DEPRESYONU OLAN VE OLMAYAN GENÇ KIZLAR VE ANNELER NDEK ADET ÖNCES YAKINMALARIN KARfiILAfiTIRILMASI* Fisun Akdeniz**, Saniye Korkmaz***, Müge Tamar****, Burcu Beker***** ÖZET Amaç: Bu çal flmada depresyonu olan genç k zlarla depresyonu olmayan genç k zlarda adet öncesi yak nmalar n fliddetini ve profilini, ve ayr ca annelerdeki ve k zlar ndaki adet öncesi duygusal, davran fl ve fiziksel yak nma dalgalanmalar n n iliflkisini araflt rmak amaçlanm flt r. Yöntem: Hasta nu majör depresif bozukluk tan s konmufl ve en az iki y ld r düzenli adet gören 15-18 yafllar aras ndaki 0 genç k z ve kontrol nu da hiçbir fiziksel ve ruhsal yak nmas olmayan 17 genç k z oluflturmufltur. Adet öncesi duygusal, davran fl ve fiziksel belirtilerini geriye dönük olarak sorgulayan Premenstrüel De erlendirme Formu (PDF) ve depresyon belirtilerinin fliddetini belirlemek için de Beck Depresyon Envanteri (BDE) kullan lm flt r. Genç k zlar n ve annelerinin adet döngüsü bilgileri ve annelerin t bbi ve ruhsal hastal k varl derlenmifltir. Bulgular: Araflt rma ve kontrol nu oluflturan k zlar aras nda sosyodemografik veriler aç s ndan istatistiksel olarak anlaml bir fark yoktur. Hasta nda daha fazla k z dismenoreden yak nd ve daha fazla okula devams zl k yapt halde iki grup aras nda istatistiksel olarak anlaml bir farkl l k yoktur. Depresyon genç k zlarla kontrol genç k zlar aras nda PDF toplam puanlar nda ve PDF nun baz alt ölçeklerinde (depresyon ile iliflkili) istatistiksel olarak anlaml farkl l klar bulunmufltur. Depresyon genç k zlarla anneleri aras nda PDF toplam puanlar ve baz alt ölçekler aras nda istatistiksel anlaml farkl l klar gözlenirken kontrol genç k zlar ile annelerinin PDF toplam puanlar ve alt ölçekleri aras nda istatistiksel olarak anlaml bir fark bulunmam flt r. Tart flma: Depresyonu olan ergenler premenstrüel dönemde daha fazla yak nmalar oldu unu belirtmifllerdir. Bu sonuç depresif ergenlerin daha fazla premenstrüel yak nma yaflad fleklinde yorumlanabilir. Ancak depresif bireylerin olumsuz biliflleri nedeniyle özbildirim ölçe ini doldururken olumsuz cümlelerden daha fazla etkilendi i bilinmektedir. Bu sonuçlarla depresyon tan l bireylerde premenstrüel belirtilerin varl n ve fliddetini belirlemek için geriye dönük ölçekler yerine ileriye dönük formlar n kullan lmas n n uygun olaca söylenebilir. Anahtar sözcükler: Depresyon, premenstrüel sendrom, ergenlik SUMMARY: COMPARISON OF DEPRESSED AND NON-DEPRESSED ADOLESCENT GIRLS AND THEIR MOTHERS PREMENSTRUAL SYMPTOMS Objective: In this study, we aimed to compare the severity and profile of premenstrual complaints between depressed and non-depressed adolescent girls and make a correlation between mother s and daughter s premenstrual emotional, behavioral and physical complaints. Method: Twenty girls between age of 15-18 years who had met DSM-IV criteria for major depressive disorder and had regular menstrual cycle for at least two years were recruited. The control group included 17 volunteer high school female students who had no physical and mental illnesses. The Premenstrual Assessment Form (PAF) was used for the evaluation of the premenstrual emotional, behavioral, and physical symptoms. The Beck Depression Inventory (BDI) was used for the