Türk Ceza Kanunu 301.madde ve AB Uygulamaları

Şubat 2008 Türk Ceza Kanunu 301.madde ve AB Uygulamaları Bu çalışmada Türk Ceza Kanununun 301. maddesi hakkında bilgi verilmekte aynı zamanda AB üyesi ülkelerdeki benzer düzenlemeler incelenmektedir. Nezahat Yuca Hukuk Bölüm nyuca@tbmm.gov.tr Tel: 420 66 69

İÇİNDEKİLER GİRİŞ 2 TÜRK CEZA KANUNU 301. MADDE VE AVRUPA BİRLİĞİ NDEKİ UYGULAMALARI 2 1. MADDE 301. 2 2. AB ÜLKELERİNDE TCK 301.MADDE BENZERİ MADDELER 3 2.1 ALMANYA 3 2.2. AVUSTURYA 4 2.3. DANİMARKA 4 2.4. FRANSA 4 2.5. İTALYA 6 2.6. İSPANYA 7 2.7. POLONYA 7 2.8. PORTEKİZ 8 2.9. HOLLANDA 8 3. 301. MADDE BENZERLERİ DOLAYISIYLA AVRUPA ÜLKELERİNDE VERİLEN MAHKUMİYET KARARLARI 9 3.1. ALMANYA DA 72 KİŞİ MAHKUM OLDU 9 3.2. AVUSTURYA DA BİR KİŞİ 10 3.3. İTALYA'DA 107 MAHKUMİYET 10 3.4. HOLLANDA DA 419 MAHKUMİYET 10 SONUÇ 11 TBMM, Araştırma Merkezi Müdürlüğü 1

GİRİŞ 1999 Helsinki Zirvesi ile Avrupa Birliği ne tam üyelik yolunda kendisine adaylık statüsü verilen Türkiye, Ekim 2005 te müzakerelere başlamıştır. Birliğe aday ülke olarak başta ekonomik ve siyasi kriterler olmak üzere pek çok alanda uyumlaştırma faaliyeti içerisinde bulunan Türkiye, ifade özgürlüğü kapsamında da bu çabayı göstermektedir. Bu çalışmada, ifade özgürlüğü ile ilgili olarak gündeme gelen Türk Ceza Kanununun 301. maddesi hakkında bilgi verilmekte ve bazı Avrupa Birliği ülkelerindeki benzer maddeler incelenmektedir. TÜRK CEZA KANUNU 301. MADDE VE AVRUPA BİRLİĞİ NDEKİ UYGULAMALARI AB sürecinde çok fazla tartışılan konuların başında ifade özgürlüğünü kısıtladığı belirtilen Ceza Kanunu nun 301. maddesi hükmü gelmektedir. Gerçekten de 2005 yılında yürürlüğe giren yeni Ceza Kanunu ile birlikte 301. madde çerçevesinde açılan davaların sayısında bir artış olduğu gözlemlenmektedir. AB ülkelerinin mevzuatlarında yapılan bir çalışma ile Ceza Kanunu nun 301. maddesine benzer hükümlerin bir takım farklılıklar ile birçok AB ülkesinde de yer aldığı görülmektedir. Farklılık temelde Türklük ifadesinde yatmaktadır. Ayrıca uygulamada çok fazla sayıda dava açılmış olması son dönemde 301. maddeyi AB-Türkiye ilişkilerinin önemli bir halkası haline getirmiştir. Çalışmada AB ülkelerinin benzer maddeleri ele alındıktan sonra pratik olarak ne yapılması gerekir sorusuna da kısa bir yanıt verilecektir. 1926 tarihli Türk ceza yasasının 159. maddesi, 1889 tarihli İtalyan Ceza Yasası ndan değiştirilerek alınmış, birebir bir çeviri yapılmamıştır. Bugüne kadar da altı kez değiştirilen ve 2004 teki değişikliklerle TCK nın 301. maddesi olarak yeniden ve aynı biçimde korunan madde şunu söylemektedir: 1. MADDE 301. (1) Türklüğü, Cumhuriyeti veya Türkiye Büyük Millet Meclisini alenen aşağılayan kişi, altı aydan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. (2) Türkiye Cumhuriyeti Hükûmetini, Devletin yargı organlarını, askeri veya emniyet teşkilatını alenen aşağılayan kişi, altı aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. (3) Türklüğü aşağılamanın yabancı bir ülkede bir Türk vatandaşı tarafından işlenmesi halinde, verilecek ceza üçte bir oranında artırılır. (4) Eleştiri amacıyla yapılan düşünce açıklamaları suç oluşturmaz. TBMM, Araştırma Merkezi Müdürlüğü 2

