3 TMMOB COĞRAFĐ BĐLGĐ SĐSTEMLERĐ KONGRESĐ 2009 02-06 Kasım 2009, Đzmir BEŞĐKTAŞ ĐLÇESĐNĐN DEPREM RĐSKĐNE HAZIRLIĞININ COĞRAFĐ BĐLGĐ SĐSTEMLERĐ KULLANILARAK ANALĐZĐ A. Ö. Akşit 1, H. Özener 2, O. Yılmaz 3, A. Doğru 3 1 Beşiktaş Belediyesi, Emlak ve Đstimlak Müdürlüğü, Levent, Đstanbul, ayseaksit@besiktas.bel.tr 2 Đstanbul Teknik Üniversitesi, Geomatik Mühendisliği Bölümü, 34469, Maslak, Đstanbul, haluk.ozener@itu.edu.tr Boğaziçi Üniversitesi, Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü, Jeodezi Ana Bilim Dalı, Çengelköy, Đstanbul, ozener@boun.edu.tr, yilmazo@boun.edu.tr, asli.dogru@boun.edu.tr ÖZET Yüzyıllardır depremler Türkiye de can ve mal kayıplarına sebep olan felaketlerin başında gelmektedir. Türkiye nin ekonomik, kültürel ve sanayi merkezi olan Đstanbul da da deprem tehlikesi oldukça yüksektir. Đstanbul un kentsel yapılaşmasına bakıldığında bağlı ilçelerinin birbirinden çok farklı özellikler gösterdiği görülmektedir. Bu nedenle ilçelerin detaylı deprem tehlike analizlerine dayanan kapsamlı zarar azaltma planlarının hazırlanması gerekmektedir. Bu çalışmanın amacı, Coğrafi Bilgi Sistemleri kullanılarak Beşiktaş ilçesinin deprem riskine karşı hazır olup olmadığının ve cevap verebilme potansiyelinin araştırılması ile kapsamlı zarar azaltma planlarına altlık oluşturacak analizlerin yapılmasıdır. Böylece deprem sonrası ilçede yaşayanlara toplanma ve çadır alanları gösterilmesi, yaralılar için en yakın ilk yardım ve acil müdahale merkezlerinin belirlenmesine çalışılmıştır. Anahtar Sözcükler: Deprem, Coğrafi Bilgi Sistemleri, hasar görebilirlik analizi, senaryo depremi, zarar azaltma planı ABSTRACT ANALYSIS OF PREPAREDNESS AND RESPONSE TO EARTHQUAKE RISK OF BEŞĐKTAŞ DISTRICT USING GIS For years earthquake is placed in a higher position among the hazards that have been struck with loss of life and property in Turkey. Being the economical, cultural and industrial centre of the country, Istanbul has a considerably high earthquake risk. Considering urban structuring in Istanbul, it has been concluded that connected districts have different characteristics. That is why the need of a comprehensive damage mitigation plan which is based on detailed earthquake hazard analysis emerged. The aim of this study is to investigate the preparedness and response levels of Beşiktaş district for a possible earthquake hazard using the Geographic Information Systems and carrying out the analyses that will form a base for extensive damage mitigation plans. A data infrastructure has been prepared for the planning activities which will be produced by using these analyses. In this way, the determination of the most appropriate meeting and tenting areas after an earthquake and the determination of the closest health care centers for injured people were practiced in this study. Keywords: Earthquake, Geographic Information Systems, vulnerability assessment, scenario earthquake, mitigation plan 1. GĐRĐŞ Türkiye yüzyıllardır depremler nedeniyle can ve mal kayıplarına uğrayan ülkeler arasında üst sıralarda yer almaktadır. Bunun en önemli nedeni Türkiye nin aktif deprem kuşağında bulunmasıdır. Kuzey Anadolu Fay Zonu nun Marmara denizindeki uzantısından dolayı, ekonomik, kültürel ve sanayi merkezi olan Đstanbul da deprem tehlikesi oldukça yüksektir. Tarihsel depremlere ve Kuzey Anadolu Fay Zonu nun yapısına bakıldığında Đstanbul da 1999 yılından sonra 30 yıl içerisinde büyüklüğü 7 ve üzerinde bir depremin gerçekleşmesi olasılığı yüzde 70 olarak hesaplanmaktadır. Ayrıca, Đstanbul gibi büyük bir metropol alanın çok hızlı ve plansız kentleşmesi, şartnamelere uymayan inşaat uygulamaları, yetersiz altyapı ve çevresel bozulmalar nedeniyle deprem riski oldukça artmaktadır. Bu nedenle Đstanbul un deprem öncesinde acil müdahale