Lise Öğrencilerinin Yeme Alışkanlıkları ve Beden Ağırlığını Denetleme Davranışları

Araştırma/Research Article Lise Öğrencilerinin Yeme Alışkanlıkları ve Beden Ağırlığını Denetleme Davranışları Dilek Özmen 1 *, Aynur Ç. Çetinkaya 1, Dilek Ergin 2, Nesrin Şen 2, Pınar Dündar Erbay 3 1 Celal Bayar Üniv. Manisa SYO Halk Sağlığı Hemşireliği AD, 2 Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği AD, 3 Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD, Manisa *Dilek Özmen, Celal Bayar Üniv. Manisa SYO, Halk Sağlığı Hemşireliği AD. İstasyon Mevkii 45020, Manisa. Tel: 0.236.2391318 (İç hat:49). E-posta: ozmendilek@yahoo.com Kor Hek 2007; 6 (2): 98-105 Özet: Ergenlik çağında bedende görülen hızlı büyüme ve değişim nedeniyle beslenme gereksinimleri artmaktadır. Bu nedenle ergenlerde sağlıklı beslenme yaşamsal bir önem taşımaktadır. Bu araştırmada, lise öğrencilerinin yeme alışkanlıklarının ve beden ağırlığını denetleme davranışlarının saptanması amaçlanmıştır. Bu araştırma, Manisa il merkezinde bulunan bütün liselerin (6 devlet, 3 özel) onuncu sınıf öğrencilerinde yürütülmüş kesitsel bir araştırmadır. Araştırmacılar tarafından geliştirilen 26 sorulu soru formu 2146 öğrenci tarafından doldurulmuştur. Araştırmada öğrencilerin %34,0 ının düzenli kahvaltı yapma alışkanlığının olmadığı, %38,3 ünün düzenli öğle yeme alışkanlığı olmadığı, %6,5 inin düzenli akşam yemeği yeme alışkanlığının olmadığı, %36,7 sinin şişmanlamaktan çok korktuğu, %6,5 inin diyet yaptığı, %39,4 ünün düzenli spor yapma alışkanlığının olmadığı ve %59,1 inin abur cubur yediği belirlenmiştir. Bu araştırmada lise öğrencilerinde yemek öğünlerini atlamanın yaygın görülen bir beslenme alışkanlığı olduğu ve birçok ergenin günlük üç öğün düzenli yemek yemediği görülmüştür. Diğer yandan lise öğrencilerinde düzenli egzersiz yapma alışkanlığının bulunmadığı görülmüştür. Bu araştırmanın bulguları ergenlerde yeme alışkanlıklarını ve düzenli egzersiz yapmayı içeren sağlıklı bir yaşam biçimini desteklemeye gereksinim bulunduğunu düşündürmektedir. Anahtar sözcükler: Beslenme alışkanlıkları, beden ağırlığını denetleme, öğrenci. Eating Habits and Body Weight Control Behaviors of High School Students Abstract: The nutritional needs increase in puberty due to rapid growth and changes in body composition. Because of that healthy eating is vital for teen s health. The aim of this study was to determine eating habits and weight control behaviors of high school students. A cross-sectional study was performed involving all (6 public and 3 private) tenth-grade high schools in Manisa city. Two thousand one hundred forty six students completed a questionnaire which consists of 26 items and was designed by researchers. Among all students surveyed, 34.0% reported that they don t have a habit to eat breakfast regularly, 38.3% reported that they don t have a habit to eat lunch regularly, 6.5% reported that they don t have a habit to eat dinner regularly, 36.7% reported that they were afraid getting fat, 6.5% reported that they were dieting, 39.4% reported that they don t make sport regularly and 59.1% reported that they were snacking frequently. In this study it has seen that skipping meals is a common eating habit in high school students and many of them fail to eat three regular meals per day. On the other hand it has seen that students don t have regular exercise habits. The results of this study have suggested that there is a need to encourage teens a healthy lifestyle that incorporates eating habits and regular exercise. Key words: Eating habits, body weight control behaviors, student. İnsan