, gelişen teknoloji ile piyasa şartları göz önünde bulundurularak düzenlenmesi, rayiçlerin belirlenmesi ve yayımlanması, Ülkemizdeki mühendislik, mimarlık ve müteahhitlik alanında gerçekleştirilen yapım uygulamalarıyla ilgili tebliğlerin yayımlanması, Genel Teknik Şartnamelerin, değişen koşullara bağlı olarak yenilenmesi ve/veya revizyonunun yapılması ve yayınlanması, her türlü etüt, proje, kontrollük, inşaat, tesisat işleri ile ilgili uygulamalardan kaynaklanan anlaşmazlıkların çözümüne katkı sağlanması ve muhtemel 17
anlaşmazlıkların çözümüne ışık tutacak içtihatlar oluşturmak suretiyle sorunlara çare üretilmesi, hususlarının gerçekleştirilmesi amaçlanmaktadır. Amaç 6. Ulusal afet yönetimi strateji planını hazırlayarak ve afet öncesi gerekli çalışmaları yürüterek doğal afet zararlarını en aza indirmek. Ülkemizin Ulusal Afet Yönetimi Stratejisi, Yokohama Bildirgesinde ve Hyogo Stratejisinde de belirtilen ve Birleşmiş Milletler Afet Zararları Azaltım Stratejisinin ISDR (International Strategy of Disaster Reduction) temel yaklaşımı doğrultusunda, risklerin azaltılması ve risk yönetimi temelinde afet zararlarının azaltılması ilkesine dayanmaktadır. Ülkemiz depremler başta olmak üzere su baskınları, heyelanlar, yangınlar, çığ, meteorolojik afet, kaya düşmeleri gibi büyük can ve mal kaybına yol açan afetlerle çok yoğun olarak karşı karşıya kalan ülkelerin başında gelmektedir. Ayrıca çevre ülkelerde yer alan nükleer santrallerden kaynaklanabilecek bir teknolojik afet riski altında da bulunmaktadır. Afetlerin insanlar için olumsuz etki doğurabilecek sonuçlarını, karşı önlemler alarak, zamanında, en uygun şekilde ve en etkili organizasyon ve yöntemlerle ortadan kaldırmak afet öncesi hazırlık çalışmalarının ana hedefi olmalıdır. Alınan önlemlerle olayların durdurulması veya önlenmesi her zaman mümkün olamayacağı için, afet öncesi hazırlık safhasında da insan canı ve malı ile milli servetleri afetlerin yıkıcı etkilerinden koruyacak bazı faaliyetlerin yürütülmesi zorunlu olmaktadır. Meydana gelebilecek afetlerden toplumun en az zarar ve fiziksel kayıplarla kurtulabilmesi için; gereken teknik, idari ve yasal tüm önlemlerin afet öncesi alınması, merkezi düzeyde afet yönetimi ile ilgili planların, il düzeyinde ise kurtarma ve acil yardım planlarının hazırlanması ve geliştirilmesi, bu planlarda görev ve sorumluluk verilen personelin eğitim ve tatbikatlarla bilgi düzeylerinin geliştirilmesi, toplumun her kesiminin bilinçlendirilmesi, bölgelerde teçhizat merkezleri kurulması ve kritik malzemelerin stoklanması, alarm ve erken uyarı sistemlerinin kurulması, işletilmesi ve geliştirilmesi, bazı kritik yapıların onarım ve güçlendirme işlemlerinin yapılması büyük önem arz etmektedir. Amaç 7. Afet sonrası bozulan sosyal hayatın ve fiziki çevrenin en kısa zamanda yeniden tesis edilmesini sağlamak. 7269 Sayılı Kanun kapsamında, afet nedeniyle bozulan yaşamın yeniden inşasında yapılması gereken; hasar tespit, hak sahipliği, borçlandırma, yeni yerleşim alanlarının seçimi ile ilgili eş zamanlı olarak hizmetleri yürütmenin yanında, afetzede vatandaşların en kısa sürede normal yaşama geçmesi yönünde çalışmalar yapmaktır. Afet sonrası iyileştirme adına yürütülen faaliyetlerin ana hedefi, afete uğramış toplulukların haberleşme, ulaşım, su, elektrik, kanalizasyon, eğitim, uzun süreli geçici iskân, ekonomik ve sosyal faaliyetler