planlamasının yapılması, ilk yardım ve acil barınma ihtiyaçlarının belirlenebilmesi gerekmektedir. Hasar görebilirlik; insan, bina ya da çevre üzerinde meydana gelecek kayıp derecesi olarak tanımlanmaktadır. Hasar görebilirlik analizi yardımıyla deprem felaketi öncesinde, afete hazırlık ve afet önleme çalışmaları için planlama bölgesi ve hasarlı yapı stoku modellenebilir. Bu çalışma 2 temel aşamadan oluşmaktadır. Đlk aşamada risk analizi çalışması gerçekleştirilmiştir. Risk analizi çalışması; çalışma alanının jeolojik ve sismolojik yapısının incelenip analizlerin yapılması ve sonuç analizlerinin haritalanmasını kapsayan afet analizi ile binalar ve altyapılar gibi hasar görebilir yapıların hasar görebilirlik analizlerini kapsamaktadır. Bu kapsamda genel yapı stoku, bu yapıların sağlam ve zayıf zeminlerdeki davranışları ve kat yükseklikleri detaylı olarak irdelenmiştir. Fakat ulaşım, altyapı ve diğer kentsel yapılar veri yetersizliği nedeniyle çalışmaya katılmamıştır.
Beşiktaş Đlçesinin Deprem Riskine Hazirliğinin Coğrafi Bilgi Sistemleri Kullanilarak Analizi Çalışmanın ikinci aşamasında risk ve hasar görebilirlik analizlerini kapsayan bir sakınım programı (afet zararlarının azaltılmasına yönelik planlama kapsamı ve yöntemi) geliştirilebilmesi için altyapı sağlanmıştır. Bu aşama kentsel alanlardaki deprem riskine karşı gerekli altyapının sağlanıp sağlanmadığının test edilmesi ile Beşiktaş ilçesi içerisindeki parkların analiz edilmesini kapsamaktadır. Bu çalışmada senaryo depremi, Boğaziçi üniversitesi, Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü tarafından hazırlanan Đstanbul Metropol Alanının Deprem Risk Analizi çalışmasından alınmıştır. Yapılar için hasar görebilirlik modelleri, Şengezer ve Ansal (2006) dan alınmıştır. Topografik, demografik ve sosyo-ekonomik veriler Beşiktaş Belediyesi nden, Đstanbul Valiliği Đl Afet Yönetim Merkezi nden ve Türkiye Afet Bilgi Sistemi Veritabanı ndan alınmıştır. 1.1 Çalışma Alanı, Jeolojik Yapısı ve Topografyası Beşiktaş Đstanbul un Avrupa yakasında yer alan, bünyesinde 7 üniversite kampüsü, 1900 den fazla tarihi eser ve birçok bankanın genel merkezlerini bulunduran, ekonomik, kültürel ve tarihi bakımdan büyük önem taşıyan bir ilçesidir. Bunun yanında ana ulaşım güzergâhları Beşiktaş ilçesinde bulunmakta ve günlük nüfusu 2 milyonlara ulaşmaktadır. Bu nedenle böyle bir bölgenin risk analizinin yapılması zorunludur (Şekil 1) (Akşit, 2009). Şekil 1: Çalışma alanı Bu çalışmada Beşiktaş ilçesinin jeolojik yapısı (Şekil 2) ve topografik yapısı (Şekil 3) incelenmiş; bunların deprem riskiyle ilişkileri irdelenmiştir. Yapılan araştırmalarda bir bölgenin sismik risk çalışmasında hasar görebilirlik analizinin yanı sıra sıvalaşma potansiyeli ve heyelan risklerinin de değerlendirmeye alındığı gözlenmiştir. Fakat heyelan ve sıvılaşma potansiyelleri farklı hesaplama yöntemleri gerektirmesi sebebiyle bu çalışmaya katılmamıştır. Bunun yansıra sıvılaşma potansiyeli, Beşiktaş Belediyesi nin verileri kullanılarak görselleştirilmiş (Şekil 4) ve heyelan riski eğim ve yerleşime uygun alanlar verileri kullanılarak analiz edilmiş ve sonuçları Şekil 5 de gösterilmiştir. Şekil 2: Formasyon haritası Şekil 3: Eş yükselti eğrileri haritası Şekil 4: Sıvılaşma potansiyeli haritası Şekil 5: Heyelan riski haritası 1.2 Beşiktaş ilçesinin Nüfus Verisi ve Yapı Stoku Türkiye Đstatistik kurumundan alınan 2007 yılı nüfus sayımına göre Beşiktaş ilçesinin nüfusu 175,373 kişi ve nüfus yoğunluğu 1 hektarda 100 kişidir. Đstatistiksel nüfus sayımına göre Beşiktaş ilçesinin nüfusu son 20 yılda azalma göstermiştir. Bunun en önemli nedeni birçok konutun iş merkezleri olarak kullanılmaya başlanmasıdır. Şekil 6 da mahalle bazında nüfus yoğunluğu ve Tablo 1 de farklı yıllardaki nüfus verileri bulunmaktadır.