gereksinimlerinin başında gelen beslenme; büyüme, gelişme, sağlıklı ve üretken olarak uzun süre yaşamak için gerekli olan öğelerin alınması ve vücutta kullanılmasıdır. Yeterli ve dengeli beslenemeyen bir toplumun, sağlıklı ve iş görebilir bir güçte yaşaması, ekonomik ve sosyal refahın artması mümkün değildir. Yeterli ve dengeli beslenme sadece bireylerin yaşamsal faaliyetleri için değil, tüm toplumun gelişmesi için temel koşullarından birisi belki de en önemlisidir (1, 2). Bu nedenle beslenme, günümüzde üzerinde önemle durulan konuların başında gelmektedir. Beslenme konusundaki araştırmalar, yetersiz beslenme kadar aşırı beslenmenin de sağlığı olumsuz yönde etkilediğini göstermektedir. Bireylerin refah düzeyleri ile ilişkili olarak toplumda beslenme ile ilgili değişik hastalıkları görmek mümkün olmaktadır. Kısaca beslenme şekline göre sağlık sorunları şekil değiştirmektedir (3). Adölesan dönemi, yaşam boyu devam eden alışkanlıkların yerleştiği bir dönemdir. Sağlıksız beslenme alışkanlıkları da bu dönemde görülen riskli davranışlardandır (4, 5). Adölesanların beslenme durumları birçok faktörden etkilenmektedir. Onların 98 www.korhek.org

bu konudaki kendi bedenleri ile ilgili düşünceleri, algıları, genetik faktörleri, yaşam tarzları, alışkanlıkları vb. kişilerin sağlıklı ya da sağlıksız davranışı seçmelerini etkileyen faktörlerdendir (6). Beslenme alışkanlıklarını bilmek ve bunların ekonomik, sosyo-demografik faktörler ve sağlık ile olan ilişkilerini saptamak, beslenme alışkanlıklarının neden ve sonuçlarını anlamada yol gösterici olmaktadır (7). Bu araştırmanın amacı, lise öğrencilerinin yeme alışkanlıkları ve beden ağırlığını denetleme davranışlarını etkileyen faktörleri saptamaktır. GEREÇ YÖNTEM Kesitsel bir alan araştırması olan bu araştırma, Manisa il merkezinde bulunan ve Milli Eğitim Bakanlığı na bağlı 6 ve özel 3 lisede onuncu sınıf öğrencilerinde yürütülmüştür. Araştırmaya başlamadan önce, Manisa İl Milli Eğitim Müdürlüğü nden gerekli yazılı izin alınmıştır. 2444 kişiden oluşan evrende, her hangi bir örneklem seçim yöntemi uygulanmadan tüm evrene ulaşılması amaçlanmıştır. Verilerin toplandığı günlerde okullarda bulunan 2203 öğrenci araştırmaya alınmıştır. Bütün öğrenciler araştırmaya katılmayı kabul etmiş, fakat 57 öğrencinin cevap kağıtlarında eksiklikler bulunduğu için çalışmadan çıkarılmış ve değerlendirmeler 2146 öğrencinin verileri ile yapılmıştır. Araştırmaya katılım oranı %87,8 dir. Araştırma verileri, öğrencilerle yüz yüze görüşme tekniği ile 2002-2003 öğretim yılı bahar döneminde toplanmıştır. Veri toplama aracı olarak, araştırmacılar tarafından ilgili literatür doğrultusunda geliştirilen ve üç bölümden oluşan soru formu kullanılmıştır: I. Bölüm: Öğrencilerin sosyodemografik özellikleri (11 soru), II. Bölüm: Öğrencilerin yeme alışkanlıkları (7 soru) ve III. Bölüm: Öğrencilerin beden ağırlığını denetleme davranışlarını içeren (8 soru), toplam 26 sorudan oluşmaktadır. Verilerin değerlendirilmesi, SPSS for Windows 10.0 istatistik programında, sayı-yüzde dağılımı ve ki-kare önemlilik testi ile yapılmıştır. BULGULAR Araştırmaya katılan öğrencilerin sosyo-demografik özellikleri Tablo 1 de gösterilmiştir. Öğrencilerin yaş ortalaması 16,58±0,71 (Min:15 Maks:20 Ortanca: 17) olup, %45,7 si 16 yaşındadır. Öğrencilerin yaklaşık yarısı (%50,3) erkek, yarısı (%49,7) kız olup; çoğunluğu il merkezinde doğup (%75,6), en uzun süre il merkezinde (%77,8) yaşamıştır. Öğrencilerin %86,1 i ailesinin orta sosyo-ekonomik düzeye sahip olduğunu ifade ederken, ebeveynlerinin çoğunluğunun ilkokul mezunu oldukları (anneler %46,8, babalar %34,3) saptanmıştır. Tablo 