Türkiye de Biyoenerji Politikaları 30 Eylül 2010, 14:00 Türkiye Uluslararası Yenilenebilir Enerji Kongresi Grand Cevahir Otel & Kongre Merkezi Şişli/İstanbul Erkan Erdoğdu Enerji Uzmanı & Doktora (PhD) Adayı Cambridge Üniversitesi (İngiltere)
1. Giriş (1/3) 1. Giriş 2. Türkiye de biyoenerji 3. Türkiye biyoenerji politikası Sunum 4. Faydalar & sakıncalar 5. Biyoenerji önündeki engeller 6. Politika önerileri 7. Sonuç 2/28
1. Giriş (2/3) Türkiye'de Biyoenerji Kullanımı Geleneksel Biyokütle (ısınma ve pişirme amacıyla) Çağdaş Biyoyakıtlar Odun Biyoetanol & Biyodizel Bitki atıkları Elektrik üretimi Hayvan atıkları Biyogaz Mangal kömürü Çöpten enerji üretimi 3/28
1. Giriş (3/3) Son yıllarda aşağıdaki amaçlarla biyoyakıt üretim programları hızla geliştirilmiş ve yayılmıştır: tarımsal endüstrileri geliştirmek arz güvenliğini arttırmak sera gazı emisyonlarını azaltmak kentlerdeki hava kalitesini iyileştirmek Elektrik üretimi açısından rüzgar ve güneş enerjisi gibi yenilenebilir kaynaklar veya karbon salınımı yok denecek kadar az olan nükleer yakıtlar doğal gaz ve kömür gibi fosil yakıtlara alternatif oluşturuyor olsa bile, ulaşım alanında maliyet ve kullanım kolaylığı açısından petrol ile rekabet edebilecek yenilenebilir bir kaynak mevcut değildir. Ancak, günümüzde biyoetanol ve biyodizel diğer tüm alternatiflere kıyasla petrol karşısında çok daha güçlü bir alternatif olarak ortaya çıkmaktadır. 4/28
2. Türkiye de biyoenerji (1/4) Toplam birincil enerji arzı, 2008, btpe (ktoe) Biyoenerji kaynağı Türkiye % OECD % Katı biyokütle 4,764 4.84 151,468 2.79 Biyogaz 26 0.03 13,241 0.24 Endüstrial atık 22 0.02 6,822 0.13 Biyodizel 9 0.01 9,509 0.18 Biyoetanol 6 0.01 21,121 0.39 Mangal kömürü 0 0.00 114 0.00 Diğer sıvı biyoyakıtlar 0 0.00 1,757 0.03 Kentsel atık (yenilenebilir değil) 0 0.00 11,971 0.22 Kentsel atık (yenilenebilir) 0 0.00 13,455 0.25 Toplam Biyoenerji 4,828 4.9 229,459 4.2 Tüm yakıtlar toplamı 98,502 100 5,422,433 100 Kaynak: IEA Extended Energy Balances, 2010 5/28
2. Türkiye de biyoenerji (2/4) 1960 dan bu yana Türkiye de biyoenerji arzı Kaynak: IEA Extended Energy Balances, 2010 6/28
2. Türkiye de biyoenerji (3/4) Elektrik üretimi, 2008, GWh Biyoenerji kaynağı Türkiye % OECD % Biyogaz 118 0.06 31,239 0.29 Endüstriel atık 77 0.04 8,620 0.08 Katı biyokütle 24 0.01 122,080 1.14 Kentsel atık (yenilenebilir) 0 0.00 29,282 0.27 Kentsel atık (yenilenebilir değil) 0 0.00 25,854 0.24 Diğer sıvı biyoyakıtlar 0 0.00 3,443 0.03 Toplam Biyoenerji 219 0.1 220,518 2.1 Tüm yakıtlar toplamı 198,418 100 10,676,112 100 Kaynak: IEA Extended Energy Balances, 2010 Türkiye kurulu gücü, 2010, MWe (Toplam: 46,304 MWe) Kaynak Lisans Yapımı Devam İşletmede Toplam sayısı Eden (MW) (MW) (MW) Biyogaz 10 11.2 5.2 16.4 Biyokütle 2 15.6 1.4 17.0 Kentsel atık 6 1.8 37.4 39.1 Toplam Biyoenerji 18 28.6 43.9 72.5 Kaynak: TEİAŞ, 2010; EPDK, 2010 7/28