Akşit, Özener, Yılmaz ve Doğru Şekil 6: Mahallelere göre nüfus yoğunluğu Tablo: 1 Beşiktaş ilçesinin 1886 ve 2007 yıllarındaki nüfus verileri 1886 yılındaki Nüfus 2007 yılındaki Nüfus Mahalleler Mahalleler Abbasağa 2459 Abbasağa 5671 Arnavutköy 7599 Arnavutköy 4521 Bebek 2458 Bebek 5731 Cihannüma 2501 Cihannuma 3859 Ekmekçibaşı 1610 - - Kapudan Đbrahim ağa 1319 - - Köyiçi 5267 - - Kuruçeşme 4090 Kuruçeşme 3537 Ortaköy 12217 Ortaköy 8703 Rumali 1792 - - Sinan Paşa-yı Atik 4130 - - Sinan Paşa-yı Cedid 2579 - - Süleymaniye 1287 - - Şenlik Dede 3135 - - Teşvikiye 5293 - - Vişnezade 494 Vişnezade 7065 Yenimahalle 4222 - - - - Akat 16061 - - Balmumcu 2454 - - Dikilitaş 7063 - - Etiler 11999 - - Gayrettepe 13121 - - Konaklar 15594 - - Kültür 5010 - - Levazım 5825 - - Levent 2977 - - Mecidiye 11074 - - Nisbetiye 12653 - - Sinanpaşa 2247 - - Muradiye 5610 - - Türkali 11259 - - Ulus 7294 - - Yıldız 6045 Toplam 62452 Toplam 175373 Beşiktaş Belediyesi Emlak Đstimlâk Müdürlüğü nde yapılar apartman, konut ve iş yeri olmak üzere 3 kategori altında toplanmaktadır. Şekil 7 de Beşiktaş ilçesinin genel yapı stoku, Şekil 8 de mahalle başına düşen bina ve nüfus oranları, Şekil 9 da ise mahalle başına düşen konut, nüfus ve iş yerleri oranları gösterilmektedir.