evaluation of the severity of depressive symptoms. The history of menstrual cycle and medical and mental disorders from the mothers were gathered. Result: There were no significant differences between depressed and non-depressed group on sociodemographic variables. Even though more depressed girls complained about dysmenorhea than normal controls, there were no statistical significant differences between two groups. There were statistically differences between depressed and non-depressed adolescent girls on variables of total PAF score, and subscales of PAF scores. There were no statistically differences between the control girls and their mothers on variables of the total PAF scores and subscales of PAF scores. Discussion: The adolescent girls who experienced emotional distress, such as depression, are likely to report the more change in emotional, behavioral and physical problems due to menstruation. The severity of depression is correlated with the severity of premenstrual problems. The results may suggest that depressed girls experience more premenstrual problems or because of their negative cognitions, they are influenced by the negative words/sentences in a self-report scale. We may suggest that the scales which are used to evaluate the premenstrual complaints of depressed subjects retrospectively do not show the correct severity of the premenstrual complaints. Key words: Depression, premenstrual syndrome, adolescence * Ad geçen araflt rma Türkiye Psikiyatri Derne i, Bahar Sempozyumlar 001 Poster Bildirisi birincili i ödülünü alm flt r. ** Yrd. Doç. Dr., Ege Üniv. T p Fak. Psikiyatri Anabilim Dal, zmir. *** Uzm. Dr., Ege Üniv. T p Fak. Çocuk Psikiyatrisi Anabilim Dal, zmir. **** Doç. Dr., Ege Üniv. T p Fak. Çocuk Psikiyatrisi Anabilim Dal, zmir. ***** Arfl. Gör. Dr., Ege Üniv. T p Fak. Çocuk Psikiyatrisi Anabilim Dal, zmir. Çocuk ve Gençlik Ruh Sa l Dergisi : 9(1) 00 1
Depresyonu Olan ve Olmayan Genç K zlar G R fi Depresyonun kad nlarda erkeklerden daha yayg n ve s k görüldü ü kan tlanm flt r. Yap lan araflt rmalarda majör depresif bozuklukta cinsiyet farkl l n n yafla özgü oldu u, üreme ça nda ve özellikle 1-14 yafllar aras nda belirginleflmeye bafllad gösterilmifltir (Angold ve ark. 1998, Steiner ve ark. 000). Ayr ca üreme ça nda birçok kad n adet döngüsü ile iliflkili duygusal ve/veya davran flsal de ifliklikler yaflamaktad r. Adet döngüsünün luteal faz nda ortaya ç - kan ve adet kanamas ile birlikte birkaç gün içinde kaybolan duygusal, davran flsal ve bedensel belirtilere premenstrüel sendrom (PMS) denir. Premenstrüel belirtiler menarfldan (ilk adet kanamas ) sonra herhangi bir yaflta bafllayabilir (Erikson ve ark. 000). Geriye dönük al nan verilerle yap lan çal flmalarda bildirilen bafllang ç yafl ergenlik döneminin bafllang c ndan yirmili yafllar n sonuna kadard r (Freeman ve Halbreich 1998, Pearlstein ve Stone 1998). Araflt rmac lar ergenlik döneminde görülen premenstrüel duygudurum bozukluklar na daha az ilgi göstermifllerdir. Özellikle ileriye dönük desende yap lm fl yeterli say da araflt rma yoktur. leriye dönük çal flmalarda ovulasyonun gösterilmesi gerekmektedir. Ancak menarfl ile birlikte ilk iki y l içinde anovulatuvar döngülere çok s k rastlanmaktad r. Ayr