Türkiyede ki Peyzaj Planlama Eğitimi Üzerine Bazı Görüş ve Öneriler

Türkiyede ki Peyzaj Planlama Eğitimi Üzerine Bazı Görüş ve Öneriler Yrd. Doç. Dr. Osman UZUN Prof. Dr. Güniz AKINCI KESİM osmanuzun@duzce.edu.tr gunizkesim@duzce.edu.tr Düzce Üniversitesi Orman Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü, Düzce Giriş Anonymous (2008) a göre Peyzaj Mimarlığı, insanoğlunun, dış çevresini bilinçli bir biçimde değiştirmesi ile ilgili bir disiplin olarak tanımlamaktadır. Peyzaj Mimarlığı farklı ekolojik ve insan ihtiyaçlarına uygun, sürdürülebilir, fonksiyonel ve estetik bir biçimde peyzajların koruma ve değerinin artırılması için peyzajın planlama, tasarım ve yönetimini içermektedir. Peyzajın çok yönlü doğası insanoğlunun onunla olan karşılıklı etkileşimi, alışılmamış genişlikte fikirlerin ortaya atılmasına, yaklaşım ve kavramların bütünleştirilmesine neden olmaktadır. Peyzaj Mimarlığı, teknoloji ve insanla ilgili bilimleri bir araya getiren, doğal bilimler ve yaratıcı sanat dalları arasındaki tarihi boşlukta bir köprüdür. Bu durum, mesleğin sadece sanat ve doğal bilimler arasında geleneksel olarak ikiye bölünmesini engellemekte, aynı zamanda insanla ilgili bilimler ve teknoloji ile bütünleşmesini de sağlamaktadır. Bu karmaşık yapı, Avrupa da disiplinin gelişmesindeki farklı yaklaşımları da açıklamaktadır. Bazı ülkelerde, peyzaj mimarlığı bahçeciliğin (horticulture) içinde yer alırken, bazı ülkelerde mimarlık, planlama ya da çevre bilimleri üzerinde çalışmakta, bazı ülkelerde ise tarım ya da ekoloji ve doğa koruma üzerine yoğunlaşmaktadır. Entelektüel kökendeki bu çeşitlilik, Avrupa da Peyzaj Mimarlığı ile ilgili eğitim ve araştırmaları yürüten farklı tipte yüksek eğitim kurumlarının oluşumuna neden olmaktadır. Bu durum sanat, tarım, ormancılık, teknik bilimler, teknoloji (planlama ve mühendislik bağlamında), mimarlık gibi geniş bir çerçevede Peyzaj Mimarlığı eğitiminin sürdürülmesini sağlamaktadır. İlk lisans programı, Kuzey Avrupa da, 1919 yılında Norveç ve 1929 yılında Almanya da yer alırken, 1990 lı yılların başından itibaren Avusturya dan İspanya ya ve Baltık Cumhuriyetlerine kadar farklı üniversitelerde yer bulmuştur. Eğitimde, Norveç, Almanya, Portekiz, Polonya ve Türkiye gibi uzun bir geleneğe sahip ülkelerde yer alan Peyzaj Mimarlığı eğitimi, son yıllarda yeni bölümlerle farklı ülkelerde de açılmaktadır (Uzun ve Akıncı Kesim 2008). Türkiye de 1933 lü yıllarda başlayan Peyzaj Mimarlığı eğitimi, özellikle 1970 li yıllardan itibaren akademik ortamlarda ivme kazanmaya başlamıştır. 1990 lı yıllarda Peyzaj Mimarlığı Bölümlerinin ve peyzaj planlama konusunda çalışan araştırmacıların artması ile Avrupa ve ABD deki çalışmalara paralel ekolojik çakıştırma yöntemleri ve matematiksel yöntemlerin kullanıldığı akademik tezler ortaya çıkmaya başlamıştır. 2000 yılı sonrasında ise peyzajın yapısının, işlevinin sorgulandığı ve plan kararlarına aktarıldığı çalışmalar ortaya konulmuştur. Bu çalışmada, peyzaj planlama çalışmaları ile Türkiye de eğitimdeki yeri ve süreci incelenmiş, sorunları ortaya konulmaya ve bazı öneriler getirilmeye çalışılmıştır. Peyzaj Planlama Çalışmaları Avrupa da, her ülkenin belirli sektörlerinin çevre korumada farklı yolları izlemeleri için teşvikleri bulunmaktadır. İtalya da tarihi konular vurgulanmakta iken, Almanya da yerel ölçekte peyzaj planlarının uygulandığı görülmektedir. Almanya buna ilaveten arazi geliştirme planlarına ekolojik niteliklerle ilgili riskleri entegre etmektedir. Hollandalılar ekolojik, estetik ve ekonomik yönden bir bütünlük aramaktadır (Makhzoumi ve Pungetti 1999). Bunların aksine Akdeniz ülkelerinde, peyzaj planları doğa korumadan daha çok fiziksel planlara yakın olarak ortaya konulmaktadır. Makhzoumi ve Pungetti (1999) ye göre, bunun nedenleri; - Toplumda bireyselliğin ağır basması, toplumsal konular üzerinde özel sektörün hakimiyeti ve doğadan çok çevrenin inşa edilmesine daha fazla ilgi gösterilmesi,

