TÜRKİYE DE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ POLİTİKALARININ TANITILMASI PROJESİ LIFE05/TCY/TR164 İDKK 16 KASIM 2007 TOPLANTISINA KATKILAR Sunum Kapsamı İklim Değişikliği Rejimi ve Türkiye İklim Değişikliği ile Savaşım İklim Değişikliğine Uyum Yürütücü Kuruluş Ortaklar Eş-finansman : REC Türkiye Toplam Bütçe : 360,697 LIFE Katkısı : 252,488 : Çevre ve Orman Bakanlığı (TR), Exergia (GR) : İtalyan Çevre ve Arazi Bakanlığı (I) Süre : 01/2006 01/2008 REC Video Click!
İklim Değişikliği Rejimi ve Türkiye REC Video Click!
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ REJİMİ ve TÜRKİYE Türkiye; Sözleşme nin Ek-I Listesinde yer alan, ancak Kyoto Protokolü Ek-B listesinde yer almayan TEK ülkedir. Bu durum, Sözleşme ve Kyoto Protokolü müzakerelerinde her zaman için Türkiye nin en önemli özgün koşulları nın başında yer almalıdır. BMİDÇS Listesi İlgili KP Maddeleri Kyoto Protokolü Listesi Kritik KP Ülkeleri Kritik KP- Dışı Ülkeler EK-I Madde 3.9 EK-B ABD Avustralya EK-B Dışı Beyaz Rusya Türkiye Kıbrıs (GKRY) Malta EK-I Dışı Madde 9 EK-B Dışı G. Kore Kazakistan Meksika Arjantin
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ REJİMİ ve TÜRKİYE KYOTO PROTOKOLÜNDE TEMEL EKSİKLER Kısa bir yaptırım dönemi (2008-2012) Geniş katılım (175 ülke) / sınırlı sorumluluk (39 ülke) Sınırlı sektörler, yükümlülük almayan sektörler Uyum konusu tamamen dışlanmış KYOTO PROTOKOLÜNDE 2012-SONRASI OLASI YENİ DÜZENLEMELER 2. Dönem en azından 2012-2020 Yeni sektörler (uluslararası sivil havacılık ve denizcilik ile ormansızlaşmadan) Ek-B de revizyon (Beyaz Rusya, Kıbrıs (GKRY) ve Malta) Ek-B listesinde ülkelere daha fazla yükümlülük 2012-2012 arasında 1990 yılına göre %10-20 azaltma) Yeni ülkeler listesi (G.Kore, Meksika, Türkiye) Yeni ülkeler listesi için daha esnek yükümlülükler (sektörel, gönüllü) Uyum ve uyumun finansmanı Salım ticareti ya da CDM/JI gibi esneklik düzeneklerinin daha etkin kullanılabileceği
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ REJİMİ ve TÜRKİYE AWG Süreci Tarih tekerrürden ibarettir; IPCC/FAR+INC => BMİDÇS IPCC/SAR+AGBM => Kyoto Protokolü IPCC/AR4+AWG => Kyoto Protokolü nün II. Yükümlülük dönemi (post-kyoto değil post2012) Müzakere ölçeğinde sıçrama; Kasım 2006 Stern Raporu / Davos 2007 Dünya Ekonomik Forumu / 17 Şubat 2007 - BM Güvenlik Konseyi Özel Oturumu / G8 Almanya Zirvesi / 24 Eylül BM Genel Kurul Oturumu AWG ve Diyalog Toplantıları; taraflar arası güven arttırılması Somut tartışma zemini Ek-I Ülkelerinin Salım Azaltım potansiyeli (FCCC/TP/2007/1) Tartışma takvimini somutlaştırma çabası (G77/Çin) Kritik Sorular; sera gazı birikimlerininin en yüksek düzeyi (450/550/100 ppm), bu hedef için yapılması gereken salım azaltımı, bu yükün ülkelerce paylaşılması Temel beklenti; 2008 yılı içerisinde Ek-I (AWG) ülkeleri için 2012sonrası dönemin netleşmesi, 2009 yılında (Art.9) Ek-I Dışı Ülkelerin taşın altına ellerini sokmaları, ve ABD nin sürece katılımı