vb. gibi hayati işlevlerin en az düzeyde de olsa karşılanabilmesi için gereken tüm çalışmaları yapmaktır. Bu çalışmaların geliştirilerek yeni yapılan düzenlemelerle uyum içerisinde, yaşanabilir kentlerin oluşturulmasında afetlerin olumsuz etkilerinin giderilmesi amaçlanmaktadır. Faaliyetlerin süresi afetin büyüklüğüne bağlı olarak birkaç yıl sürebilir ve bu süre içerisinde toplum için gerekli olan ve zarar azaltma safhasında konu edilen bazı faaliyetler de yürütülebilir. Amaç, afetten etkilenen toplulukların gelecekte de benzer olaylarla karşılaşmaları halinde, aynı olumsuz sonuçlarla yüz yüze gelmelerini önlemektir. 18
Bu faaliyetler birçok kurum ve kuruluşla, çok çeşitli disiplinlerin belirli bir hedef doğrultusunda çalışmasını gerektiren orta ve uzun vadeli çalışmalardır. Bu nedenle de, toplumun her kesimini ilgilendirmekte ve bu kesimlerin katkı ve gayretleri gerekmektedir. Amaç 8. Kurumsal gelişimi sağlayarak paydaşlarımıza hızlı ve kaliteli hizmet sunmak. Kaliteli hizmet sunmak ve kaynakları etkin kullanarak katma değer oluşumunu sağlamak suretiyle ülkemiz ekonomisine ve sosyal huzurumuza katkıda bulunabilmek için yapılması gerekenlerin en başında kurumsal kapasitemizin iyileştirilmesi ya da geliştirilmesi gelmektedir. Bunun dışında bir diğer önemli hususta insan kaynağıdır. İnsan kaynağını iyi yöneten, işini de iyi yönetir. İnsanı iyi yönetebilmek için ise öncelikle stratejiyle uyumlu bir organizasyon yapısı kurulmalıdır. İyi yönetimin önemli bir diğer özelliği de strateji ve şartlar değiştikçe, yeni şartlara uyumlu yapılanmaların gerçekleştirilebilmesidir. Kurumsal kapasitenin geliştirilmesi bu bağlamda oldukça önem kazanmaktadır. Geleceği öngörme ihtiyacı insanların doğasında bulunduğu gibi, kurumsal yapılar için de zorunludur. Bugün bulunulan noktanın sağlıklı olarak değerlendirilmesi, hangi hedeflere ulaşılmak istendiğinin net olarak tanımlanması ve nihai amaca nasıl ulaşılabileceğinin planlanması insan mantığına da kurumsal zorunluluklara da uygun düşmektedir. Bir kurumun yönetim yapısının analizi, yeniden yapılandırması, insan kaynaklarının planlaması, politika, program ve karar verme mekanizmasını geliştirme, finansal analizler, mevzuat geliştirme, meslek içi eğitim programlarının planlama ve yürütme, bilgisayar tabanlı bilgi sistemleri kurma süreçlerine bir bütün olarak yaklaşma biçimi olarak tanımlanabilen kurumsal kapasitenin geliştirilmesi anlamında Bakanlığımızda yapılabilecek olan çalışmalar sonucunda, hem politikaların hem de bunlara ayrılan kaynakların tahmin edilebilirliğinin artırılması ve bunun sonucunda da birim hedeflerine ulaşılabilmesi için uygulanan planların devamlılığı sağlanacaktır. Kaynakların birimler arasında stratejik önceliklere göre dağılımının yapılması suretiyle Bakanlığın öncelikleri ve hedefleri ile birimlerin öncelikleri ve hedefleri arasındaki uyum bütçe aracılığıyla gerçekleşmiş olacaktır. Ayrıca; doğru bilgiye kaynağından ve hızlı erişim, özet bilgiden detay bilgiye erişim ile analitik değerlendirme imkanı sağlanmış olacak, karar verme süreçleri kısalacak, yöneticilerin risk yönetim kapasitesi artacak, kurumun daha tutarlı ve profesyonel bir bakış açısı ile yönetimi desteklenmiş olacaktır. Sürekli geliştirme, Bakanlığımızın sürekli hedefi olacaktır. Kaliteyi hizmet sunduğumuz kurum ve kuruluşlarla vatandaşlarımızın beklentilerini karşılamak