2. Türkiye de biyoenerji (4/4) Özetle, Türkiye de kullanılan ana biyoenerji kaynakları orman ürünleri ve hayvan atıklarıdır tüketilen neredeyse tüm biyoenerji kırsal kesimde yaşayan evsel tüketiciler tarafından ısınma ve pişirme amacıyla kullanılmaktadır ısı üretmek için kullanılan en önemli yenilenebilir enerji kaynağı odundur (2008 yılında 4.7 mtpe (mtoe) odun kırsal kesimde ısınma amacıyla kullanılmıştır) diğer tüm biyoenerji kullanım çeşitleri yok denecek kadar azdır ulaşım sektöründe biyoyakıtların kullanımı son derece sınırlıdır, 2008 yılında sadece 15.3 btpe (ktoe) biyoyakıt tüketilmiştir ve bunun büyük bölümünü biyodizel oluşturmaktadır 8/28
3. Türkiye biyoenerji politikası (1/3) Türkiye nin enerji politikası önceliklerinin ilk sıralarında - birçok OECD ülkesinde de olduğu gibi - enerji arz güvenliği, ekonomik büyüme ve çevrenin korunması bulunmaktadır. Türkiye çok genç ve hızla şehirleşen bir nüfusa sahiptir ve kişi başı enerji tüketimi halen çok düşüktür. Bu nedenle, büyüyen bir ekonomiye yeterli enerjinin sağlanması en önemli enerji politikası hedefidir. Bugüne kadar enerji sektöründe piyasa koşullarının oluşturulması ve çevrenin korunması arz güvenliğinin sağlanmasına kıyasla her zaman ikinci planda kalmıştır. Türkiye tükettiği petrol ve doğal gazın çok büyük bir bölümünü ithal etmekte ve ithal edilen miktarın gelecek on yılın sonunda ikiye katlanabileceği tahmin edilmektedir. Buna rağmen, Türkiye nin ulaştırma sektöründe biyoyakıtların kullanılmasının teşvik edilmesine ilişkin belirlenmiş bir politikası yoktur. 9/28
3. Türkiye biyoenerji politikası (2/3) Yenilenebilir enerji kaynaklarının toplam birincil enerji tüketimine katkısına ilişkin Türkiye nin resmi ve bağlayıcı bir hedefi yoktur. Türkiye 2009 yılında Kyoto Protokolü nü imzalamıştır. Ancak, Türkiye 2012 sonrası döneme ilişkin sera gazı salınımlarını azaltmaya yönelik bir hedefi bulunmayan Ek-1 listesinde yer alan tek ülkedir. Türkiye ayrıca 2020 yılına ilişkin emisyon hedefleri olmayan tek OECD üyesidir. Türkiye 18 Mayıs 2009 tarihli Elektrik Enerjisi Piyasası ve Arz Güvenliği Strateji Belgesi ile 2023 yılına kadar elektrik üretiminde yenilenebilir enerji kaynaklarının payının %30 a çıkarılmasını hedeflemiştir. 10/28
3. Türkiye biyoenerji politikası (3/3) İlgili mevzuat Türk hukuk sisteminde yenilenebilir kaynaklardan elektrik enerjisi üretilmesini teşvik edici maddeler içeren üç temel düzenleme bulunmaktadır: 5346 Sayılı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun (Kabul Tarihi: 10.5.2005), 4628 Sayılı Elektrik Piyasası Kanunu (Yayın Tarihi: 03.03.2001) (ve Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliği) 5627 Sayılı Enerji Verimliliği Kanunu Tüm bu düzenlemelerde biyoenerji yenilenebilir enerji olarak tanımlanmış ve teşvik kapsamına alınmıştır. Halen biyoenerjinin teşvik edilmesi amacıyla hazırlanmış ayrı bir düzenleme mevcut değildir. Yukarıdaki düzenlemeler birlikte ele alındığında Türk hukuk sisteminde biyoenerjinin teşvikine yönelik aşağıdaki uygulamaların yürürlükte olduğu görülmektedir: Fiyat garantisi (EUR 5.0-5.5 cent/kwh) Alım garantisi (EPDK tarafından belirlenen miktarda) Bağlantı önceliği (TEİAŞ ve dağıtım şirketleri tarafından) Lisans bedeli indirimi (ilk lisans bedelinden %99 indirim ve ilk 8 yıl boyunca yıllık lisans bedelinden muafiyet) Küçük ölçekli üreticiler (0.5 MW veya daha az) için lisans alma muafiyeti Proje hazırlama ve kamulaştırma bedellerinde indirim 11/28