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ REJİMİ ve TÜRKİYE 2012 Sonrası için Bir Senaryo EK B (2008-2012) EK-B (2012- Sonrası) EK - C (2012-Sonrası) EK- D,E,F,G Madde 3.9 AB28 OECD (1992-TR-EU) RUS+UKR Beyaz Rusya* EK-B + Beyaz Rusya* Kıbrıs Malta Madde 9 OECD (AB-Dışı, EK-B Dışı) Türkiye G. Kore Meksika Arjantin Kazakistan Singapur............ Brezilya Hindistan Çin
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ REJİMİ ve TÜRKİYE BM AÇISINDAN Avantaj Dezavantaj TÜRKİYE NİN KYOTO PROTOKOLÜ NE 2012 ÖNCESİNDE TARAF OLMASI Siyasi olarak ABD ve Avustralya nın yanından ayrılarak uluslararası alanda Kyoto Dostu ülkeler arasında yer alır 2009-2010 BM Güvenlik Konseyi Geçici Üyeliği Adaylığı için çok önemli bir avantaj elde eder. 2012 sonrası için kendisine en uygun yükümlülüklerin belirlenmesinde söz sahibi olabilir. EK-B Dışı konumunu garantileyebilir 2012 sonrasında karbon projeleri için evsahibi ülke konumunu müzakere edebilir OECD ve BMİDÇS bünyesinde İleri GelişmekteOlanÜlkeler grubununkurulmasına öncülük eder, bu alanda lider olur Bu alanda ABD ile ilişkilerde ciddi olumsuz süreçler başlayabilir. ABD bu alanda Türkiye nin önünü kesmeye çalışabilir. Ek-B de yer alması için baskılar artabilir. (Ama Türkiye direnebilir) TÜRKİYE NİN KYOTO PROTOKOLÜ NE 2012 ÖNCESİNDE TARAF OLMAMASI ABD ile stratejik ortakl ğ n devam ettirebilir. (avantaj ya da dezavantaj olup olmamas göreceli bir değerlendirmedir.) 2012 sonras Kyoto Protokolü d ş nda oluşturulacak yeni bir uluslararas anlaşmaya daha uygun koşullarda kat labilir. (Henüz resmen böyle bir çal şman n bulunmad ğ na dikkat edilmelidir.) İklim değişikliği alanında ABD ve Avustralya nın yanından kalarak uluslararası alanda Kyoto Düşmanı ülkeler arasında yer alarak hak etmediği birtepkialır. 2009-2010 BM Güvenlik Konseyi Geçici Üyeliği Adaylığı için çok kötü bir imajı olur. Direnmesine rağmen, 2012 sonrasında Ek-B Listesine dahil edilebilir (bu, Türkiye nin Kyoto Protokolü ndeki kırmızı çizgisi olark algılanmalıdır) 2012 sonrasında karbon projeleri için evsahibi ülke konumunu hiçbir zaman yakalayamayabilir
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ REJİMİ ve TÜRKİYE AB AÇISINDAN Avantaj Dezavantaj TÜRKİYE NİN KYOTO PROTOKOLÜ NE 2012 ÖNCESİNDE TARAF OLMASI Bu alanda ABD ye karşılık AB ninyanında olduğu mesajını verir Başta çevre ve enerji olmak üzere pek çok başlıkta müzakerelerin açılıp kapatılmasında önemli engellerden birisi aşılmış olur. 2012 sonrasındaki esnek/gönüllü yükümlülükleri için AB nin desteğini alabilir. Kyoto Protokolü nün uygulanması ve karbon ticaretinin altyapısınınkurulmasında teknik ve kurumsal kapasite geliştirmek için hibe desteği alabilir. AB bünyesindeki firmaların uluslararası karbon yatırımları bütçesinden daha yüksek pay alabilir. Üyelik müzakerelerine bağlı olarak, AB nin 2012 sonrası politika ve hedeflerinin belirlenmesinde ve uygulanmasında etkin rol oynayabilir AB nin Çin, Brezilya, Hindistan, G.Kore, Meksika gibi diğer gelişmekte olan ülkelerle diyalog ve işbirliğinin geliştirilmesine destek olabilir. AB Üyeliği kapsamına Kyoto Protokolü kapsamındaki mevzuatı dahil edilebilir. (Ancak Türkiye bunu 2020 sonrası üyelik perspektifinde uygun müzakereler yürütebilir.) AB