ÖNSÖZ Bu standard, CEN tarafõndan kabul edilen EN 12504-1 (2000) standardõ esas alõnarak, TSE İnşaat Hazõrlõk Grubu nca hazõrlanmõş ve TSE Teknik Kurulu nun 19 Nisan 2002 tarihli toplantõsõnda Türk Standardõ olarak kabul edilerek yayõmõna karar verilmiştir.
İÇİNDEKİLER 1 Kapsam... 1 2 Atõf yapõlan standard ve/veya dokümanlar... 1 3 Prensip... 1 4 Cihazlar... 1 5 Karot alõnmasõ... 2 5.1 Genel... 2 5.2 Karot alma yeri... 2 5.3 Karot alma... 2 5.4 Karot uzunluğu... 2 5.5 İşaretleme ve tanõmlama... 2 5.6 Donatõ... 2 6 Muayene... 2 6.1 Gözle muayene... 2 6.2 Ölçümler... 3 7 Karotlarõn hazõrlanmasõ... 3 7.1 Genel... 3 7.2 Boy / çap oranlarõ... 3 7.3 Toleranslar... 3 8 Basõnç deneyi... 3 8.1 Numunelerin saklanmasõ... 3 8.2 Deney... 3 9 Deney sonuçlarõnõn gösterilmesi... 4 10 Deney raporu 2)... 4 11 Kesinlik... 4 Ek A... 5 (Bilgi için)... 5 Agrega tane büyüklüğü ve karot çapõnõn karot numunenin basõnç dayanõmõ üzerindeki etkisi... 5
BETON - YAPIDA BETON DENEYLERİ - BÖLÜM 1: KAROT NUMUNELER - KAROT ALMA, MUAYENE VE BASINÇ DAYANIMININ TAYİNİ 1 Kapsam Bu standard, sertleşmiş betondan karot numune alma, numunelerin muayenesi, deneye hazõrlanmasõ ve basõnç dayanõmõnõn tayini için deney metodunu kapsar. Not 1 - Bu standardda, karot alõnmasõ kararõ veya karot alõnacak yapõ kõsmõ ile ilgili kõlavuz bilgi verilmemiştir. Not 2 - Bu standardda, karot dayanõm sonuçlarõnõn yorumlanmasõyla ilgili işlemler verilmemiştir. 2 Atõf yapõlan standard ve/veya dokümanlar Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standard ve/veya dokümanlara atõf yapõlmaktadõr. Bu atõflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağõda liste halinde verilmiştir. Tarih belirtilen atõflarda daha sonra yapõlan tadil veya revizyonlar, atõf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapõlmasõ şartõ ile uygulanõr. Atõf yapõlan standard ve/veya dokümanõn tarihinin belirtilmemesi halinde en son baskõsõ kullanõlõr. EN, ISO, IEC vb. Adõ TS No 1) Adõ No (İngilizce) (Türkçe) EN 12390-1: 1999 TS EN 12390-1 pr EN 12390-3: 1999 EN 12390-4: 1999 Testing hardened concrete - Part 1 : Shape, dimensions and other requirements for specimens and moulds Testing hardened concrete - Part 3 : Compressive strength of test specimens Testing hardened concrete - Part 4 : Compressive strength - Specification for testing machines TS 3114 ISO 4012 TS EN 12390-4 Beton - Sertleşmiş beton deneyleri - Bölüm 1 : Numune ve numune kalõplarõnõn şekil, boyut ve diğer özellikler Beton - Deney numunelerinin basõnç dayanõmõ tayini Beton - Sertleşmiş beton deneyleri - Bölüm 4 :Basõnç dayanõmõ - Deney makinalarõnõn özellikleri 3 Prensip Karot alma cihazõ kullanõlarak alõnan karotlar, dikkatlice incelenir, aşõndõrma veya başlõk yapõlmasõ yoluyla deney için hazõrlanõr ve standard işlemler kullanõlarak basõnç dayanõmõ tayini deneyine tâbi tutulur. 