2014 SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ BANKACILIK VE FİNANS UZAKTAN ÖĞRETİM TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI BANKACILIK İŞLEMLERİ VE TEKNİKLERİ DERS NOTU ISPARTA 2014 1
İKİNCİ BÖLÜM MEVDUATLAR BÖLÜM HEDEFİ Mevduatlar bölümünde öğrenciler aşağıdaki becerileri kazanacaktır: Banka mevduatını tanımlayabilecekler. Mevduatın önemini kavrayacaklar. Mevduatları sınıflandırarak, türlerini öğrenecekler. Mevduatla ilgili hukuki esaslar, kavramlar ve kurallar hakkında bilgi sahibi olacaklar. Mevduat hesaplarının açılış ve kapanışı ile ilgili bilgi sahibi olacaklar. Mevduat hesaplarında faize ilişkin genel ilkeleri öğrenecekler. Mevduat Vadeli Mevduat Vadesiz Mevduat İhbarlı Mevduat Birikimli Mevduat Banka Sırrı Müşteri Sırrı Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu Mevduatta Zamanaşımı Valör TEMEL KAVRAMLAR 1
BÖLÜM İÇERİĞİ 2.1. Mevduatın Tanımı ve Niteliği 2.2. Mevduatın Önemi 2.3. Mevduatın Sınıflandırılması 2.3.1. Vadelere Göre Sınıflandırma 2.3.2. Tasarruf Sahibine Göre Sınıflandırma 2.4. Mevduatla İlgili Hukuki Esaslar, Çeşitli Kavramlar ve Kurallar 2.4.1. Gerçek Kişi-Tüzel Kişi Ayrımı 2.4.2. Mevduatta Gizlilik ve Banka Sırrı 2.4.3. Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu 2.4.4. Mevduatta Zaman Aşımı 2.5. Mevduat Hesaplarının Açılması 2.5.1. Genel Esaslar 2.5.2. Küçükler Adına Hesap Açılması 2.5.3. Görme Özürlüler Adına Hesap Açılması 2.5.4. Okuma Yazma Bilmeyenler Adına Hesap Açılması 2.5.5. Müşterek Mevduat Hesapları 2.6. Hesabın Kapanışı 2.6.1. Hesap Sahibinin İsteği ile Mevduat Hesabının Kapatılması 2.6.2. Hesap Sahibinin Ölümü ile Mevduat Hesabının Kapatılması 2.6.3. Zamanaşımı ile Hesabın Kapatılması 2.6.4. Hesap Sahibinin Haciz veya İflası ile Mevduat Hesabının Kapatılması 2.7. Mevduat Hesaplarında Faiz 2.7.1. Genel İlkeler 2.7.2. Valör 2.7.3. Vadesiz Mevduatta Faiz Hesaplaması 2.7.4. Vadeli Mevduatta Faiz Hesaplaması 2
2.1. MEVDUATIN TANIMI VE NİTELİĞİ Bankalara istenildiği zaman ya da belirli bir vadenin sonunda çekilmek üzere yatırılan Türk Lirası ya da yabancı paralara mevduat denir. Kişi ya da kurumlar bankalara iki nedenle mevduat yatırırlar: Gelir elde etme, Güvenli biçimde saklama 2.2. MEVDUATIN ÖNEMİ Mevduat bankalar için birincil kaynak durumundadır. Mevduatın miktarı banka açısında prestij göstergesidir. Mevduat banka ölçeğinin belirlenmesinde bir kriterdir. Bankalara yatırılmış olan mevduatlar belirli oranlarda TMSF güvencesi altındadır. Mevduat toplanması yasa ile düzenlenmiş olup, bu hak sadece ticari bankalara tanınmıştır. 2.3. MEVDUATIN SINIFLANDIRILMASI 2.3.1. Vadelere Göre Sınıflandırma Vadeli Mevduat Vadesiz Mevduat İhbarlı Mevduat Birikimli Mevduat 2.3.2. Tasarruf Sahibine Göre Sınıflandırma Tasarruf Mevduatı Ticari Kuruluşlar Mevduatı Resmi Kuruluşlar Mevduatı 3
