T.C. İSTANBUL BİLGİ ÜNİVERSİTESİ BİLİŞİM TEKNOLOJİSİ HUKUKU ENSTİTÜSÜ BİLİŞİM HUKUKU ANABİLİM DALI E-DEVLET UYGULAMALARINDAN E-FATURA (ITL560 E-Devlet Dersi Ödevi) Yiğit Turak Numara: 112692046 Öğretim Üyesi: Mehmet Bedii Kaya İstanbul, 2015
İÇİNDEKİLER GİRİŞ 3 I. E-DEVLET VE E-FATURA KAVRAMLARI VE HUKUKSAL ALTYAPISI 5 1. E-DEVLET 5 2. E-FATURA 6 3. HUKUKSAL İNCELEMESI 6 3.1. MALI MÜHÜR 8 3.2. E-FATURANIN MUHAFAZA VE İBRAZ YÜKÜMLÜLÜĞÜ 9 3.3. E-FATURA UYGULAMASI KAPSAMINDAKI ZORUNLU MÜKELLEFLER 9 II. UYGULAMA METHODLARI VE TEKNİK MİMARİSİ 11 1. E-FATURA UYGULAMA YÖNTEMLERI 11 1.1. E-FATURA PORTALI 12 1.2. GELIRLER İDARESI BAŞKANLIĞI ILE ENTEGRASYON 13 1.3. ÖZEL ENTEGRATÖR YÖNTEMI 13 2. UYGULAMA YÖNTEMLERININ KARŞILAŞTIRILMASI 14 III. DÜNYADAKİ UYGULAMALARI VE ÖNERİLER 16 IV. KAYNAKÇA 17 1
2
Kısaltmalar ve Tanımlar Kısaltma / Tanım Açıklama XML HTTPS UBL UBL-TR (Extensible Markup Language) Verinin tanımlanması ve tarif edilmesi için kullanılan genişletilebilir işaretleme dili (Hyper Text Transfer Protocol Secure) Hiper Metin Transferi Protokolü Güvenli (Universal Business Language) Evrensel İş Dili UBL Türkiye Özelleştirmesi EDI (Electronic data interchange) Farklı kuruluşlardaki uygulamalar arasında yapısal veri değişimi IMEI (International Mobile Equipment Identity) Uluslararası Mobil Cihaz Kodu HSM (Hardware security module) Güvenlik Donanım Modülü ISO (International Organization for Standardization) Uluslararası Standartlaştırma Organizasyonu ITIL (Information Technology Infrastructure Library) Bilgi Teknolojisi Altyapı Kütüphanesi TÜBİTAK-UEKAE TÜBİTAK Ulusal Elektronik ve Kriptoloji Araştırma Enstitüsü 3
GİRİŞ Günümüzde teknolojik gelişmelerin en hızlı uygulandığı alanlardan biri de Devlet uygulamalarıdır. Gerek teknolojik yeniliklerin getirdiği yaşamsal kolaylıklar ve faydalar gerekse de insanların teknolojiye çok hızlı adapte olup kullanımlarının hızla artması, Devlet uygulamalarının elektronik ortama taşınması en güncel konu olmuştur. Birinci bölüm, elektronik ortama aktarılan devlet uygulamalarından E-Fatura kavramını incelemeye yöneliktir. İlk başlıkta E-Devlet ve E-Fatura kavramları anlamının ne olduğu açıklanacaktır. İkinci başlıkta ise hukuksal çerçeve incelenecektir. İkinci bölüm, E-Fatura uygulamasından yararlanma türleri ve teknik mimarisinin açıklanmasına yöneliktir. Sonuç bölümünde ise E-Fatura sistemi dünya genelinde kullanımı ve bununla birlikte geleceğe dönük reform önerileri belirtilecektir. Konunun ilişkili olduğu alanların çokluğu ve çalışmanın amacı da göz önünde bulundurularak uzun ve ayrıntılı incelemelerden kaçınılmıştır. Çalışmamızla ortaya konulmak istenen, sadece konunun temel noktalarına temas etmeye gayret gösterilen iyi niyetli bir bilimsel çalışma yapma arzusudur. Bu arzu kesin yargı ve tespitlerden uzak olmasının yanında, iyi niyetle kendini savunan bir metin olarak ortaya konulmuştur. 4
