1 Prof. Dr. F. Cankat Tulunay Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Klinik Farmakoloji Derneği Başkanı Baş Ağrısı Dereği Başkanı 2006
2 1.Araştırmanın Amacı Araştırmanın ana amacı, Türkiye genelinde kronik ağrı görülme sıklığının ve özelliklerinin tespit edilmesidir. Bu amaç doğrultusunda toplam 18 ilin kent ve kırsal kesiminde gerçekleştirilen TREND Araştırması kapsamında, aşağıdaki alan sorular sorulmuştur. Sözkonusu sorular, Aralık ve Ocak aylarında arka arkaya 2 dönem tekrarlanmış ve sonuçlar kümüle data üzerinden değerlendirilmiştir.
1.Araştırmanın Amacı 3 SORULAR! Herhangi bir hastalık veya sağlık durumu nedeniyle ağrı şikayetiniz oldu veya olmakta mı?! AĞRI şikayetiniz ne kadar sürdü veya sürmekte?!... sürdüğünü söylediniz AĞRIYI en son ne zaman hissettiğinizi karta bakarak söyler misiniz?! Peki, yaşadığınız bu AĞRIYI ne sıklıkla hissettiğinizi söyler misiniz? Kartta yer alanlardan biri buna uyuyor mu?! En son AĞRI hissettiğiniz zamanı düşünerek, lütfen ağrınızın şiddetini belirtmek için bana bir numara söyleyin. Lütfen bunu yaparken 10 üzerinden bir değerlendirme kullanın ; bu değerlendirmede 1 «hiç ağrı yok», «10 «düşünülebilecek en şiddetli ağrı» anlamına gelmektedir. Ağrı durumunuza göre aradaki rakamları da kullanabilirsiniz.! Şu anda ağrı ilaçlarına ilişkin klinik herhangi bir çalışmada yer alıyor musunuz?! Bu AĞRININ vücudunuzun nerelerinde olduğunu söyler misiniz?! Lütfen bu AĞRIYA neden olan hastalığınızı veya tıbbi durumu söyleyiniz
2. Araştırmanın Modeli 4 2.1 Yöntem ve Saha Çalışmaları TREND Araştırması Kantitatif Araştırma Tekniklerinden yüz yüze anket yöntemi ile gerçekleştirilmiştir. Anket çalışmalarında Aralık 2005 ve Ocak 2006 bazında çalışan anketör sayıları aşağıda detaylı olarak yer almaktadır. - Aralık 2005 : 52 bayan, 66 erkek anketör, toplam 118 anketör - Ocak 2006 : 56 bayan, 45 erkek anketör, toplam 101 anketör
5 2.2 Örnekleme Yöntemi ve Örnek Yapısı Örnekleme sürecinin aşamaları aşağıda özetlenmiştir. 1. Bölge: Tüm coğrafi bölgeler ve Metropoller 2. İller: Bulundukları bölgeleri temsil etme özelliği taşıyan en yüksek nüfuslu 18 il 3. Mahalleler: 2000 nüfus sayımı verileri kullanılarak tesadüfi seçim 4. Sokaklar-Örnek noktaları : Arsa ve Arazi Asgari Metrekare Birim Değerleri - 2002 veritabanı kullanılarak tesadüfi seçim 5. Hanelerde görüşülecek kişiler : Demografik değişken kotalarına bağlı olarak belirlenen kişiler Örnek Büyüklüğü: Aralık 2005 çalışmasında Türkiye kent-kır geneli temsili 18 yaş ve üzeri yetişkinlerden oluşan toplam 2016 kişi ile, Ocak 2006 çalışmasında 2016 kişi olmak üzere toplam 4032 kişi ile görüşülmüştür.