4. Faydalar & sakıncalar (1/6) Biyoenerji kullanımının faydaları Atmosfere salınan emisyonlarda azalma Sıfır net karbon salınımı Fosil yakıtların ikame edilmesi sonucu emisyon seviyelerinde elde edilen düşüşler Tarım sektörünün gelişmesi Kırsal kesimde yeni iş ve gelir imkanlarının yaratılması ve bunun sonucunda gelir dağılımının iyileşmesi Biyoenerji sağlayan bitkilerin sistematik bir şekilde yetiştirilmesi sonucu atıl kalan toprak miktarının azalması ve birim topraktan sağlanan gelirin artması 12/28
4. Faydalar & sakıncalar (2/6) Arz güvenliği ve sürdürülebilir büyümeye katkı Biyoenerji kaynakları tarım yoluyla yenilenebildiği için teorik olarak sınırsızdır Enerji piyasalarında rekabetin artması Biyoenerji yerel elektrik üretimi için bir fırsat sunmaktadır. Bu üretim şeklinde iletim kayıpları minimum düzeydedir çünkü üretim yakın çevredeki yerel halkın tüketimi için yapılmakta, bu ise elektrik üretim tesislerinin sayısının artarak daha rekabetçi bir piyasaya doğru hareket edilmesini sağlamaktadır. 13/28
4. Faydalar & sakıncalar (3/6) Biyoenerji kullanımının sakıncaları Biyoenerji üretiminin maliyeti Genel olarak bakıldığında biyoenerji üretim maliyetleri halen klasik yakıtlara kıyasla daha yüksektir. Ham madde tedariki, toplama, taşıma ve depolama maliyetleri yüksektir. Ayrıca, pazarlama, dağıtım ve servis hizmetleri de diğer önemli maliyet kalemlerini oluşturmaktadır. Ancak maliyet karşılaştırmaları petrolün uluslararası piyasalardaki fiyatına doğrudan bağlıdır. Ham madde miktarının arttırılmasına ilişkin çalışmalar ve biyoenerji üretim teknolojilerindeki gelişmeler gelecekte yapılacak maliyet karşılaştırmalarının sonuçlarını biyoyakıtlar lehine değiştirme potansiyeline sahiptir. 14/28
4. Faydalar & sakıncalar (4/6) Toprak aşınması Biyoenerji toprak yoğun bir enerji kaynağıdır. Biyoenerjiye olan talebin artması halen doğal yaşam alanı olan ve tarımsal ürün ekimi yapılan toprak üzerindeki baskıyı arttıracaktır. Biyoenerji sağlayan ürünlerin yetiştirilmesi için gereken büyük miktardaki su temini ve toprağın verimliliğini arttırmak için kullanılan kimyasal gübreler çevre açısından olumsuz etkiler yapma potansiyeline sahiptir. Biyoenerji sağlayan ürünlerinin yetiştirilmesi için orman arazilerinin kullanılması ormanlık alanların azalmasına ve heyelanların artmasına neden olmaktadır. 15/28
4. Faydalar & sakıncalar (5/6) Üretim sürecindeki verimsizlik Biyoenerji sağlayan ürünlerin dikilmesi, toplanması ve işlenmesi için büyük bir çaba harcanmasına rağmen, bu ürünlerden enerji elde etmek için ürünün sınırlı bir bölümü kullanılmaktadır. Biyoenerji sağlayan ürünler klasik petrol ürünlerine kıyasla çok düşük bir enerji yoğunluğuna sahiptir. Biyoenerji üretim sürecinde fosil yakıtların kullanılması da karşılaşılan başka bir ikilemdir. Teknik çekinceler Araçların tasarımında bir değişim olmaksızın biyoyakıtların geleneksel yakıtların yerini birebir alması mümkün değildir. 16/28