suretiyle yakalamamız mümkün olup, bunu gerçekleştirmek için de iyi bir takım çalışması sergilenmesi gerekmektedir. Bilgi ve iletişim teknolojileri yoğun olarak kullanılmaya başlanacaktır. Bu sayede Bakanlığımızın sunduğu hizmetler, kamu kurumları ile vatandaşlara rahat erişilebilir bir ortamda, daha şeffaf, daha etkin, kaliteli, sağlıklı, verimli ve ucuz bir şekilde sunulacaktır. Ayrıca, iş süreçlerinin iyileştirilmesi ve kurumsal kaliteyi artırarak uluslar arası normlarda hizmet vermek için ISO 9001:2000 belgesinin alınması yönünde gerekli çalışmalar yapılacaktır. 37 19
Stratejik hedefler ise şunlardır; Hedef 1. Ulusal düzeyde yerleşmelere yönelik politikalar ve stratejiler belirlenecek, eylem planı hazırlanacaktır. Hedef 2. Kırsal alanda fiziksel yerleşmenin düzenlenmesi, sağlıklı ve güvenli yapılaşmanın kontrolü ve kırsal çevrenin korunmasına yönelik stratejilerin belirlenerek, imar mevzuatının geliştirilmesi sağlanacaktır. Hedef 3. Planlamaya ilişkin yetkilerin ulusal düzeyde sürdürülebilir yerleşme, kentleşme ve güvenli yapılaşma amacına yönelik olarak uyumlu kullanılması sağlanacaktır. Hedef 4. Yerleşmelerin dönemsel raporlarına ilişkin kentsel göstergeler sistemi farklı nitelikteki yerleşmelerde uygulanacaktır. Hedef 5. İmar hizmetleri ile ilgili olarak yerel yönetimler ile işbirliği gerçekleştirilecek, eğitim programları düzenlenecek, bu konularda yerel yönetimlere rehberlik yapılacak ve kapasite artırılacaktır. Hedef 6. Dönüşüm Alanları Hakkında Kanunu ile ilgili uygulamalarda bütünlük gözetilecek, konuya ilişkin olarak ilke, usul ve esaslar belirlenecektir. Hedef 7. Enerji etkin-iklim duyarlı yerleşme/planlama stratejileri belirlenecektir. Hedef 8. Müteahhit ve müelliflerin belgelendirilmesindeki iş süreçlerinin iyileştirilmesi için gerekli mevzuat ve altyapı düzenlemeleri yapılacaktır. Hedef 9. İnşaat ve esaslı onarım ile güçlendirme işlerine ilişkin kamu kurumlarına ait yatırımların sayısı 2014 yılı sonuna kadar 2500 e çıkarılacaktır. Hedef 10. Etüt-proje yapımı ve proje kontrollük hizmetleri geliştirilecek ve hizmet kapasitesi artırılacaktır. Hedef 11. 2014 yılı sonuna kadar 10 il belediyesindeki binaların adet, sınıf, emniyet ve diğer nitelikleri ile bina envanteri çıkarılacak, envanterlere ilişkin bilgiler veri tabanında toplanacak ve sonuçlar değerlendirilecektir. Hedef 12. Kamu ve özel sektöre ait binalarda enerji verimliliğini artırıcı tedbirlerin alınması sağlanacaktır. Hedef 13. 2014 yılı sonuna kadar yapı denetim sistemi geliştirilecek bütün illere yaygınlaştırılacak, daha etkin ve işlevsel hale getirilecektir. Hedef 14. 2014 yılı sonuna kadar piyasaya arz edilen yapı malzemelerinin güvenli olmaları temin edilecektir. Hedef 15. 2014 yılı sonuna kadar yapısal tasarım alanında AB ile teknik mevzuatımız uyumlaştırılacaktır. 20
Hedef 16. Genel Teknik Şartnameler gelişen teknolojiye uygun olarak revize edilecek, gerektiğinde yenileri düzenlenecek ve yapım uygulamalarıyla ilgili rayiç ve birim fiyatlar, bunlara ait tarif ve analizler ile tebliğler yayınlanacaktır. Hedef 17. Her türlü etüt, proje, kontrollük, inşaat, makine ve elektrik tesisatı işleri ile ilgili Bakanlığımıza intikal eden anlaşmazlıkların çözümüne katkıda bulunmak üzere kararlar oluşturmaktır. Hedef 18. Avrupa Doğal Afetler Eğitim Merkezi kanalıyla afet eğitimi ulusal ve uluslararası boyutlara yayılacak, afetlere karşı duyarlı ve bilinçli bir toplum oluşturulacaktır. Hedef 19. Afet zararlarının azaltılması ve afete duyarlı planların yapılmasında daha etkin olmak için teknik, AR-GE ve altyapı faaliyet ve projeleri gerçekleştirilecek, ilgili mevzuat gözden geçirilecektir. Hedef 20. 