4 Cihazlar 4.1 Karot alma cihazõ, sertleşmiş betondan, Madde 5.4 te verilen boyutlarda ve Madde 7.3 te verilen toleranslara uygun karot numuneler almaya uygun ekipman. 4.2 Basõnç deney makinasõ, EN 12390-4 e uygun ve kapasitesi, numune boyutlarõ ile numunenin tahmin edilen kõrõlma yüküne bağlõ olarak seçilen. 4.3 İbreli veya kollu terazi, deneye tâbi tutulacak karot numunenin kütlesini, % 0,1 doğrulukla tartabilen. 4.4 Kumpas ve/veya cetvel, karot ve çelik donatõ boyutlarõnõ, ± % 1 toleransla ölçmeye uygun olan. 1) TSE Notu: Atõf yapõlan standardlarõn TS numarasõ ve Türkçe adõ 3. ve 4. kolonda verilmiştir. 1
4.5 Ölçü aleti, numunenin alt ve üst yüzeylerindaki düzlükten sapmanõn, Madde 7.3.a) da verilen sõnõrlar içerisinde olup olmadõğõnõ kontrol etmek için. 4.6 Gönyeler ve diğer ölçü aletleri (veya diğer alet), numunenin doğrultu ve diklikten sapmasõnõn Madde 7.3.b) ve Madde 7.3.c) de verilen sõnõrlar içerisinde olup olmadõğõnõ kontrol etmek için. 5 Karot alõnmasõ 5.1 Genel Betonda kullanõlan agrega en büyük tane büyüklüğünün, karot çapõna oranõ, 1:3 den daha büyük değerler almasõ halinde, ölçülen dayanõm değeri üzerinde önemli etkiye sahiptir. Betondan karot alõnmasõna karar verilmeden önce, deneyin amacõ tam olarak belirlenmeli ve veriler ayrõntõlõ şekilde değerlendirilmelidir. Not 1 - Ek A da, agrega tane büyüklüğü ve karot çapõnõn, karot numune dayanõmõ üzerindeki etkisi hakkõnda bilgi verilmiştir. Not 2 - Çapõ 90 mm den daha küçük olan karotlarda basõnç dayanõmõ tayini için, EN 12390-4 e uygun beton basõnç deney makinalarõnõn uyarlanmasõ gerekli olabilir. 5.2 Karot alma yeri Karot almadan önce, karot alõnmasõnõn yapõ üzerinde oluşturacağõ herhangi bir olumsuz etki dikkate alõnmalõdõr. Not - Karot, tercihan, beton elemanlarõn kenarlarõ veya herhangi bir birleşim yerinden uzaktaki ve donatõnõn çok az olduğu veya hiç olmadõğõ noktalardan alõnmalõdõr. 5.3 Karot alma Karot, aksi belirtilmemişse beton yüzeyine dik olarak alõnmalõ ve işlem esnasõnda karota hasar verilmemelidir. İşlem esnasõnda karot alma makinasõ hareket etmeyecek şekilde sõkõca sabitlenmiş olmalõdõr. 5.4 Karot uzunluğu Dayanõm tayini deneyi için alõnacak karot uzunluğunun kararlaştõrõlmasõnda aşağõda verilen parametreler dikkate alõnmalõdõr : a) Karotun çapõ, b) Yapõlmasõ plânlanan yüzey düzeltme metodu, c) Elde edilecek dayanõmõn küp dayanõmõ veya silindir dayanõmõndan hangisine dönüştürüleceği. 5.5 İşaretleme ve tanõmlama Karot alõnmasõndan hemen sonra, her karot belirgin ve silinmez şekilde işaretlenmelidir. Karotun, alõndõğõ yapõ elemanõndaki yeri ve yönü kaydedilmelidir. Alõnan karot, daha sonra kesilerek birden çok sayõda numune haline getirilecekse, her numunenin orijinal karot içerisindeki yeri ve yönü işaretlenmelidir. 5.6 Donatõ Karotun, içerisinde donatõ bulunacak şekilde alõnmasõndan mümkün olduğu kadar kaçõnõlmalõdõr. Basõnç dayanõmõ tayini için kullanõlacak karot numunelerde, boyuna eksen doğrultusunda veya bu eksene çok yakõn doğrultuda donatõ bulunmamasõ sağlanmalõdõr. 6 Muayene 6.1 Gözle muayene Herhangi bir kusurun belirlenmesi için karot numune gözle muayene edilmelidir. 2