Türkiye nin mutlak salım azaltım hedefi almasını isteyebilir. (Ancak üyelik öncesinde ve Ek-B dışı olması nedeniyle Türkiye buna karşı çıkabilir.) AB, mevzuatın hızlı bir şekilde uyumlaştırılması konusunda ısrarcı olabilir. kısıtlanabilir. AB, Türkiye deki yatırımlarda daha fazla kar elde etmeyi isteyebilir. TÜRKİYE NİN KYOTO PROTOKOLÜ NE 2012 ÖNCESİNDE TARAF OLMAMASI Bu alanda AB den farklı bir politikası olduğu ortaya çıkar. Başta çevre ve enerji olmak üzere pek çok başlıkta müzakerelerin açılması engellenebilir. Olası üyelik tarihi olan 2020 sonrasında daha sert önlemler almaya zorlanabilir Yenilenebilir enerji, enerji verimliliği karbonticareti konularında AB den alabileceği hibe ve krediler
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ REJİMİ ve TÜRKİYE COP13 te TÜRKİYE NİN GÜNDEMİNDE ÖNE ÇIKABİLECEK KONULAR TEMA nın BMİDÇS ye Gözlemci STK olarak başvurusu 2005 yılı Sera Gazı Envanterinin sunulmamış olması AByi desteklediğimiz belgelerin iyi anlaşılması AB nin hazırlayacağı ve katılım sağlanacak yeni belgeler için hazırlık yapılması Türkiye nin doğrudan kendi başına yapacağı bildirimler için hazırlık yapılması Türkiye nin diğer ülkelerle beraber yapacağı bildirimler için hazırlık yapılması Türkiye nin Uyum Fonu ndan yararlanma koşulları AWG 9. Madde tartışmalarında Türkiye nin Ek-B Dışı Konumunun devamının sağlanması Üst Düzey oturuma Çevre ve Orman Bakanı dışında üst düzey katılım (TBMM Çevre/Araştırma Komisyonu Başkanı, Tarım/Enerji Bakanı) Kamu dışı aktörlerin toplantıya aktif (teknik+üst düzey) katılımı
İklim Değişikliği ile Savaşım REC Video Click!
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ile SAVAŞIM 300,0 Milyon ton eşdeğer CO2 27,5 Temel Göstergeler Dünya Sıralamasında Türkiye 15,2 250,0 26,4 Nüfus büyüklüğü 72 milyon kişi 200,0 150,0 6,4 18,5 13,1 Toplam Sera Gazı Salımı 296.6 milyon ton eş-co2/yıl İlk 25 ülke arasında 227,4 100,0 50,0 132,1 Kişi başı milli gelir $4,187/kişi - 1990 2004 Enerji Sanayi Tarım Atık Kişi başı sera gazı salımı 4.13 ton/kişi İlk 75 ülke arasında
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ile SAVAŞIM Ek-I Ülkeleri 1990-2004 ve Türkiye (artış oranında 1.) Ek-I Dışı Ülkeler 1990-2002 ve Türkiye (artış oranında 7.) Changes in GHG emissions without LULUCF (%) Turkey 72.6 Spain Portugal Canada Greece Australia 26.6 26.6 25.1 49.0 41.0 Çin Hindistan G.Kore İran Ireland 23.1 Endonezya New Zealand 21.3 S. Arabistan Liechtenstein United States Austria Finland Italy 18.5 15.8 15.7 14.5 12.1 Brezilya TÜRKİYE Meksika G.Afrika Norway 10.3 Pakistan Japan 6.5 Netherlands 2.4 Belgium 1.4 Switzerland 0.4 Luxembourg 0.3 0 10 20 30 40 50 60 70 80 Sera gazı salımlarındaki artış, Türkiye nin diğer Ek-I ülkelerinden farklı olduğunun en büyük göstergelerinden birisidir.
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ile SAVAŞIM Ek-I Ülkeleri 1990-2004 ve Türkiye (toplam artışta 4.) Ek-I Dışı Ülkeler 1990-2002 ve Türkiye (toplam artışta 8.) Sera gazı salımlarındaki artış, Türkiye nin diğer Ek-I ülkelerinden farklı olduğunun en büyük göstergelerinden birisidir.