- Ulusal koşullardan kaynaklanan politik ve sosyal problemlerin çözülmesinde ekonomik gelişmelerin hızlı olması gerekliliği. Bu genellikle yeni çevresel fikir ve hareketlerin gelişmesini engellemektedir. - İdare ve bürokrasideki zorluklar özellikle ispanya, İtalya, Yunanistan gibi ülkelerde, devam eden girişimlerin hevesinin kırılması, çalışmaların uygulanmasında sınırlamaların oluşturulması olarak sıralanmaktadır. Tüm bu koşulların altında peyzajın çevresel vizyonuna güçlükle ulaşılabilen peyzaj araştırmaları için değişmez yöntemler benimsenmiştir. Akdeniz ülkelerinde peyzaj araştırmaları çevresel planlamadan çok, fiziksel planlama yönündedir. Ayrıca peyzaj ekolojisi, peyzaj analizi ve değerlendirmelerini yapacak uzman eksikliği bulunmaktadır. Bu koşullarda, zorluklarla dolu peyzaj planlama süreci oluşmaktadır (Makhzoumi ve Pungetti 1999). Güney Avrupa da peyzaj planlamanın uygulanmasındaki başarısızlık nedeni, yerel insanların katılım ve desteğinin eksikliğidir. Bunun nedeni ekonomik özendirmelerin olmaması, zayıf eğitim ve politik yönlendirmeler olarak belirlenmektedir. Peyzaj politikalarının etkileri, amaçları ve değerleri analiz edildiğinde genellikle yetersiz bulunmaktadır. Yereldeki tartışmaların sınırlı olması ile, önlemlerin kontrolü genellikle başarısız olmaktadır. Lucas (1992) a göre, bunların çözümü için değerli kırsal alanların yönetimi için rehberler, ilkeler oluşturulup yerel seviyede uygulanmalıdır (Makhzoumi ve Pungetti 1999). Kirby (1986) e göre kuzeybatı Avrupa da yerel ve ulusal koruma grupları, gönüllülerle oluşturulmuştur. Buna ek olarak politikalar para gerektiren yoğun projelerden çok, düşük fiyatlı yerel çözümlerle ilgili olmaktadır (Makhzoumi ve Pungetti 1999). Kuzey ve Güney Avrupa ülkeleri arasındaki diğer önemli bir fark ise, çevre düzenlemelerine güneyde daha geç başlanmış olmasıdır. Güneyde, çevre ve peyzaj süreçleri yetersiz, yasal süreçler kuzey ülkelerine göre daha yavaş ilerlemektedir. Kuzey Avrupa ülkelerinde farklı fikir ve düşünceler tartışılıyorken, güneydeki ülkelerde genellikle kuzeyde ve Amerika da yapılan literatür üzerinden tartışmalar sürdürülmektedir. Bu nedenle bazı ilkeler, Akdeniz ülkelerindeki koşullarla uygun olmayan bir biçimde uygulanabilmektedir (Makhzoumi ve Pungetti 1999). Peyzaj Mimarlığı meslek disiplini, 1900 lü yıllardan itibaren öncelikle ABD ve Avrupa da önemli gelişmeler göstermiştir. Türkiye de de özellikle 1970 li yıllardan itibaren hızlı bir ivme kazanmıştır. Türkiye de Peyzaj Mimarlığı eğitimi; 1933 yılında kurulan Yüksek Ziraat Enstitüsü bünyesinde Süs Nebatları Şubesi ile başlamıştır. Ankara Üniversitesi nin 1946 yılında kurulması sonrasında, bu kuruluş içerisinde yer alan Ziraat Fakültesi bünyesinde Bahçe Mimarisi ve Ağaçlandırma Kürsüsü ile, Peyzaj Mimarlığı eğitiminde önemli bir gelişim sağlanmıştır. Peyzaj Mimarlığı Bölümü; 1968 yılında eğitime başlamış ve ilk mezunlarını bölüm adı belirtilerek 1973 yılında vermiştir (Uzun ve ark. 1991, Kesim 1995 Kesim ve Mansuroğlu, 2000). Anonim (1967) e göre, İmar ve İskan Bakanlığı Planlama ve İmar Genel Müdürlüğü Bölge Planlama Dairesince hazırlanan, Metodu ve Uygulama Yönleri ile Peyzaj Planlaması isimli çalışmada, peyzajın ve peyzaj planlamasının tanımları, diğer ülkelerdeki gelişiminin nasıl olduğu konusunda bilgiler verildikten sonra, peyzaj planının nasıl bir süreçten geçmesi gerektiği örneklerle açıklanmıştır. Sonuçta ülkemizde Peyzaj planının kapsamına giren konular 10 başlık altında toplandıktan sonra, Tabiatı Koruma ve Peyzaj Planlaması Konseyi isimli bir idari mekanizmanın hangi bakanlıklar altında ve ne şekilde kurulabileceğine ilişkin bir öneri detaylandırılmıştır. Giriş kısmında da Peyzaj planlamanın neleri kapsayacağına ilişkin başlıklar verilmiştir. 1967 yılından itibaren Peyzaj Mimarlığı Meslek disiplininin olması gereken yerin geniş bir vizyonla ortaya konulduğu bu çalışmaya göre, peyzaj planlaması şu alanları kapsamaktadır; (1) Tabiatı ve Peyzajı Koruma alanlarının planlanması, (2) Kent çevresi dinlenme ve