Bankalararası Mevduat Diğer Kuruluşlar Mevduatı 2.4. MEVDUATLA İLGİLİ HUKUKİ ESASLAR, ÇEŞİTLİ KAVRAMLAR VE KURALLAR 2.4.1. Gerçek Kişi-Tüzel Kişi Ayrımı Tüzel Kişiler ; Belli bir amaç gütmek üzere kurulan sermaye veya kişi topluluklarıdır. Usulüne uygun kurulmakla kişilik kazanan tüzel kişiler, yetkili organları veya yetki verilen temsilciler aracılığıyla, gerçek kişiler gibi bütün hakları kazanıp, borçları yüklenirler. Gerçek Kişiler; Bankalarda işlem yapacak gerçek kişilerin tasarruf ehliyetine sahip olmaları gerekir. Bunun şartları, Reşit olmak Mümeyyiz olmak Mahcur olmamaktır. 2.4.2. Mevduatta Gizlilik ve Banka Sırrı Müşteri bankada mevduat hesabı açtırmış, kredi ilişkisi bulunan, saklamak üzere kıymetli maden, hisse senedi, tahvil vb. tevdi eden, kurumla sürekli ilişki kuran veya bankadan havale, döviz alım satımı vb. işlemler yaparak geçici ilişki kuran kişilerdir. Müşterilerin kendileri ve yaptıkları işlemler müşteri sırrı niteliğindedir. Bankada yapılan bütün işlemler ve bu işlemlerin dayanağı olan bilgiler, ileride bankanın yapmayı düşündüğü veya tasarladığı büyün çalışmalar, bankanın veya herhangi bir şubesinin herhangi bir tarihteki mevduat durumu, tahsis olunan kredi tutarı, kredi politikası, uygulanan veya uygulanacak olan mevduat politikaları ve sonuçları, muhasebe kayıtlarında görülen rakamların tümü banka sırrı kapsamındadır. 2.4.3. Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu TMSF üç önemli fonksiyonu yerine getirir: 4
1- Mevduat sahiplerini korumak ve mevduatların belirli bir kısmını kendilerinin kontrol edemeyecekleri risklere karşı garanti altına almak, 2- Önemli ölçüde mevduat çekilmesine neden olabilecek dedikoduların ve mevduat sahiplerinin panik olmalarının önlenmesi, 3- Potansiyel bir kriz durumunda krizin yayılmasını engellemek ve sistemdeki tüm mevduat sahiplerinin güvenini temin etmek. TMSF'nin fon kaynakları ise şunlardır: Mevduat ve katılım fonu sigortası primleri, Zaman aşımına uğrayan mevduat, katılım fonu, emanet ve alacaklardan, Kuruluş izni verilen bankaların koydukları sermayenin %10 u tutarında Fon a yatıracakları giriş payı, Banka hissedarlarının, banka hisselerinin %10 undan fazlasını devretmeleri halinde, devralınan hisselerin nom. Değerinin %1 i kadar devralan tarafından yatırılacak tutarlar, Bankalar Kanunu hükümlerine aykırılıktan dolayı hükmolunacak adli para cezalarının %50 si ile, idari para cezalarının %90 ından, Fon mevcudunun gelirleri ile sair gelirlerden, Bankaların faaliyetlerine son verdikleri için BDDK ya devrettikleri ayni, nakdi ve her türlü mevduat, katılım fonu, emanet ve alacakların duyurulmalarına karşın on yıl içinde aranmayan değerler. 2.4.4. Mevduatta Zaman Aşımı Bankalardaki her türlü mevduat, katılım fonu, emanet ve alacaklardan, son talep, işlem veya mudinin herhangi bir şekilde yazılı bir talimatı tarihinden başlayarak on yıl geçtiği halde hak sahiplerince aranmamış olanlar zaman aşımına uğrar. Mevduat sahibinin, Hesabından para çekmesi, Hesabına para yatırması, Adres değişikliğinin bildirilmesi, 5
Hesap cüzdanlarına faizleri kaydettirmesi gibi işlemler, son işlem tarihi olarak kabul edilmektedir. Bankalar zaman aşımına uğrayan her türlü mevduat, katılım fonu, emanet ve alacakları TCMB ye devreder. TCMB bu varlıklardan belirlenen tutarı aşmayanları derhal TMSF ye intikal ettirir. Belirli tutarı aşanlar ise Resmi Gazete de ilan edilir. Bu ilanla sahip ve mirasçılarınca aranmayanlar, ilan tarihinden bir yıl sonra TMSF ye gelir kaydedilir. 