2 de öğrencilerin yeme alışkanlıkları ile sosyo-demografik özellikleri karşılaştırılmıştır. Öğrencilerin her gün düzenli kahvaltı alışkanlığı yapma oranı %66,0 olarak saptanmış, her gün düzenli kahvaltı alışkanlığı ile cinsiyet ve sosyoekonomik düzey arasında anlamlı fark bulunmuştur. Kızlarda ve alt sosyoekonomik düzeye sahip öğrencilerde her gün düzenli kahvaltı yapmama daha yüksektir. Araştırmaya katılan öğrenciler arasında her gün düzenli öğle yemeği yeme alışkanlığı %61,7 olarak bulunmuş ve kızlarda her gün düzenli öğle yemeği yememe oranı anlamlı düzeyde daha yüksek saptanmıştır (Tablo 2). Araştırma kapsamına alınan öğrenciler arasında her gün düzenli akşam yemeği yeme alışkanlığı %93,5 olup, kızlarda ve alt sosyoekonomik düzeye sahip öğrencilerde her gün düzenli akşam yemeği yememe oranı anlamlı düzeyde daha yüksektir (Tablo 2). Araştırmaya katılan öğrenciler arasında her gün tatlı (şeker ve şekerli) yiyecekler tüketme alışkanlığı %42,2 olarak bulunmuştur. Erkeklerde ve alt sosyoekonomik düzeye sahip öğrencilerde her gün tatlı yiyecekler tüketme oranı anlamlı düzeyde daha yüksektir (Tablo 2). Tablo 2 de görüldüğü gibi, öğrencilerin %59,1 i her zaman yemek aralarında abur cubur yeme alışkanlığı olduğunu dile getirmiştir. Yemek aralarında her zaman abur cubur yeme alışkanlığının, sosyo-demografik özelliklerine göre dağılımına bakıldığında; erkeklerde ve alt sosyoekonomik düzeye sahip öğrencilerde yemek aralarında abur cubur yeme alışkanlığı anlamlı düzeyde daha yüksek oranda bulunmuştur. Araştırmaya katılan öğrencilere televizyon seyrederken bir şeyler yeme alışkanlığı sorulduğunda; %51,6 sı televizyon karşısında bir şeyler yeme alışkanlığının olduğunu söylerken; erkeklerde ve alt sosyo-ekonomik düzeye sahip öğrencilerde televizyon seyrederken bir şeyler yeme alışkanlığı oranı anlamlı düzeyde daha yüksektir (Tablo 2). www.korhek.org 99

Tablo 1. Öğrencilerin Sosyo-Demografik Özellikleri, Manisa, 2004 Sosyo-Demografik Özellikler n % Yaş Grubu (16,58±0,71* Min:15 Maks:20 Ortanca: 17) Cinsiyet Doğduğu Yerleşim Birimi En Uzun Süre Yaşadığı Yerleşim Birimi Ailesinin Sosyo-Ekonomik Düzey Algısı Ebeveynlerin Eğitim Durumu 15 yaş 57 2,7 16 yaş 981 45,7 17 yaş 932 43,4 18 yaş 155 7,2 19 yaş ve üzeri 21 1,0 Erkek 1080 50,3 Kız 1066 49,7 İl merkezi 1622 75,6 İlçe 339 15,8 Köy/ Kasaba 185 8,6 İl merkezi 1669 77,8 İlçe 174 8,1 Köy/ Kasaba 303 14,1 Üst sosyo-ekonomik düzey 133 6,2 Orta sosyo-ekonomik düzey 1848 86,1 Alt sosyo-ekonomik düzey 165 7,7 Anne Baba n % n % Okur yazar değil 129 6,0 22 1,0 Okur yazar 70 3,3 49 2,3 İlkokul mezunu 1005 46,8 736 34,3 Ortaokul mezunu 249 11,6 303 14,1 Lise mezunu 483 22,5 578 26,9 Üniversite mezunu 204 9,5 450 21,0 Yanıtsız 6 0,3 8 0,4 TOPLAM 2146 100,0 2146 100,0 * Ortalama ± Standart Sapma Araştırma kapsamına alınan öğrencilerin %80,9 u ders çalışırken bir şeyler yeme alışkanlığı olduğunu söylemiştir. Erkeklerde ve alt sosyo-ekonomik düzeye sahip öğrencilerde ders çalışırken bir şeyler yeme alışkanlığı oranı anlamlı düzeyde daha yüksektir (Tablo 2). Tablo 3 de görüldüğü gibi, öğrencilerin %36,7 si şişmanlamaktan korktuğunu dile getirmiştir. Kızlar, erkeklerden anlamlı düzeyde daha çok şişmanlamaktan korkmaktadır. Araştırmaya katılan öğrencilerin %98,3 ü ekmek, patates, pirinç gibi yiyeceklerden kaçınmadığını belirtirken; cinsiyetler arasında yapılan karşılaştırmada kızların, erkeklerden anlamlı düzeyde daha çok ekmek, patates, pirinç gibi yiyeceklerden kaçındığı bulunmuştur (Tablo 3). Öğrencilerin her zaman zayıf olmayı isterim düşüncesine %77,8 i hayır, %22,2 si evet yanıtını vermişlerdir. Kız öğrencilerde