BÖLGELER BAZINDA 18 İL İÇİN ANKET SAYILARI ÖRNEKLEM SAYISI N ÖRNEKLEM YÜZDESİ % İstanbul/Ankara/İzmir Ankara 257 6,4 İstanbul 632 15,7 İzmir 217 5,4 Marmara Bursa 406 10,1 Kırklareli 68 1,7 Ege Denizli 143 3,5 Manisa 212 5,3 Akdeniz Adana 170 4,2 Antalya 181 4,5 İçel 156 3,9 Karadeniz Samsun 329 82 Zonguldak 179 4,4 İç Anadolu Kayseri 146 3,6 Konya 309 7,74 Doğu Anadolu Erzurum 166 4,1 Malatya 165 4,1 Güneydoğu Anadolu Diyarbakır 144 3,6 Gaziantep 152 3,8 TOPLAM 4032 100,0 6
YAŞ DAĞILIMI ÖRNEKLEM ÖRNEKLEM SAYISI YÜZDESİ n % 7 18-24 833 20,7 25-34 1067 26,5 35-44 821 20,4 45-54 631 15,6 55 + 680 16,9 TOPLAM 4032 100,0 SOSYAL SINIF DAĞILIMI ÖRNEKLEM SAYISI n ÖRNEKLEM YÜZDESİ % AB 273 6,8 C1 573 14,2 C2 1530 37,9 DE 1656 41,1 TOPLAM 4032 100,0 EĞİTİM DAĞILIMI ÖRNEKLEM SAYISI ÖRNEKLEM YÜZDESİ n % Eğitimsiz/okur yazar 405 10,0 İlkokul mezunu 1907 47,3 Ortaokul mezunu 446 11,1 Lise mezunu 939 23,3 Üniversite mezunu ve üzeri 335 8,3 TOPLAM 4032 100,0
GİRİŞ 8 18 yaş ve üzeri Türkiye nüfusu içerisinde Kronik Ağrı çekenlerin oranını belirlemek için aşağıda yer alan filtre sorular kullanılmıştır. Sözkonusu kişinin kronik ağrısı olup olmadığını belirleyebilmek için tüm hususların aynı anda geçerli olması şartı aranmıştır. o Herhangi bir hastalık, sağlık durumu veya diğer nedenlerden dolayı ağrı şikayeti olan o Yaşanan ağrı problemi 6 AY VE ÜZERI süredir devam eden o Yaşanan ağrı BIR HAFTADAN DAHA FAZLA, AMA BIR AYDAN DAHA AZ SÜREDIR var olan o Yaşanan ağrı HAFTADA BİR KAÇ KEZ / HAFTADA 3-4 KEZ sıklığıyla yaşanan o Yaşanan ağrı 5 VE ÜZERİ şiddette hissedilen o Halihazırda ağrı ilaçlarına ilişkin klinik herhangi bir çalışmada YER ALMAYAN
9 3. ARAŞTIRMA BULGULARI ÖZETİ
10 " 18 yaş ve üzeri Türkiye nüfusunun %30 u herhangi bir nedenden dolayı ağrı problemi yaşamaktadır. " 18 yaş ve üzeri Türkiye nüfusunun %9,5 i Kronik Ağrı problemi çekmektedir. Demografik değişkenler bazında kronik ağrı oranları takip eden sayfada yer almaktadır. " Yaşanan ağrı, tüm ağrı çekenler bazında ORTALAMA 5 YIL 1 AY dır, kronik ağrısı olanlarda ise ORTALAMA 8 YIL dır hissedilmektedir. " Yaşanan ağrının sıklığı BUGÜN ve HER ZAMAN olarak belirlenmiştir. " Yaşanan ağrıya verilen ortalama puan (1: hiç ağrı yok, 10: düşünülebilecek en şiddetli ağrı skalasında) tüm ağrı çekenler nezdinde ort. 6.4, kronik ağrısı olanlarda ise ort.7.0 dir. " Ağrısı olanların tamamı klinik herhangi bir çalışmada yer almamıştır. " Ağrı problemi olanların ağrıyı hissetikleri bölgelerin başında BAŞ / KAFA, kronik ağrısı olanlarda ise BEL BÖLGESİ gelmektedir. " Ağrısı olanların yarısı ağrıya neden olan tıbbi durumu bilmemekte olup, kronik ağrısı olanlar bu konuda daha bilgilidirler (%61). Ağrısı olanların ilk sırada belirttiği tıbbi durum MİGREN, kronik ağrısı olanların ise DİSK SORUNLARI dır (bel fıtığı/bel ağrısı/boyun fıtığı).