I. E-DEVLET VE E-FATURA KAVRAMLARI VE HUKUKSAL ALTYAPISI Teknoloji alanında yaşanan hızlı gelişmelere uyum sağlamak için 18 Aralık 2008 tarihinde Türkiye nin de E-Devlet kapısı açılmıştır. Bununla birlikte ülkemizde de Bilgi Toplumu Stratejileri oluşturulmuş ve 2006 2010 Bilgi Toplumu Stratejisi nde fatura ve ticari defter sürecinin de elektronik ortama taşınması hedefi belirlenmiştir. Bu bölümde öncelikle E-Devlet ve E-Fatura kavramlarının temel çıkış noktaları ve felsefesi açıklanmaya çalışılacaktır. Daha sonra bu kavramların hukuksal boyutları ortaya konulacaktır. 1. E-Devlet E-Devlet, vatandaşlara devlet tarafından verilen hizmetlerin elektronik ortamda sunulması demektir. Bu sayede, devlet hizmetlerinin vatandaşa en kolay ve en etkin yoldan, kaliteli, hızlı, kesintisiz ve güvenli bir şekilde ulaştırılması hedeflenmektedir. Bürokratik ve klasik devlet kavramının yerini almaya başlayan e-devlet anlayışı ile her kurumun ve her bireyin bilgi ve iletişim teknolojileri ile devlet kurumlarına ve kurumlarca sunulan hizmetlere kolayca erişmesi hedeflenmektedir. E-Devlet Kapısı'nın kurulması, işletilmesi ve yönetilmesi görev ve sorumluluğu 20.4.2006 tarihli ve 26145 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren, 24.3.2006 tarihli ve 2006/10316 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Başbakanlık adına Ulaştırma Bakanlığı yetkisine verilmiştir. Anılan Bakanlar Kurulu kararı ve 10.08.2006 tarih ve 26255 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan, 2006/22 sayılı Başbakanlık Genelgesi gereği, kamu hizmetlerinin elektronik ortamda, ortak bir platformda ve vatandaş odaklı sunumu için iş süreçlerinin gözden geçirilmesi, içerik yönetimi, entegrasyon ile ilgili standartlar ve gerekli hukuki düzenlemeler konusundaki çalışmalar, Ulaştırma Bakanlığı'nın koordinasyonunda ve ilgili kamu kurum ve kuruluşlarının etkin katılımıyla Türksat Uydu Haberleşme Kablo TV ve İşletme A.Ş. tarafından yürütülmektedir. Ülkemizde yer alan kamu kurum ve kuruluşlarının yanı sıra şirketler de E-Devlet sistemi ile entegrasyonunu sağlamaktadır. Kullanım sıklığı en fazla olan uygulamalardan bazıları; Adalet Bakanlığı nın sunmuş olduğu Adli Sicil Kaydı Sorgulama, Mahkeme Dava Dosyası Sorgulama ve UYAP sistemi 5
Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu nun sunmuş olduğu Mobil/Sabit/İnternet/Kablo Tv/Uydu İşletmecilerinden Borç ve Alacak Sorgulama ve IMEI Kaydı Gelir İdaresi Başkanlığı nın sunmuş olduğu E-Fatura, E-Defter ve Vergi Borcu Sorgulama Milli Eğitim Bakanlığı nın sunmuş olduğu E-Okul Milli Savunma Bakanlığı nın sunmuş olduğu Askerlik Durum Belgesi Sorgulama Nüfus Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü nün sunmuş olduğu Adres Bilgi Sorgulama Sosyal Güvenlik Kurumu nun sunmuş olduğu birçok uygulama 2. E-Fatura E-Dönüşüm Türkiye Projesi nin koordinasyonunu yürütmek, kamu kurumlarının bilgi ve iletişim teknolojisi yatırımları arasında eşgüdüm sağlamak ve bilgi toplumu olma yolunda atılması gereken adımlara ilişkin stratejileri belirlemek üzere 2003 yılı Mart ayında Devlet Planlama Teşkilatı bünyesinde Bilgi Toplumu Dairesi (BTD) kurulmuştur. Bilgi Toplumu Dairesi kuruluş amacı doğrultusunda çeşitli strateji ve eylem planları hazırlamıştır. Bu yayınlardan birisi olan 2006 2010 Bilgi Toplumu Stratejisi nde fatura ve ticari defter sürecinin de elektronik ortama taşınması hedefi belirlenmiştir. Bu doğrultuda dünyada da örnekleri olan ve E-Fatura olarak adlandırılan uygulama için çalışmalar başlandı. E-Fatura kavramı Gelirler İdaresi Başkanlığı tarafından; Türkiye de 397 sıra no.lu VUK tebliğine ile hayata geçirilen ve 5 Mart 2010 tarihinden itibaren uygulamada olan E-Fatura; veri format ve standardı Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından belirlenen, VUK gereği bir faturada yer alması gereken bilgilerin içerisinde yer aldığı, satıcı ve alıcı arasındaki iletiminin merkezi bir platform (GİB) üzerinden gerçekleştirildiği elektronik bir belge olarak tanımlanmıştır. E- fatura yeni bir belge türü olmayıp, kâğıt fatura ile aynı hukuki niteliklere sahiptir. Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından yönetilen e-fatura uygulamasında amaç; tek format ve standarda göre satıcı ve alıcı arasında güvenli, zaman ve maliyet tasarrufu sağlayan bir sistem oluşturmaktır. 3. Hukuksal İncelemesi E-Dönüşüm Türkiye Projesi nin koordinasyonunu yürütmek, kamu kurumlarının bilgi ve iletişim teknolojisi yatırımları arasında eşgüdüm sağlamak ve bilgi toplumu olma yolunda atılması gereken adımlara ilişkin stratejileri belirlemek üzere 2003 yılı Mart ayında Devlet Planlama Teşkilatı bünyesinde Bilgi Toplumu Dairesi (BTD) kurulmuştur. Bilgi Toplumu Dairesi kuruluş 6
amacı doğrultusunda çeşitli strateji ve eylem planları hazırlamıştır. 4 Aralık 2003 tarih ve 25306 sayılı Resmi Gazete de yayınlanan 2003/48 sayılı Başbakanlık Genelgesi E-Dönüşüm Türkiye Projesi Kısa Dönem Eylem Planı yla birlikte özellikle vatandaşlara hizmet kolaylığı sağlayacak E-Devlet projeleri oluşturulmuştur. 2003 ve 2005 yıllarında Bilgi Toplumu Dairesi nin yayınlamış olduğu Eylem Planları ışığında; 20.4.2006 tarihli ve 26145 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren, 24.3.2006 tarihli ve 2006/10316 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Kamu hizmetlerinin ortak platformda, tek kapıdan (portal) sunumu ve vatandaşın Devlet hizmetlerine elektronik ortamdan güvenli ve etkin bir şekilde erişimini sağlayacak olan e-devlet Kapısının kurulması, işletilmesi ve yönetilmesi görev ve sorumlulukları belirlenmiştir. Buna göre Başbakanlık adına tüm yetki Ulaştırma Bakanlığı na verilmiş olup, bakanlığın koordinasyonunda kamu hizmetlerinin elektronik ortamda, ortak bir platformda ve vatandaş odaklı sunumu için iş süreçlerinin gözden geçirilmesi, içerik yönetimi, entegrasyon ile ilgili standartlar ve gerekli hukuki düzenlemeler konusundaki çalışmalar, Türksat Uydu Haberleşme ve Kablo TV İşletme A.Ş. tarafından yürütülecektir. Ayrıca tüm kamu kurum ve kuruluşlarına Türksat şirketine bu proje kapsamında her türlü desteğin verilmesi zorunluluğu da getirilmiştir. Bilgi Toplumu Dairesi 01.04.2005 tarihli ve 25578 sayılı Resmi Gazete de yayınlanan 2005/05 sayılı Yüksek Planlama Kurulu Kararı e-dönüşüm Türkiye Projesi 2005 Yılı Eylem Planı yla da E-Devlet projelerini genişletmiş ve Elektronik faturanın kullanım ve usul ve esaslarının belirlenmesine yönelik hazırlık çalışmalarının yapılması başlıklı bir Eylem Planı oluşturmuştur. 213 sayılı Vergi Usul Kanunu nun Mükerrer 242 nci maddesinin 5766 Sayılı Kanunun 17 nci maddesi ile değişen 2 numaralı fıkrası ile Maliye Bakanlığı; Elektronik defter, kayıt ve belgelerin oluşturulması, kaydedilmesi, iletilmesi, muhafazası ve ibrazı ile, Defter ve belgelerin elektronik ortamda tutulması ve düzenlenmesi uygulamasına ilişkin usul ve esasları belirlemeye, elektronik ortamda tutulmasına ve düzenlenmesine izin verilen defter ve belgelerde yer alması gereken bilgileri internet de dahil olmak üzere her türlü elektronik bilgi iletişim araç ve ortamında Maliye Bakanlığına veya Maliye Bakanlığının gözetim ve denetimine tabi olup, kuruluşu, faaliyetleri, çalışma ve denetim esasları Bakanlar Kurulunca çıkarılacak bir yönetmelikle belirlenecek olan özel hukuk tüzel kişiliğini