entansif tarım yörelerinin şehir ihtiyaçları yönünden belirtilmesi ve korunması, (3) Tabiat ve peyzaj korunması ile ilgili yasa ve tüzüklerin hazırlanmaları, (4) Peyzajı koruma bölgeleri için düzenleme esasları ve tedbirleri hakkında teklifler getirilmesi ve bunların uygulanmasında kontrol görevi, (5) Vahşi hayvan rezervi, ilkel bitki örtüsü ve diğer ayrımlı coğrafi özelliklerinden dolayı mutlak korunmaları gereken yerlerin ayrılmaları, korunmaları ve bu gibi yerlerde avlanma rejimlerinin uygulanması, (6) Strüktür düzenleyici ve peyzaj uyumluluğu üzerinde etkenli olan sektör kararlarını alma evresinde ilgili çalışmalar ve meslekler arasında işbirliğinin sağlanması, (7) Su ve atmosfer kirletici, vejetasyonu tahrip edici ve yerine göre biyolojik ortama intibakı zor steril kitleler teşkil eden endüstri ve şehir artıkları gibi yöre zararlılarını (diyagnozlarını) tespit ile gerekli tedbirlerin alınması, (8) Su ve kara ulaşım alan ve tesisleri ile endüstri bölgelerinin tanzimi ve korunmalarında tavsiyelerde bulunulması, (9) Tabiat anıtlarının tescillerinin yapılması, korunmaları ve halka tanıtılmaları, (10) Klimatoloji, toprak ilmi, su bilgisi, vejetasyon bilgisi, mahalli haritalama, toprak muhafazası, tarla ziraatı ve bahçecilik, ormanlık alanların genişletilmeleri, yol uygulaması ve şehircilik konularında ihtiyaç olan temel araştırmaların yapılması, bu bilgilerin ait oldukları konular yönünden değerlendirilmelerine gidilmesidir. Günümüzde, Peyzaj Mimarlığı eğitimi 2009 Yılı Üniversiteye giriş puanlarına göre, 18 Üniversitenin 5 farklı Fakültesi bünyesinde (Ziraat Fakültesi, Orman Fakültesi, Güzel Sanatlar Tasarım ve Mimarlık Fakültesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Mimarlık Fakültesi) ve farklı amaçlar doğrultusunda eğitim vermektedir. Bunların 7 si Ziraat, 6 sı Orman, 2 si Mimarlık, 1 i Güzel Sanatlar Tasarım ve Mimarlık Fakültesi, 2 si Güzel Sanatlar Fakültesi dir. Verilen bu eğitim temelde aynı olmakla birlikte, birimin içinde bulunduğu hiyerarşi ve bölge özelliklerine göre bazı farklılıklar göstermektedir. Günümüzde aktif olarak 18 Peyzaj Mimarlığı Bölümünde Lisans düzeyinde öğrenci bulunmaktadır. Ziraat Fakülteleri bünyesindeki Peyzaj Mimarlığı Bölümleri nde tek anabilim dalı, Orman Fakültelerinde ise genellikle, Bitki Materyali ve Yetiştirme Tekniği, Peyzaj Planlama ve Tasarımı, Peyzaj Teknikleri olmak üzere üç anabilim dalı, Düzce Üniversitesi Orman Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü ve diğer tüm fakülteler bünyelerindeki bölümlerde tek anabilim dalı bulunmaktadır. Ayrıca Peyzaj Teknikerliği alanında, 11 Meslek Yüksekokulu Peyzaj Programı (4 ü ikinci öğretimli), 2 Meslek Yüksekokulunda Peyzaj Uygulama ve Süs Bitkileri Programı, 3 Meslek Yüksekokulunda Peyzaj ve Süs Bitkileri Programı (2 si ikinci öğretimli) bulunmaktadır. 2009 yılında alınan bir kararla bu programların tamamının adı Peyzaj Uygulama ve Süs Bitkileri Programı olarak değiştirilmiştir. Türkiye de genellikle yurt dışındaki farklı plancıların geliştirmiş oldukları planlama yöntemlerinin ülkemiz koşulları için geliştirilerek farklı alanlarda uygulanması yoluna gidilmiştir. Bu konuda Türkiye de yapılan çalışmalarda, Amerika Birleşik Devletlerinden McHarg (1969), Hills (1969), vb. ile Almanya dan Bucwald, Kimsted, vb. araştırmacılarla yapılan çalışmalar ve benzerleri önemli bir yer tutmaktadır. Türkiye deki çalışmalara genel olarak bakıldığında, Amerika Birleşik Devletleri ve Almanya ekolünün baskın olması yanısıra farklı yaklaşımların da yapılan peyzaj planlama çalışmalarında etkili oldukları görülmektedir. Bu çalışmalara bazı örnekler verilebilmektedir. - Plan karelere dayanan ve çalışılan ölçeğin detayına göre farklı karelerde peyzaj planlamaya ilişkin olası tüm kültürel ve doğal peyzaj elemanlarının plana yansıtılmış olduğu matematiksel modellemelerin yapıldığı çalışmalardır. - Ekolojik birimler temelinden yola çıkılarak ölçekle ilgili olarak ortaya konulan ekolojik birimler yardımıyla planlamanın geliştirilmesidir. - Coğrafi Bilgi Sistemlerinin gelişimi ile birlikte planlama ya da tasarımda istenilen kriterlere uyan alanların seçiminde, doğrudan veri tabanından sorgulama yoluna gidilmektedir.