4. Araştırmanın Bulguları 11
4.1 Ağrı Şikayetiniz Ne Kadar Sürdü veya Ne Kadardır Sürmekte? 12 (Herhangi Bir Hastalık veya Sağlık Durumu Nedeniyle Ağrı Şikayeti Olanlar) TÜRKİYE GENELİ Tüm ağrılar (Akut ve Kronik) Kadın Erkek 5 yıl Ortalama 5 yıl 1 ay 5 yıl 2 ay
4.1 Ağrı Şikayetiniz Ne Kadar Sürdü veya Ne Kadardır Sürmekte? 13 (Herhangi Bir Hastalık veya Sağlık Durumu Nedeniyle Ağrı Şikayeti Olanlar) TÜRKİYE GENELİ Ortalama 5 yıl 1 ay KRONİK AĞRI ÇEKENLER Ortalama 8 yıl Kadın Erkek Kadın Erkek 5 yıl 2 ay 5 yıl 7 yıl 8 ay 8 yıl 2 ay Detaylı bilgi için TABLO.3 a-c'ye bakınız TR Geneli Görüşme sayısı = 1176 Kronik Ağrı Görüşme Sayısı = 382
AĞRI Şikayetinin Ne Kadardır Sürdüğü veya Sürmekte Olduğu 14 (Herhangi Bir Hastalık veya Sağlık Durumu Nedeniyle Ağrı Şikayeti Olanlar) TÜRKİYE GENELİ KRONİK AĞRI ÇEKENLER GENEL Ortalama 5 yıl 1 ay Kent Kır Ortalama 8 yıl Kent Kır 5 yıl 1 ay 5 yıl 1 ay 7 yıl 8 ay 8 yıl 2 ay AB C1 C2 DE AB C1 C2 DE 4 yıl 3 yıl 6 ay 4 yıl 4 ay 6 yıl 1 ay 6 yıl 5 ay 5 yıl 9 ay 7 yıl 9 ay 8 yıl 5 ay 18-24 25-34 35-44 45-54 55 + 18-24 25-34 35-44 45-54 55 + 1 yıl 9 ay 3 yıl 2 ay 4 yıl 7 ay 5 yıl 6 ay 7 yıl 5 ay 3 yıl 8 ay 5 yıl 5 ay 7 yıl 6 ay 7 yıl 8 ay 9 yıl 7 ay Detaylı bilgi için TABLO.3 a-c'ye bakınız TR Geneli Görüşme sayısı = 1176 Kronik Ağrı Görüşme Sayısı = 382
4.2 Ağrıyı En Son Ne Zaman Hissettiğinizi Söyler misiniz? 15 (Herhangi Bir Hastalık veya Sağlık Durumu Nedeniyle Ağrı Şikayeti Olanlar) Ağrısı olanların üçte biri sözkonusu ağrıyı görüşmenin yapıldığı gün (BUGÜN) hissetmiştir. Bu oran KRONİK AĞRI çekenlerde %59 a yükselmektedir. Konuyla ilgili özet grafik aşağıda yer almaktadır. % 59,4 Kronik Ağrı Çekenler Türkiye geneli 32,7 33,2 24,9 7,9 16 12,3 3,1 10,5 Bugün Bugün değil ama geçtiğimiz hafta içerisinde Bir haftadan daha fazla, ama bir aydan daha az Detaylı bilgi için TABLO. 4 a-c'ye bakınız 1-3 ay önce 4-6 ay önce 6 aydan daha fazla süre önce TR Geneli Görüşme sayısı = 1176 Kronik Ağrı Görüşme Sayısı = 382