haiz bir şirkete aktarma zorunluluğu getirmeye, bilgi aktarımında uyulacak format ve standartlar ile uygulamaya ilişkin usul ve esasları tespit etmeye, bu Kanun kapsamına giren işlemlerde elektronik imza kullanım usul ve esaslarını düzenlemeye ve denetlemeye yetkili kılınmıştır. Ayrıca söz konusu fıkrada, Vergi Usul Kanunu ve diğer vergi kanunlarında defter, kayıt ve belgelere ilişkin olarak yer alan hükümlerin elektronik defter, kayıt ve belgeler için de geçerli olduğu; Maliye Bakanlığının, elektronik defter, belge ve kayıtlar için diğer defter, belge ve 7
kayıtlara ilişkin usul ve esaslardan farklı usul ve esaslar belirlemeye yetkili olduğu hükme bağlanmıştır. Bu çerçevede, Vergi Usul Kanununun Maliye Bakanlığına tanıdığı yetkilere istinaden, yaygın olarak kullanılan belgelerden biri olan faturanın elektronik belge olarak düzenlenmesi, elektronik ortamda iletilmesi, muhafaza ve ibraz edilmesine ilişkin usul ve esaslar, Maliye Bakanlığı nca çıkarılan 397, 416, 421 ve 424 sıra No lu VUK Genel Tebliğleri ile 58 sıra No lu VUK Sirkülerinde açıklanmıştır. 3.1. Mali Mühür Mali mühür, Vergi Usul Kanunu kapsamında yapılacak düzenlemeler çerçevesinde kullanılmak üzere, tüzel kişi, diğer kurum, kuruluş, işletmelere ve istemeleri halinde gerçek kişi mükelleflere ait veri bütünlüğünün, kaynağın ve içeriğin garanti altına alınması ile gerekli durumlarda gizliliğin sağlanması fonksiyonlarının yerine getirilmesi amacı ile oluşturulmuştur. E-Fatura Uygulaması bünyesinde yapılan işlemlerde kullanılması zorunlu olan, Gelir İdaresi Başkanlığı adına TÜBİTAK-UEKAE tarafından hazırlanan elektronik sertifika alt yapısını ifade etmektedir. Kullanım alanı ve bahsedilen fonksiyonları nedeni ile Mali Mührün, kurumun bildirilen yetkili veya yetkililerinin kontrolü altında kullanılması, yetkili kişi veya kişilerin değişmesi halinde de yeni yetkili veya yetkililerin derhal belirlenmesi ve bunlara ait bilgilerin Gelir İdaresi Başkanlığınca belirlenecek yöntemlerle bildirilmesi zorunludur. Tüzel kişilerin ve diğer kurumların herhangi bir nedenle unvanlarının değişmesi halinde, eski unvanı barındıran sertifikaları geçerliliğini kaybedeceğinden, unvan değişikliğini izleyen 15 gün içerisinde yeni unvanına uygun sertifika başvurusu yapması gerekmektedir. Sahiplerine kart okuyucuları ile birlikte teslim edilecek sertifikaların HSM aracılığı ile kullanılması da mümkündür. Ancak bu durumda Mali Mühür Sertifikalarının HSM'lere yüklenmesi işleminin TÜBİTAK-UEKAE veya yetkili kıldığı kişiler/kurumlar aracılığı ile yapılması ve tercih edilen HSM modellerinin TÜBİTAK-UEKAE tarafından yayımlanacak niteliklere sahip olması gerekmektedir. Mali Mührün başvuru, işleyiş ve kullanımı ile ilgili tüm bilgi ve belgeler Kamu Sertifikasyon merkezinin http://mm.kamusm.gov.tr/ internet sitesinde yer almaktadır. E-Fatura uygulamasından yararlanan mükellefler ile diğer kurum, kuruluş ve işletmelerin e- faturalarını kendi mali mühür sertifikaları ile onaylamaları veya nitelikli elektronik sertifikaları ile imzalamaları esastır. Ancak e-fatura uygulamasını özel entegratör vasıtasıyla kullananlar düzenlenecek e-faturaların özel entegratörün mali mühür sertifikası ile onaylanmasına izin verebilirler. 8
