CARİ AÇIK NEREYE KADAR? Prof. Dr. Doğan CANSIZLAR ANKARA - 14 Aralık 2011 1
Türkiye Ekonomisindeki Bazı Eşitlikler -Ekonomik Büyüme = Artan Dış Açık -Artan Dış Açık = Artan Dış Borçlanma -Artan Dış Borçlanma = Artan Sıcak Para -Artan Sıcak Para = Finansal İstikrar Bozulma Riski SONUÇ : -Büyüme = Finansal İstikrar Bozulma Riski 2
Yıl BÜYÜME - İŞSİZLİK CARİ AÇIK - SICAK PARA Yıllık Büyüme (%) İşsizlik (%) Sıcak Para (milyon$) Dış Ticaret Dengesi (milyon $) Cari Açık (milyon $) 2000 6.3 6.5 19.700-22.341-9.920 2001-9.5 8.4 10.300-10.065 +3.760 2002 7.9 10.3 8.205-15.495-0.626 2003 5.9 10.5 15.872-22.087-7.515 2004 9.9 10.3 32.407-34.373-14.431 2005 7.6 10.3 58.059-43.298-22.198 2006 6.0 9.9 64.971-54.041-32.193 2007 4.5 10.3 105.689-62.791-38.311 2008 0.7 11.0 52.679-69.936-41.946 2009-4.8 14.0 83.799-38.786-13.991 2010 9.0 11.9 112.679-71.563-48.529 2011 9.66 9.2 97.720-90.183-65.057 Ocak-Eylül Ağustos Ekim Ekim Ocak-Ekim 3
BÜYÜME ve İŞSİZLİK (%) Dönem Büyüme İşsizlik Tarım Dışı İşsizlik 2002-2004 7.0 10.5 14.2 2005-2007 6.4 10.4 12.9 2008-2010 0.9 12.3 15.3 2011 7.5-8.0 10.1 12.8 4
TASARRUF ORANLARI (%) 1990-94 1995-99 2000-04 2005-09 Dünya 21.3 22.1 21.1 21.5 Türkiye* 21.6 20.9 17.0 15.3 Portekiz 23.7 21.4 17.7 12.1 Yunanistan 18.8 16.7 13.0 7.4 Euro Bölgesi 21.1 21.7 21.3 21.4 --------------------------------- * 2011 : 12.4 (Tahmin) 5
Ekim 2011 DIŞ TİCARET Değişim ( % ) T İ M Kasım 2011 Milyon $ Değişim (%) - İhracat 11.935 8.9 10.758 13.9 - İthalat 19.915 15.1 - Açık -7.980 26.0 Ocak-Kasım 122.156 12 Ay 133.978 19.7 19.5 2008 2009 2010 2011 Ocak-Ekim Değişim (%) İhracat 132.027 102.165 113.930 111.398 20.2 İthalat 201.964 140.775 185.493 201.581 36.3 Açık - 69.936-38.611-71.563-90.183 63.5 6
YILLAR DIŞ TİCARET 2001-2011/Ekim MİLYON DOLAR İhracat İthalat Dış Ticaret Dengesi MİLYAR $ Enerji İthalatı Açığın ne kadarı enerjiden (%) İhracatın İthalatı karşılama oranı (%) 2002 36.059 51.554-15.495 9.1 58.7 69.9 2003 47.253 69.340-22.087 11.5 52.0 68.1 2004 63.167 97.540-34.373 14.4 41.9 64.8 2005 73.476 116.774-43.298 21.2 48.9 62.9 2006 85.533 139.576-54.041 28.8 53.3 61.3 2007 107.272 170.063-62.791 33.8 53.8 63.1 2008 132.027 201.964-69.936 48.2 68.9 65.4 2009 102.143 140.928-38.786 29.9 77.0 72.5 2010 113.930 185.493-71.563 38.5 53.8 61.4 2011/10 111.398 201.581-90.183 42.4 48.0 55.3 7