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ile SAVAŞIM Enerji (MTEP) 1990 2004 1990-2004 Elektrik Üretimi 8 16 86% Elektrik+Enerji 11 19 65% Sanayi 15 29 98% Ulaşım 9 14 58% Konut-Hizmetler 15 21 36% Energy Dışı+Tarım 3 5 84% Toplam 42 69 66% Sera Gazları 1990 2004 (Mton CO2-eş) Elektrik Üretimi 30 71 135% Elektrik+Enerji 36 78 118% Sanayi-Enerji 38 69 82% Ulaşım 26 41 57% Konut-Hizmetler 33 40 23% Sanayi 13 26 102% Tarım 18 15-18% Atık 6 28 331% Enerji 132 227 72% Enerji Dışı 38 69 82% 1990-2004 Toplam 170 297 74%
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ile SAVAŞIM 1990-2004 Arasında En büyük salım artışı atık sektöründe Tek salım azalışı tarım sektöründe Toplam sera gazı artışı (%74), GSYİH artışından (%64) daha fazla Kişi başı sera gazı salımı artışı (%37), nüfus artışından (%28) daha fazla Karbon artışı (%74), enerji artışından (%66) daha yüksektir. Enerji yoğunluğu %1 artarken, karbon yoğunluğu %7 artmıştır. => Türk ekonomisinin karbon yoğunluğu artmıştır
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ile SAVAŞIM 2012 sonrası için olası yükümlülük seçenekleri: mutlak azaltım değil, yoğunluk azaltım hedefleri! - enerji yoğunluğunun azaltılması, - ekonominin karbon yoğunluğunun azaltılması, - elektrik üretiminin karbon yoğunluğunun azaltılması vs. 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% -10% YEK Oranı Toplam Sera Gazları (milyon ton eşdeğer CO2) Kişi Başı Milli Gelir (USD/kişi) Kişi Başı Enerji Tüketimi (TEP/kişi) 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004-20% 20% 18% 15% 13% 10% 8% Ekonominin Enerji Yoğunluğu (TEP/1000 USD) Ekonominin Karbon Yoğunluğu ( ton eş-co2/1000 USD) Elektrik Şebekesinin Karbon Yoğunluğu (kg eş-co2/kwh) Enerji Temininin Karbon Yoğunluğu (ton eş-co2/tep) -30% -40% -50% -60% 5% 3% 0% 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004-3% -5% -8% -10% -13% -15%
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ile SAVAŞIM 2004 Değişim Değişim milyon ton eş-co2 milyon ton eş-co2 % 1 1 Karayolu Taşımacılığı (Ulaştırma) Petrol 34,10 12,10 42% 2 10 Katı Atık 27,50 21,10 331% 3 12 Elektrik ve Isı Üretimi Doğal Gaz 27,40 22,00 405% 4 2 Elektrik ve Isı Üretimi Linyit 25,50 4,80 23% 5 13 Diğer (Çimento, Şeker, Gübre ve Diğer) Taşkömürü 23,10 18,90 452% 8 >25 Diğer (Konutlar) Doğal Gaz 9,80 9,70 9272% 21 >25 Nitrik Asit Üretimi (Kimya Endüstrisi) 3,80 3,10 2915% 9 24 Elektrik ve Isı Üretimi Taşkömürü 9,80 8,90 1044% 14 22 Diğer (Sanayi) Petrol 8,00 7,10 755% 19 22 Diğer (Sanayi) Petrokok 5,60 4,70 493% 174,60 112,40 Toplam Sera Gazı Salımlarının %si 59% Toplam Sera Gazı Artışının %si 89% - En Yüksek Salım Değeri - En Yüksek Salım Artış Değeri - En Yüksek Salım Artış Oranı İLK 5 SEKTÖRÜN KESİŞİM KÜMESİ
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ile SAVAŞIM 1990-2004 Türkiye nin Sera Gazı Salımı Azaltma Çabaları Sıra Sektör Alt-sektör Eylem 1 Enerji Elektrik Üretimi Yakıt değişimi (kömürden gaza) 2 Enerji Elektrik Üretimi Yakıt değişimi (fosilden yenilenebilir) 3 Enerji Elektrik Üretimi Yakıt değişimi (atıktan enerji) 4 Enerji Konutlar Yakıt Değişimi (kömürden doğalgaza) 5 Enerji Konutlar Yalıtım 6 Enerji Konutlar Enerji Verimliliği 7 Enerji Ulaştırma Tür değişimi (kentiçi ulaşımda raylı sistemler) 8 Enerji Ulaştırma Yakıt değişimi (benzinden LPG ye) 9 Enerji Ulaştırma Araç Türü Değişimi 10 Tarım Bağırsak Fermentasyonu Hayvan sayısı değişimi 11 Atık Katı Atık Depolama Düzenli depolama sahaları Türkiye bu önlemleri, hiçbir uluslararası finans desteği almadan, ve zorunluluğu olmadan uygulamıştır. Türkiye eğer bu önlemleri almasaydı, daha fazlı sera gazı salımına yol açacaktı. Türkiye nin bu çabası iklim değişikliği alanındaki iyi niyeti ve samimiyeti olarak duyurulmalıdır.