ca, ergenlerde dismenore (a r l adet kanamas n n) s k görülebildi i ve a r n n kendisinin duygusal sorunlara yol açt iddia edildi i için premenstrüel sendromu de erlendirmenin güç oldu u vurgulanmaktad r. Bir grup araflt rmac ise ergenlik ça nda premenstrüel sendromun olmad n ileri sürmektedir (Freeman ve ark. 1995). Klinisyenler ve araflt rmac lar ergenlerde PMS görülme s kl n n ve belirti da l m - n n daha ileri yafllardaki kad nlarla benzer oldu- unu (Raja ve ark. 199), ancak baz yay nlarda ise ergenlerin yetiflkin kad nlardan farkl premenstrüel yak nmalardan söz ettiklerini bildirmifllerdir (Fisher ve ark. 1989, Shye ve Jaffe 1991). Ergenlerdeki PMS un etiyolojisini araflt ran bir çal flmada anneler ve k zlar aras nda benzer adet öncesi yak nmalar n n oldu u ileri sürülmüfltür (Wilson ve ark. 1989); özellikle yorgunluk, irritabilite, dismenore ve ödem aç s ndan benzerliklerin oldu u görülmüfltür. Ayr ca PMS yaflam fl annelerin k zlar nda PMS yaflamam fl annelerin k zlar na göre daha s k PMS a rastlanmaktad r (Wilson ve ark. 1991). Bu çal flmada depresyonu olan genç k zlarla depresyonu olmayan genç k zlarda adet öncesi yak nmalar n fliddetini ve profilini ve ayr ca annelerdeki ve k zlar ndaki adet öncesi duygusal, davran fl ve fiziksel yak nma dalgalanmalar n n iliflkisini araflt rmak amaçlanm flt r. YÖNTEM Örneklem Hasta nu, Ege Üniversitesi T p Fakültesi Çocuk ve Ergen Psikiyatrisinin ayaktan hasta birimine bafl vuran, fiziksel hastal olmayan, DSM-IV tan ölçütlerine göre majör depresif bozukluk tan s konan, en az iki y ld r düzenli adet gören (son ayda adet döngüsü 4 ile 3 gün aras nda olan) ve do um kontrol ilac kullanmayan 15-18 yafllar aras ndaki 0 genç k z oluflturmufltur. nu da en az iki y ld r düzenli adet gören (son ayda adet döngüsü 4 ile 3 gün aras nda olan), do um kontrol ilac kullanmayan 15-18 yafllar aras ndaki 17 ortaö retim ö rencisi gönüllü genç k z oluflturmufltur. Gönüllü genç k zlarla görüflme yap l p fiziksel ve/veya ruhsal bozuklu u olmayanlar bu gruba seçilmifltir. Görüflme yap lan dört genç k z, (ikisinde majör depresif bozukluk, birinde hipotiroidi ve birinde epilepsi oldu u için) çal flma d fl b rak lm flt r. Ayr ca çal flmaya hasta ve kontrol deneklerin biyolojik anneleri de kat lm flt r. Hasta nda bir anne ve kontrol nda 3 anne adet düzenleri ile bilgi vermemifllerdir. Olgulara ve annelerine çal flma konusunda bilgi verilmifl ve çocuklar n n çal flmaya kat lmas na izin verildiklerine dair yaz l onay al nm flt r. Veri Toplama Araçlar Araflt rma ve kontrol deneklerde adet öncesi duygusal, davran fl ve fiziksel belirtileri ge- 17
AKDEN Z VE ARK. riye dönük olarak sorgulayan Premenstrüel De- erlendirme Formu (PDF) ve araflt rma ve kontrol nu oluflturan genç k zlarda depresyon belirtilerinin fliddetini belirlemek için Beck Depresyon Envanteri (BDE) kullan lm flt r. Premenstrüel De erlendirme Formu (Premenstrual Assesment Form, PDF) Kad nlar n premenstrüel dönemde kendilerinde gözlemledikleri duygusal, davran flsal ve fiziksel de iflimleri ölçmeye yönelik 95 soruluk bir özbildirim ölçe idir. Halbreich ve arkadafllar taraf ndan 198 y l nda gelifltirilmifltir. Türkiye deki geçerlik ve güvenirlik çal flmas Dereboy ve arkadafllar taraf ndan 1994 y