-Aramalı İth/Toplam İth : 72.9 (Ekim 2011) 72.0 (Ocak-Ekim) -İhracat İthalatı Karş.Oranı: 59.9 (Ekim 2011) 55.3 (Ocak-Ekim) -100 $ lık ihracat içinde 82 $ lık ithal mal var... 8
ÖDEMELER DENGESİ ( Cari Açık ) Ekim Değişim (%) Ocak-Ekim Milyon $ Değişim (%) 2011 2010 2011 2010-4.151-3.335 24.5-65.057-33.545 93.9 12 Aylık Cari Açık : 78.6 milyar $ 12 Aylık GSYH : 793.3 milyar $ Cari Açık / GSYH : 9.9 2011 yılı cari açık beklentisi (TCMB) : 75.1 milyar dolar ( OVP ) : 71.7 (39.3 idi) milyar dolar 9
10
Cari Açık ve Finansmanı 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011/10 1. Cari Açık -0.6-7.5-14.4-22.3-32.2-38.4-42.0-14.0-47.1-65.1 2. Toplam Sermaye Girişi -Doğrudan Yatırım -Banka Dışı Özel Sektör Kredi Kullanımı 6.9 6.4 20.1 37.7 48.5 48.2 45.3 3.0 42.3 51.3 1.1 1.7 2.8 10.0 20.2 22.0 19.5 8.4 9.1 11.5 1.9 2.3 7.7 12.6 17.1 28.7 26.0-12.9-4.9 8.7 -Diğer (net) 3.9 3.1 9.7 15.1 11.2-2.5-0.2 7.4 38.0 31.1 3. Net Hata ve Noksan 4. Bankaların Y.P.Efektif ve Mevduatı 5. Resmi Rezervler -0.8 4.5 1.1 2.8 0.2 1.8 4.7 5.1 4.2 13.1 0.6 0.7-6.0-0.3-10.3-3.5-9.1 6.1 13.5 2.3-6.2-4.0-0.8-17.8-6.1-8.0 1.1-0.1-12.8-1.7 11
CARİ AÇIK -2003 2011 Toplamı (9 yıl ) 294.864 milyon $ -1923 2002 Toplamı (80 yıl) 42.753 milyon $ -2010 Yılı (1 yıl ) 48.557 milyon $ -2011 Yılı (Tahmin) 75.128 milyon $ 12
OVP - DIŞ TİCARET ve CARİ AÇIK 2011 2012 2013 2014 İhracat (FOB) (Milyar Dolar) 134,8 148,5 165,7 185,1 İthalat (CIF) (Milyar Dolar) 236,9 248,7 272,5 295,9 Dış Ticaret Dengesi (Milyar Dolar) -102,1-100,2-106,8-110,8 İhracat / İthalat (%) 56,9 59,7 60,8 62,6 Dış Ticaret Hacmi / GSYH (%) 48,5 48,3 49,3 50,5 Turizm Gelirleri (Milyar Dolar) 24,0 26,0 29,0 31,0 Cari İşlemler Dengesi (Milyar Dolar) -71,7-65,4-67,0-67,1 Cari İşlemler Dengesi / GSYH (%) -9,4-8,0-7,5-7,0 Ham Petrol Fiyatı (Dolar/w) 104,7 97,0 101,5 102,2 Enerji İthalatı ( Milyar Dolar) 49,6 49,5 53,6 56,8 13
FAİ Z (%) : TCMB ( Kasım 2011 ) -Politika Faiz Oranı* 5.75 -Gecelik Faiz Oranları -Borç verme** 12.50 -Borçlanma 5.00 -Geç Likidite Penceresi -Bankalararası Para Piyasasında (16.oo-17.oo) Gecelik Vadede -Borç Verme 15.50 -Borçlanma 00.00 * TCMB nın bankacılık kesimine verdiği bir hafta vadeli repo ihale faiz oranı ** APİ çerçevesinde piyasa yapıcı bankalara repo yoluyla tanınan borçlanma imkanlarında % 12 (ABD: 0.25, Avrupa : 1.0, Japonya : 0.10, İngiltere : 0.5 ) 14