3.2. E-Faturanın Muhafaza ve İbraz Yükümlülüğü Vergi Usul Kanununun ilgili hükümlerine göre mükellefler, gerek düzenledikleri gerekse adlarına düzenlenen faturaları, yasal süreler dâhilinde muhafaza ve istendiğinde ibraz etmekle yükümlüdürler. E-Faturanın veri bütünlüğünün sağlanması ile kaynağının inkâr edilemezliği Mali Mühürle garanti altına alınmaktadır. Mührün doğruluk ve geçerlilik kontrolünün ancak elektronik ortamda yapılabilmesi nedeniyle e-faturanın kâğıda basılarak saklanması söz konusu değildir. Bu nedenle mükellefler, düzenledikleri ve aldıkları e-faturaları, üzerindeki Mali Mührü de içerecek şekilde kanuni süreler dâhilinde kendi bünyelerindeki elektronik, manyetik veya optik ortamlarda muhafaza ve istendiğinde elektronik, manyetik veya optik araçlar vasıtasıyla ibraz edeceklerdir. Muhafaza ve ibraz yükümlülüğü, arşivlenen faturaların doğruluğuna, bütünlüğüne ve değişmezliğine ilişkin olan her türlü elektronik kayıt, veri tabanı dosyası, saklama ortamı ile doğrulama ve görüntüleme araçlarının tümünü kapsamaktadır. E-Faturalara istendiğinde kolaylıkla erişebilmeyi, anlaşılabilir ve eksiksiz bir biçimde görüntüleyebilmeyi ve faturaların okunabilir kâğıt baskılarını üretebilmeyi sağlayacak biçimde yerine getirilmelidir. Bu yükümlülük, elektronik faturaların üçüncü kişiler nezdinde muhafaza edilmesi durumunda muhafaza eden için de yasal süreler içinde geçerlidir. Mükelleflere ait elektronik faturaların yine mükelleflere ait bilgi işlem sistemlerinde saklanması esas olup üçüncü kişiler nezdinde de elektronik saklama yapılabilecektir. Başka mükelleflerden elektronik saklama hizmetinin alınması mükelleflerin elektronik faturalarının muhafaza ve ibraz sorumluluğunu ortadan kaldırmaz. Elektronik faturaların muhafazasının Türkiye Cumhuriyeti sınırları içerisinde ve Türkiye Cumhuriyeti Kanunlarının geçerli olduğu yerlerde yapılması zorunludur. Bu zorunluluk yurt dışında ikincil bir arşivleme yapılmasına engel teşkil etmemektedir. 3.3. E-Fatura Uygulaması Kapsamındaki Zorunlu Mükellefler 421 Sıra Numaralı Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği kapsamında; 04.12.2003 tarihli ve 5015 sayılı Petrol Piyasası Kanunu kapsamında madeni yağ lisansına sahip olanlar ile bunlardan 2011 takvim yılında mal alan mükelleflerden 31.12.2011 tarihi itibariyle asgari 25 Milyon TL brüt satış hasılatına (ciro) sahip olanlar ile, 06.06.2002 tarihli ve 4760 sayılı Özel Tüketim Vergisi Kanunu na ekli (III) sayılı listedeki malları imal, inşa veya ithal edenler ile bunlardan 2011 takvim yılında mal 9
alan mükelleflerden 31.12.2011 tarihi itibariyle asgari 10 Milyon TL brüt satış hasılatına (ciro) sahip olanlar, 01.09.2013 tarihine kadar Gelir İdaresi Başkanlığı na başvurmak ve 31.12.2013 tarihine kadar e-fatura uygulamasına geçmek zorundadır. Söz konusu mükelleflerden 2011 takvim yılı içinde mal alışı yapanlar, satın aldıkları malın türüne, fiyatına, miktarına veya herhangi bir özelliğine bakılmaksızın 2011 yılı gelir tablolarındaki brüt satış hasılatı rakamları esas alınarak elektronik fatura uygulamasına dâhil olacaklardır. 10