l nda yap lm flt r (Dereboy ve ark. 1994). Sorular alt l likert skalas üzerinden yan tlanmaktad r: 1 seçene i de iflim yok anlam na gelirken, seçene i afl r de- iflim e karfl l k gelmektedir. PDF nun 18 alt ölçe i bulunmaktad r. PDF de erlendirilirken toplam puan, toplam puan n yan tlanan soru say s - na oran ve olanakl maksimum de iflimin yüzdesi kullan lmaktad r. Bir alt ölçekten al nan ham skorun o ölçekten al nacak en yüksek skora oran olanakl maksimum de iflimin yüzdesi ni oluflturmaktad r. Beck Depresyon Envanteri (Beck Depression Inventory, BDE) Olgular n kendilerince doldurulan bu ölçek Beck ve arkadafllar (191) taraf ndan gelifltirilmifl olup Türkiye deki geçerlik çal flmas 1989 da Hisli taraf ndan üniversite ö rencilerinde yap lm fl ve 17 puan kesim noktas olarak saptanm flt r (Hisli 1989). Ergenlerde depresyon fliddetini ölçmek için yayg n olarak kullan lan bir envanterdir. Genç k zlar ve annelerinin sosyodemografik verileri (flimdiki yafl, e itim y l ) ve adet döngüsü bilgileri (menarfl yafl, adet döngüsü süresi ve düzeni, adet kanama süresi, kanama fliddeti, dismenore öyküsü ve fliddeti, a r ya ba l okul devams zl, a r nedeniyle a r kesici ilaç kullan - m ) ve annelerin t bbi ve ruhsal hastal k varl derlenmifltir. lk görüflmede genç k zlara PDF ve BDE, ve annelerine PDF verilmifltir. Dismenore fliddeti kiflinin a r yak nmas na göre hafif, orta ve a r olarak kodlanm flt r. A r nedeniyle son ayd r her adet kanams s ras nda en az bir a r kesici ilaç kullananlar a r kesici ilaç kullan yor olarak kabul edilmifltir. Dismenore nedeniyle son ayd r her adet kanamas s - ras nda en az bir gün okul devams zl yapan genç k z a r ya ba l okul devams zl var olarak kabul edilmifltir. statistiksel Analizler statistiksel analizler Sosyal Bilimler için statistik Paketi 9.0 ile yap lm flt r (SSPS 9.0). Say sal ölçümlerin ortalamalar n karfl laflt rmak için, e er da l m normal ise student-t testi, e er da l m normal de ilse nonparametrik test (Mann-Whitney U testi) kullan lm flt r. Kategorik de iflkenleri karfl laflt rmak için ise ki-kare testi ve Fisher kesin ki-kare testi kullan lm flt r. Hasta ve kontrol genç k zlarda depresyon fliddetinin (BD toplam puan kovaryant ve ba ms z de iflken olarak al nd zaman) premenstrüel yak nma fliddeti (lineer regresyon analizinde PDF toplam puan ba ml de iflken ve lojistik regresyon analizinde premenstrüel yak nma kümeleri ba- ml de iflken olarak atand zaman) için öngörücü olup olmad n araflt r lm flt r. BULGULAR Depresyon tan l 0 genç k z ve annesi ile 17 sa - Tablo 1: Hasta ve kontrol k zlar n adet döngü düzeni ile ilgili verileri Hasta Grubu ort ± ss t de eri p de eri fiimdiki yafl (y l) Menarfl yafl (y l) Adet döngüsü uz. (gün) Kanama süresi 1.5 ± 0.9 1. ± 1.1 8.5 ± 1.9 5. ± 1.1 1. ± 0.7 1.4 ± 0.9 9.1 ±.1 5.4 ± 1.3 t = 1.035, df = 34.4 t = 0,99, df = 33.8 t = 1.00, df = 30.5 t = 0,54, df = 30.0 0.3 AD 0.4 AD 0.3 AD 0.5 AD AD Anlaml de il 18