- Peyzaj ekolojisinin dünyadaki gelişimine koşut olarak, peyzaj planlamada peyzajın yapı, fonksiyon ve değişiminin ortaya konularak yine peyzajın doğal ve kültürel verilerinin sentezinin yapıldığı, peyzaj içerisinde gerçekleşen su, erozyon,vb. süreçlerin analizlerinin yapıldığı çalışmalar gelişim göstermektedir. - Son yıllarda yapılan çalışmalarda, doğal ve kültürel peyzaj elemanlarının matematiksel olarak modellenmesinden daha çok, peyzaj içerisinde geçen süreçlerin irdelenmesi ve bu süreçlerden yola çıkılarak plan kararlarının alınmasına yönelik çalışmalar ağırlık kazanmaktadır. Tüm bu çalışmaların ortak yönü, peyzaj plancısının fiziksel planlamada farklı doğal ve kültürel peyzaj elemanlarını sentezleyerek, ekolojik temelli, hatta peyzaj ekolojisi temelli bir yaklaşımla planlama yapılmasıdır. Ancak hemen hemen tüm yöntemlerde de temel yaklaşım peyzaj planlamada olabildiğince ölçülebilir verilerin planlama içerisine dahil edilmesi ve karar mekanizmalarının bu doğrultuda geliştirilmesidir. Bu durum günümüze kadar yapılan eksikliği hissedilen ve Avrupa Birliği mevzuatına uygun hale gelme çalışmaları yürütülen planlama çalışmalarındaki eksikliği kapatacak bilgilerdir. Ayrıca peyzaj planlamada kullanılan bu yaklaşımlar, Stratejik Çevresel Değerlendirme çalışmalarında da kullanılabilecek yaklaşımları oluşturmaktadır. Türkiye de Peyzaj Planlama konusunda yapılan çalışmalar temel olarak dört dönemde incelenebilmektedir. - 1933-1970 yılları arasında yapılan ilk çalışmalar: Bu çalışmaların temel niteliği, Peyzaj Mimarlığı Bölümlerinin ilk yapılanmasıyla birlikte oluşturulan çalışmalardır. Mesleki olarak temel oluşturan, mesleğin ilk ivme kazanmaya başladığı çalışmalar bu dönemde yapılmıştır. Özellikle bunlar, peyzaj elemanlarının etüd ve envanteri ile, bitkisel yönden önerilerin getirildiği çalışmalardır. Bu dönemde meslekte öncü öğretim üyelerinin yapmış oldukları ve mesleğin adının Peyzaj Mimarlığı olarak tanımlandığı döneme kadar olan mesleğin ilk çalışma alanlarını tanımlayan çalışmaların ortaya konulduğu dönemdir. - 1970-1990 yılları arasında yapılan peyzaj planlama çalışmaları: Özellikle 1960 lı yıllarda yurt dışındaki peyzaj planlama yaklaşımlarına paralel olarak, ülkemizde de uygulanmaya başlanan çakıştırma yöntemlerinin ekolojik birimler ve plankareler temelinde ön plana çıktığı çalışmalardır. Bu dönemde 1972 yılında yapılan Stocholm İnsan ve Çevre Konferansının da önemli etkileri bulunmaktadır. Ayrıca McHarg, Hills, Bucwald ve Kimsted gibi araştırmacıların çalışmalarının, akademik çalışmalarda etkilerinin görüldüğü bir dönemdir. - 1990-2000 yılları arasında yapılan peyzaj planlama çalışmaları: Gelişen ya da yeni açılan Peyzaj Mimarlığı Bölümleri ve 1992 Rio Konferansı nın da etkisi ile oldukça çeşitlilik gösteren peyzaj planlama çalışmalarıdır. Bu çalışmalar arasında; ÇED, havza planlama ve yönetimleri, ıslak alanlar, biyotop haritalama, doğal bitkilerin kentlerde kullanımı, vb. farklı konularda peyzaj planlamaya ilişkin örnekler verilmiştir. Peyzajın fonksiyonun irdelenmesine yönelik çalışmaların başladığı dönem olarak da isimlendirilebilmektedir. - 2000 li yıllarda ortaya konulan peyzaj planlama çalışmaları: Daha çok uzmanlaşmaya yönelik bu çalışmalar ise, peyzaj planlama çalışmalarının bir uzantısı olarak yer almaktadır. Bu dönemdeki çalışmalar, peyzajın yapı ve fonksiyonlarının birlikte değerlendirildiği, peyzaj karakter tiplerinin belirlenerek bunların peyzaj planlamadaki kullanımlarına ilişkin yaklaşımları içermektedir. Bu dönem aynı zamanda Avrupa Peyzaj sözleşmesi sonrasında, Türkiye de ilk kez yapılmakta olan resmi peyzaj planlama çalışması ile de önem kazanmaktadır.

