İNŞAAT PROJELERİNDE SÖZLEŞME VE TALEP YÖNETİMİ INS5807 BORÇLAR HUKUKU AÇISINDAN YAPIM SÖZLEŞMELERİ-2 (DERS-04 EKİDİR) Doç. Dr. Deniz Güney Y. Mimar Vedat Akan 23 Ekim 2015 1 YÜKLENİCİNİN BORÇLARINI YERİNE GETİRMEMESİ (1) Yüklenicinin borçlarını ifa etmemesi halinde Borçlar Kanunu işverene iki (2) özel hak tanımıştır. Bunlar; 1-) Sözleşmeden erken dönme hakkı 2-) Ayıba karşı tekeffülden doğan hak İfa etmeme inşa eserinin ayıplı olmasından kaynaklanmakta ise, işveren yükleniciye karşı ayıba karşı tekeffülü düzenleyen özel hükümlere göre hareket edebilir. Buna karşılık ifa etmeme, inşa eserinin tesliminden önce ve özellikle inşa eserinin meydana getirilmesi sırasında ortaya çıkmakta ise, işveren sözleşmeden erken dönebilir. Yüklenicinin işe geç başlaması halinde işverenin sözleşmeden erken dönme hakkı vardır. Ayrıca işverenin işin icrası sırasında ortaya çıkan ayıp halinde eserin düzeltilmesini 2 isteme veya sözleşmeden erken dönme hakkı vardır. 1
YÜKLENİCİNİN BORÇLARINI YERİNE GETİRMEMESİ (2) Yüklenicinin Ayıba Karşı Tekeffül* Borcu (ayıptan sorumluluğu): Yüklenici ayıpsız bir inşa eseri meydana getirmek ve bunu işverene teslim etmekle yükümlüdür. Yüklenicinin ayıba karşı tekeffül borcu B.K. Md. 359-363 de düzenlenmiştir. (*) Kefil olma, bir şeyin sorumluluğunu üzerine alma, yükümlenme. 3 AYIBA KARŞI Eser ayıplı olmamalıdır: Eserde sözleşmeye veya dürüstlük kuralına göre olması gereken nitelik ile fiilen mevcut olan nitelik arasındaki farka, ayıp denir. Ayıbın kaynağı önemli değildir; ayıp, bizzat yükleniciden veya yardımcısından kaynaklanabilir. 4 2
AYIBA KARŞI Ayıp işverene yükletilmemelidir: B.K. Md. 361 de, eserdeki ayıp, yüklenicinin açık uyarısına aykırı olarak işverenin işin icrası hususunda verdiği emirlerden kaynaklanır veya işveren ayıba herhangi bir şekilde kendi kusuru ile neden sebep olur ise, denilmek suretiyle hükme bağlanmıştır. B.K. Md. 361, B.K. Md. 44/I in bir uygulamasından ibarettir. Ayıbın, işverenin ortak (kişisel) kusurundan ileri gelmesi, onun tazminat isteme hakkını etkileyeceği gibi, ayıba karşı tekeffülden doğan diğer haklarını da doğrudan doğruya etkiler. Yüklenicinin sorumluluktan kurtulabilmesi için B.K. Md. 357/II ve III e göre işverenin vermiş olduğu ayıplı malzeme ve arsadan haberdar etmesi, ihbarda bulunması gerekir. İşverenin kendi davranışı yanında B.K. Md. 100 uyarınca yardımcılarının davranışı da 5ona yüklenir. AYIBA KARŞI Yüklenici aydınlatma ve uyarma borcunu yerine getirmelidir: İşverenin talimatlarına karşı yüklenici aydınlatma ve özellikle uyarma borcunu yerine getirmeli, ancak buna rağmen işveren bu talimatında ısrar etmelidir. Uyarı bizzat yüklenici veya yetkili yardımcısı tarafından bizzat işverene yapılabileceği gibi, yetkili yardımcılarına da yapılabilir. Buna karşılık yüklenici talimatının yanlışlığını biliyor veya bilecek durumda bulunuyorsa, işverenin yanlış talimatı artık ayıbın tek nedenini oluşturmadığı için yüklenicinin B.K. Md. 361 uyarınca sorumluluktan tamamen kurtulması söz konusu olmaz. İş sahibi ile yüklenici arasında inşa eserinin meydana getirilmesi konusunda koordinasyon yükümlülüğü vardır. 6 3