her zaman zayıf olmayı isterim düşünme oranı anlamlı düzeyde daha yüksek bulunmuştur (Tablo 3). Araştırma kapsamına alınan öğrencilerin yemek yedikten sonra kusma durumları sorulduğunda; %1,7 si kustuğunu söylemişlerdir. Öğrencilerin yemek yedikten sonra kusma durumları ile sosyodemografik özellikleri arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır (Tablo 3). Araştırmaya katılan öğrencilerin, %1,4 ünün müshil kullandığı belirlenirken; yapılan karşılaştırmada erkek öğrencilerin anlamlı düzeyde daha çok müshil kullandıkları belirlenmiştir (Tablo 3). 100 www.korhek.org

Tablo 2. Öğrencilerin Yeme Alışkanlıkları ile Sosyo-Demografik Özelliklerinin Karşılaştırılması Cinsiyet Sosyo-Ekonomik Düzey Erkek Kız Üst + Orta Alt TOPLAM* Yeme Alışkanlıkları n %* n %* n %* n %* n %* Düzenli Kahvaltı Yapma Alışkanlığı Var 743 68,8 674 63,2 1321 66,7 96 58,2 1417 66,0 Yok 337 31,2 392 36,8 660 33,3 69 41,8 729 34,0 Düzenli Öğle Yemeği Yeme Alışkanlığı Var 704 65,2 620 58,2 1227 61,9 97 58,8 1324 61,7 Yok 376 34,8 446 41,8 754 38,1 68 41,2 822 38,3 Düzenli Akşam Yemeği Yeme Alışkanlığı Var 1021 94,5 985 92,4 1859 93,8 147 89,1 2006 93,5 Yok 59 5,5 81 7,6 122 6,2 18 10,9 140 6,5 Her Gün Tatlı Yiyecekler Tüketme Alışkanlığı Var 503 46,6 402 37,7 802 40,5 103 62,4 905 42,2 Yok 577 53,4 664 62,3 1179 59,5 62 37,6 1241 57,8 Yemek Aralarında Abur Cubur Yeme Alışkanlığı Var 725 67,1 544 51,0 1141 57,6 128 77,6 1269 59,1 Yok 355 32,9 522 49,0 840 42,4 37 22,4 877 40,9 Televizyon Seyrederken Bir Şeyler Yeme Alışkanlığı Var 612 56,7 496 46,5 993 50,1 115 69,7 1108 51,6 Yok 468 43,3 570 53,5 988 49,9 50 30,3 1308 48,4 Ders Çalışırken Bir Şeyler Yeme Alışkanlığı Var 922 85,4 814 76,4 1587 80,1 149 90,3 1736 80,9 Yok 158 14,6 252 23,6 394 19,9 16 9,7 410 19,1 TOPLAM 1080 50,3 1066 49,7 1981 92,3 165 7,7 2146 100 * Sütun Yüzdesi ** Satır Yüzdesi Düzenli öğle yemeği yeme - sosyoekonomik düzey haricindeki tüm ilişkilerde p<0,05. Araştırmada diyet yapma durumu sorgulanan öğrencilerin %6,5 i evet yanıtını verirken, kız öğrencilerin anlamlı düzeyde daha fazla diyet yaptıkları saptanmıştır (Tablo 3). Tablo 3 de görüldüğü gibi, öğrencilerin %39,4 ünün düzenli spor yaptıkları belirlenmiştir. Düzenli spor yapma alışkanlığının sosyodemografik özelliklerine göre dağılımına bakıldığında; erkek öğrencilerin düzenli spor yapma alışkanlıklarının kızlardan daha yüksek düzeyde olduğu bulunmuştur. Araştırmaya katılan öğrencilerin, %10,5 i aldığı kalorileri yakmak için yorulana kadar egzersiz yaptıklarını belirtmişlerdir. Aldığı kalorileri yakmak için yorulana kadar egzersiz yapma durumu ile sosyo-demografik özellikler karşılaştırıldığında; kızların, erkeklere göre anlamlı düzeyde daha fazla yorulana kadar egzersiz yaptıkları saptanmıştır (Tablo 3). www.korhek.org 101

Tablo 3. Öğrencilerin Beden Ağırlığını Denetleme Davranışları ile Sosyo-Demografik Özelliklerinin Karşılaştırılması Beden Ağırlığını Denetleme Erkek Kız Üst + Orta Alt TOPLAM* Davranışları n %* n %* n %* n %* n %* Şişmanlamaktan çok korkarım Evet 253 23,4 535 50,2 736 37,2 52 31,5 788 36,7 Hayır 827 76,6 531 49,8 1245 62,8 113 68,5 1358 63,3 Ekmek, patates, pirinç gibi yiyecekleri yemem Evet 58 5,4 105 9,8 152 7,7 11 6,7 36 1,7 Hayır 1022 94,6 961 90,2 1829 92,3 154 93,3 2110 98,3 Her zaman zayıf olmak isterim Evet 99 9,2 377 35,4 448 22,6 28 17,0 476 22,2 Hayır 981 90,8 689 64,6 1533 77,4 137 83,0 1670 77,8 Yemek yedikten sonra kusarım Evet 18 1,7 18 1,7 31 1,6 5 3,0 36 1,7 Hayır 1062 98,3 1048 98,3 1950 98,4 160 97,0 2110 98,3 Müshil kullanırım Evet 21 1,9 8 0,8 27 1,4 2 1,2 29 1,4 Hayır 1059 98,1 1058 99,2 