Türkiye de Peyzaj Planlama Süreci ile İlgili Bazı Sorunlar ve Çözüm Önerileri Altan (2004) a göre, ülke düzeyinde her türlü sektör düzeyindeki faaliyet ve yatırım için bir alan gereksinmesi olduğundan ve bu alan kullanımlarını düzenleme amacı ile değişik düzeyde fiziksel planlamalar yapılmaktadır. Fiziksel planların yapımını ve kimler tarafından yapılabileceğini düzenleyen yasa ve yönetmelikler, bazı mesleklere yetki ve sorumluluk vermiştir ki, bunun içinde Mimarlık ve Şehir Planlama meslekleri en önde gelmektedir. Ülkemizde yasalarla belirlenmiş fiziksel planlamaların neredeyse tamamı bu mesleklerin sorumluluk ve yetki alanına verilmiştir. Ülkemizde yasalarla belirlenmiş fiziksel planlamalar daha çok yerleşim alanlarını kapsamaktadır. Bölge, metropoliten, çevre düzeni, nazım imar, uygulama imar, turizm gelişme planları olarak tanımlanabilecek bu planlarda, ekolojik boyutları temsil eden bir uzmanlık katılımı olmadığı gibi, ekolojik kaygıların da çağdaş biçimde yansıtıldığı söylenememektedir. Doğa korumanın ülke düzeyinde gerçekleştirilmesinde peyzaj planlama temel araç olarak görülmeli, ülke, bölge ve yerel ölçekte yapılan fiziki planlamalara koşut olarak gerçekleştirilecek şekilde yasal düzenlemelere entegre edilmelidir. Bu çerçevede peyzaj plancıları gerekli hukuki yetki ve sorumluluklarla donatılmalıdır. Bu kapsamda Avrupa Peyzaj Sözleşmesi önemli katkılar sağlamaktadır. Peyzaj planlamanın etkin geçekleştirilebilmesi, Peyzaj Mimarlığı, Şehir ve Bölge Planlama, Orman Mühendisliği, Ziraat Mühendisliği, Ekolojik temelli bilimler, Yönetim bilimleri, vb. bir dizi farklı disiplinlerarasında sıkı bağların kurulmasıyla sağlanacaktır. Peyzaj Mimarlarının ve özellikle Peyzaj Plancılarının bu süreç içerisindeki en önemli rolü, ülkemizde ekolojik temelli planlama yaklaşımlarını fiziksel planlamaya sistemli ve hiyerarşik bir biçimde aktaran tek meslek disiplini olmalarından kaynaklanmaktadır. Ayrıca sahip olduğu eğitim programları nedeniyle, farklı disiplinlerle teknik iletişim becerisinin yüksek olması, Avrupa Birliği çevre müktesebatına uyum kapsamında fiziksel planlama sürecinin çevre ve doğal kaynakların sürdürülebilirliğine uygun hale getirilmesinde peyzaj plancılarına büyük sorumluluklar yüklenmektedir. Planlama, genellikle Kamusal planlama, Ekonomik planlama, Sosyal planlama ile Çevre Planlama ve Çevre Yönetimi olarak dört başlıkta özetlenebilmektedir. Peyzaj Mimarlarının, alan kullanım kararlarında değişikliğe neden olan farklı plan kararlarının peyzaja, doğaya olan etkilerin en aza indirilmesinde önemli görevleri bulunmaktadır. Alınan tüm kararların peyzajla uyumunun sağlanmasında, taşıma kapasitelerinin aşılmasının önlenmesinde dengeyi sağlayacak en önemli meslek disiplini şüphesiz, planlama nosyonu ile birlikte ekoloji ve peyzaj ekolojisi temeline sahip Peyzaj Mimarlarıdır. Alan kullanımlar üzerine olacak tüm müdahaleleri sahip olduğu ekolojik temelli yaklaşımlarla peyzajlar üzerinde zarara uğramadan çözecek bir yapıya sahiptir. Bu bağlamda da ülke fiziksel planlama sürecinde ve farklı sektörlere ilişkin planlarda Peyzaj Mimarlarının yer alması önem kazanmaktadır (Şekil 1). Ergüleç (1999) e göre, Türkiye de çevrenin yasal ve yönetsel oluşum süreci içinde, plancı-tasarımcı disiplinlerin rolleri ve etkileri irdelendiğinde, kent ve bölge planlama disiplininin ön plana çıktığı görülmektedir. Yasal düzenlemeler, karmaşık yapıya sahip farklı boyutları bulunan fiziksel çevrelerin planlanması sürecinde, tüm sorunlara bir disiplin katkısı ile çözüm üretmeyi hedeflemektedir. Bu çerçevede, Mimarlık ve Peyzaj Mimarlığı disiplinlerine, fiziksel çevrenin planlanması sürecinde yetki ve sorumluluk verilmemiştir. Söz konusu iki meslek disiplininin oluşumdaki görevi; katkıda bulunmadıkları planların hayata geçirilmesinde, kent ve bölge plancısının belirlediği sınır ve kısıtlar içinde tasarımlar yapmaktır. Plancının bireysel ürettiği plan kararları çerçevesinde, mimarlar yapılara yönelik çözümler geliştirirken, peyzaj mimarları yapılar ve ulaşım ağı dışında yer alan açık alanları (nicelik olarak oldukça az) tasarlamaktadır (Uzun 2003)

Kamusal Planlama Ekoloji Peyzaj Ekolojisi Ekonomik Planlama Peyzaj Arazi Kullanım / Yapısal Değişiklikler Peyzaj Ekoloji Peyzaj Ekolojisi Sosyal Planlama Çevre Planlama ve Çevre Yönetimi Şekil 1. Planlama ve Peyzaj ilişkisinde Ekoloji-Peyzaj Ekolojisi nin yeri (Antrop 2001 den değiştirerek) Peyzaj planlamada, mevcut durumdaki bu eksikliklerinin yanı sıra Peyzaj Mimarlarının farklı aşamalardaki planlama çalışmalarına özgün katkıları da büyük olmaktadır. Altan (2004) a göre, çoğu Avrupa ülkesinde fiziksel planlamalarda doğal ve ekolojik eşikleri belirleyen, temel plan kararlarını alan peyzaj mimarlarına, peyzaj ve ekolojik planlamalar için yasa ve yönetmeliklerde yetkiler verilmektedir. Şekil 2 de Çevre Planlama ve Çevre Yönetiminde Peyzaj Mimarlarının katkılarının nasıl olacağını ortaya konulmaktadır. Peyzaj Mimarlarının Çevre Planlama ve Çevre Yönetiminde uygulama aracı, ekolojik tüm kaygıları taşıyan, doğal kaynakların özellikleri ve yeteneklerini dikkate alan, onları koruyarak kullanılmasını sağlayacak Ekolojik Planlama olmalıdır. Ekolojik planlamaların dağılımı, Şekil 2 de de görüldüğü gibi üç ayrı kapsamda farklılaşmaktadır (Altan 2004). Bunlar; 1. Hiçbir meslek tarafından temsil edilmeyen ve Peyzaj Mimarlarının etkinlik alanına giren konulardaki Kendi Sektörel Planlarımız, 2. Tüm sektörel planların eşgüdüm içinde ve birbirine uyumlu biçimde yönetildiği Sektörlerüstü Planlara Ekolojik Planlarla Katılım Planlaması, 3. Sektörlerle kendine özgü niteliklerde geliştirmiş oldukları planlarla, ekolojik boyutların ve kaygıların dikkate alınması amacı ile Diğer Sektörel Planlara Ekolojik Eşikler Planlaması ile Katılım olarak 3 maddede belirtilmektedir.