2.5. MEVDUAT HESAPLARININ AÇILMASI 2.5.1. Genel Esaslar Mevduat hesapları açılırken genel olarak bankalarda hesaba yatırılacak para miktarında kısıtlama bulunmamaktadır. Bazı banaklar özellikle yabancı para vadeli mevduatı açılışlarında al sınır uygulayabilmektedirler. Bankalarda, yurtiçi ve yurtdışında yerleşik gerçek ve tüzel kişiler için mevduat hesabı açılabilmektedir. Bankacılık Kanunu, Bankaların, kimliklerini ve vergi numaralarını belgelemeyen müşterileri adına mevduat hesabı, kredi ve her ne ad altında olursa olsun hesap açmaları, sözleşme düzenlemeleri,havale ve kambiyo hizmetleri ile diğer bankacılık ve mali hizmetleri vermeleri yasaktır diyerek, kimlik bilgilerini ve vergi numaralarını belgelemeyen müşteriler adına mevduat hesabı açılamayacağını hükme bağlamıştır. 2.5.2. Küçükler Adına Hesap Açılması Küçükler adına veli ve vasi dışındaki kişiler tarafından hesap açılması mümkündür. Yasal olarak bu işlem bağışlama niteliğindedir. Ancak bu durumun bağış yapılan tarafından kabul edilmesi gerekir. Çocuk adına açılan hesabı çocuğun velisi kullanabilecektir. Hesabı açtıranlar veli ya da vasinin hesabı kullanmasına yazılı olarak sınırlama getirebilir. Bu durumda çocuk 18 yaşına gelene kadar hesap kullanılamaz. 6
Küçükler kendi adlarına hesap açtırabilirler, ancak bu hesaplar üzerinde tasarruf yetkisi olmaz. Bu hesaplarla ilgili tasarruf yetkisi küçüğün kanuni mirasçılarındadır. 2.5.3. Görme Özürlüler Adına Hesap Açılması Kendi adına hesap açtırmak isteyen görme özürlünün imzası ve ya imza atamıyorsa mührü, noter tarafından, köylerde ise ihtiyar heyeti tarafından tasdik edilmiş olmalıdır. Hesaptan ödeme yatılırken, işlem banka mensubu olmayan iki şahit huzurunda yapılmalıdır. İmza atılması sırasına yapılmakta olan işlemin niteliği ile işlemin metnini görme özürlünün bildiğinin iki şahitle tespit ve belenmesi gerekir. 2.5.4. Okuma Yazma Bilmeyenler Adına Hesap Açılması Okuma yazma bilmeyen ve imza atamayan kişiler mevduat konusundaki işlemlerinde mühür kullanabilirler. Bu kişilerden hesap açılırken imza yerine mühür örneği alınmalıdır. Mührün kişiye ait olduğunu belirlemek için noterden mühür taahhütnamesi alınmasında fayda vardır. 2.5.5. Müşterek Mevduat Hesapları İki veya daha fazla gerçek kişinin ortak kullanması amacıyla açılan hesaplardır. Aksi belirtilmemişse hissedarların hesap üzerindeki hisseleri eşit kabul edilir. Teselsüllü müşterek hesaplar: hesap sahiplerinden her birinin ayrı ayrı hesabın üzerinde tasarruf edebildiği ortak hesaptır. Bu hesaplardan, hesap sahiplerinin her birinin münferit imzası ile ödeme yapılabilir. Teselsülsüz müşterek hesaplar: hesap üzerinde hesap sahiplerinin ancak birlikte tasarruf edebildiği ortak hesaplardır. Bu hesaplardan ödeme ancak tüm hesap sahiplerinin birlikte imzasıyla mümkün olur. 7
2.6. HESABIN KAPANIŞI 2.6.1. Hesap Sahibinin İsteği ile Mevduat Hesabının Kapatılması Hesap sahibinin istemesi halinde mevduat hesabına o tarihe kadar işlemiş olan faiz ve vergi hesaplanır. Yapılan hesaplamaya uygun olarak anapara ve faiz toplamından vergi kesintileri yapılır ve kalan tutar hesap sahibine ödenerek hesap kapatılır. Hesap cüzdanı müşteriden alınarak iptal edilir ve ödeme fişinin arkasına eklenir. Hesaba ait kullanılmamış çek olup olmadığı kontrol edilir, eğer müşterinin elinde kullanılmamış çek yaprakları varsa geri alınıp iptal edilir. Hesaba ait tüm çekler iptal edilmeden hesap kapatılamaz. Müşteri çekleri keşide etmiş ve iade edemiyorsa çeklerin tümü ibraz edilene kadar hesap kapatılamaz. 