TCMB KARŞILIK ORANLARI ( Kasım 2011 ) -TL -Vadesiz-1 aya kadar vadeli 16.0-3 aya kadar vadeli 11.0-6 aya kadar vadeli 8.0-1 yıla kadar vadeli 6.0-1 yıl ve üzeri vadeli 5.0 -Döviz -Vadesiz-1 yıla kadar vadeli 11.0-3 yıla kadar vadeli 9.0-3 yıldan fazla vadeli 6.0 -Ağırlıklı ortalama 10.5 e indi 15
-TL zorunlu karşılıkların döviz olarak tutulacak kısmına ilişkin üst sınır % 40 oldu. -Türk lirası yükümlülükler için tesis edilmesi gereken zorunlu karşılıkların yüzde 10 una kadar olan kısmının da standart altın cinsinden tutulabilmesine imkân sağlandı. -TL ve TCMB itibarı? -Para ikamesi teşvik edilemez 16
BORÇ STOKU: ( 2002 2011 / Ekim ) ( Milyar TL ) 2002 2009 2010 2011 / Ekim Merkezi Hükümet 242.7 441.4 470.0 511.1 - İç Borç 149.9 330.0 352.8 368.0 - Dış Borç 92.8 111.4 117.2 143.1 TCMB Dış Borç 33.7 20.4 17.8 19.8 Özel Sektör Dış Borç 65.9 264.5 284.4 329.6 TOPLAM 342.3 726.3 772.2 860.5 17
DIŞ BORÇLAR Milyar$ 2011/2Ç 2002 Artış (%) -Merkezi Hükümet 81.9 64.5 26.95 -TCMB 12.1 22.0-54.99 -Diğer Kamu* 13.4 6.5 106.15 -Özel Sektör** 202.2 43.0 370.23 TOPLAM 309.6 136.0 127.64 * Mahalli İdareler,Fonlar,Kamu Bankaları,KİT ler, diğer kamu ** Kısa Vadeli : 77.5 milyar $ ( Bankacılık : 49.4 ) Uzun Vadeli : 124.7 milyar $ ( Reel Sektör : 85.0 ) 18
CARİ AÇIK : GERÇEKLER 1. Bir ülke cari açık veriyorsa, iç tasarruflarından daha fazla yatırım ve tüketim harcaması yapıyor demektir. -Ortaya çıkan tasarruf açığı yabancıların tasarruf açığı ile kapatılmaktadır. 2. Cari açık verebilmemiz ancak yabancıların tasarruflarının bu açığı finanse etmesi ile mümkündür. -Risk alma iştahı -Yüksek Getiri -Kriz - Güven 19
3. Madem cari açık veriliyor, o zaman yapılan yatırımların işe yarar alanlarda olması gerekir. -İleride döviz getirici, -Verimliliği artırıcı vb. 4. Büyüme hızımız arttığında cari açığımız da artmaktadır. -Dışa bağımlı büyüme modeli terkedilmeli 5. Yüksek enerji fiyatları cari açığın artmasına katkı yapmaktadır. -Alternatif enerji kaynakları desteklenmeli 20
6. Sorun yapısaldır, suni parasal önlemlerle çözüm kalıcı olmaz. -TL nin reel değeri elbette önemlidir -Ancak, TL nin değer kaybetmesi başka sorunlara da neden olur. -Yöntem? -Döviz borcu yüksek olanlar? -Enflasyon? -Yapısal sorunların askıya alınması? 21
CARİ AÇIK NEREYE KADAR? -Borç bulmakta zorlandığımızda -Daha az yatırım yapacağız -Daha az tüketeceğiz -Daha az büyüyeceğiz -İşsizlik? -Refah? Sonuçta, CARİ AÇIK AZALACAK.! 22