Çevre Planlama - Çevre Yönetimi Ekolojik Planlama Peyzaj Mimarlarının Doğrudan Yer Alabilecekleri Sektörel Planlar Sektörlerüstü Planlara Ekolojik Planlarla Katılım Diğer Sektörel Planlara Ekolojik Eşikler Planlaması ile Katılım 1. Peyzaj Planlama-Arazi Kullanım Planlaması 2. Çevre koruma, Doğa Koruma Planlaması, vb. Koruma amaçlı planlama (Uzun devreli gelişme planı, sulak alan yönetim planı, vb.) 3. Rekreasyonel Planlama 4. Kent içi ve çevresi Yeşil Alan Planlaması 5. Peyzaj-Biyolojik Onarım Planları (Sulak alanlar, akarsu koridorları, maden ocakları, katı atık depolama alanları, vb.) 6. Stratejik Çevresel Etki Değerlendirme Raporları 7. Çevresel Etki Değerlendirme Raporları 8. Peyzaj Yönetim Planları 9. Diğer 1. Ülkesel Alan Kullanım Master Planı 2. Bölge Planı 3. Metropoliten Planlama 4. Alt Bölge ve İl Planlaması 5. Çevre Düzeni Planları 6. Nazım ve Uygulama İmar Planlaması 7. Diğer 1. Tarımsal Planlama 2. Ormancılık 3. Kent Planlaması 4. Ulaşım Planlaması 5. Endüstri Planlaması 6. Turizm Planlaması 6. Su Yönetimi 7. Kırsal Kalkınma Planları 8. Havza Planları 9. AB Su Direktifi Kapsamında Nehir Havzaları Yönetim Planları 10. Diğer Şekil 2. Peyzaj Mimarlığının Önerilen Genel Kapsamı, Görev ve Yetki Alanları (Altan 2004 den değiştirerek)

Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği, Peyzaj Mimarları Odası (TMMOB-PMO), Serbest Peyzaj Mimarlık Müşavirlik Hizmetleri Uygulama, Meslekî Denetim, Büroların Tescili ve Asgarî Ücret Yönetmeliği nde, Peyzaj Planlama, Tasarım ve Projesi: Doğal ve kültürel süreçlerin ve kaynakların tanımladığı yaşam ortamlarının, koruma kullanım dengesinin sağlanması ile kentsel, kırsal, endüstriyel, turistik ve benzeri kullanımlarda varolan ve olası çevre sorunlarının giderilmesi ve önlenmesi temelinde; kamu ve toplum yararını gözeterek açık ve/veya yeşil alanların oluşturulmasında, koruma, onarım, yenileme, restorasyon ve yönetim organizasyonunu da içeren, peyzaj planlama hizmetlerinde belirlenen ölçekteki plan, tasarım, çevre düzenleme ve projeleri biçiminde tanımlanmaktadır. Bu kapsamda, TC Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü, Meslek Araştırma ve Geliştirme Şube Müdürlüğünce kabul edilen Peyzaj Mimarlığı tanımları ve hizmet alanları nda; Peyzaj planlama alanında: - Ülkesel ve yerel ölçeklerdeki fiziksel planlama çalışmalarında yer alarak, kültürel ve doğal değerlerin korunması ve sürdürülmesi temelinde Alan Kullanım Projeleri üretilir, - Korunacak alanların belirlenmesi çalışmalarını yürütür, koruma alanı statüsündeki yerlerin (milli parklar, tarihi ve arkeolojik alanla, vb.) Gelişme ve Yönetim Planları yapılır, - Sulak alanlar, akarsu koridorları, maden ocakları, katı atık depolama alanları, ormanlar gibi insanlar tarafından tahrip edilmiş veya edilmekte olan alanların Sürdürülebilirliği ve Onarımı için Planlama yapılır, - Doğal kaynakların sürdürülebilirliğini ve verimli kullanımını sağlamak amacıyla bu kaynaklara yönelik Envanter oluşturma, Haritalama, Analiz ve Planlama, Koruma çalışmaları yapılır, - Turizm alanlarının fiziksel planlamalarında doğal ve kültürel değerlerin korunması için Ekolojik Öncelikli Planlar hazırlanır, - Kentsel açık ve yeşil alan sistem(ler)i oluşturulması sağlanır, denilmektedir. Peyzaj Planlama konusunda ülkemizde yapılan çalışmalar genel olarak irdelendiğinde 4 aşama göze çarpmaktadır. Bunlar; - Doğal peyzaj elemanlarının çakıştırılarak uygun arazi kullanımı için, - Doğal peyzaj elemanlarının grid sistemleriyle matematiksel olarak ifade edilmesi ve arazi kullanımı amacıyla, - Peyzajın yapısının ortaya konularak (leke, koridor, matris), peyzaj içindeki süreçlerin analiz edilmesi ve arazi kullanımı belirlenmesi için, - Peyzaj yapı ve fonksiyon analizi ile birlikte peyzaj karakter tiplerinin belirlenerek arazi kullanımına yönelik kararların verilmesidir. Bu çerçevede Peyzaj Planlama eğitimine ilişkin bazı sorunlar belirlenmiştir. Lisans eğitimi veren Peyzaj Mimarlığı Bölümleri belirtilen bu 4 aşama açısından değerlendirildiğinde, bu yöntemleri hiç kullanmayan, sadece bir kaçını kullanan bölümlerimizin olduğu görülmektedir. Sosyokültürel yapı ya da kültürel peyzaj elemanlarının planlamada kullanımına ilişkin yaklaşımlar konusunda verilen eğitim, çoğu bölümde yetersiz durumdadır. Peyzaj planlama konusunda bölüm programlarında Bologna süreci ile de özellikle peyzaj planlama konusunda söz sahibi olmak isteyen bölümlerimizde köklü değişikliklere gerek duyulmaktadır. Bazı bölümlerde 1/25 000 ölçekte hiçbir proje çalışması yapılmamaktadır. En üst ölçek olarak 1/1000 ölçek yer almakta, bu durumda da PMO Asgari Ücret Yönetmeliği nde belirtilen 1/100 000, 1/50 000 ve 1/25 000 ölçekli planlama çalışmalarında katkı minimum düzeyde olmaktadır.