Bir çok ülkenin ceza yasalarında da devlet kurumlarının, anayasal düzenin, devlet çalışanlarının, kamu düzeninin korunmasına ilişkin ceza ve yaptırımlar bulunmaktadır. Alenen Aşağılama Türklüğü, Cumhuriyeti veya Türkiye Büyük Millet Meclisi Altı aydan üç yıla kadar hapis cezası Türkiye Cumhuriyeti Hükûmetini, Devletin yargı organlarını, askeri veya emniyet teşkilatı Altı aydan iki yıla kadar hapis cezası Ağırlaştırıcı Neden: Türklüğü aşağılama yabancı bir ülkede bir Türk vatandaşı tarafından işlenmesi durumunda ceza üçte biri oranında artırılır. Bu durumda verilecek ceza miktarı 8 ay ile 4 yıl arasında olacaktır. 2. AB ÜLKELERİNDE TCK 301.MADDE BENZERİ MADDELER 2.1 ALMANYA Alman Ceza Yasası 90. maddesine göre: Her kim Federal Almanya Cumhuriyeti ni, eyaletlerinden birini alenen aşağılarsa; ya da anayasal düzenine, bayrağına, milli marşına, amblemine söverse 1 yıldan 3 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Alenen Aşağılama Federal Alman Cumhuriyeti ya da Eyelatleri, Sövme Suçunun Yöneltileceği kurumlar, Anayasal Düzen, Bayrak, Milli Marş, Amblem 1-3 yıl hapis cezası TBMM, Araştırma Merkezi Müdürlüğü 3

2.2. AVUSTURYA Avustrurya Ceza Yasası 248. maddesi 1. paragrafında devlet ve alametlerinin aşağılanması ele alınmaktadır ve şöyle devam eder her kim, anılan davranışları alenen ve taammüden sergiler; Avusturya Cumhuriyeti ne ve eyaletlerine hakaret eder ve aşağılar ise; 1 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. her kim 1. paragrafta anılan davranışları alenen ve taammüden sergiler, resmi amaçlı bayrağını ya da Avusturya Cumhuriyeti nin ve eyaletlerinin milli marşını aşağılar ise 6 aya kadar hapis ya da sabit günlük değerin 360 katına kadar para cezası ile cezalandırılır. Alenen ve Taammüden Hakaret ve Aşağılama Avusturya Cumhuriyeti ya da Eyelatleri, 1 yıla kadar hapis cezası Suç aşağıdakilere yöneltilirse; Avusturya Cumhuriyeti ve Eyaletlerinin milli marşı, Bayrak, 6 aya kadar hapis ya da sabit günlük değerin 360 katına kadar para cezası 2.3. DANİMARKA Danimarka Ceza Kanunu 110. maddesi e bendine göre: Her kim alenen Avrupa ülkelerini ya da Avrupa Milletlerini veya Avrupa Parlamentosunu alenen aşağılarsa, azami 2 yıl hapis cezası ile cezalandırılır. Alenen Aşağılama Avrupa Ülkeleri, Avrupa Milletleri veya Avrupa Parlamentosu Azami iki yıl hapis cezası 2.4. FRANSA Fransız Ceza Yasası nda bu konu daha geniş şekilde ele alınır. Fransız Ceza Yasası nın dördüncü kitabında ulusa, devlete ve kamu barışına karşı suçlar ve kabahatler ( Felonies and misdemeanours against the nation, the state and the public peace) başlığını TBMM, Araştırma Merkezi Müdürlüğü 4