2.6.2. Hesap Sahibinin Ölümü ile Mevduat Hesabının Kapatılması Hesap sahibinin ölümü ile hesap kendiliğinden kapanmaz. Banka ölümü haber alır almaz, hesaptan ödemeleri veraset ilamı gelene kadar durdurur. Veraset ilamı gelince, ilamdaki paylara göre hak sahiplerine ödeme yapılarak hesap kapatılır. 2.6.3. Zamanaşımı ile Hesabın Kapatılması Son işlem ya da herhangi bir mudi talimatı tarihinden başlayarak on yıl geçtiği halde sahipleri tarafından aranmayan her türlü mevduat, zamanaşımına uğramış olur. Bu durumda hesabın kapatılarak TCMB ye devredilmesi gerekir. 2.6.4. Hesap Sahibinin Haciz veya İflası ile Mevduat Hesabının Kapatılması Mudinin haciz veya iflası, kendisinin mevduat hesabı üzerindeki tasarruf hakkını kaldırır. İflas veya hesap kalanının tümüne yönelik bir haciz olayında, ilgili icra daireleri veya iflas masasının talebiyle banka, hesap sahibinin rızasını aramaksızın hesabı kapatarak ilgili daireye aktarmakla yükümlüdür. 8
Bankalar kendilerine gönderilen haciz ihbarnamelerine, tebliğ edildiği tarihten itibaren 7 gün içinde cevap vererek, borçlunun kendilerinde hak ve alacağının bulunup bulunmadığını bildirmek zorundadır. 2.7. MEVDUAT HESAPLARINDA FAİZ 2.7.1. Genel İlkeler Bankalar mevduata uygulayacakları faiz oranlarını serbestçe belirleyebilmektedirler. Mevduata uygulayacakları azami faiz oranları uygulanmaya başlanmadan Merkez Bankasına bildirilmek ve şubelerde müşterilerin görebileceği şekilde ilan edilmek zorundadır. Mevduat faiz oranlarının değiştirilmesi halinde mevcut vadeli hesaplarda vaade bitimine kadar eski faiz oranları geçerli olmaktadır. Genellikle vadeli mevduat hesaplarında mevduatın vadeden önce çekilmesi halinde, söz konusu mevduata vadesiz mevduat faizi uygulanmaktadır. 2.7.2. Valör Valör, bankalara yatırılan paralar için alacak faizinin, çekilen paralar için borç faizinin işlemeye başladığı tarihtir. Mevduat faizine ilişkin valör, hesaba para yatırışlarında ertesi gün, para çekilişlerinde ise aynı gündür. 2.7.3. Vadesiz Mevduatta Faiz Hesaplaması Vadesiz mevduatta faizler, yıl sonlarında veya hesabın kapanış tarihinde hesaplanır. Bu hesaplamada basit faiz formülü kullanılır. Mevduat faizlerinde vadelerine ve döviz cinslerine göre oranları değişmek üzere Menkul Sermaye İradı Gelir Vergisi kesintisi yapılmaktadır. Brüt faizden, hesaplanan stopaj kesildikten sonra kalan net faiz tutarı müşterinin hesabına alacak kaydedilir. 9
2.7.4. Vadeli Mevduatta Faiz Hesaplaması Vadeli tasarruf mevduat hesaplarında faizler, vade sonlarında tahakkuk ettirilip ödenmektedir. Vadeli hesaplarda, paranın bankaya yatırıldığı günü izleyen ilk iş günü, valör tarihidir. Faiz hesaplarına esas alınan gün sayısının bulunmasında, valör tarihinin dahil edilerek, vadenin son gününün dahil edilmemesi gerekmektedir. Vadeli hesabın vadesi, valör tarihi ile hesabın kapatılması için tespit edilen tarih arasındaki süre olarak belirlenir. KAYNAKÇA GÜNEY, Alptekin, Banka İşlemleri, Beta Yayınları, 4. Basım, İstanbul:2010. 10