4.3 Yaşadığınız Ağrıyı Ne Sıklıkla Hissetiğinizi Söyler misiniz? 16 (Herhangi Bir Hastalık veya Sağlık Durumu Nedeniyle Ağrı Şikayeti Olanlar) Ağrısı olanların dörtte biri yaşadığı ağrıyı HER ZAMAN hissederken, diğer dörtte birlik bir kesim HAFTADA BİR KAÇ KEZ hissetmektedir. Kronik ağrı çekenlerin beşte ikisinden fazla bir kesimi ise ağrıyı HER ZAMAN yaşamaktadır. % Kronik Ağrı Çekenler 42,7 35,1 Türkiye geneli 22,3 24,2 23,6 13,4 9,9 12,1 5,7 11,1 Her zaman (hergün) Günlük Haftada bir kaç kez / haftada 3-4 kez Yaklaşık olarak haftada bir kez Detaylı bilgi için TABLO. 5 a-c'ye bakınız Ayda bir kaç sefer Ayda yaklaşık bir kez Ayda bir kezden daha az TR Geneli Görüşme sayısı = 1176 Kronik Ağrı Görüşme Sayısı = 382
4.3 Yaşadığınız Ağrının Şiddetini Söyler misiniz? 17 (Herhangi Bir Hastalık veya Sağlık Durumu Nedeniyle Ağrı Şikayeti Olanlar) Araştırmanın bu aşamasında ağrı problemi olanlara yaşadıkları ağrının şiddetini 1 ile 10 arasında puanlandırmaları istenmiştir. Bu puanlamada 1:hiç ağrı yok, 10 ise düşünülebilecek en şiddetli ağrıyı ifade etmektedir. Ağrı problemi olanların yaşadıkları ağrının şiddeti ortalama 6,4 puan olarak belirlenmiştir. Bu oran kronik ağrı çekenlerde ortalama 7,0 puana yükselmektedir. ORTALAMA 22,3 % Kronik Ağrı Çekenler 7,0 puan 20,2 24,9 Türkiye geneli 6,4 puan 21,3 19 17,2 11,5 10,2 11 3,9 4,5 5,7 11,1 7,9 9,4 Hiç ağrı yok 2 3 4 5 6 7 8 9 Düşünülecek en şiddetli ağrı Detaylı bilgi için TABLO. 6 a-c'ye bakınız TR Geneli Görüşme sayısı = 1176 Kronik Ağrı Görüşme Sayısı = 382
4.4 Şu Anda Ağrı İlaçlarına İlişkin Klinik Herhangi Bir Çalışmada Yer 18 Alıyor musunuz? (Herhangi Bir Hastalık veya Sağlık Durumu Nedeniyle Ağrı Şikayeti Olanlar) 18 yaş ve üzeri Türkiye Nüfüsunun tamamı, ağrı ilaçlarına ilişkin herhangi bir klinik çalışmada yer almamaktadır. Kronik Ağrı Çekenler % Türkiye geneli 100 100 0 Evet Hayır Detaylı bilgi için TABLO. 7 a-c'ye bakınız TR Geneli Görüşme sayısı = 4032 Kronik Ağrı Görüşme Sayısı = 382
4.5 Yaşanan Ağrı Vücudunuzun Neresinde Yer Almaktadır? İlk 10 Bölge 19 (Herhangi Bir Hastalık veya Sağlık Durumu Nedeniyle Ağrı Şikayeti Olanlar) Ağrısı olan 18 yaş ve üzeri kesimin %29 unun ağrısı BAŞ / KAFA bölgesindedir. Bunu ikinci sırada bel, üçüncü sırada ise bacak izlemektedir. Sonuçlar kronik ağrısı olanlar nezdinde incelendiğinde sıralamanın BEL, baş/kafa ve bacak olarak değiştiği görülmektedir. 25,1 Kronik Ağrı Çekenler 26,4 % Türkiye geneli 28,7 20,5 16,5 11 14,4 8,4 10,5 6,8 11,3 6,8 5,2 5,2 5 5 8,8 8,3 8,3 8,1 7,1 5,4 4,8 4,4 3,9 3,8 3,5 Baş/Kafa Bel Bacak Mide Göğüs Eklemler Ayak Diz Boğaz Boyun Sırt Kaslar Kol Kemikler Detaylı bilgi için TABLO. 8 a-c'ye bakınız TR Geneli Görüşme sayısı = 1176 Kronik Ağrı Görüşme Sayısı = 382