taşımaktadır. Dördüncü kitapta birinci başlık, ulusun temel çıkarlarına saldırı, ihanet, casusluk, sabotaj (treason and the espionage) gibi konuları içerir ve bununla beraber toprak bütünlüğü ve cumhuriyetin kurumlarına karşı saldırı konularını düzenler (other offences against the institutions of the republic or the integrity of the national territoirty) İkinci bölüm, terörizm suçlarını düzenlerken ( of terrorism), üçüncü bölüm ise kamu barışına saldırı, birey haklarının kullanımına engel olma ve yasadışı gösteri yapma suçlarını konu edinir ( violation of the authority of the State and other breaches of the public peace). Bununla beraber kamu idaresine hakaret konusu da hakaret ve aşağılamayı kapsar (offences against the public administration committed by private persons). 433. madde göre kamu görevi yapan bireylere karşı direnme ya da saldırıyı suç sayar. Buna göre, Fransa'da Cumhuriyet yetkilerini kullanan kamu görevlilerine (polis, itfaiyeci, öğretmen, otobüs şoförü gibi) karşı direnme ya da saldırı bir suç teşkil etmekte, kamu barışını tehdit eden davranışlar ve daha doğrusu kamu hizmetinin verilmesine engel olacak davranışlar suç kapsamına alınmaktadır. 2003 yılında iç güvenliğin (internal security) bir parçası olarak geçen düzenleme, ulusal bayrak ya da ulusal marş hakaretine karşı maksimum 9000 euroluk para cezası ya da 6 aya kadar hapis cezası öngörmektedir. Kısıtlamalar bir taraftan cumhuriyet haysiyetini yıpratıcı hareketleri kapsarken, diğer taraftan kamu hizmetinde bulunan kişilere ( özellikle yüksek rütbeli memurlar olmak üzere, hâkim, savcı, polis, hatta otobüs şoförlerini dahi kapsamaktadır) karşı hakaretleri de içermektedir. Yasamaya getirilen bu yenilikler iki olayın ardından gerçekleşen tartışmaları yansıtmaktadır: -2001 Fransa-Cezayir futbol maçı esnasında Fransız milli marşına La Marseillaise karşı yapılan tezahüratlar. 6 Ekim 2001 Cezayir-Fransa maçı, Cezayir ve Fransa ilişkilerinin soğuk, Sarkozy nin içişleri bakanı olduğu ve göçmen sorunlarının yoğunluk kazandığı bir dönemde gerçekleşmiştir. Yapılan futbol müsabakası sırasında bir grup Cezayirli tarafından Fransız milli marşının La Marseillaise yuhalanması ki bu milli değerlere karşı saygısızlık olarak görülmüştür- reaksiyonun ciddi şekilde tırmanmasına neden olmuştur. -Bununla beraber aynı türden bir olayın 2002 tarihinde Jacques Chirac ın cumhurbaşkanı olduğu dönemde Fransız kupa maçında Korsikalı taraftarlar tarafından tekrarlanmış olması olayların tansiyonunu arttırmıştır ve milli sembollere hakaret yasasının çıkmasına önayak olmuştur. İşte bu olaylardan sonradır ki, Fransız bayrağına ve Fransız milli marşına yönelik yapılan hakaretleri kapsayacak yönde düzenleme getirilmiştir. Parlemento tarafından bu TBMM, Araştırma Merkezi Müdürlüğü 5

düzenlemeler iç güvenlik sağlayıcı yasa, diğer bir adıyla o zaman da içişleri bakanı olan Sarkozy yasası adı altında kabul edilmiştir. Hakaret Milli marş ve milli bayrak 6 ay hapis cezası ya da maksimum 9000 Euro para cezası 2.5. İTALYA İtalyan Ceza yasası 290 ve 291. maddelerine göre; Cumhuriyeti, parlamentoyu ya da her ikisini birden veya hükümeti, anayasa mahkemesini yahut yargı otoritelerini alenen aşağılayan kişi, altı aydan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. İtalyan Ceza Yasası nın 292. maddesine göre; İtalyan milli bayrağına ve milli marşına alenen hakaret eden veya aşağılayan kişi en çok dört yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Bu ayrıca milli bayraktan bağımsız olarak ulusal renklere hakaret eden veya aşağılayan kişileri de kapsamaktadır. İtalyan kanunu ceza miktarları aynı olmak üzere iki ayrı suç türü düzenlemektedir; Alenen Aşağılama Cumhuriyet, Parlamento, Hükümet, Anayasa Mahkemesi ya da yargı otoriteleri 6 aydan 3 yıla kadar hapis cezası Alenen Hakaret veya Aşağılama Suç aşağıdakilere yöneltilirse; İtalyan milli marşı, İtalyan Bayrağı, İtalyan Bayrağından bağımsız bir şekilde Ulusal renklere, Dört yıla kadar hapis cezası TBMM, Araştırma Merkezi Müdürlüğü 6