Beşiktaş Đlçesinin Deprem Riskine Hazirliğinin Coğrafi Bilgi Sistemleri Kullanilarak Analizi Şekil 7: Beşiktaş bina stoku Şekil 8: Nüfus ve yapı stoku oranı Şekil 9: Nüfus, konut ve işyeri oranı Beşiktaş ilçesine ait mahalle bazında bina yapı türleri Tablo 2 de gösterilmektedir. Bu çalışmada Beşiktaş Belediyesi veritabanında bulunan ve sorgulanabilen dijital formattaki veri kullanılmıştır. Tablo 2: Mahalle bazında bina yapı türleri Đlçeler Ahşap Yığma Betonarme Çelik 2007 yılı nüfusu Abbasağa 10 1 388 0 5671 Akat 6 528 765 6 16061 Arnavutköy 197 173 572 0 4521 Balmumcu 1 0 200 0 2454 Bebek 77 69 490 0 5731 Cıhannuma 7 6 387 2 3859 Dıkılıtaş 2 56 576 3 7063 Etıler 0 101 535 3 11999 Gayrettepe 1 46 461 2 13121 Konaklar 0 14 379 1 15594 Kuruçeşme 21 66 311 0 3537 Kültür 1 38 230 5 5010 Levazım 1 13 202 0 5825 Levent 1 132 769 13 2977 Mecıdıye 30 138 670 1 11074 Muradıye 3 0 297 0 5610 Nısbetıye 1 9 389 5 12653 Ortaköy 93 62 588 0 8703 Sınanpaşa 3 4 133 6 2247 Türkalı 0 0 94 0 11259 Ulus 0 7 433 0 7294 Vışnezade 27 3 529 0 7065 Yıldız 14 36 366 1 6045 Toplam 496 1502 9764 48 175373 Beşiktaş ilçesindeki yapılaşmaya bakıldığında betonarme yapı stokunun oranı % 68,36, yığma yapıların oranı ise % 29,12 olarak görülmektedir. Şekil 10 da Beşiktaş ilçesi içerisindeki ahşap yapı stoku, Şekil 11 de yığma yapı stoku, Şekil 12 de çelik yapı stoku ve Şekil 13 de betonarme yapı stoku gösterilmektedir. Şekil 10: Ahşap yapı stoku Şekil 11: Yığma yapı stoku Şekil 12: Çelik yapı stoku Şekil 13: Betonarme yapı stoku
Akşit, Özener, Yılmaz ve Doğru 1.3 Senaryo Depremi Đstanbul tarihi boyunca birçok yıkıcı depreme maruz kalmıştır. 4. ve 19. yüzyıllar arasında toplam 32 adet depremden etkilenmiştir. Bu da ortalama 50 yılda bir orta büyüklükte depreme karşılık gelmektedir. 1894 depreminden beri 20. yüzyılda Đstanbul önemli bir depreme maruz kalmamıştır (Erdik ve diğerleri, 2002). Bu çalışmada senaryo depremi üretilmemiş; Kandilli Rasathanesi, Deprem Araştırma Enstitüsü, Deprem Mühendisliği Ana Bilim Dalı tarafından hazırlanan Đstanbul Metropol Alanının Deprem Risk Analizi çalışmasında yeralan Beklenen En Kötü Deprem Senaryosu olarak adlandırılan senaryo depremi kullanılmıştır. Bu çalışmadaki senaryo depreminin Marmara Deniz inde bulunan ana Marmara Fay ında oluşacağı ve aletsel büyüklüğünün 7,5 olacağı kabul edilmiştir (Şekil 14). Tarihsel veriler bu çalışmada kullanılan senaryo depreminin, Đstanbul da meydana gelecek depremden farklı olabileceğini göstermektedir. Bu nedenle bu çalışmanın bir deprem tahmini değil, deprem öncesi planlamaya altlık oluşturacak bir hazırlık çalışması olarak değerlendirilmesi ve oluşabilecek kayıpların göstergesi olarak yorumlanması gerekmektedir (Erdik ve diğerleri, 2002). 1.4 Hasar Görebilirlik Analizi Şekil 14: Senaryo depremi Bu çalışmada Đstanbul için zemine bağlı deterministik şiddet dağılımı haritasından yararlanılmıştır. Bu haritaya göre Beşiktaş ilçesi içerisindeki sağlam zeminler VI VII; zayıf zeminler ise VII VIII şiddet dağılımında alınmıştır. Hasar görebilirlik analizlerinde yapım yılı, bina türü, zemin özellikleri ve kat yüksekliği verilerinden yararlanılmaktadır. Fakat bu çalışmada binaların yapım yılı verisi olmadığından analize katılmamıştır. Şengezer