6.2 Ölçümler Ölçümler aşağõda verilen şekilde yapõlmalõdõr : a) Karot çapõ, d m, ± % 1 doğrulukla, karot uzunluğunun yarõsõ ve dörttebir noktalarõndan, birbirine dik iki doğrultuda ölçülmelidir. b) Karot uzunluğu, teslim alõndõğõ haliyle en büyük ve en küçük uzunluk değerleri ve Madde 7 de tarif edilen şekilde, uçlarõnõn düzeltilme işlemleri tamamlandõktan sonraki uzunluğu olarak ± % 1 doğrulukla ölçülmelidir. c) Donatõ, karot içerisinde bulunan herhangi donatõnõn çapõ, donatõnõn merkezi ile karotun kenarõ (larõ) ve/veya karotun ekseni arasõndaki mesafe, karotun teslim alõndõğõ haliyle ve uçlarõnõn düzeltilme işlemleri tamamlandõktan sonra ölçülmelidir. Ölçme işlemleri 1 mm doğrulukla yapõlmalõdõr. Not - Bütün ölçüm değerleri kayda geçirilmelidir. 7 Karotlarõn hazõrlanmasõ 7.1 Genel Basõnç dayanõmõ deneyi için karot numunenin uç yüzeyleri, pr EN 12390-3 de verilen Ek A ya uygun şekilde hazõlanmalõdõr. 7.2 Boy / çap oranlarõ Tercih edilen boy / çap oranlarõ aşağõda verilmiştir : a) Dayanõm sonucu silindir dayanõmõna dönüştürülecekse ; 2,0 b) Dayanõm sonucu küp dayanõmõna dönüştürülecekse ; 1,0 7.3 Toleranslar Numune aşağõda verilen toleranslar içerisinde kalõnacak şekilde hazõrlanmalõdõr : a) Aşõndõrma, yüksek alüminli çimento veya kükürt kullanõlarak başlõk yapma suretiyle hazõrlanan uç yüzeylerinde düzlükten sapma toleransõ EN12390-1 e uygun olmalõdõr. b) Hazõrlanan uç yüzeylerinin yan yüze göre diklikten sapma toleransõ EN12390-1 e uygun olmalõdõr. c) Karot yan yüzeyinin, çizilen doğrultu çizgisinden sapma toleransõ, ortalama karot çapõnõn %3 ü olmalõdõr. Not - Daha küçük çaplõ diğer karotlarõn deneyinde, yukarõda verilen toleranslar, karotlar için yeterlilik bakõmõndan değerlendirilmeli ve gerekli görülürse daha daraltõlmalõdõr : Örnek olarak, tolerans, gerçek numune çapõnõn 100 mm ye oranõ kadar azaltõlõr. 8 Basõnç deneyi 8.1 Numunelerin saklanmasõ Numunelerin saklanma şartõ (larõ) kaydedilmelidir. Suya doygun durumda deneye tâbi tutulmasõ gerekiyorsa numune, deneyden önce en az 40 saat süreyle su içerisinde bekletilmelidir. 8.2 Deney Deney, EN 12390-4 e uygun basõnç deney makinesi kullanõlarak, pren 12390-3 e uygun şekilde yapõlmalõdõr. Çatlak, boşluklu veya başlõğõ gevşek durumda olan karotlar deneye alõnmamalõdõr. Numune yüzeyinde bulunan herhangi gevşek kum veya diğer malzeme temizlenmelidir. Deneye başlarken numunenin halâ õslak olmasõ halinde yüzeydeki serbest su silinerek temizlenmelidir. 3