Bölümlerden mezun olan Lisans ve Yüksek Lisans öğrencileri gündemdeki Sulak Alan Yönetim Planı, Uzun Devreli Gelişme Planları, Kırsal Kalkınma Planları, Orman İçi Rekreasyon Alanları, Koruma Amaçlı Planlar, vb, ÇED çalışmaları, Stratejik ÇED çalışmaları, Peyzaj Onarım çalışmaları, vb. peyzaj planlamayı ilgilendirecek planları doğrudan yönetebilme ya da uygulayabilme düzeyinde bulunmamaktadır. Ayrıca yine güncel konulardan İstatistiki Bölge Birimleri kapsamında kurulan Kalkınma Ajansları, Su Direktifi kapsamında yapılan Havza Yönetim Planları, vb. konularında öğrencilerimizin ve meslek camiamızın hızlı bir biçimde bilgilendirilmesi gerekmektedir. Bu çerçevede Peyzaj Planlama eğitimine ilişkin bazı öneriler aşağıda belirtilmiştir. Peyzaj Planlama konusunda farklı dönemlerde yapılan tüm akademik ve uygulamaya yönelik çalışmalar hızlı bir şekilde bir araya toplanmalı ve peyzaj planlamada kullanılan yöntemler ve uygulama çalışmaları adı altında hızlı bir şekilde kitaplaştırılmalıdır. Örneğin; Ekolojik Riziko Analizleri, ÇED çalışmaları, Peyzaj Onarımı çalışmaları, Peyzaj Planlama çalışmaları, vb. Lisans ve Yüksek Lisans öğrencilerinin, Sulak Alan Yönetim Planı, Uzun Devreli Gelişme Planları, Kalkınma Ajansları, Kırsal Kalkınma Planları, AB Su Direktifi Havza Yönetim Planları, Orman İçi Rekreasyon Alanları, Koruma Amaçlı Planlar, ÇED Çalışmaları Stratejik ÇED Çalışmaları, Peyzaj Onarım Çalışmaları (Madencilik Faaliyetleri ile Bozulan Arazilerin Doğaya Yeniden Kazandırılması Yönetmeliği (14.12.2007, RG. 26730)) vb. konularında gerekli yetiye sahip olmaları konusunda Bölümlerde gerekli çalışmalar yapılmalıdır. Belirtilen konulara ilişkin özellikle Tezsiz Yüksek Lisans Programları ile Bölümlerimizde modüller oluşturulabilmesi konusunda çalışmalar yapılmalıdır. Ayrıca benzer konulara ilişkin oda ile işbirliği içinde Meslek İçi Eğitim programları düzenlenmelidir. Yüksek Lisans ve Doktora öğrencileri için ulusal yaz okulları düzenlenerek, öğrencilerin ülkenin farklı bölgelerinde belirli konularda çalışmaları bölümlerarası işbirliği ile sağlanmalıdır. 3194 sayılı İmar Yasası düzeltme taslakları için bölümlerde ilgili öğretim üyelerinden oluşturulan komisyonlarca bazı öneriler getirilmeli ve ilgili Bakanlıklara PMO aracılığıyla iletilmelidir. Sektörel planlarla ilgili kanunlar irdelenmeli, peyzaj planlama konusunda Peyzaj Mimarlarının yapabilecekleri ortaya konulmalı, yapılacak işlerle ilgili önerilerin yasalarda yer alma şekline ilişkin öneriler getirilmelidir (Milli Park Uzun Devreli Gelişme Planı 2873 sayılı Milli Parklar Yasası, Koruma Amaçlı İmar Planı 2863 sayılı Kültür Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yasası, Turizm amaçlı planlar (Mart 1982 de yürürlüğe giren 2634 sayılı Turizmi Teşvik Yasası vb ), 3621/3830 Sayılı Kıyı Kanunu Kapsamında Yapılan Planlar vb. ). Sonuçda, Peyzaj planlama eğitiminde, planlama ve eylem planı bir zorunluluk olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu kapsamda Bölümler arası işbirliği ile plan ve eylem planları oluşturulmalıdır. Örneğin Peyzaj Planlama eğitimine ilişkin 5 yıllık bir eylem planı: Peyzaj Planlama konusunda varolan Doktora Tezlerinin, akademik çalışmaların toplanması; Tüm Bölümlerde Peyzaj Planlama konusunda ders verecek öğretim üyelerinin toplanacağı ve Peyzaj planlama konusunda verilecek içeriğin tartışılacağı bir çalıştay; Çalıştay sonrasında Ders programlarında eksiklikler varsa onların tamamlanmasına ilişkin bir süreç; Tüm bölümlerde peyzaj planlama konusunda güncel bilgileri içeren ve ülkenin gelişen koşullarını içeren ders içeriklerinin öğrencilere verilmesi; Peyzaj Planlama konusunda Oda kanalıyla yapılacak Meslek içi eğitimler aşamalarından oluşabilir. Bu kapsamda çizelge 1 geliştirilerek 5 yıllık hedefler ortaya konmalı izleme ve kontrolü yapılmalıdır.