in Erzincan-1992, Dinar-1995 ve Kocaeli-1999 depremlerinde yapmış olduğu çalışmalar yapım yılının hasar görebilirlik analizlerinde ihmal edilebilir düzeyde olduğunu göstermektedir. Tablo 3 betonarme yapılar için; Tablo 4 ise yığma yapılar için değiştirilmiş Beta dağılımlarından elde edilen hasar dağılım matrislerini göstermektedir. Beşiktaş ilçesi içerisinde yer alan ahşap ve çelik yapılar da betonarme yapı sınıfı ile benzer özellikler gösterdikleri için hasar görebilirlik analizlerinde betonarme yapılar için tasarlanan hasar dağılım matrisleri kullanılmıştır. Tablo 3: Betonarme yapılar için hasar dağılım matrisleri Hasar seviyesi V min VI min VII min VIII min IX min X min XI min XII min - V max VI max VII max VIII max IX max X max XI max Hasarsız 1 0.94 0.63 0.33 0.14 0.05 0.02 0 Az hasarlı 0 0.05 0.25 0.26 0.17 0.09 0.04 0 Orta hasarlı 0 0.01 0.09 0.19 0.19 0.14 0.08 0 Ağır hasarlı 0 0 0.03 0.19 0.19 0.19 0.16 0 Kısmen yıkılmış 0 0 0.01 0.17 0.17 0.25 0.27 0 Tamamen yıkılmış 0 0 0 0.14 0.14 0.29 0.42 1 Ortalama hasar seviyesi 0,00 0,01 0,11 0,29 0,50 0,68 0,77 1 Tablo 4: Yığma yapılar için hasar dağılım matrisleri Hasar seviyesi V min VI min VII min VIII min IX min X min XI min XII min - V max VI max VII max VIII max IX max X max XI max Hasarsız 1 0.99 0.67 0.33 0.14 0.05 0.02 0.01 Az hasarlı 0 0.01 0.21 0.27 0.16 0.1 0.04 0.02 Orta hasarlı 0 0 0.07 0.2 0.19 0.16 0.09 0.06 Ağır hasarlı 0 0 0.05 0.1 0.2 0.19 0.16 0.13 Kısmen yıkılmış 0 0 0 0.08 0.16 0.22 0.28 0.28 Tamamen yıkılmış 0 0 0 0.02 0.15 0.28 0.41 0.5 Ortalama hasar seviyesi 0,00 0,00 0,10 0,28 0,51 0,65 0,77 0,83 Tablo 2 de yer alan veriler ArcGIS programının select by attributes ve select by location araçları kullanılarak çok hızlı ve etkin bir şekilde seçilmiş ve sonuçları Tablo 5 de gösterilmiştir.
Beşiktaş Đlçesinin Deprem Riskine Hazirliğinin Coğrafi Bilgi Sistemleri Kullanilarak Analizi Tablo 5: Beşiktaş ilçesi içerisindeki bina türlerinin zayıf ve sağlam zeminlerdeki sayıları Zayıf zemin Sağlam zemin Yapı türleri Kat yükseklikleri Bina sayısı Kat yükseklikleri Bina sayısı 1-3 kat 265 1-3 kat 2753 Betonarme 3-5 kat 795 3-5 kat 3899 5 kat ve üzeri 200 5 kat ve üzeri 1858 1-3 kat 0 1-3 kat 12 Çelik 3-5 kat 7 3-5 kat 3 5 kat ve üzeri 0 5 kat ve üzeri 20 Ahşap 1-2 kat 41 1-2 kat 199 3 kat ve üzeri 49 3 kat ve üzeri 207 Yığma 1-2 kat 103 1-2 kat 1259 3 kat ve üzeri 33 3 kat ve üzeri 92 1.5 Hasar görebilirlik analizi sonuçları Yukarıda yer alan tablolarda, Beşiktaş ilçesi içerisindeki konut, işyeri ve nüfus verileri irdelenmiş ve aşağıda yer alan sonuçlara ulaşılmıştır. Đlk olarak sağlam zemindeki betonarme, çelik ve ahşap yapılar analiz edilmiştir. Buna göre; Yapım kalitesi düşük 348 binanın ağır hasar aldığı, 228 binanın kısmen yada tamamen yıkıldığı gözlenmiştir. 7870 kişinin hafif yaralandığı, 6060 kişinin ise ağır yaralandığı ya da ölü olabileceği belirlenmiştir. Sağlam zeminde yığma yapıların değerlendirilmesi sonucu; Yapım kalitesi düşük 72 binanın ağır hasar aldığı ve 9 binanın kısmen ya da tamamen yıkıldığı belirlenmiştir. Yaklaşık 535 kişinin hafif yaralandığı, 135 inin ise ağır yaralı veya ölü olabileceği saptanmıştır. Betonarme, çelik ve ahşap yapıların zayıf zeminlerdeki davranışlarının değerlendirmesine göre; 149 binanın ağır hasar aldığı, 151 binanın kısmen yada tamamen yıkıldığı belirlenmiştir. 