4.6 Yaşadığınız Ağrıya Neden Olan Tıbbi Durum Nedir? İlk 5 Neden (Herhangi Bir 20 Hastalık veya Sağlık Durumu Nedeniyle Ağrı Şikayeti Olanlar) Ağrı yaşayanların yarısı yaşadıkları ağrıya neden olan tıbbi durumun ne olduğunu bilmemektedir. Bu oran 18-24 yaş grubunda ve düşük gelir düzeyinde artış göstermektedir. Belirtilen ağrı nedenlerinin başında BAŞAĞRISI/MİGREN gelmektedir. Kronik ağrısı olanların ise beşte üçü ağrıya neden olan tıbbi durumu bilmekte olup, ağrı nedenlerinin başında DİSK SORUNLARI (bel fıtığı/bel ağrısı/boyun fıtığı) gelmektedir. Bunu başağrısı/migren ve romatoid artrit izlemektedir. BİLMEYENLER Kronik Ağrı Çekenler %39,3 8,4 % Türkiye geneli %50,9 9,2 8,1 11 5,8 7,5 4,2 3,7 1,8 3,1 2,2 1,5 Başağrısı / migren Disk sorunları (bel fıtığı / bel ağrısı / boyun fıtığı) Romatoid artrit Eklemler, genel olarak Detaylı bilgi için TABLO. 9 a-c'ye bakınız Diyabetik nöropati Sinir hasarı/ağrı TR Geneli Görüşme sayısı = 1176 Kronik Ağrı Görüşme Sayısı = 382
21 5. KRONİK AĞRI ÖZET BULGULARI
22 # 18 yaş ve üzeri Türkiye genelinde kronik ağrı görülme oranı %9,5 dir. # Bu oran demografik değişkenler ile kıyaslandığında; $ Yaş ilerledikçe kronik ağrı görülme penetrasyonu artış göstermektedir. Nitekim, 18-24 yaş grubu en az kronik ağrı şikayeti olan kesim iken, 55 yaş ve üzerindekilerde kronik ağrı görülme oranı genele kıyasla istatistiki olarak anlamlı bir artış göstermektedir. $ Kadın larda kronik ağrı görülme sıklığı erkeklere ve genele kıyasla artış göstermektedir. $ 18 yaş ve üzeri Türkiye genelinde sosyal sınıf düştükçe kronik ağrı görülme sıklığı artış göstermektedir. $ Karadeniz ve DoğuAnadolu bölgelerinde kronik ağrı görülme oranı diğer bölgelere ve genele göre artış göstermektedir. # Kadınlar arasında kronik ağrı görülme oranı, C2 ve DE sosyal sınıf mensuplarında, kır kesiminde yaşayanlarda, genelde olduğu gibi Akdeniz ve Doğu Anadolu bölgelerinde ve 35 yaş üzerindekilerde 18 yaş üzeri Türkiye geneli akut ağrı oranı na kıyasla artış göstermektedir. Erkeklerde genel orandan farklılaşan herhangi bir kırılım mevcut değildir.