Numunenin, deney esnasõndaki yüzey rutubet durumu (õslak/kuru) kaydedilmelidir. 9 Deney sonuçlarõnõn gösterilmesi Her numunenin basõnç dayanõmõ, en büyük kõrõlma yükünün, ortalama çap kullanõlarak hesaplanan en kesit alanõna bölünmesi yoluyla hesaplanõr ve sonuç en yakõn 0,5 MPa veya 0,5 N/mm 2 ye yuvarlatõlarak gösterilir. 10 Deney raporu 2) Deney raporunda aşağõda verilen bilgiler bulunmalõdõr : a) Deney numunesinin tanõtõmõ ve tarifi, b) Betonun, agrega en büyük anma tane büyüklüğü, c) Karot alma tarihi, d) Belirlenen herhangi bir kusur da belirtilerek, gözle muayene bulgularõ, e) Donatõnõn (varsa), çapõ ve yeri, mm olarak, f) Numune hazõrlanmasõnda kullanõlan metot (kesme, aşõndõrma veya başlõk yapma), g) Karot uzunluğu ve çapõ, h) Deney için hazõrlanmõş numunenin boy (uzunluk)/çap oranõ, i) Numunenin deney anõndaki yüzey rutubet durumu, j) Deney yapõlma tarihi, k) Karot numunenin basõnç dayanõmõ, MPa veya N/mm 2 olarak, l) Muayene veya basõnç dayanõmõ deneyinde standard deney metodundan olan herhangi bir sapma, m) Standard deney metodundan herhangi bir sapma (i Maddesi) kaydedilmemişse, muayene ve deneyden sorumlu kişi tarafõndan, deneyin bu standarda uygun yapõldõğõna dair beyan, 11 Kesinlik Bu deneyle ilgili olarak, tekrarlanabilirlik ve uyarlõk tahmini verileri yoktur, ancak bu değerler muhtemelen kalõba dökülerek hazõrlanan numunede bulunan değerlerden daha düşük olacaktõr. 2) TSE Notu: Deney raporu, burada istenilen bilgilere ilâveten TS EN ISO / IEC 17025 te verilen bilgileri de ihtiva edecek şekilde düzenlenebilir. 4
Ek A (Bilgi için) Agrega tane büyüklüğü ve karot çapõnõn karot numunenin basõnç dayanõmõ üzerindeki etkisi Betonda kullanõlan agrega en büyük tane büyüklüğü ; 20 mm ve 40 mm olan, 25 mm, 50 mm ve 100 mm çaplõ karotlarda yapõlan deneylerden aşağõda verilen sonuçlar elde edilmiştir : a) Agrega en büyük tane büyüklüğü 20 mm olan betonda ; Çapõ 100 mm olan karot numuneden elde edilen basõnç dayanõmõ, çapõ 50 mm olan karot numuneden elde edilen basõnç dayanõmõndan yaklaşõk olarak % 7 daha yüksek, Çapõ 50 mm olan karot numuneden elde edilen basõnç dayanõmõ, çapõ 25 mm olan karot numuneden elde edilen basõnç dayanõmõndan yaklaşõk olarak % 20 daha yüksek, b) Agrega en büyük tane büyüklüğü 40 mm olan betonda ; Çapõ 100 mm olan karot numuneden elde edilen basõnç dayanõmõ, çapõ 50 mm olan karot numuneden elde edilen basõnç dayanõmõndan yaklaşõk olarak % 17 daha yüksek, Çapõ 50 mm olan karot numuneden elde edilen basõnç dayanõmõ, çapõ 25 mm olan karot numuneden elde edilen basõnç dayanõmõndan yaklaşõk olarak % 19 daha yüksek. Not - Yukarõdaki verilerde, MAT 1 - CT 94-0043 sayõlõ anlaşmayla, AB sponsorluğunda yürütülen ölçüm ve deney programõnõn bir parçasõ olan araştõrma programõ sonuçlarõ esas alõnmõştõr. 5