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ile SAVAŞIM Gönüllü Karbon Ticareti TARİHÇE 200 Şubat Boğaziçi Üniversitesi CDM Çalıştayı 6 firmanın başvurusu geçersiz. 2005 Temmuz - Bilgin Elektrik (BARES) Çevre ve Orman Bakanlığı ve REC Türkiye başvuru. (REC Türkiye yetki dışı nedeniyle Bakanlığa yönlendirdi) 2006 Temmuz - BARES Çevre ve Orman Bakanlığı ndan mektup aldı (indicative statement of interest) 2006 Temmuz Konu REC Türkiye tarafından İDKK COP12 Hazırlık çalışmaları gündemine taşındı. 2006 Aralık REC Türkiye COP12 kapsamında Futurecamp, Pioneer Carbon ve Gold Standard yetkilileri ile görüştü 2006 Aralık CNBC-E Dergisinde BARES Projesi Havadan para kazanma dönemi kapak haberiyle kurumsal sosyal sorumluluk kapsamında hayata geçirildiği açıklandı. 2007 Ocak Sebenoba ve Karakurt TÜV tarafından uluslararası kamuoyuna Türkiye de JI Projeleri olarak duyuruldu, REC Türkiye nin müdahaleleriyle Gönüllü Karbon olarak değiştirildi. 2007 Haziran REC Türkiye, konuyla ilgili ilk kamuoyu bilinçlendirme etkinliğini ÇET 07 kapsamında Kocaeli nde düzenledi. OneCarbon, Futurecamp, PioneerCarbon, EcoSecurities ve İSTAÇ firmaları panele katıldı. 2007 Haziran TSE, ISO14064 standardını Türk standardı olarak kabul etti 2007 Eylül Türkiye de uygulanan ve Gold Standard sürecine başvuran projelerin PDD belgeleri ve Türkçe tanıtımları ilk defa bir Türkçe web sayfasından (www.iklimlerdegisiyor.info) Türkçe ve İngilizce olarak duyuruldu 2007 Ekim LIFE Projesi Çalıştayı
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ile SAVAŞIM Gönüllü Karbon Ticareti Mevcut Durum Proje Adı Proje Türü Kurulu Güç (MW) Üretim Kapasitesi (MWh) Öngörülen SG Tasarrufu (ton eş-co2/yıl) Gold Standard Yıl Danışman BARES Rüzgar 30 72.000 Hayır 2006 Futurecamp Sebenoba Rüzgar 30 60.699 Hayır 2006 Futurecamp Karakurt Rüzgar 10 24.381 Hayır 2006 Futurecamp MARE Rüzgar 39,2 88.960 Evet 2007 OneCarbon Anemon Rüzgar 30,4 74.701 Evet 2007 OneCarbon Şamlı Rüzgar 90 162.000 Evet 2007 Futurecamp Sayalar Rüzgar 30,4 116.000 85.035 Evet 2007 OneCarbon Yuntdağ Rüzgar 42,5 100.000 Evet 2007 Futurecamp Tuzla Jeotermal 7,5 32.000 Evet 2007 Futurecamp TOPLAM 310 699.776
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ile SAVAŞIM Gönüllü Karbon Ticareti Türkiye de gönüllü karbon piyasası sürecinin önünün açılabilmesi için; - Öncelikle tüm sektörlerde ve firmalarda karbon ayakizi hesaplamalarının gerçekleştirilmesi sağlanmalıdır. (ISO14064) - Tüm firmaların, karbon yönetimi ilkelerini, hem çevre yönetiminin bir parçası hem de işletme verimliliği ve rekbetinin arttırılmasının bir aracı olarak uygulamaya sokması desteklenmelidir. - Büyük holdingler ve yabancı ortaklı firmalar başta olmak üzere, uygun nitelikteki firmaların karbon dostu nitelik kazanması için karbon tasarrufu yaratan projelere