II. UYGULAMA METHODLARI VE TEKNİK MİMARİSİ Bilgi Toplumu Dairesi nin yayınlamış olduğu Eylem Planlarının, ülkemizdeki E-Dönüşüm Projelerine ve teknolojiye uyum sağlamaya büyük etkisi olmuştur. E-Dönüşüm projelerini birçok noktaya temas ederken, temel çerçevesi kamu kurum ve kuruluşlarına yöneliktir. İlk bölümde değindiğimiz E-Fatura kavramı ve hukuksal yapısı bizlere hedef ve kapsamı belirtmektedir. Bu bölümde Gelirler İdaresi Başkanlığı tarafından belirlenen, mükelleflerin E-Fatura sisteminden yararlanma yöntemlerini, bu yöntemlerin teknik yapısını inceleyeceğiz. Daha sonra ise yöntemlerin birbirlerine göre karşılaştırmasını göreceğiz. 1. E-Fatura Uygulama Yöntemleri 397 Sıra No'lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğin yayımı ile birlikte Elektronik Fatura Uygulaması (E-Fatura) hizmete alınmıştır. E-Fatura, tanımlanan standartlara uygun E- Faturaların, tarafları arasında güvenli ve sağlıklı bir biçimde dolaşımını sağlamak amacı ile oluşturulan uygulamadır. E-Fatura uygulamasından yararlanan kullanıcılar; Sistemde kayıtlı kullanıcılara E-Fatura gönderebilir, Sistemde kayıtlı kullanıcılardan E-Fatura alabilir. Kullanıcılar gönderilen veya alınan E-Faturalarını bilgisayarlarına indirerek elektronik ortamda muhafaza ve istendiğinde ibraz edebilirler. Teknik açıdan ise E-Fatura Uygulaması, sistem üzerinde önceden tanımlanmış olan kullanıcıların belirlenen standartlara uygun elektronik belgeleri, gönderen taraftan alıcı tarafa iletimini sağlayan mesajlaşma alt yapısını ifade etmektedir. Söz konusu mesajlaşma altyapısı aşağıda yer alan hedefler üzerinde geliştirilmiştir: Altyapıyı kullanacak tüm tarafların merkezi biçimde tanımlanması suretiyle kolay erişimin sağlanması, Mesaj yapılarının standartlara bağlanması suretiyle tüm kullanıcıların veri tanıma ve işleme hususunda ortak bir noktada buluşturulması, Yazılımın tek bir mesaj çeşidi yerine birbirinden farklı mesajları kolaylıkla taşıyabilmesi, Esnek bir tasarım ile mesajların taraflar arasında dağılımında mümkün olabildiğince fazla alternatif kanalın kullanılabilmesinin sağlanması. 11
Bu hedefler kapsamında E-Fatura Uygulamasında; Taraflar Mali Mühür Sertifikaları, Nitelikli Elektronik Sertifikaları ve merkezi bir adres yönetim modülü aracılığı ile uygulama üzerinde tanımlanmıştır. E-Fatura açısından UBL 2.0 standardı esas alınarak özelleştirme yapılmış ve sonuçta UBL TR 1.0 paketi oluşturulmuştur. Uygulamada dolaşan mesajların, Standart Business Document Header-GS1 standardına uygun bir zarfın içinde dolaştırılması sağlanmıştır. Uygulama bir merkez etrafında tanımlanacak gönderici birim ve posta kutusu yazılımları aracılığı ile çalışacaktır. Bu yapılar birbirinden bağımsız rolleri yerine getirmekte olup, farklı yazılım altyapıları içerisine kolaylıkla entegre edilebilirler. Elektronik Fatura Uygulaması; E-Fatura Portali, bilgi işlem sistemlerinin Gelirler İdaresi Başkanlığı sistemine entegrasyonu ve Gelirler İdaresi Başkanlığından özel entegrasyon izni alan kurumların sistemi aracılığıyla olmak üzere üç yöntemle kullanılabilmektedir. 1.1. E-Fatura Portali E-Fatura Portal Yöntemi Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından "www.efatura.gov.tr" internet adresinden ücretsiz olarak sunulan bir e-fatura uygulaması hizmetidir. E-Fatura Uygulamasını entegrasyon yolu ile kullanma konusunda yeterli alt yapıya sahip olmayan kullanıcıların uygulamadan yararlanabilmelerini sağlamak amacıyla geliştirilen E-Fatura Portalı, E-Fatura Uygulamasına ait temel fonksiyonları bünyesinde barındıran bir web uygulamasıdır. Sisteme kayıtlı olan kullanıcılar, e-fatura Portalı aracılığı ile UBL-TR Fatura formatına uygun e-fatura oluşturulabilir, Oluşturulan e-faturalar sistemde kayıtlı kullanıcılara gönderilebilir, Harici programlar aracılığı ile UBL-TR formatına uygun olarak oluşturulan, Mali Mühür ile onaylanan