2014 yılı sonuna kadar 17 ilin Çığ Tehlike Haritaları bitirilecek, Türkiye Çığ Tahmin ve Erken Uyarı Sisteminin altyapısı oluşturulacak ve yapılabilecek çığ önlem yapıları belirlenecektir. Hedef 21. 2014 yılı sonuna kadar afet yönetimi için gerekli ulusal sismik ağ ve arşiv sistemleri geliştirilecektir Hedef 22. Afet tehlike ve riski bölgesel ölçeklerde ortaya konulacak ve zarar azaltma faaliyetleri yürütülecektir. Hedef 23. 2014 yılı sonuna kadar hızlı ve etkin hasar tespit sistemi kurulacaktır. Hedef 24. Plan döneminde altyapıları, hak sahipliği ve borçlandırma işlemleri dâhil 30 000 konut bitirilecektir. Hedef 25. Acil yardım, planlama ve koordinasyon işlerinin güncel, hızlı ve güvenilir olması sağlanacaktır. Hedef 26. 5543 Sayılı İskân Kanunu kapsamında hedef kitlelerin sosyal, ekonomik ve kültürel durumları da göz önünde bulundurularak iskân talepleri karşılanacaktır. Hedef 27. Bakanlığın kurumsal yapısını iyileştirecek faaliyet ve projeler gerçekleştirilecektir. 21
2.PROGRAMIN AMACI Bu program ile ; Ulusal düzeyde yerleşme ve arazi kullanma politika ve stratejilerinin geliştirilmesi için yöntem önerisi geliştirilmesi, Ulusal mekân envanterinin ve stratejisinin belirlenmesi için araştırma yapılması, Üst ölçek makro mekân planlamasının araştırılması, il düzeyinde yapılacak planlamalara rehberlik sağlanması, Kıyı alan ve bölgelerinde bütünleşik alan yönetimi, master plan ve kıyı mevzuatı uygulamalarının yapılması, Bütünleşik kentsel gelişme politika ve stratejilerinin araştırılması, kentsel kimlik ve imgeleme, kentsel rehabilitasyon, farklı bölgelere göre kentsel standartların araştırılması, kentlerin izlenmesi ve durum raporlarının hazırlanması usul ve esaslarının belirlenmesi, İmar hareketlerinin, planlama-uygulama, denetim üçgeni içinde yeniden tanımlanmasının sağlanması, arsa ve arazi düzenlemelerinde yeni yöntemlerin araştırılması, Kırsal alanlar için planlama ve uygulama standartları, usul ve esaslarının araştırılması, bölgesel mimari arayışlar ve farklı mikro klimalara göre standartların araştırılması, Afet ve Risk yönetimi ile Kentsel Dönüşüm uygulamalarının araştırılması, Planlamanın, koruma-kullanma-gelişme dengeleri sağlanarak, kullanıcının, sivil toplumun ve kamunun menfaatlerinin birlikte gözetilmesi, Sektörel taleplerin, imar planları kapsamında denge sağlanarak disiplinler arası çalışma ile tek elden karşılanmasına olanak tanınması, Plan kademeleri ve hiyerarşinin yeniden tanımlanması, Denetim ve izleme usul ve esaslarının araştırılması, Afet haritalarının hazırlanmasında yeni yöntemlerin kullanılması ve afet risk haritalarının tamamlanarak kullanıma açılması, Yapı malzemelerinde standartlaşmanın, etkili bir piyasa gözetim denetim sisteminin ve yapı denetim sürecinin sağlanması, Arıtma tesislerinin kurulum ve işletme maliyetlerinin azaltılması, İçme suyunda kalite artırma ve arıtma prosesinde en uygun tekniğin belirlenmesi iş ve işlemlerinin yapılması amaçlanmaktadır. 22