4. Faydalar & sakıncalar (6/6) Uygulama zorlukları Ör. Bugün itibariyle AB de tüketilen sıvı akaryakıtın %6 sını biyoyakıtlardan elde etmek için AB sınırları içinde halen gıda üretimi için kullanılan alanın %19 unu biyoyakıt sağlayan ürünlere tahsis etmek gerekmektedir. Biyoyakıt üretiminin gıda fiyatlarına etkisi Bazı çalışmalarda 2008 yılında dünya piyasalarında gıda fiyatlarının yükselmesinin en önemli nedeni olarak tarımsal alanların biyoyakıt üretimine ayrılması ve bu nedenle gıda arzının azalması gösterilmektedir. 17/28
5. Biyoenerji önündeki engeller (1/3) Türkiye de biyoenerji kullanımı önündeki engeller Kurumsal, hukuki ve idari yapıdan kaynaklanan engeller Gerçek veya algılanan riskler ve biyoenerji sektörünün doğasında olan diğer zorluklar 18/28
5. Biyoenerji önündeki engeller (2/3) Kurumsal, hukuki ve idari yapıdan kaynaklanan engeller Kapsamlı bir enerji politikasının bulunmaması Gelecekteki belirli veya muhtemel biyoenerji üretim maliyetleri hakkında yeterli çalışma ve bilgi bulunmaması Biyoenerji kaynakları hakkında yeterli detaylı çalışma olmaması Özellikle küçük ölçekli işletmelere yönelik yeterli kredi imkanlarının sağlanmaması Yatırımcıların önündeki uzun süren idari süreçler Yeterli teknik bilgiye sahip personel sayısının sınırlı olması Enerji, çevre ve tarım alanındaki yetersiz politika ve piyasa araçları Kamuoyu desteğindeki eksiklikler 19/28
5. Biyoenerji önündeki engeller (3/3) Gerçek veya algılanan riskler ve biyoenerji sektörünün doğasında olan diğer zorluklar Biyoenerji kaynakları sınırlı, dağınık ve mevsimseldir. Bu ise maliyetlerin artmasına neden olmaktadır. Özellikle, biyoenerji kaynakların mevsimsel olması sürekli hammadde gereksinimi olan biyoenerji üretim tesislerinin kurulması açısından bir risk oluşturmaktadır. Tarımsal atık ve biyoenerji elektrik üretim santrallerinin yüksek yatırım maliyetleri yatırımları engelleyen diğer bir faktördür. Biyoenerji üretimine ilişkin belli bir teknolojik ilerleme düzeyine ulaşılmış olsa bile, halen geliştirme aşamasında olan bir çok yeni teknoloji mevcuttur. Bu teknoloji riski bazı yatırımcıları yatırım yapmaktan alı koymaktadır. 20/28
6. Politika önerileri (1/6) Geçmişte, enerji tüketiminin çevre üzerindeki etkileri göz ardı edilmiş ve enerji politikaları ekonomik büyümeyi sağlamak ve korumak amacıyla arz güvenliğini sağlama hedefini esas almıştır. Bugün ise, ekonomik amaçların yanı sıra, enerji kaynaklarının seçiminde her kaynağın kullanılmasının çevre üzerinde yarattığı etkilerin de dikkate alınması gerekmektedir. Biyoenerji kullanımının arttırılması Enerji için bütünsel bir yaklaşıma ihtiyaç vardır Ulaştırma Kırsal & Kentsel Kalkınma 21/28
6. Politika önerileri (2/6) 18 Mayıs 2009 tarihli Elektrik Enerjisi Piyasası ve Arz Güvenliği Strateji Belgesi ile 2023 yılına kadar elektrik üretiminde yenilenebilir enerji kaynaklarının payının %30 a çıkarılmasını hedeflemiştir. Ancak, biyoenerji kaynaklarından elektrik üretimine ilişkin belirli bir hedef bulunmamaktadır. Bu eksikliğin giderilmesi gerekmektedir. Aynı şekilde biyoyakıtların ulaştırma sektöründe kullanımına ilişkin belirli bir hedef de yoktur. Belli bir tarihe kadar biyoyakıtların ulaştırma alanında ne oranda kullanılmasının hedeflendiği ara hedefler ile birlikte belirlenmeli ve açıklanmalıdır. 22/28