2.6. İSPANYA İspanya Ceza Kanunu 543. Maddesi: İspanya yı, özerk bölgesini, alamet ya da amblemlerini yazıyla veya eylemle alenen aşağılayan kişi en fazla 2 ay hapis cezası ile cezalandırılır. İspanya Veliaht Prensi Felipe ve Prenses Letiza yı cinsel ilişki halinde gösteren karikatürü çizenlere verilen para cezası. El Jueves adlı haftalık siyasi mizah dergisinde yayımlanan karikatürle ilgili davada Ulusal Mahkeme biri yazar, biri karikatürist iki dergi çalışanına, Kraliyet ailesini aşağılayıcı hareket bulundukları gerekçesiyle 3 er bin avro para cezası verilmiştir. Yazıyla ya da Eylemle Alenen Aşağılama İspanya, özerk bölge, alamet ya da amblemler 2 ay kadar hapis cezası 2.7. POLONYA Polonya Ceza Kanunu nun 133. maddesine göre: Polonya Cumhuriyeti ni, Polonya halkını, alenen aşağılayan kişi, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. 2005 den itibaren, dini inançlara veya Polonya topraklarında henüz başa geçmemiş fakat yakın zamanda başa geçecek devlet adamlarına yapılan hakaret durumlarında bazı zamanlar kişiler aleyhine bir günlük mahkumiyet kararı alınabilmektedir. Yakın zamanda, iddiaya göre Vladimir Putin aleyhine yapılan hakaretlerden dolayı 30 a yakın insan hakları eylemcisi geçici olarak hapsedilmiş, 30 saatin sonunda da serbest bırakılmışlardır. Sadece bir tanesi yabancı bir devlet adamına hakaretten dolayı suçlu bulunmuştur. Alenen Aşağılama Polonya Cumhuriyeti, Polonya halkı 1 yıldan 3 yıla kadar hapis cezası TBMM, Araştırma Merkezi Müdürlüğü 7

2.8. PORTEKİZ 1999 tarihli Portekiz Ceza Kanunu nun 332. maddesi şunu der: Her kim yazı veya diğer türlü kamu iletişim araçlarıyla cumhuriyete ya da Portekiz egemenliğinin simgesi olan sembol ya da amblemlere hakaret ederse veya her hengi bir şekilde onların saygınlığını zayıflatırsa 2 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır ya da 240 gün ceza hapsine karşılık gelecek para cezasına çarptırılır. Yazı ya da diğer türlü kamu iletişim araçları ile hakaret veya herhangi bir şekilde saygınlığı zayıflatma Portekiz Cumhuriyeti, Polonya egemenliğinin simgesi olan sembol ya da amblemler 2 yıla kadar hapis cezası ya da 240 gün ceza hapsine karşılık gelecek para cezası 2.9. HOLLANDA Ceza Kanunu madde 112: Kralın eşine, kralın muhtemel veliahtına ve onun eşine, veya kralın vekili ve onun eşine yönelik kasıtlı aşağılama en yüksek dört sene hapis veya dördüncü dereceden para cezası ile cezalandırılır. Ceza Kanunu madde 113: 1. Krala, kralın eşine, kralın muhtemel veliahtına ve onun eşinine, veya kralın vekili ve onun eşine hakaret içeren yazılı veya resimli yayınları yayan, açıkça sergileyen veya öven kişi; veya bu yayınları yaymak, açıkça sergilemek veya övmek için katkıda bulunan kişi, bu yazılı veya resimli yayınların bahsedilen türde bir aşağılamaya neden olacağını bilmesi veya bilmesi konusunda esaslı gerekçelere sahip olması durumunda en fazla bir yıl ağır para cezası veya üçüncü dereceden para cezası ile cezalandırılır. 2. Benzer bilgiye veya bilmesi konusunda benzer gerekçelere sahip kişi de bu içeriğe sahip yayınları topluma ulaştırdığı takdirde aynı şekilde cezalandırılır. 3. Bahsedilen ağır ceza işlerini işleyen sanık, bu suçu mesleğini icra ederken işlemiş ve bu suçu işlediği anın iki sene öncesine kadar bahsedilen suçlardan ötürü geri dönülmez bir ceza sürecine girmemiş ise bu durum maddenin uygulanmasında hafifletici etken olarak göz önüne alınır. Hollanda Ceza Kanunu iki ayrı suç tipi öngörmektedir. 1. Hakaret içeren yazılı veya resimli yayınları yaymak, açıkça sergilemek veya övmek; veya bu yayınları yaymak, açıkça sergilemek veya övmek için katkıda bulunmak, TBMM, Araştırma Merkezi Müdürlüğü 8