faturalar portala yüklenerek alıcısına gönderilebilir, UBL-TR Fatura formatına uygun e-fatura alınabilir, Gönderilen ve alınan e-faturalar elektronik ortamda arşivlenebilir. E-Fatura Uygulamasını e-fatura Portalı üzerinden kullanmak isteyenlerin ilgili Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğinde belirtilen esaslara uygun biçimde Başkanlığa başvurmaları gerekmektedir. Başkanlıktan e-fatura Uygulamasından yararlanma hususunda izin alan kullanıcılar e-fatura Portalı ndan yararlanabilecektir. 12
1.2. Gelirler İdaresi Başkanlığı ile Entegrasyon E-Fatura uygulamasından yararlanma yöntemlerinden birisi de GİB in sistemi ile kendi mali sistemlerinin direk entegrasyonudur. GİB in kendi internet sitesi üzerinden yayınladığı kullanıcı kılavuzuna uygun olarak kurumlar kendi sistemlerini entegre edebilirler. Direk entegrasyon yapısında 3 farklı rol vardır: 1. Gönderici Birim: Standarda uygun olarak oluşturulan elektronik fatura mesajlarının Uygulama üzerinden veri aktarım protokolüne uygun olarak ilgili alıcı birime gönderilmesini sağlayan roldür. 2. Merkez: Faturaların elektronik belge olarak düzenlenmesi, elektronik olarak imzalanması veya Mali Mühür ile onaylanması, saklanması, iletilmesi ile fatura bilgilerinin veri standartları ve formatına uygun biçimde aktarılması ve muhatabı tarafından alınmasına ilişkin belirlenen usul ve esasları uygular ve denetler. 3. Posta Kutusu: Kullanıcıların kendilerine gönderilen e-fatura mesajlarını, Uygulama üzerinden veri aktarım protokolüne uygun olarak almalarını sağlayan roldür. Yukarıda anlatılan 3 rolün kendi içerisinde veri aktarım protokolü HTTPS olmalı ve statik IP adresi kullanılması gerekmektedir. Ayrıca veri modeli de; XML olup UBL-TR Paketinde yer verilen şemalara uygun olmalıdır. Şekil 1: GİB entegrasyon akış diyagramı 1.3. Özel Entegratör Yöntemi Faturalama ihtiyaçları farklılık gösteren veya çok sayıda fatura düzenleyen mükelleflere, kendilerine ait bilgi işlem alt yapısının yetersiz olması halinde teknik yeterliliğe sahip bir özel entegratörün bilgi işlem sistemi vasıtasıyla elektronik fatura alıp gönderebilme yöntemidir. Özel Entegratörler, Gelirler İdaresi Başkanlığı tarafından özel izin verilmişmiş kurum veya şirketlerdir. Özel Entegratörlük için GİB in internet sitesi üzerinde yer alan belgelerin 13
tamamlanmış olması gerekmektedir. Ayrıca aşağıda yer alan belgelere sahip olması gerekmektedir: Bilgi güvenliği için TS ISO IEC 27001 veya ISO27001 belgelerine, İş sürekliliği (Societal security - Business continuity) için ISO 22301 belgesine, Bilgi Teknolojileri Hizmet Yönetimi Sistemi için TS ISO IEC 20000 veya ISO 20000 Sistem yönetim süreçleri ITIL uyumlu olmalı ve sistem ITIL sertifikasına sahip personel Şekil 2: Özel entegratör akış diyagramı 2. Uygulama Yöntemlerinin Karşılaştırılması Gelirler İdaresi Başkanlığı tarafından E-Fatura kullanacak mükelleflere önceki başlıkta da görüldüğü gibi 3 farklı yöntem sunulmuştur. Bu yöntemlerin her biri kendi içlerinde belirli avantaj ve dezavantajlara sahiptir. Aşağıdaki tabloda 3 uygulama yönteminin birbirlerine göre karşılaştırılması görülmektedir. GİB PORTALI GİB İLE ÖZEL ENTEGRATÖR ENTEGRASYON Mali Mühür Alınması zorunlu Alınması zorunlu Alınması zorunlu BT Yatırımı İhtiyaç yok ERP sistemine göre Yatırım maliyeti düşük değişen yüksek tutarlı yatırım 14