6. Politika önerileri (3/6) Destek mekanizması Halen yürürlükte olan ve EUR 5.5 cent e kadar alım garantisi sağlayan mekanizma yeterli değildir. (Ör. 2008 sonunda Türkiye elektrik toptan satış fiyatı EUR 5.5 cent in üzerine oluşmuştur.) Türkiye yatırımları arttırmak için şeffaf ve pratik bir destekleme sistemine ihtiyaç duymaktadır. Böyle bir sistemin kaynak çeşidine göre farklı destekler sunması ve zamanla azalan bir yapıda olması şarttır. Farklı yenilenebilir enerji kaynaklarına farklı destekler öngören kanun değişiklik taslağı Meclis gündemindedir. Söz konusu değişikliğin bir an önce yapılması yatırımcıları daha karlı bir tarife için beklemek yerine hemen yatırım yapmaya teşvik etmesi açısından yararlıdır. 23/28
6. Politika önerileri (4/6) Destek mekanizması (devam) Her bir yenilenebilir enerji kaynağına verilen alım garantilerinin sınırları belli olmalıdır. Bu, ya her bir kaynak için yapılacak toplam harcamanın üst sınırını belirleyerek ya da yenilenebilir enerji kaynakları için yapılacak toplam harama içinde her bir kaynağın payının belirlenmesiyle yapılabilir. Bu uygulama yenilenebilir kaynakları teşvik amacıyla ayrılan paranın çabucak bitmesi sonucu birçok OECD üye ülkesinde olduğu gibi destek programlarının sona erdirilmemesi için gereklidir. Destek mekanizmaları hem esnek olmalı hem de yatırımcıların önlerini görmelerini sağlamalıdır. Öneri 1: Toptan satış fiyatı üzerine eklenen ve fiyatla ters orantılı artan destekleme ödemesi Böyle bir sistemde toptan satış fiyatı arttıkça destekleme amacıyla yapılan ödeme azalmaktadır Bu sistem hem yatırımcılara belli bir gelir düzeyini garanti etmekte hem de fiyatlar üzerinde düşüş yönünde bir baskı yaratmaktadır 24/28
6. Politika önerileri (5/6) Destek mekanizması (devam) Öneri 2: Teknoloji bazında belirlenmiş alıp-satılabilen sertifikaları baz alan kota uygulaması Biyoenerji kullanımı önündeki ekonomik olmayan engellerin kaldırılması Finansal destek mekanizmaları Düşük faizli krediler, kredi garantileri, ilk işe başlama sübvansiyonları ve destekleri, biyoenerji kullanımını tercih eden tüketiciler için indirimler Ulaşımda kullanılan biyoyakıtlar ve biyoenerjiden üretilen elektrik enerjisi üzerinden alınan vergilerde indirim veya muafiyet 25/28
6. Politika önerileri (6/6) Biyoenerji kullanılarak elde edilen ürünlerin pazarlanması için gerekli piyasa altyapısının oluşturulması (araştırma ve geliştirme alanında büyük ilerlemeler kaydedilse bile, son ürünü pazarlayacak bir piyasa bulunmadığı sürece biyoenerji endüstrisinin gelişmesi mümkün değildir) Biyoenerji üretim tesislerinden çıkan emisyon miktarlarının kontrol edilmesine yönelik çabaların arttırılması (bu konudaki gerekli kontroller AB standartları dikkate alınarak Çevre Bakanlığı tarafından yapılmalıdır) 26/28
7. Sonuç Enerji Politikası Biyoenerji Destek Mekanizması Sayısal Hedefler Biyoenerji Piyasaları 27/28
http://erkan.erdogdu.net erkan@erdogdu.net ee243@cam.ac.uk