Kraliyet Ailesi (Kral, Kralın eşi, kralın muhtemel veliahtı ve onun eşi, veya kralın vekili ve onun eşi) 4 yıla kadar hapis cezası ve dördüncü dereceden para cezası 2. Kasıtlı Aşağılama Kraliyet Ailesi (Kral, Kralın eşi, kralın muhtemel veliahtı ve onun eşi, veya kralın vekili ve onun eşi) 1 yıla kadar hapis cezası ve üçüncü dereceden para cezası 1 3. 301. MADDE BENZERLERİ DOLAYISIYLA AVRUPA ÜLKELERİNDE VERİLEN MAHKUMİYET KARARLARI Adalet Bakanlığı, tartışma konusu olan ifade özgürlüğüyle ilgili 301 inci maddenin benzerlerinin Avrupa ülkelerinde nasıl uygulandığını araştırdı. Bakanlığın raporuna göre Almanya da 72, Avusturya da 1, İtalya da 107, Hollanda da 419 mahkumiyet kararı çıktı. Yurtiçinde ve yurtdışında yoğun eleştiri alan TCK nın 301 inci maddesinin Avrupa daki uygulamaları konusunda rapor hazırlandı. Rapora göre, Almanya da aynı maddeden 72, Avusturya da 1, İtalya da 107, Hollanda da 419 mahkumiyet kararı verildi. Adalet Bakanlığı nın hazırladığı rapora göre, TCK nın 301 inci maddesi değişiklik şekillerde pek çok Avrupa ülkesinin de yasal düzenlemeleri arasında bulunuyor. Bu ülkelerde yasa maddesine aykırı davrandığı gerekçesiyle pek çok kişiye de mahkumiyet kararı uygulanmış. Rapor şöyle: 3.1. ALMANYA DA 72 KİŞİ MAHKUM OLDU Alman Ceza Kanunu nun 90.madde Devlet başkanına hakaret, 90-a maddesinde Devlete ve sembollere hakaret, 90-b maddesinde anayasal organlara hakaret suçları düzenlenmiştir. Alman Ceza Kanunu nun 90-b maddesi Anayasal organlara hakaret kenar başlığını taşımaktadır. Maddenin birinci fıkrasında, Her kim aleni bir toplantıda veya basın yayın yoluyla bir yasama organına, hükümete veya Federal Anayasa Mahkemesine veya onun üyelerinden birine, bu sıfatından dolayı ve devletin itibarını zedeleyecek şekilde hakaret 1 Bu yazı Doç. Dr. Mehmet Özcan ın USAK AB Araştırmaları Merkezinin internet sayfasındaki yazısından alınmıştır. http://www.usakgundem.com/haber.php?id=16465, ( Erişim Tarihi: 27.02.2008) TBMM, Araştırma Merkezi Müdürlüğü 9