destek olmaları konusunda bilinçlendirme, kapasite geliştirme ve finansman alanlarında gerekli düzenlemeler yapılmalıdır. Türkiye de gönüllü karbon piyasalarının genişlemesi; - Çevre yönetimine yepyeni bir açılım getirerek, sürdürülebilir kalkınmanın daha etkin uygulanmasının önünü açacak, -işletmelerde enerji ve hammadde tasarrufunu sağlayarak rekabet ve verimliliği güçlendirecek, - özellikle yenilenebilir enerji, enerji verimliliği, atık yönetimi gibi konularda kurumsal sosyal sorumluluk projelerinin daha da genişlemesini sağlayacak, - Kyoto Protokolü nün 2012 sonrasındaki dönemindeki Esneklik Düzenekleri (JI/CDM) Projelerinde evsahibi olarak yer alabilmesi için teknik altyapının oluşturulmasına katkı sağlayabilecektir.
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ile SAVAŞIM Gönüllü Karbon Ticareti KONULAR Yatırımcı/İşletmecilerle Danışman Doğrulama Broker Firmalar Arasındaki İlişkiler Ticareti yapılan karbon tasarruflarının 2012 Sonrasındaki ülke kotası kapsamındaki durumu Sürecin yaygınlaştırılması Süreçte kamunun rolü Süreçte çevre STKlarının rolü Türk firmalarının bu sürece karbon alıcısı olarak girişi SORULAR Yürütülen projeler Türkiye de nasıl duyurulacaktır? Gelişmeler nasıl, nerede, kimin tarafından izlenebilecek/duyurulabilecektir Mali durum; vergilendirme, muafiyet, teşvik? Hükümetten destek mektubu; proje/sektör/bölge/standard seçenek/öncelikleri Yerel ve ulusal STKlar sürece ne kadar hazır Ulusal firmaların harekete geçmesi için ne tip araçlar geliştirilebilir Yabancılara satış için kota uygulaması gerekli mi, evetse ne kadar, ya da ne zaman Hesaplamalarda standard değerler/varsayımlar kullanılacak mı, kim duyuracak
İklim Değişikliğine Uyum REC Video Click!
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİne UYUM Türkiye, Sözleşme kapsamında iklim değişikliğinden en çok etkeilenebilecek ülkeler arasında yer almaktadır. Madde 4.8 a. Küçük ada devletleri; b. Alçak konumlu kıyı alanları bulunan ülkeler; c. Kurak ve yarı-kurak alanları, ormanlaştırılmış alanları ve orman çürümesine karşı hassas alanları bulunan ülkeler; d. Doğal afetlere açık alanları bulunan ülkeler; e. Kuraklığa ve çölleşmeye karşı hassas alanları bulunan ülkeler; f. Yüksek kentsel atmosfer kirliliğine sahip alanları bulunan ülkeler; g. Ekonomileri, büyük ölçüde fosil yakıtların üretiminden, işlenmesinden, ihracatından ve/veya tüketiminden ve fosil yakıtlarla ilişkili enerji-yoğun ürünlerden gelen gelire bağımlı ülkeler; ve h. Denize çıkışı olmayan ve transit ülkeler KRİTİK KONULAR Türkiye nin Kyoto Protokolü Uyum Fonu ndan yararlanması Kuraklık ve yağış azlığının afet kapsamında alınması, kuraklık izleme analizleri Kuraklık-ekonomik sektörler analizi Avrupa İklim Değişikliği Programı kapsamında AB Çevre Müktesebatı na dahil edilmesi olasılığı