1954 98,6 163 98,8 2117 98,6 Diyet yaparım Evet 37 3,4 102 9,6 134 6,8 5 3,0 139 6,5 Hayır 1043 96,6 964 90,4 1847 93,2 160 97,0 2007 93,5 Düzenli spor yapma alışkanlığım Var 594 55,0 251 23,5 791 39,9 54 32,7 845 39,4 Yok 486 45,0 815 76,5 1190 60,1 111 67,3 1301 60,6 Aldığım kalorileri yakmak için yorulana kadar egzersiz yaparım Evet 98 9,1 128 12,0 212 10,7 14 8,5 226 10,5 Hayır 982 90,9 938 88,0 1769 89,3 151 91,5 1920 89,5 TOPLAM*** 1080 50,3 1066 49,7 1981 92,3 165 7,7 2146 100 * Sütun Yüzdesi ** p<0,05 *** Satır Yüzdesi TARTIŞMA Öğrencilerin Yeme Alışkanlıkları: Çalışmaya alınan gruptaki kızlarda ve alt sosyoekonomik düzeye sahip öğrencilerde her gün düzenli kahvaltı yapmama daha yüksektir. Yapılan çalışmalarda, ilkokul döneminde yüksek olan düzenli kahvaltı yapma alışkanlığı oranı üniversite dönemlerine doğru gittikçe düşmektedir (4, 7, 8). Günün en önemli öğünü olan kahvaltının, yaş ve eğitim düzeyi arttıkça yaşanan yoğunluğa bağlı atlanılan bir öğün haline geldiği söylenebilir. Oysa fiziksel büyüme ve gelişmenin yanı sıra okul başarısına etkisi olduğu kanıtlanan kahvaltının önemi konusunda, adölesanların davranış eksikliği olduğu görülmektedir. Kızların kahvaltıyı daha düzensiz yapmalarının nedenleri, bu yaş grubu kızların kilo kontrolünü sağlamaya yönelik geliştirdikleri bir davranış ya da sabah evden çıkarken hazırlık için daha fazla zaman harcamalarından dolayı kahvaltı etmeye fırsat bulamamaları olabilir. Alt sosyo-ekonomik düzeyde bulunan öğrencilerin, kahvaltıyı daha düzensiz yapmaları, düşük sosyo-ekonomik düzeyin beraberinde getirdiği pek çok faktörden (evde kahvaltılığın bulunmaması, okula ulaşım problemi, vb.) kaynaklanabileceği söylenebilir. Araştırmaya katılan öğrenciler arasında her gün düzenli öğle yemeği yeme alışkanlığı %61,7 olarak bulunmuş ve kızlarda her gün düzenli öğle yemeği yememe oranı anlamlı düzeyde daha yüksek saptanmıştır (Tablo 2). Yapılan çalışmalarda düzenli öğle yemeği yeme alışkanlığının üniversite döneminde düştüğü ve kızlarda erkeklere göre daha 102 www.korhek.org

düşük olduğu saptanmıştır (p<0,05) (4, 6, 8). Kızların öğle yemeğini daha düzensiz yemeleri, kızların kilo kontrolünü sağlamaya yönelik geliştirdikleri bir davranış olarak değerlendirilebilir. Araştırma kapsamına alınan öğrenciler arasında her gün düzenli akşam yemeği yeme alışkanlığı %93,5 olup, kızlarda ve alt sosyoekonomik düzeye sahip öğrencilerde her gün düzenli akşam yemeği yememe oranı anlamlı düzeyde daha yüksektir (Tablo 2). Yapılan çalışmaların akşam yemeği yeme konusundaki bulguları benzerlik gösterirken, kahvaltı yapma ile benzer olarak; ilkokul döneminde yüksek olan düzenli akşam yemeği yeme alışkanlığı oranı, üniversite döneminde düşmektedir. Burada küçük yaş grubundaki çocuklarda, ailelerin ısrarcı davranışlar göstermesinin de etkili olabileceği düşünülmektedir. Değişik öğretim düzeylerinde yapılan çalışma farklı çalışmalarda, ilkokul döneminde tatlı yiyecek tüketiminin diğer yaş gruplarına göre daha fazla olduğu saptanmıştır (4, 6, 9). Bu yüksek oran beklenen bir durum olarak değerlendirilebilir. Tablo 2 de görüldüğü gibi, öğrencilerin %59,1 i her zaman yemek aralarında abur cubur yeme alışkanlığı olduğunu dile getirmiştir. Yemek aralarında her zaman abur cubur yeme alışkanlığının, sosyo-demografik özelliklerine göre dağılımına bakıldığında; erkeklerde ve alt sosyoekonomik düzeye sahip öğrencilerde yemek aralarında abur cubur yeme alışkanlığı anlamlı düzeyde daha yüksek oranda bulunmuştur. Bingöl ve ark. tarafından yapılmış çalışmada öğün aralarında atıştırma yapmayı tercih eden öğrencilerin oranı %57,7 olarak belirlenmiştir (10). Benzer olan çalışma bulgularında, erkek ve alt sosyo-ekonomik düzeydeki öğrencilerin tatlı yiyecekleri tüketme alışkanlığının ve yemek aralarında abur cubur yeme alışkanlığının daha fazla olmasının nedeninin; kız öğrencilerdeki kilo alma endişesinin erkek öğrencilerde daha az olmasından kaynaklanabileceği düşünülmektedir. Araştırmaya katılan öğrencilere televizyon seyrederken bir şeyler yeme alışkanlığı sorulduğunda; %51,6 sınının televizyon karşısında bir şeyler yeme alışkanlığının olduğunu söyledikleri belirlenmiştir. Erkeklerde ve alt sosyo-ekonomik düzeye sahip öğrencilerde televizyon seyrederken bir şeyler yeme alışkanlığı oranı anlamlı düzeyde daha yüksektir (Tablo 2). Süzek ve ark. tarafından yapılmış çalışmada, 6-15 yaş arası çocuklarda televizyon izlerken bir şeyler yeme oranı %75,5 olarak bildirilmiştir (11). Bu çalışmada oranın daha düşük olması, çalışmanın yaş grubunun daha büyük olmasıyla açıklanabilir. Bu bulgular, ülkemizde ebeveynlerin çocuklarını, bebeklikten itibaren televizyon karşısında eğlendirerek yemek yedirme alışkanlıklarının, çocuklar büyüdüğünde de azalarak devam ettiğini göstermesi ve ebeveynlerin kendilerinin de televizyon izlerken bir şeyler yemeleriyle çocuklarına kötü rol model olmaları açısından önemlidir. Bu tür alışkanlıkların gelecekte çocukların obez olması açısından risk oluşturduğu unutulmamalıdır. Janssen ve ark. tarafından yapılmış çalışmada da, televizyon karşısında kalış süresi ile obesitenin arttığı gösterilmiştir (12). Araştırma kapsamına alınan öğrencilerin %80,9 u ders çalışırken bir şeyler yeme alışkanlığı olduğunu söylemiştir. Erkeklerde ve alt sosyo-ekonomik düzeye sahip öğrencilerde ders çalışırken bir şeyler yeme alışkanlığı oranı anlamlı düzeyde daha yüksektir (Tablo 2). Öğrencilerde stres ve sıkıntı yaratabilen ders çalışma durumunda yiyecek bir şeylere yönelimleri, obesiteyi tetikleyen riskli bir davranış olduğu için, bu konuda eğitimlerin planlanması önemlidir. Öğrencilerin Beden Ağırlığını Denetleme Davranışları Tablo 3 de görüldüğü gibi, öğrencilerin %36,7 si şişmanlamaktan korktuğunu dile getirmiştir. Kızlar, erkeklerden anlamlı düzeyde daha çok şişmanlamaktan korkmaktadır. Öğrencilerin her zaman zayıf olmayı isterim düşüncesine %77,8 i hayır, %22,2 si evet yanıtını vermiştir. Kız öğrencilerde her zaman zayıf olmayı isterim oranı anlamlı düzeyde daha yüksek bulunmuştur (Tablo 3). Sakamaki ve ark. tarafından Japonya da üniversite öğrencileriyle yapılmış çalışmada, kız öğrencilerin %62,0 si zayıf olmayı isterken, erkek öğrencilerin %47,4 ü zayıf olmayı istemektedir ve aradaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu bildirilmiştir (13). Kız öğrencilerin genç erişkinlik döneminde, estetik kaygılarının daha fazla olması nedeniyle, her zaman zayıf olmayı istemelerinin erkeklerden daha fazla olabileceği düşünülmektedir. Araştırma kapsamına alınan öğrencilerin yemek yedikten sonra kusma durumları sorulduğunda; %1,7 si kustuğunu söylemişlerdir. Sosyodemografik özellikler ile öğrencilerin yemek yedikten sonra kusma durumları arasında anlamlı bir fark bulunmamıştır (Tablo 3). Bilindiği gibi yemek yedikten sonra kusma, yeme bozukluklarının önemli belirtilerindendir. Çalışmada 36 öğrencide bu belirtinin olması, ileride yeme bozukluğu riski www.korhek.org 103