ederse bu şeklide Federal Almanya nın varlığını ve anayasal düzenine yönelirse, 3 aydan 5 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır deniliyor. Alman Federal İstatistik Kurumu nun 12 Nisan 2006 tarihinde yayımlanan cezai takibatlara ilişkin yıllık raporunda, 2004 yılında Alman Ceza Kanunu nun 90, 90-a, 90-b maddelerinin de yer aldığı devlet aleyhine işlenen diğer suçlara ilişkin olarak 72 mahkumiyetin bulunduğu bildirilmiştir. 3.2. AVUSTURYA DA BİR KİŞİ Avusturya Ceza Kanunu nun 248.maddesi devlet ve onun sembollerini aşağılama kenar başlığını taşımaktadır. Avusturya Ceza Kanunu nun 248.maddesinde Avusturya Cumhuriyeti ve onu oluşturan eyaletlerin birisine kötü niyetle ve toplumun geniş bir kesimi tarafından idrak edilmesi koşuluyla hakaret edilmesi cezalandırılmış, bundan başka Avusturya Cumhuriyetinin bayrağına, amblemlerine ve milli marşına hakaret, küçük düşürme ya da kötüleme eylemleri suç olarak düzenlenmiştir. Avusturya İstatistik Kurumu nun 2006 yılına ilişkin raporunda Avusturya Ceza Kanunu nun 248.maddesinin yeraldığı vatana ihanet ve devlet aleyhine işlenen suçlara ilişkin olarak 2003 de 1 mahkumiyet bulunmaktadır. 3.3. İTALYA'DA 107 MAHKUMİYET İtalyan Ceza Kanunu nun 290.maddesi Cumhuriyete, anayasal kurumlara ve askeri kuvvetlere karşı hakaret, hor görme, sövme, başlığını taşımaktadır. Anılan maddeyle açıkça cumhuriyete, yasama meclislerine, hükümete veya anayasa mahkemesine veya adli düzene hakaret cezalandırılmıştır. Yine İtalyan Ceza Kanunu nun 291 inciddase İtalyan milletine hakaret, aşağılayıcı söz, sövme kenar başlığını taşımaktadır. Anılan maddede İtalyan milletine hakaret 1 yıldan üç yıla kadar hapis cezasıyla cezalandırılmaktadır. İtalya da devletin kişiliğine karşı suçlar olarak 2000 de 21, 2001 de 31, 2002 de 22, 2003 de 5, 2004 de 28 mahkumiyet bulunmaktadır. 3.4. HOLLANDA DA 419 MAHKUMİYET Hollanda Ceza Kanunu nun 92 ve devam maddelerinde devletin güvenliğine karşı suçlar düzenlenmiş, yine 111 ve devamı maddelerinde kraliyete karşı suçlar, 131 ve devamı maddelerinde ise kamu düzenine karşı suçlar düzenlenmiştir. Bu çerçevede 111.maddede krala hakaret etmek, 113 maddede aşağılayıcı yazılar dağıtmak, 131.madde suç işlemeye tahrik, 132.maddede tahrik edici yazılar dağıtmak 137 inci maddede, bir grup insanı aşağılamak, 137 inci maddesinde nefrete teşvik etmek suçları düzenlenmiştir. TBMM, Araştırma Merkezi Müdürlüğü 10

Hollanda da anılan suçlardan dolayı 2004 te 240, 2005 te 274, 2006 da Ekim ayına kadar 287 dava açılmış bulunmaktadır. Bunlardan 2004 te 134, 2005 te 146, 2006 da 139 tanesi cezai yaptırımla sonuçlanmıştır. 2 SONUÇ Türk Ceza Kanununun 301. maddesi Türklüğü, Cumhuriyeti ve Türkiye Büyük Millet Meclisi ni alenen aşağılamayı suç olarak düzenlemekte, bu suçun, bir Türk vatandaşı tarafından yurtdışında işlenmesini ağırlaştırıcı neden olarak kabul etmektedir. Bu madde ile benzer düzenlemeler, Avrupa Birliği üyesi ülkelerde de mevcuttur. Başta Almanya, İtalya ve Avusturya olmak üzere AB üyesi ülkelerde de anayasal düzen, cumhuriyet, bayrak, milli marş gibi bir devletin temel kurumları niteliğindeki değerler TCK 301. madde benzeri maddeler ile korunmaktadır. 2 Saygı Öztürk, 1Şubat 2007 tarihli Hürriyet gazetesi http://www.kenthaber.com/arsiv/haberler/2007/subat/01/haber_204949.aspx, (Erişim tarihi:26.02.2008) TBMM, Araştırma Merkezi Müdürlüğü 11