Depresyonu Olan ve Olmayan Genç K zlar l kl genç k z ve annesi adet öncesi belirtiler yönünden de erlendirilmifltir. Hasta ve kontrol deneklerin adet döngüsü ile ilgili bilgileri Tablo 1 ve de özetlenmifltir. Adet döngüsü ile ilgili veriler (dismenore dahil olmak üzere) karfl laflt r ld zaman gruplar aras istatistiksel anlaml bir fark bulunmam flt r. Depresyon tan l k zlar n annelerinin 10 u (%5.) ve kontrol k zlar n annelerinin 9 u (%9.3) halen düzenli adet gördü ünü bildirmifltir. Hasta k zlar n annelerinin 5 inde (%.3) fiziksel, 4 ünde (%0) ruhsal bozukluk ve kontrol k zlar n annelerinin 4 ünde (%5) fiziksel, 1 inde (%.3) ruhsal bir bozukluk belirlenmifltir. Tablo 3 de gruplar n PDF toplam puanlar, PDF Tablo : Hasta ve kontrol k zlar n a r l adet ile ilgili verilerinin karfl laflt r lmas A r fliddeti Hafif Orta A r Dismenore nedeniyle devams zl olanlar Dismenore nedeniyle a r kesici kullanan. Hasta (n=0) 5 13 8 11 1. kikare =.30, df=. Fisher kesin ki-kare testi (n=17) 5 4 8 4 4 p de eri 0.3 1 0. 0.3 Tablo 3: Gruplar aras premenstrüel yak nmalar n da l m ve karfl laflt r lmas PDF toplam puan PDF oran 1: Çökkünlük : Endojen depresif özellikler 3: Labilite 4: Atipik depresif özellikler 5: histeroid özellikler : Düflmanl k/k zg nl k 7: Sosyal geri çekilme 8: Bunalt 9: Kendini iyi hissetmede art fl 10: mpulsivite 11: Organik mental özellikler 1: Su tutulumu 13: Genel fzikisel rahats zl k 14: Otonomik fiziksel de iflimler 15: Yorgunluk 1: Sosyal ifllevsellikte bozulma 17: Çeflitli duygudurum/ davran fl de iflimleri 18: Çeflitli fiziksel de iflimler Beck Depresyon Envanteri puan Hasta 94±9 3.1±1.0 0±4 53±0 5±3 1±19 49±1 51±3 0±5 ± 37±15 50±4 50±1 45±17 57± 45±1 ±0 50±19 4±18 49±17 3±7 9±7.4±0.7 4±3 41±1 4±19 50±18 39±1 40±1 44±17 48±1 9±1 39±19 3±15 43±19 49±0 3±14 55±0 39±13 35±11 41±11 14±8 Hastalar n annesi 1±87.±0.9 3±0 35±18 38±1 37±1 3±1 39±3 40± 4±17 3±15 34±1 33±15 47±1 50± 38±15 54±3 37±18 3± 37±13 anneleri 5±83.3±0.8 3±17 41±0 40±18 4± 35±17 33±14 44± 50±19 3±17 38±15 3±17 41±18 48±3 40±1 5± 37±15 35±1 40±0 1 ve. grup 99.5* 9.5* 11.30 AD 95.0* 107.0 AD 109.5 AD 14.0 AD 15.0 AD 10.0 AD 103.0* 117.0 AD 15.0 AD 94.0* 157.5 AD 14.0 AD 118.0 AD 111.5 AD 105.0* 105.0* 15.0 AD 9.0* 1 ve 3. grup 101.0* 103.0* 90.0* 91.0* 99.0* 70.0* 10.5* 18.5 AD 109.0 AD 111.0 AD 154.0 AD 11.0 AD 103.5 AD 197.5 AD 15.5 AD 15.0 AD 13.0 AD 115.5 AD 105.5 AD 19.5 AD ve 4. grup 19.5 AD 17.5 AD 110.0 AD 134.5 AD 131.0 AD 99.5 AD 11.5 AD 103.0 AD 138.0 AD 138.0 AD 113.0 AD 140.0 AD 139.5 AD 135.5 AD 141.0 AD 137.5 AD 18.5 AD 13.5 AD 13.5 AD 13.0 AD 3 ve 4. Grup 155.0 AD 11.5 AD 11.0 AD 143.0 AD 148.5 AD 151.0 AD 149.0 AD 15.0 AD 149.5 AD 14.5 AD 144.0 AD 137.0 AD 158.0 AD 140.5 AD 17.5 AD 1.5 AD 14.0 AD 10.0 AD 144.0 AD 11.5 AD K saltmalar: ort: ortalama; ss: standart sapma; PDF: Premenstrüel de erlendirme formu; 1 ve. grup: Depresif k zlarla kontrol k zlar n karfl laflt r mas ; 1 ve 3. grup: Depresif k zlarla annelerinin knarfl laflt r lmas ; ve 4. grup: k zlarla annelerinin karfl laflt r lmas ; 3 ve 4. grup: depresif k zlar n anneleri ile kontrol annelerinin karfl laflt r lmas * Mann-Whitney U testi, p < 0.05 AD Mann-Whitney U testi, anlaml de il. 19