AYIBA KARŞI İşveren eseri kabul etmemiş olmalıdır. 7 AYIBA KARŞI Ayıba karşı tekeffülden doğan hak zaman aşımına uğramamış olmalıdır: B.K. Md. 363, 126/4, 207 de düzenlenmiştir. Burada iki (2) türlü süre vardır. Bunlar; 1-) Olağan süre: Olağan süre B.K. Md. 207 ye yapılan yollama nedeni ile bir (1) yıldır. Taşınmaz eserler dışında her türlü eserde bu süre geçerlidir. Taşınmaz eserlerdeki olağan süre beş (5) yıldır. 2-) Olağanüstü süre: Olağanüstü süre on (10) yıldır. Yüklenicinin işvereni kasten aldatarak hataya düşürmesi halinde ayıba karşı tekeffül on (10) yılda zaman aşımına uğrar. 8 4
AYIBA KARŞI İşverenin eseri muayene külfeti: B.K. Md. 359/I, bilirkişi ve uzman incelemesi ile eser muayene edilir. B.K. Md. 359/I da bu muayene zamanı düzenlenmiştir. Aksine sözleşme yok ise inşa eserinin teslim edildiği yerdir. 9 AYIBA KARŞI İşverenin ayıbı ihbar külfeti (B.K. Md. 359/I): İhbar özel bir şekil şartına bağlı değildir. Açık ayıplarda ihbar zamanı, gizli ayıplara nazaran farklıdır. Hile ile kasten gizlenmiş ayıplarda ihbar zamanı B.K. 362/I de hükme bağlanmıştır. 10 5
HÜKÜM VE SONUÇLARI İşverenin kusuru, eserdeki ayıbın tek nedeni değil de ortak nedenlerinden biri ise, işveren, yükleniciye karşı ayıba karşı tekeffülden doğan haklarının tamamını kaybetmez; böyle bir durumda B.K. Md. 361 uygulanmaz, ancak B.K. Md. 98 vasıtasıyla B.K. Md. 44 uygulanır ve yüklenici ayıp dolayısıyla kısmen sorumlu olur. 11 AYIBA KARŞI TEKEFFÜLDEN DOĞAN HAKLAR Borçlar Kanunu madde 360, ayıba karşı tekeffül borcundan dolayı işverene üç (3) türlü hak tanımıştır. Bu haklar; 1-) Sözleşmeden dönme hakkı, 2-) Ücretten indirim yapma hakkı, 3-) Eseri düzelttirme hakkı. 12 6
AYIBA KARŞI TEKEFFÜLDEN DOĞAN HAKLAR Bu haklar sınırlı olarak sayılmış olduğu için bunlar genişletilemez. İşverene tanınan bu haklar, nitelikleri itibari ile seçimlik haklardır. Ancak seçim hakkı, kısmen sınırlıdır. Ayrıca kanun işverene ayıptan doğan zararın tazminini isteme hakkı da vermiştir. Haklardan birini seçme yetkisi hakime değil, işverene aittir. Seçme irade beyanı sarih olabileceği gibi, örtülü de olabilir. İnşa eserinin düzeltilmesini isteme, ücretten indirim isteme, mütebaki ücretin ödenmeyeceğinin bildirilmesi, zımni irade beyanıdır. Seçim beyanı kullanılır kullanılmaz sona erer, şarta bağlanamaz, bu hak geri alınamaz. Eseri düzeltme hakkı üçüncü (3.) kişiye devredilebilir. 13 1-) SÖZLEŞMEDEN DÖNME HAKKI B.K. Md. 360/I, işverene eseri kabulden kaçınma, eseri reddetme hakkı vermektedir. Bundan amaç, sözleşmeden dönmedir. İşveren eseri kabulden sonra da sözleşmeden dönebilir. İnşa eserinin, işverenin kullanamayacağı ve hakkaniyet kurallarına göre kabule icbar edilemeyeceği derecede ayıplı veya sözleşmeye aykırı olması gerekir. Ağır ayıp yok ise işveren sözleşmeden dönemez. Ağır ayıp ve sözleşmeye aykırılığı takdir hakkı, hakime aittir. B.K. Md. 360/III e göre, işvereni arsası üzerinde yapılan eserlerde; özellikle yapılarda bunların kaldırılması ve yıkılması fazla zarar doğuracak ise, işveren sözleşmeden dönemez. 14 7