2818 kişinin hafif yaralandığı, 3310 kişinin ise ağır yaralı ya da ölü olabileceği belirlenmiştir. Son olarak zayıf zeminlerde yığma yapılar değerlendirilmiş ve aşağıda yer alan sonuçlara ulaşılmıştır. 17 binanın ağır hasarlı, 20 binanın ise kısmen ya da tamamen yıkıldığı; 170 kişinin hafif, 215 kişinin ise ağır yaralı ya da ölü olabileceği saptanmıştır. Yukarıda elde edilen sonuçlar, farklı yaklaşım yöntemleri kullanılarak da test esilmiş ve benzer sonuçlar bulunmuştur. 1.6 Veri Envanteri ve Veri Analizi Bu çalışmada 3 farklı veri kullanılmıştır (Tablo 6). Veriler ArcGIS model builder, ArcToolbox ve Spatial analyst eklentisi kullanılarak değerlendirilmiş ve analiz edilmiştir (Şekil 15). Beşiktaş Belediyesi verileri ArcGIS Multiuser Geodatabase içerisinde bulunmaktadır (Şekil 16). Tablo 6: Çalışmada kullanılan veri envanteri ve datum bilgisi Veri kaynağı Coğrafik koordinat sistemi Datum Beşiktaş Belediyesi verisi UTM ED_1950 zone 30 Đstanbul Valiliği Đl Afet Yönetim Merkezi verisi UTM ED_1950 zone 35 TABIS (Türkiye Afet Bilgi Sistemi) verisi UTM ED_1950 zone 30 & zone 35
Akşit, Özener, Yılmaz ve Doğru Şekil 15: Çalışmada kullanılan veri analizi Şekil 16: Beşiktaş Belediyesi Kent Bilgi Sistemi 2. YAPI ENVANTERĐ 2.1 Sağlık Tesisleri JICA ve ĐBB tarafından 2002 yılında hazırlanan Sismik mikro-bölgeleme dâhil afet önleme ve azaltma temel planı adlı rapora göre, Beşiktaş ilçesi içerisinde yer alan hastane ve poliklinik sayısının diğer ilçelere kıyasla oldukça az olduğu belirtilmektedir. Bu çalışmada tüm sağlık kurumları verileri Beşiktaş belediyesinden elde edilmiş, yatak ve doktor sayılarına göre değerlendirilmiştir. Bu verilere göre Beşiktaş ilçesi içerisinde 49 adet sağlık kurumu bulunmaktadır. Bunların çoğu bir ya da iki doktorlu poliklinik veya sağlık ocağıdır ve yatak kapasiteleri bulunmamaktadır. Beşiktaş ilçesi içerisindeki en uygun hastaneler ve poliklinikler Şekil 17 de gösterilmektedir. 2.2 Ulaşım Yapıları Şekil 17: Yaralılar için acil müdahale ve ilk yardım merkezleri Beşiktaş ilçesi içerisinde yer alan yollar 3 kategori altında ele alınmıştır. Ana arter diye de adlandırılan birinci derece yollar, ikinci derece yollar ve ara sokaklar ile viyadükler bu çalışmada afet öncesi planlama amaçlı kullanılabilir (Şekil 18). Deprem anında dar yolların, binaların çökmesi nedeniyle fonksiyonunu yitirme olasılığı bulunmaktadır. Böylece geniş yollar tahliye yolu olmalarının yanı sıra yardım gereçlerinin ulaştırılması ve rehabilitasyon aktiviteleri açısından da önem arz etmektedir (JICA&IBB, 2002). Şekil 18: Viyadükler ve ana arterler
Beşiktaş Đlçesinin Deprem Riskine Hazirliğinin Coğrafi Bilgi Sistemleri Kullanilarak Analizi 2.3 Eğitim Tesisleri Beşiktaş ilçesi içerisinde 44 ilköğretim okulu, 29 lise ve 8 üniversite bulunmaktadır. Beşiktaş ilçesi içerisinde yer alan eğitim kurumlarının uygun olanlarının bahçeleri, afet sonrasında toplanma ve çadır alanları olarak da kullanılabilir (Şekil 19). 