AKDEN Z VE ARK. oran ve alt ölçeklerin olanakl maksimum de iflim oranlar verilmifltir. Hasta ile kontrol aras nda PDF toplam puanlar, PDF oran, PDF nun endojen depresif özellikler, bunalt, organik mental özellikler (dikkat ve konsantrasyonu sorgulayan maddeler), sosyal ifllevsellikte bozulma ve çeflitli duygudurum/davran fl de iflimleri alt gruplar aras nda istatistiksel olarak anlaml farklar n oldu u bulunmufltur. PDF alt gruplar nda en çok de iflim depresyon tan l k zlarda yorgunluk (%), anksiyete (%) ve atipik depresif özellikler (%1) alt ölçeklerinde ve kontrol nda yorgunluk (%55), atipik depresif özellikler (%50), genel fiziksel rahats zl k (%49) ve anksiyete (%48) alt ölçeklerinde görülmüfltür. Depresyon tan l k zlar ile annelerinin PDF toplam puanlar aras nda istatistiksel olarak anlaml farkl l klar n oldu u bulunmufltur. Alt ölçeklere bakt m z zaman, düflmanl k/k zg nl k, kendini iyi hissetmede art fl ve fiziksel belirti de iflimleri (su tutulumu, genel fiziksel rahats zl k, otonomik fiziksel de iflimler, yorgunluk) d fl nda tüm alt ölçeklerde farkl l klar gözlenmifltir (Tablo 3). Depresyon tan l k zlar n annelerinde ruhsal bozukluk varl ile toplam PDF puanlar aras nda bir iliflki bulunmam flt r (r=0.39, p=0.11). ile annelerinin PDF toplam puanlar ve profili karfl laflt r ld zaman hiçbir istatistiksel anlaml farkl l k bulunmam flt r. Benzer flekilde depresif k zlar n anneleri ile kontrol nun annelerinin PDF puanlar ve profili karfl - laflt r ld nda istatistiksel anlaml farkl l k saptanmam flt r. Premenstrüel yak nma fliddetine göre gruplar kümelere ayr lm fl ve Tablo 4 te bu kümeler gösterilmifltir. Toplam skorun soru say s na bölünmesiyle elde edilen de erler için Dereboy ve arkadafllar n n önerdikleri kesme noktalar kullan lm flt r (Dereboy ve ark. 1994). Kesme noktalar birinci küme (hafif premenstrüel yak nmalar) için 1.7, ikinci küme (orta fliddette premenstrüel yak nmalar) için.8 ve üçüncü küme (a r premenstrüel yak nmalar) için 3.7 dir. Premenstrüel yak nmalar n fliddetini karfl laflt rmak için hücre bafl na düflen olgu say s az oldu u için karfl laflt rma yap lmam flt r. Ancak depresif genç k zlar n %70 nin (n=14) orta ve/veya a r premenstrüel yak nma gösterdi i görülmüfltür. Tablo 4: Premenstrüel De erlendirme Formu oranlar na göre belirlenen kümeler Hasta (n=0) (n=17) Hastalar n anneleri (n=0) lerin anneleri (n=17) PDF oran 1.7 den düflük olanlar 1 Küme 1 * Toplam PDF puan n n yan tlanan soru say s na oran na göre: Birinci küme (hafif premenstrüel yak nmalar) için 1.7 kinci küme (orta fliddette premenstrüel yak nmalar) için.8 Üçüncü küme (a r premenstrüel yak nmalar) için 3.7 Genç k zlar aras nda var olan depresyonun fliddetinin premenstrüel yak nma fliddeti için belirleyici oldu u bulunmufltur (Tablo 5), baflka bir deyiflle BDE puanlar yükseldikçe PDF toplam puanlar da yükselmektedir. Premenstrüel yak nma fliddetine göre kümelere ayr ld zaman 1 Küme 8 3 3 Küme Tablo 5: Depresif belirti fliddetinin premenstrüel yak nma fliddeti için belirleyicili i Ba ml Ba ms z R R R Standardize β F df t p de iflken de iflken PDF toplam BDE 0.449 0.0 0.0 0.449 8.841 3.973 0.005 puan Not: Lineer regresyon analizi 0