3.PROGRAMIN HEDEF VE GÖREVLERİ Bu program ile; yapılaşma, altyapı, afet yönetimi ve fiziksel planlamada yeni yaklaşım araştırma ve geliştirme çalışmaları program çalışma alanı olarak belirlenmekte ve 5 yıllık bir dönem süresinde hazırlanacak projeler ile Türkiye için uygulanabilir, uluslar arası perspektiflerle uyumlu, şeffaf, karar süreçlerine katan ve katkı alan, zarar azaltma stratejilerini benimseyen, sorun saptama ve çözüm üretme konusunda hızlı ve etkili bir planlama yaklaşımının değerlendirilmesi, bu yapı ile uygun bilgi teknolojilerine dayalı bir mekansal veri altyapısının geliştirilmesi, bütünleşik kıyı alanları yönetimi, planlama ve uygulama araçlarının araştırılması, kentsel politika ve mekan politikası ilişkisi ve AB açısından fırsatların değerlendirilmesi, kentlerin durum raporu ile konut ve sosyal-teknik altyapının geliştirilmesi kapsamında yapılması gerekenler, kırsal yerleşme planlamasının araştırılması, kapsam ve sürecinin geliştirilmesi, planlama ve uygulamada, afetlere hazırlık, kentsel risk yönetimi ile dönüşüm çerçevesinde mevzuat düzenlemeleri ile denetim ve izleme yöntemlerinin araştırılması hedeflenmektedir. Bu araştırma programı çerçevesinde; Bakanlığımızın, yüksek kurumsal kapasiteyle çağdaş yerleşme, kentleşme ile güvenli yapılaşmaya yönelik üst politika ve stratejileri belirleyen, uygulamalara yön veren otorite bir kurum olmak hedefine yönelik olarak, ülke çapında sürdürülebilir yerleşme, kentleşme ve güvenli yapılaşmayı temin etmek üzere; planlama, projelendirme, yapım hizmetleri ile afete ilişkin hizmetleri teknolojik ve bilimsel gelişmelerden faydalanarak düzenleyici, denetleyici ve katılımcı bir anlayışla yapmak, yaptırmak misyonunun üstlenilmesi öngörülmektedir. Türkiye'nin kaynaklarını ve yatırımlarını en verimli ve etkin bir şekilde kullanabilmesi için mekânsal planlama politikası ve kentsel politikayı tartışmaya başlaması gereklidir. Bu sosyal ve ekonomik olarak dengeli ve sürdürülebilir bir kalkınma için gerekli olduğu kadar doğal ve tarihi mirasın korunması ve sürdürülebilir kullanımı için, tüm yasal ve kurumsal yapımızı dönüştürmeye çalıştığımız AB sürecinde de ihtiyaç gösterecek bir alandır. Avrupa Mekânsal Planlama Perspektifi (ESDP), tam üyelik müzakerelerine başlayan aday ülkelere görevler vermektedir. Özellikle değişik kurumlarca uygulanan kamu yatırımlarının ülke ve Avrupa sınırları içinde nasıl mekânsal etkiler yaratacağının açıklığa kavuşturulmasını beklemektedir. Bu anlamda Türkiye'nin böyle bir mekânsal gelişme perspektifini AB mevzuat uyum süreci ile birlikte başlatmasına ihtiyaç vardır. AB gelecekteki Avrupa vizyonunu oluştururken, ESDP ile bu Avrupa'nın mekânsal gelişme modellerini tasarlamıştır. Türkiye'nin mevzuat uyumunu yaparken bu vizyonu kaybetmemesi gerekir. Mekânsal planlama, tüm yönetim kademelerinde işbirliğini ve sektörler arası uyumu gerektirdiğinden ve özellikle ekonomik ve sosyal uyumun sağlanabilmesi amacına hizmet ettiğinden; Başbakanlık başkanlığında kurulan, Yatırım Ortamının İyileştirilmesi Koordinasyon Kurulunun (YOİKK) 4. Teknik Alt Komitesinin aldığı kararlar önem taşımaktadır. Buna göre yatırımların doğru yer seçimi öncelikle güncel ve uyumlu bir veri altyapısına, ardından sağlıklı plan süreçlerinin oluşturulmasına bağlıdır. Özellikle kentleşme ve kentsel dönüşüm gibi konuları 21. Yüzyılın gereklerine uyumlu hale getirmeye çalışan yeni imar yasasının Türkiye'nin AB üyelik vizyonu ve bunla gelecek yeni kavramları tartışmaya açması gereklidir. 23