taşımaları nedeniyle değerlendirilmesi gereken bir durum olarak düşünülmektedir. Araştırmaya katılan öğrencilerin, %1,4 ü müshil kullandığını belirtmiştir. Yapılan karşılaştırmada erkek öğrencilerin anlamlı düzeyde daha çok müshil kullandıkları belirlenmiştir (Tablo 3). Tomori ve Rus-Makovec tarafından yapılmış çalışma bulgusunda, öğrencilerin vücut ağırlığını azaltma yöntemleri arasında, laksatif kullanma oranı kızlarda %0,8, erkeklerde %0,2 olarak bildirilmiş ve cinsiyetler arası anlamlı fark olduğu saptanırken, kızların vücut ağırlığını azaltma metotlarını daha sık kullandıkları belirtilmiştir (14). Bu çalışmada, erkek öğrenciler arasında daha yüksek oranda müshil kullanma durumu, beklendik bir durum değildir. Bunun nedeninin, daha ayrıntılı şekilde araştırılması gerekmektedir. Araştırmada diyet yapma durumu sorgulanan öğrencilerin %6,5 i evet yanıtını verirken, kız öğrencilerin anlamlı düzeyde daha fazla diyet yaptıkları saptanmıştır (Tablo 3). Bu durum bu konuda yapılan çalışma bulgularıyla benzerdir (14-18). Beden ağırlığının kontrolünde kullanılan diyet yapmanın kız öğrencilerde yüksek olması beklendik bir durum olup, burada önemli olan yapılan diyet uygulamalarının sağlık danışmanlığı altında yapılmasıdır. Tablo 3 de görüldüğü gibi, öğrencilerin %39,4 ünün düzenli spor yaptıkları belirlenmiştir. Düzenli spor yapma alışkanlığının sosyodemografik özelliklerine göre dağılımına bakıldığında; erkek öğrencilerin düzenli spor yapma alışkanlıklarının anlamlı düzeyde kızlardan daha yüksek oranda bulunmuştur. Rodriquez ve ark. adölesanlar arasında günlük fiziksel egzersiz yapma oranı %38,3 olarak bulmuşlar ve günlük fiziksel egzersiz yapma durumunun kız ve erkek adölesanlar arasında anlamlı düzeyde farklı olduğunu (kızlarda daha yüksek oranda) bildirilmişlerdir (15). Kara ve ark. tarafından yapılmış çalışma sonucunda, son 30 gün içinde zayıflama veya vücut tartısını koruma amacıyla spor yapanların oranı %48,1 olarak bildirilmiştir. Bu oran kızlarda %58,7, erkeklerde %41,3 olarak saptanmıştır (19). Bingöl ve ark. tarafından yapılmış çalışmada düzenli olarak bir sportif faaliyete katılanların oranı %49,7 olarak belirlenmiştir (10). Tüm çalışmalarda düzenli spor yapma oranı yetersiz bulunmuştur. Bu nedenle öğrencilerin, sağlıklı yaşam davranışları geliştirebilmeleri için, düzenli spor yapmaya teşvik edilmeleri gerektiği düşünülmektedir. Tablo 3 de görüldüğü gibi, öğrencilerin %10,5 i aldığı kalorileri yakmak için yorulana kadar egzersiz yaptıklarını belirtmişlerdir. Aldığı kalorileri yakmak için yorulana kadar egzersiz yapma durumu ile sosyo-demografik özellikler karşılaştırıldığında; kızların, erkeklere göre anlamlı düzeyde daha fazla yorulana kadar egzersiz yaptıkları saptanmıştır (Tablo 3). Tomori ve Rus- Makovec tarafından yapılmış çalışma bulgusunda, öğrencilerin vücut ağırlığını azaltma yöntemleri arasında, fiziksel aktivite oranı kızlarda %4,5 erkeklerde %3,4 olarak bildirilmiş ve cinsiyetler arası anlamlı fark saptanmıştır. Kızların vücut ağırlığını azaltma metotlarını daha sık kullandıkları belirtilmiştir (14). Bu çalışmaların bulguları benzerdir. Çalışma bulguları ışığında, öğrenciler arasında düzenli spor yapma alışkanlığı erkekler arasında yaygınken, aldığı kalorileri yakmak için yorulana kadar egzersiz yapma kızlarda daha yaygın bulunmuştur. Burada yine kızların daha zayıf olmayı istemelerinin etkili olduğu söylenebilir. Çalışmamızın bulguları doğrultusunda; Beslenme alışkanlıkları ve obesite ile ilgili eğitim programlarının standart özellikler taşımasından ziyade sosyo-demografik ve kültürel özelliklerine göre esneklik gösterebilen nitelikler taşıması gerektiği ve fiziksel aktivitenin arttırılmasının desteklenmesine yönelik çalışmaların yapılması önerilebilir. KAYNAKLAR 1. Baysal A. Genel Beslenme, 9. Basım, Hatipoğlu Yayınları, 1995, Ankara 2. Dölekoğlu CÖ, Yurdakul O. Adana ilinde hane halkının beslenme düzeyleri ve etkili faktörlerin logit analizi ile belirlenmesi, Akdeniz İ.