Depresyonu Olan ve Olmayan Genç K zlar (premenstrüel yak nma yok ve hafif bir kümede, orta ve a r fliddet ise baflka kümede topland zaman) ise yine depresyon fliddetinin premenstrüel dönemde daha fazla yak nma ile ba lant l oldu u görülmüfltür (Tablo ). ile onlar n anneleri aras nda yak nma da l m aç s ndan bir fark n gözlenmemesi olgu say s n n az olmas na ba l olabilir. Bu nedenle bu araflt rman n sonuçlar ile ergenlerdeki ve eriflkinlerdeki adet öncesi belirti da l m hakk nda yorum yapmak olas de ildir. Tablo : Depresyon fliddetinin PMS varl n öngörücülü ü Ba ml Kovaryant β SE wald df Exp (β) p de iflken PMS fliddeti BDE 0,095 0,037.488 1 1.099 0.011 Not: Lojistik regresyon analizi TARTIfiMA K s tl olgu say s na ra men depresyonu olan ergenlerin premenstrüel dönemde duygulan m, davran fl ve fiziksel belirtiler aç s ndan daha fazla de iflim yaflad klar görülmüfltür. statistiksel aç dan anlaml bir farkl l k bulunmasa da, depresyonlu k zlar kontrol na göre daha fazla fliddetli dismenoreden yak nm fl ve dismenoreye ba l okul devams zl ve a r kesici ilaç kullan m depresyon olgular nda daha s kt r (Tablo ). Yaz nda ergenlerin %15-5 inde fliddetli dismenorenin günlük yaflam etkiledi i belirtilmifltir (Wilson ve Keye 1989). Bu çal flmadaki kontrol olgular n n %5 de dismenorenin günlük yaflam etkiledi i yaz na benzerlik gösterdi i söylenebilir. Yaz nda ergen k zlarda adet öncesi dönemde daha az su tutulumunun oldu u, ancak daha fazla irritabilite, sosyal geri çekilme ve impulsivite gibi yak nmalardan söz ettikleri bildirilmektedir (Fisher ve ark. 1989, Shye ve Jaffe 1991, Dereboy ve ark. 1994, Cleckner-Smith ve ark. 1998). Bu çal flmada depresyonu olan genç k zlarda PDF alt ölçekleri için hesaplanan olanakl maksimum de iflimin yüzdesi 37 (kendini iyi hissetme) ile 5 (yorgunluk) aras nda de iflirken, kontrol genç k zlarda 9 (kendini iyi hissetme) ile 55 (yorgunluk) aras ndad r. Bu çal flmada depresyon fliddetinin artmas ile premenstrüel yak nma fliddetinin de artt gözlenmifltir. Bu sonuç depresif ergenlerin daha fazla premenstrüel yak nma yaflad fleklinde yorumlanabilir ya da olumsuz biliflleri nedeniyle özbildirim ölçe ini doldururken olumsuz cümlelerden daha fazla etkilendikleri söylenebilir. Depresyonu olan ve olmayan kad nlar premenstrüel sendrom aç s ndan karfl laflt ran bir araflt rmada depresyonlular n daha fliddetli premenstrüel sendrom yaflad klar bildirilmifltir (Siegel ve ark. 198). Yak n zamanda yap lan bir izleme çal flmas nda depresif bozuklu u olan kad nlar n olmayanlara göre PMS puanlar n n daha yüksek oldu u görülmüfl ve premenstrüel belirtilerdeki yüksek puanlar yüksek depresif puanlarla iliflkilendirilmifltir (Harlow ve ark. 1999). Bulgular m z destekleyen çal flmalarda olumsuz sözcüklerin ve cümlelerin depresyonu olan bireylerin dikkatlerini daha çok çekti i (Yonkers 1997), baflka bir deyiflle geriye dönük olarak ölçe i doldururlarken içinde bulunduklar ruhsal durumlar n n yarg lamalar n etkiledi i ileri sürülmektedir (Endicott ve Halbreich 198). Bir baflka çal flmada da PDF unda daha fazla premenstrüel de iflim belirten kiflilerin depresyon, kayg ve aleksitimi puanlar n n daha yüksek oldu u bulunmufltur (Dereboy ve ark. 1994). Bu sonuçlarla depresyonlu premenstrüel belirtilerin varl n ve fliddetini belirlemek için geriye dönük ölçeklerin uygun olmad düflünülmektedir. Ayr ca geriye dönük olarak inceleme yapan formlarda menstruasyon ile ba lant l belirtiler daha az ya da daha fazla bildirilebilir (Freeman ve ark. 1993). 1