Yaklaşık Fatura Adedi Uygulama Maliyeti Çok Kullanıcı ile Sisteme Giriş İmkânı Arşivleme Entegrasyon Süreci 7x24 Çalışma, En Fazla 48 Saat İçinde Sorun Giderme, Felaket Kurtarma, vb. 5000 den az 5000 den fazla 5000 den fazla Yok Var Var Yok Var Var Mükellefin Mükellefin sistemi ile Entegratörün sorumluluğunda yurtiçinde yapılması sorumluluğunda olup zorunlu yurtiçinde yapılması zorunlu Yok Süreç uzun Süreç kısa Yok Mükellefin Entegratörün sorumluluğunda sorumluluğunda 15
III. DÜNYADAKİ UYGULAMALARI VE ÖNERİLER Teknolojinin hızla gelişmesi, birçok süreç ve uygulamanın elektronik ortama taşınmasını sağlamıştır. Bu geçiş sürecine devlet katkısı ve devlet uygulamalarının aktarılması çok önemlidir. Ülkemizde 2008 yılının sonlarında E-Devlet kapısı açılmıştır. Bununla birlikte ticari faturaların elektronik ortama aktarılmasını sağlayan E-Fatura uygulaması da yaklaşık olarak 10 yıldır gündemde olup, bu konunun detayı daha önceden incelenmiştir. Dünyada bilgi iletişim teknolojilerinde yaşanan dönüşümler ve internet ağlarının gelişimi ile elektronik fatura değişiminde önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Avrupa Birliği ndeki E-Fatura deneyimi 2001/115/EC Avrupa Birliği Direktifi ile başlamıştır. Temel olarak EDI, elektronik imza ve özel yöntemler olmak üzere 3 farklı veri aktarım yöntemi belirlemişlerdir. Her ne kadar Avrupa Birliği güncel direktifler çıkarmaya çalışsa da diğer ülkelerin E-Fatura uygulamalarıyla karşılaştırınca, Avrupa Birliği nin e-fatura uygulamaları görece eski teknolojiye dayanmaktadır. Gelişen teknolojilere açıklık ve uyum eksikliği yaşanmaktadır. Potansiyel kullanıcıların e-fatura kullanımına adaptasyonu ve güvenlik kaygıları devam etmekte olup geniş ölçekli yapıların oluşturulamaması KOBİ lerin katılımını güçleştirmiştir. E-Fatura konusunda Avrupa Birliği nde lider konumda olan Norveç, Danimarka ve Finlandiya da kamu kurum ve kuruluşları e-fatura projelerinin paydaşıdır ve zorunlu uygulamalar getirmiştir. E- Fatura uygulamasında Latin Amerika ülkeleri dünyaya kullanım oranları bakımından örnek olmaktadır. Brezilya, 2011 yılında kullanmaya başladığı E-Fatura sisteminde %90 kullanım oranı ile dünya lideridir. Brezilya yı Şili ve Meksika takip etmektedir. E-Fatura sisteminin Latin Amerika ülkelerinde bu kadar kullanım oranına sahip olmasının temel sebebi vergi erozyonu ile mücadeledir. Ülkemizdeki E-Fatura sisteminin mevcut hukuki ve sistemsel yapısı güncelliğini korumaktadır. Ancak mükellef sayısı çıkarılan kanunlarla zorunlu mükellefler yaratılarak artmaktadır. Bunun yerine özel sektöre ve kamu kurum ve kuruluşlarına sistemin avantajları tüm açıklığıyla sunulmalı ve teşvik çalışmaları yapılmalıdır. 16
IV. KAYNAKÇA Invoiceware International, Brazil Nota Fiscal Compliance Overview, Atlanta - São Paulo - Monterrey, 2013 Maliye Bakanlığı Gelirler İdaresi Başkanlığı, E-Fatura İnternet Sitesi, http://www.efatura.gov.tr/ İstanbul Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler Odası, 30 Soruda E-Fatura ve E-Defter Uygulaması Mikro Yazılımevi A.Ş., Mikro E-Fatura Uygulaması, 2013 Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, E-Devlet Kapısı İnternet Sitesi, https://www.turkiye.gov.tr/ TÜRKKEP, E-Fatura Hizmet Sağlayıcı Sunumu Kalkınma Bakanlığı Bilgi Toplumu Dairesi, Bilgi Toplumu İnternet Sitesi, http://www.bilgitoplumu.gov.tr/ CEYHAN Dr. Murat, E-Fatura ve E-Defter Uygulaması, 2013 BAĞRIYANIK Canan, Dünyada E-Fatura Sunumu 17