İ.B.F. Dergisi, 2004; 8: 62-86. 3. Baysal A. Gençliğin Belenme Sorunları, Aile ve Toplum Dergisi, Eylül-Aralık 1993, 1 (3). 4. Tezcan S, Aslan D, Esin A, Mutlu MF, Nalbantoğlu B, Şenoğuz M, Şentürk Ç, Zümrütbaş AE. Ankara da bir ilköğretim okulunda 6., 7. ve 8. sınıf öğrencilerinin beslenme alışkanlıklarının ve durumunun saptanması araştırması, 8. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi, Diyarbakır, 23-28 Eylül 2002, 733-5. 5. Kann L, Kinchen SA, Williams BI, Ross JG, Lowry R, Kolbe L. Youth Risk Behaviour Surveillance - United States, 1999, MMWR (Mortality and Morbidity Weekly Report) 2000; 49: 1-31. 6. Aslan D, Gürtan E, Hacım A, Karaca N, Şenol E, Yıldırım E. Ankara da Eryaman Sağlık Ocağı bölgesinde bir lisenin ikinci sınıfında okuyan kız öğrencilerin beslenme durumlarının ve bazı antropometrik ölçümlerinin değerlendirmeleri, C.Ü. Tıp Fakültesi Dergisi, 2003; 25 (2):55-62. 7. Önder FO, Kurdoğlu M, Oğuz G, Özben B, Atilla S, Oral SN. Gülveren Lisesi son sınıf öğrencilerinin bazı beslenme 104 www.korhek.org

alışkanlıklarının saptanması ve bunun malnütrisyon prevelansı ile olan ilişkisi, Hacettepe Toplum Hekimliği Bülteni, 2000, 21 (1). 8. Mazıcıoğlu M, Öztürk A. Üniversite 3. ve 4. sınıf öğrencilerinde beslenme alışkanlıkları ve bunu etkileyen faktörler, Erciyes Tıp Dergisi, 2003; 25 (4): 172-8. 9. Pastore DR, Fisher M, Friedman SB. Abnormalities in weight status, eating attitudes, and eating behaviors among urban high school students: correlations with self esteem and anxiety. J Adolesc Health 1996; 18 (5): 312-9. 10. Bingöl D, Bağlars I, Kılıç S, İri HM, Arınkan A. Ergenlerde beslenme alışkanlıkları ve fiziksel aktivite durumu, MASCO, Poster Bildiri, 16-17 Mayıs 2006, İstanbul. 11. Süzek H, Arı Z, Uyanık BS. Muğla da yaşayan 6-15 yaş okul çocuklarında kilo fazlalığı ve obezite prevelansı, Türk Biyokimya Dergisi, 2005; 30 (4): 290-5. 12. Janssen J, Katzmarzyk PT, Boyce WF, King MA, Pickett W. Overweight and obesity in Canadian adolescent and their associations with dietary habits and physical activity patterns, Journal of Adolescent Health, 2004; 35: 360-7. 13. Sakamaki R, Toyama K, Amamoto R, Liu CJ, Shinfuku N. Nutritional konwledge, food habits and health attitude of Chinese university students -a cross sectional study-, Nutrition Journal, 2005; 4 (4):1-5. 14. Tomori M, Rus-Makovec M. Eating behavior, depression, and self-esteem in high school students, Journal of Adolescent Health, 2000; 26 (5): 361-7. 15. Rodriquez A, Novalbos JP, Martinez JM, Ruiz MA, Fernandez JR, Jimenez D. Eating disorders and altered eating behaviors in adolescents of normal weight in a Spanish city, Journal of Adolescent Health, 2001; 28: 338-45 16. Ercan O, Alikaşifoğlu M, Erginöz E, Kaymak AD, Birol Hİ, Aktuğlu Ç, Öztürk B, Uysal Ö, İtler Ö. İstanbul lise gençlerinde riskli davranışların sıklığı ve cinsiyete göre dağılımı (Cerrahpaşa Gençlik Sağlığı Araştırması 2000), Türk Pediatri Arşivi, 2001; 36 (4):199-211. 17. Yannakoulia M, Karayiannis D, Terzidou M. Kokkevi, A, Sidossis, LS. Nutrition- related habits of Greek adolescents, European Journal of Clinical Nurition, 2004; 58: 580-6. 18. Fonseca H, Gaspar de Matos M. Perception of overweight and obesity among Portuguese adolescents: an overview of associated factors, European Journal of Public Health, 2005; 15 (3): 323-8. 19. Kara B, Hatun Ş, Aydoğan M, Babaoğlu K, Gökalp AS. Kocaeli ilindeki lise öğrencilerinde sağlık açısından riskli davranışların değerlendirilmesi, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 2003; 46 (1): 30-7. www.korhek.org 105