TÜRKİYE GENELİ - DEMOGRAFİK DEĞİŞKENLER BAZINDA KRONİK AĞRI GÖRÜLME ORANLARI (*) 23 GENEL : %9,5 18-24 : %2,4 25-34 : %5,5 35-44 : %9,4 45-54 : %11,6 55+ : %22,5 Kadın : %13,2 Erkek : %5,8 AB : %4,0 C1 : %8,0 C2 : %8,3 DE : %12,0 : Türkiye Geneline Göre İstatistiki olarak anlamlı bir ARTIŞ göstermektedir. : Türkiye Geneline Göre İstatistiki olarak anlamlı bir DÜŞÜŞ göstermektedir. (*) Kent / kır, AB, C1, C2 ve DE tanımlamaları son sayfada AÇIKLAMALAR başlığı altında yer almaktadır. Kent : %9,2 Kır : %10,0 İst./Ank/İzmir : %9,2 Marmara : %5,1 Ege : %3,7 Akdeniz : %17,9 Karadeniz : %8,9 İç Anadolu : %4,6 Doğu Anadolu : %14,8 Güney Doğu Anadolu: %12,5
TÜRKİYE GENELİ CİNSİYET BAZINDA KRONİK AĞRI GÖRÜLME ORANLARI Türkiye Geneli 24 % A B C1 C2 DE Kadın - 6,6 10,7 11,8 16,6 % Kent Kır Kadın 12,0 16,3 Kadın : %13,2 Erkek : %5,8 Erkek 5,8 2,4 5,5 5,0 7,3 Erkek 6,0 5,6 % İst/Ank/ İzm Marmara Ege A.deniz K.deniz İç Ana. Doğu Ana. GüneyDoğu Ana. Kadın 11,7 6,3 3,4 28,8 12,8 7,7 21,9 15,1 Erkek 6,1 3,8 3,9 8,2 5,7 2,8 8,2 9,8 % 18-24 25-34 35-44 45-54 55+ Kadın 3,3 7,3 12,7 19,4 32,5 Erkek 1,6 3,6 5,7 4,3 14,9
TÜRKİYE GENELİ - DEMOGRAFİK DEĞİŞKENLER BAZINDA AKUT AĞRI GÖRÜLME ORANLARI 25 GENEL : %59,5 18-24 : %68,5 25-34 : %61,9 35-44 : %59,2 45-54 : %55,3 55+ : %49,1 Kadın : %61,2 Erkek : %58,0 A : %60,5 B : %65,1 C1 : %64,7 C2 : %61,4 DE : %65,2 : Türkiye Geneline Göre İstatistiki olarak anlamlı bir ARTIŞ göstermektedir. : Türkiye Geneline Göre İstatistiki olarak anlamlı bir DÜŞÜŞ göstermektedir. Kent : %60,3 Kır : %58,1 İst./Ank/İzmir : %54,5 Marmara : %62,0 Ege : %65,1 Akdeniz : %54,8 Karadeniz : %57,7 İç Anadolu : %60,9 Doğu Anadolu : %69,8 Güney Doğu Anadolu: %65,5 Kent / kır, AB, C1, C2 ve DE tanımlamaları takip eden sayfada AÇIKLAMALAR başlığı altında yer almaktadır.
AÇIKLAMALAR 26 YERLEŞİM YERİ AÇIKLAMALARI; " KENT = İçişleri Bakanlığının Tanımlamalarına göre İl ve ilçe merkezleri kent olarak adlandırılmaktadır. " KIR = İçişleri Bakanlığının Tanımlamalarına göre köy ve bucaklar kent olarak adlandırılmaktadır. SOSYO-EKONOMİK STATÜ AÇIKLAMALARI; " A s.e.s. = Yüksek seviyede idareciler ve meslek sahipleri (el ve beden gücüyle iş görmeyenler) " B s.e.s. = Orta seviyedeki idareciler ve meslek sahipleri (el ve beden gücüyle iş görmeyenler) " C1 s.e.s = Alt seviyedeki idareciler ve meslek sahipleri nezaretçiler, büro personeli (el ve beden gücüyle iş görmeyenler) " C2 s.e.s = Eğitim görmüş usta, el ve beden işçileri (el ve beden gücüyle çalışanlar) " DE s.e.s = Yarı vasıflı ve vasıfsız işçiler, Geliri olmaksızın geçinenler veya başkalarından yardım görenler (el ve beden işçileri, belirli işi olmayanlar) DEMOGRAFİK DEĞİŞKENLERİN GÖRÜŞME SAYILARI " Türkiye Geneli = 4032 " 18 yaş ve üzeri kadınlar : 1978,18 yaş ve üzeri erkekler : 2054 " Kent : 2648, Kır: 1384 " 18-24 yaş: 833, 25-34 yaş: 1067, 35-44 yaş: 821, 45-54 yaş: 631, 55 +yaş: 680, " AB s.e.s: 273, C1 s.e.s: 573, C2 s.e.s: 1530, DE s.e.s: 1656, " İst./Ank/İzmir: 1106, Marmara : 474, Ege: 355, Akdeniz : 507, Karadeniz : 508, İç Anadolu : 455, Doğu Anadolu : 331, Güney Doğu Anadolu: 296