AKDEN Z VE ARK. Depresyonu olan bireylerde premenstrüel duygulan m dalgalanmalar n ve sa l kl genç k zlarda premenstrüel sendrom klinik özelliklerini belirlemek için adet öncesi de iflikliklerin günlük ileriye dönük de erlendirildi i ayl k izlem çal flmas taraf m zdan yürütülmektedir. Devam eden bu araflt rman n sonuçlar ile geriye dönük olarak derlenen bilgilerin karfl laflt r lmas durumunda depresyon s ras nda premenstrüel dönemde belirtilerde alevlenme olup olmad ile ilgili daha tutarl verilere ulaflt racakt r. KAYNAKLAR Angold A, Costello EJ, Worthman CM (1998) Puberty and depression: the roles of age, pubertal status and pubertal timing. Psychol Med 8:51-1. Cleckner-Smith CS, Doughty AS, Grossman JA (1998) Premenstrual symptoms. Prevalence and severity in an adolescence sample. J Adolesc Health :403-408. Dereboy Ç, Dereboy F, Yi itol F, Coflkun A (1994) Premenstrüel de erlendirme formunun psikometrik verileri: küme analitik bir çal flma. Türk Psikiyatri Dergisi 5:83-90. Endicott J, Halbreich U (198) Retrospective reports of premenstrual changes: factors affecting confirmation by daily ratings. Psychopharmacol Bull 18:109-11. Eriksson E, Sundblad C, Yonkers KA, Steiner M (000) Premenstrual dysphoria and related conditions: symptoms, pathophysiology and treatment. Mood Disorders in Women içinde, M Steiner, KA Yonkers ve E Eriksson (eds). Martin Dunitz, London, s.9-93. Fisher M, Trieller K, Napolitano B (1989) Premenstrual symptoms in adolescents. J Adolesc Health 10: 39-375. Freeman EW, Rickels K, Sondheimer SJ (1993) Premenstrual symptoms and dysmenorrhea in relation to emotional distress factors in adolescents. J Psychosom Obstet Gynael 14:41-50. Freeman EW, Rickels K, Schweizer E, Ting T (1995) Relationships between age and symptom severity among women seeking medical treatment for premenstrual symptoms. Psychol Med 5:309-315. Freeman EW, Halbreich U (1998) Premenstrual syndromes. Psychophramacol Bull 34:91-95. Harlow BL, Cohen LS, Otto MW (1999) Prevalence and predictors of depressive symptoms in older premenopausal women. Arch Gen Psychiatry 5:418-44. Hisli N (1989) Beck depresyon envanterinin geçerlili i üzerine çal flma. Psikoloji Dergisi :118-1. Pearlstein T, Stone AB (1998) Premenstrual syndrome. Psychiatr Clin North Am 1:577-590. Raja SN, Feehan M, Stanton WR, Gee R (199) Prevalence and correlates of the premenstrual syndrome in adolescence. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 31:783-789. Shye D, Jaffe B (1991) Prevalence and correlates of perimenstrual symptoms: a study of Israeli teenage girls. J Adolesc Health 1:17-4. Siegel JP, Meyers B, Dineen MK (198) Comparison of depressed and non depressed women with severe premenstrual tension syndrome. Psychother Psychosom 45:113-117. Steiner M, Born L, Marton P (000) Menarche and mood disorders in adolescence. Mood Disorders in Women içinde, M Steiner, KA Yonkers ve E Eriksson (eds). Martin Dunitz, London, s.47-8. Wilson CA, Keye WR (1989) A survey of adolescent dysmenorrhea and premenstrual symptom frequency. J Adolesc Health 10:317-3. Wilson CA, Turner CW, Keye WR (1991) Firstborn adolescent daughters and mothers with and without premenstrual syndrome: a comparison. J Adolesc Health 1:130-137. Yonkers KA (1997) The association between premenstrual dysphoric disorder and other mood disorders. J Clin Psychiatry 58(suppl 15):19-5.