2.4 Çadır ve Toplanma Alanları Şekil 19: Beşiktaş ilçesi içerisindeki üniversiteler Afet anında parklardan da toplanma ve çadır alanları olarak yararlanılabilir. Fakat eğimi çok olan parklarda heyelan tehlikesi olmasının yanında çadır da kurulamayacağı için yalnızca toplanma alanı olarak değerlendirilebilir. Aynı zamanda sahilde ve dolgu zeminlerde, tsunami tehlikesi ve sıvılaşma potansiyelleri de olabileceği düşünülerek bu alanlarda yer alan eğitim kurumları ve parklar çadır ve toplanma alanı olarak değerlendirmeye alınmamıştır. Şekil 20 Beşiktaş ilçesi içerisindeki yeşil alanları, Şekil 21 heyelan ve tsunami tehlikelerinden dolayı toplanma ve çadır alanı olarak kullanılacak uygun alanları göstermektedir. Şekil 20: Beşiktaş ilçesi içerisindeki parklar Şekil 21: Kullanılabilecek uygun parklar 3. SONUÇ Bu çalışmanın amacı Beşiktaş ilçesinin deprem riskine karşı hazır olup olmadığının ve cevap verebilme potansiyellerinin araştırılması ve kapsamlı zarar azaltma planlarına altlık oluşturacak analizlerin gerçekleştirilmesidir. Bu çalışma içerisinde hasarlı yapı stoklarının belirlenmesi yanında yapı envanteri de çıkartılmış ve Beşiktaş ilçesi içerisindeki tüm yeşil alanlar da analiz edilmiştir. Bu çalışmanın sonucunda Beşiktaş ilçesi içerisinde yer alan bir kişi kolaylıkla toplanma ve çadır alanlarını bulabilecektir. Coğrafi bilgi sistemleri (CBS) bu çalışmada; aynı anda birçok verinin entegre edilmesi, güncelleme kolaylığı, sorgulamalar ile analizlerin çok hızlı ve etkin bir şekilde gerçekleştirilmesi, gelişmiş görselleştirme özelliği ile haritaların kolaylıkla anlaşabilmesi gibi birçok yarar sağlamıştır. Hasar görebilirlik; insan, bina ya da çevre üzerinde meydana gelecek kayıp derecesi olarak tanımlanmaktadır. Hasar görebilirlik ilişkileri deneylerden veya geçmiş gözlemlerden yararlanılarak elde edilen hasar verileri kullanılarak ya da basitleştirilmiş yöntemlere veya detaylı yapısal analizlere dayanan nümerik hesaplamalar yapılarak belirlenebilir. Bu çalışmada geçmiş gözlemlerden yararlanılarak elde edilen hasar verileri kullanılarak hazırlanmış hasar görebilirlik
Akşit, Özener, Yılmaz ve Doğru modelleri kullanılmıştır. Geçmiş depremlerden elde edilen verilerin düzenli ve yeterli olmaması nedeniyle binaların ve diğer yapıların hasar görebilirlikleri hakkında çok doğru ve yeterli bilgi bulunmamaktadır. Bu nedenle yapıların hasar görebilirlik modelleri tekil binalardan çok bina toplulukları hakkında bilgiler vermektedir. Bu çalışmada yararlanılan hasar görebilirlik analizi yardımıyla elde edilen değerler nüfus-bina ilişkileri kullanılarak analiz edilmiş ve şu sonuçlar elde edilmiştir. Toplam hafif yaralı sayısı 10373 kişi, toplam ağır yaralı veya ölü sayısı 10120, toplam az hasarlı bina sayısı 400 ve toplam ağır hasarlı bina sayısı ise 471 dir. Beşiktaş ilçesinin gündüz nüfusunun 2 milyonlara ulaştığı düşünülürse bu kayıpların artması beklenmektedir. Bu çalışmanın sonucuna göre uygun kampüsler (Amerikan Robert Koleji, Boğaziçi Üniversitesi, Đstanbul Teknik Üniversitesi ve Yıldız Teknik Üniversitesi), stadyumlar (Đnönü stadyumu) ve diğer uygun alanlar mevcut çadır ve toplanma alanlarına alternatif olarak kullanılabilir. Buna göre, toplam kullanılabilir alan 20 hektar olarak, toplam çadır sayısı ise 8000 olarak hesaplanmıştır. Beşiktaş ilçesine ait tüm yapı (okullar, hastaneler v.s), ulaşım yapıları (köprü, viyadük vb) ve altyapı