SÖZLEŞMEDEN DÖNMENİN SONUÇLARI İşveren tek taraflı varması gerekli bir irade beyanı ile sözleşmeden döner. Dönme geçmişe etkili sonuçlar doğurur. Sözleşme sanki hiç yapılmamış gibi bir etki doğurur. İfa edilen edimler sebepsiz kaldığı için iade edilmek gerekir. Özellikle yüklenici aldığı avans ve ücretleri, faizi ile birlikte iade etmek zorundadır. İşveren, eseri, bundan elde ettiği yararlar ile birlikte yükleniciye geri vermekle yükümlüdür. Yüklenicinin eseri geri isteme hakkı, sözleşmeden doğan bir alacak hakkıdır. Eser, işverenin arsası üzerine yapılmış ise, yüklenici bunu yıkmak ve kaldırmak, ayrıca enkaz ve molozlarını da arsadan uzaklaştırmak zorundadır. Aksi halde işveren bunu yapabilir. Yüklenici, işverenin temin ettiği malzeme ile eseri yapılmış ise, malzemeyi iade borcu vardır, mümkün olmaz ise tazminat öder. Ayrıca yüklenici kusurlu ise, işverenin uğradığı zararları da tazmin 15 zorunda kalır. 2-) ÜCRETTEN İNDİRİM YAPILMASINI İSTEME HAKKI Ücretten indirim yapılmasını isteme hakkı: Ücretten indirim, inşa eserinin ağır ayıplı olmaması veya sözleşmeye muhalefetin ağır olmaması halinde istenebilir. Ağır olmayan ayıplardan amaç, hafif ayıplardır. Ücretten indirim eserdeki ayıp oranında yapılır. (B.K. Md. 360/II) Burada da ücretten yapılacak indirim hesabı, aynen B.K. Md. 202/I e göre satılan malın bedelinin yapılacak indirimde olduğu gibi nisbi (oransal) hesaplama yönetimine göre yapılır. 16 8
3-) İNŞA ESERİNİN DÜZELTİLMESİNİ İSTEME HAKKI İnşa eserinin düzeltilmesini isteme hakkı yalnız işverene tanınmıştır. Yüklenici böyle bir talepte bulunamaz. Düzeltme hakkının kullanılabilmesi, düzeltme masraflarının yüklenici yönünden dönme veya ücretten indirime oranla ağır ve büyük olmamasına bağlıdır. (B.K. Md. 363/II) Düzeltme hakkının seçilmesi durumunda yüklenici bunu yapmaktan kaçınır ya da muktedir olmaz ise, bunun yapılması üçüncü (3.) bir kişiye devredilebilir. İşveren düzeltmeyi istemiş olsa bile yüklenicinin bunu gerçekleştirmemesi durumunda, sözleşmeden dönebilir. Zira düzeltmeyi isteme hakkı düzeltmenin gerçekleşmemesi durumunda dönme hakkını ortadan kaldırmaz. 17 İŞ SAHİBİNİN TAZMİNAT İSTEME HAKKI Tazminatın koşulları: Eser ayıplı olmalıdır. İşveren zarara uğramalıdır. (B.K. Md. 360 a göre burada yalnız eserdeki ayıp nedeni ile uğranılan zararın tazmini istenebilir) Ayıp ile zarar arasında uygun illiyet bağı bulunmalıdır. Yüklenici kusurlu* olmalıdır. (*) Kusur ilke olarak objektif (nesnel) kusurdur. Ancak, şartların gerçekleşmesi durumunda B.K. Md. 321 e göre sübjektif (öznel) kusur kavramı da uygulama alanı bulabilir. 18 9
İNŞAAT SÖZLEŞMESİNİN SONA ERMESİ İnşaat sözleşmesi aşağıdaki şekillerde sona erebilir: İnşaat sözleşmesinin ifa nedeniyle sona ermesi Keşif bedelinin aşırı oranda aşılması nedeni ile inşaat sözleşmesinin sona ermesi İşverenin yüklenicinin zararının tamamını tazmin suretiyle inşaat sözleşmesini sona erdirmesi İfa imkansızlığı (eserin yok olması) nedeniyle inşaat sözleşmesinin sona ermesi Yüklenicinin işverenin temerrüdü nedeni ile sözleşmeden dönmesi İşverenin yüklenicinin işe vaktinde başlamaması veya işi geciktirmesi nedeni ile sözleşmeden dönmesi İşverenin inşa eserinin ayıplı olması nedeni ile sözleşmeden dönmesi Götürü ücretle yapılmış bir sözleşmede yüklenicinin olağanüstü 19 olaylar nedeni ile istemesi halinde hakimin sözleşmeyi feshetmesi KAYNAK ALTAŞ, H., İnşaat Sözleşmelerinde İş Sahibinin Borçları ve Yerine Getirilmemesinin Sonuçları, İnşaat Sözleşmeleri ve Tahkim Hukuku Sertifika Programı Ders Notları. 20 10