Çizelge 1. Peyzaj Planlamada 5 yıllık hedefler Ana Hedef Peyzaj Planlama Eğitimi Alt hedef 1 Peyzaj Planlama yöntemlerine ilişkin kitap basımı Alt Hedef 2 PP çalıştayı Faaliyet Gösterge Zaman (Yıllar/aylar) Paydaşlar Kurum ve kişi Adları Bazı akademisyenlerin editör olarak çalışmaya başlaması 1. Bazı akademisyenlerin çalıştay için çalışmaya başlaması Bölümlere konuyla ilgili yazıların yazılması Çalıştay tarihinin ve yerinin belli edilmesi Mart 2010 da resmi yazıların gönderilmesi Eylül 2010 da çalıştayın toplanması Haziran 2010 da X Bölümü içerik oluşturulması Mart 2011 de çalıştayda belirtilen hedeflere ulaşılması Tüm Bölümler Bütçe Olası Finans Kaynağı 500 adet baskı 2000 TL.. Riskler Peyzaj. Mimarları Odası, Reklam Gelirleri.. Sonuç olarak, bölümlerde peyzaj planlama konularında daha geniş kapsamlı öğretime yer verilmeli, uygulamaya yönelik çalışmalar yapılması ve bölümlerarası aşırı farklılıkların ortadan kaldırılması sağlanmalıdır. Kaynaklar Altan, T. 2004. Daha Kapsamlı Bir Peyzaj Mimarlığına Doğru. Peyzaj Mimarlığı Dergisi. TMMOB Peyzaj Mimarları Odası Yayını. 2004/1-2. Peyzaj Mimarlığı Odası. Ankara. Anonim. 1967. Metodu ve Uygulama Yönleri ile Peyzaj Planlaması. İmar ve İskan Bakanlığı, Planlama ve İmar Genel Müdürlüğü, Bölge Planlama Dairesi. Ankara Anonim 2007. Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği Peyzaj Mimarları Odası Serbest Peyzaj Mimarlık Müşavirlik Hizmetleri Uygulama, Meslekî Denetim, Büroların Tescili ve Asgarî Ücret Yönetmeliği. Resmi Gazete tarihi: 21.03.2006. sayı: 26 115. Anonymous, 2008. Le NOTRE, 2008. http://www.le-notre.org/public/content/about_lenotre.php (Erişim Tarihi 06.02.2008) Antrop, M., 2001. The Language of Landscape Ecologists and Planners; A Comparative Content Analysis of Concepts Used in Landscape Ecology. Landscape and Urban Planning. Elsevier.No: 55, Page 163-173, Kesim, G. 1995. Yeni Kurulan Peyzaj Mimarlığı Bölümlerinde Eğitim Sorunları. Ülkemizde Peyzaj Mimarlığı Eğitimi ve Evrensel Entegrasyonu Sempozyumu. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü. İzmir. Kesim, G.A., Mansuroğlu, S.G. 2000. Ülkemizde Peyzaj Mimarlığı Eğitimine Yönelik Bazı Görüş ve Öneriler. Peyzaj Mimamarlığı I. Kongresi (19-21 Ekim 2000 Ankara). Peyzaj Mimarları Odası Yayını.547-554. Makhzoumi, J., Pungetti, G. 1999. Ecological Landscape Design & Planning, The Mediterranean Context. ISBN 0-203-27754-6. London. Uzun, O. 2003. Düzce Asarsuyu Havzası Peyzaj Değerlendirmesi ve Yönetim Modelinin Geliştirilmesi. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi. Ankara. Uzun, O., 2008. Kesim, G.A., 21. Yüzyılda Peyzaj Mimarlığı Eğitimi. 150. Yılında Türkiye de Ormancılık Eğitimi. III. Ulusal Ormancılık Kongresi. Türkiye Ormancılık Derneği, Türkiye Ormancılık Vakfı. Ankara. Uzun, G., Gültekin, E., Akıncı, G. Altunkasa, M.F. 1991. Çukurova da Peyzaj Mimarlığı Kapsamı İçindeki Gelişmeler. Çukurova 1. Tarım Kongresi. Çukurova Üniversitesi. Adana.