tesisleri (doğalgaz, su, elektrik vb) veri envanterleri yeterli/güncel olmadığından değerlendirmeye alınmamıştır. Fakat doğru/yeterli bir deprem risk analizi yapılabilmesi için tüm bu verilerin de değerlendirilmesine ihtiyaç vardır. Unutulmamalıdır ki tam anlamıyla deprem risk analizinin yapılabilmesi oluşturulabilmesi için her meslekten uzmanların (inşaat mühendisi, harita mühendisi, şehir plancısı, jeolog vb) böyle bir çalışmada yer alması gerekmektedir. Beşiktaş Belediyesi, Emlak ve Đstimlâk Müdürlüğü de deprem öncesi planlama açısından Beşiktaş ilçesi içerisindeki parkları sokak bazında incelemiş ve hazırlanan haritalarla birlikte ilgili kurumlara iletmiştir. Bu çalışmada farklı olarak çalışma alanının jeolojik ve topografik verileri CBS kullanılarak düzenlenmiş, görselleştirilmiş ve kapsamlı analizler gerçekleştirilmiştir. Beşiktaş ilçesi içerisinde toplam 49 adet sağlık kurumu bulunmaktadır, fakat bunların çoğu 1-2 doktorlu poliklinik ya da özel dal merkezleridir. Beşiktaş ilçesi içerisinde tam teşekküllü hastane olarak Metropolitan Florence Nightingale sayılabilir. Dünya Göz, Dent Đstanbul ve Hattat hastaneleri özel dal hastaneleri olmaları sebebiyle yalnızca afet sonrası ilk yardım hizmeti verebilir. Deprem sonrası ilçeye en yakın hastaneler Beyoğlu ilçesindeki Taksim ilk yardım, Sarıyer ilçesi Đstinye devlet hastanesi ve Şişli ilçesi Şişli Etfal hastaneleridir. Beşiktaş ilçesi 4 ayrı plandan oluşmaktadır. Bunlar; Beşiktaş Belediyesi tarafından hazırlanan 09.08.2007 tarihli Beşiktaş Dikilitaş Balmumcu Uygulama Đmar Planı; yine Beşiktaş Belediyesi tarafından hazırlanan 10.12.1993 tarihli Boğaziçi Geri Görünüm ve Etkilenme Uygulama Đmar Planı; ĐBB Boğaziçi imar müdürlüğü tarafından 09.08.1984 tarihinde hazırlanan Boğaziçi Öngörünüm Planı ve hazırlık aşamasında olan Yıldız Sarayı, Askeri bölgeleri vb alanları kapsayan Sit Planlarıdır. Bu durum, Beşiktaş Belediyesi nin sınırlı bir otoriteye sahip olduğu ve bunun afet durumunda yönetimsel kaosa neden olabileceği şeklinde değerlendirilmektedir. KAYNAKLAR Akşit, A., 2009, Analysis of Preparedness and Response to Earthquake Risk of Beşiktaş District Using GIS, Yüksek Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü, Jeodezi Anabilim Dalı, Đstanbul Şengezer, B., ve A. Ansal, 2007, Probabilistic Evaluation of Observed Earthquake Damage Data in Turkey, Natural Hazards dergisi sayı 47, sayfa 305-326. JICA ve IMM, 2002, The Study on a Disaster Prevention / Mitigation Basic Plan in Đstanbul Including Seismic Microzonation in The Republic of Turkey, Japan International Cooperation Agency (JICA) ile Đstanbul Büyükşehir Belediyesi ortaklığıyla hazırlanan rapor. Erdik, M., Aydınoğlu, N., Barka, A., Yüzügüllü, Ö., Siyahi, B., Durukal, E., Fahjan, Y., Akman, H., Birgören, G., Biro, Y., Demircioğlu, M., Özbey, C., Şeşetyan, K. ve A. Ansal, 2002. Earthquake Risk Assessment for Đstanbul Metropolıtan Area, Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü, Deprem Mühendisliği Bölümü Raporu, Bogaziçi Üniversitesi yayınları, Đstanbul, ESRI, 2006, GIS and Emergency Management in Indian Ocean Earthquake/Tsunami Disaster, ESRI White Paper Johnson, R., 2000, GIS Technology for Disaster and Emergency Management, ESRI White Paper.