ASANSÖR TRAFİK HESABI 1. GİRİŞ Her binanın fonksiyonuna göre değişen insan ve yüklerin hareketliliği kullanılacak transport sisteminin seçimini ve maliyeti etkilemektedir. Aynı kullanım fonksiyonu olan binalarda katlararası mesafenin değişik olması, binanın yatay ve dikey yönde ilerlemesi de bu hareketliliği etkilemektedir. Aynı iç zemin alanına sahip ancak yükseklikleri veya inşaat alanı farklı olan binalar ; sirkülasyon elemanları tarafından işgal edilen saha oranı ile asansörler ve diğer mekanik donanımın parasal maliyetlerinde önemli bir değişim gösterirler. Merdivenler, koridorlar ve mekanik sistemlerin dizaynı önemli olmakla beraber, bina kalitesi ilk olarak, meydana gelecek insan sirkülasyonunun analizine bağlıdır. İnsan ve yüklerin bina içinde bir yerden diğer bir yere taşınması sırasında geçen zaman ve hareket halindeki insan ve yüklerin yoğunluğu önemlidir. Binanın kalitesinin incelenmesi, koridorların, merdivenlerin ve düşey transport sistemlerinin düzgün seçilmesi ve dizayn edilmesi anlamına gelmektedir. Bina yüksekliğinin kapalı alanların hareketliliğe oranı ile doğrudan ilişkisi vardır. Hizmet için kullanılan iç mekanların toplam mekana oranının bina yüksekliğine (kat adedine) göre değişimi Tregenza tarafından Şekil 1 de görüldüğü gibi ifade edilmiştir [1]. 60 Hizmet için kullanılan iç mekan yüzdesi 50 40 30 20 10 0 0 5 10 15 20 kat adedi Şekil 1. Kat adedine göre hizmet için kullanılan alanların toplam alana oranı Zemin alanı oranının bina yüksekliği ile artma eğilimi gösterdiği ve bu örnekle 3 ve 15 kat arasında hemen hemen 2 katına çıkardığı kolaylıkla görülebilir. Binaların yükseklikleri artığında asansörler ve yangın merdivenleri düşey transport için kaçınılmaz olarak karşımıza çıkmaktadır. Bina nüfusu aynı kaldığı halde artan kat adedine göre asansörlere öncelik verilerek merdiven alanları azalmakta ve asansör sayısı da artmaktadır.
2. ASANSÖR TRAFİĞİ VE TRAFİK AKIŞ HESABI Hizmet talep eden insanların asansör vasıtasıyla katlar arasındaki ulaşımını düzenleyen kurallar topluluğu olarak tanımlanan asansör trafiğinden, maksimum sayıda insanın, minimum zamanda hedeflenen katlara ulaştırılması beklenmektedir [2]. Binalarda monte edilecek asansör tesislerinin proje ve tesis edilmesinde öncelikle trafik hesabının ve analizinin yapılması bir zorunluluk olarak belirtilmiştir. Asansör Yönetmeliğinde trafik hesabı, bina şekil ve ihtiyaçlarına göre asansör (kabin) adet, hız, kapasite kumanda ve kullanım şekillerini en ekonomik biçimde tespit eden hesap tarzıdır şeklinde tanımlanmakta ve hesap sonucu kabin adedi ve kapasitesine uygun asansörlerin binalara tesis edilmesi hükümleri getirilmiştir [2,3]. Asansör trafik akış hesabının temel amacı, insanların katlarda bekleme sürelerini en aza düşürmek ve konfor sağlamaktır. Katta bekleme süreleri, kullanıcının çağrı düğmesine basmasıyla başlar, asansörün bu çağrıya cevap vermesiyle son bulur. Bu süre ne kadar kısa olursa, trafik analizinin o derecede iyi yapılmış, asansörün kapasite ve hızının iyi seçildiğini gösterir. Binanın kullanım amacına göre yolculuk süresinin 60 ila 90 saniye arasında olmasının en konforlu hal olduğunu göstermektedir [4,5]. Asansörün performansını ölçmede iki kriter dikkate alınır: belli bir zaman diliminde taşınan insan sayısıdır; ikincisi ise asansörden hizmet bekleme süresi ile katlararası seyir mesafesidir. Barney tarafından taşınan insan sayısı için ortalama 5 dakika alınması ve yolcular için bekleme süresinin 2 dakika altında olması önerilmiştir [6]. Herhangi sebepten bekleme zamanı artabilir. Asansör kapasitesinin hesabında 5 dakikalık pik trafik akışı ve ulaşma oranı esas alınır. Binada yaşayanların geliş zamanında en yoğun olduğu 5 dakikada, değişik bina tipleri ve karakteristikleri için karşılaştırılabilir bir değerdir [1,2]. 2.1. Asansörlerin Öncelikle Seçimi Bir asansörün performansı, tanımlanan zamanda taşınan yolcu sayısı, yolcuların asansörü beklerken veya katlar asarında giderken geçen mesafe ve zaman ile ifade edilir. Bu kriterler alındığında sistemler olumlu sonuçlar vermektedir. Taşıma kapasitesi hesapları genellikle 5 dakikalık pik trafik akışı ve ulaşma oranı esas alınır. Tablo 1 de pik yükleme durumunda nominal trafik değerleri verilmiştir ve verilen yüzde değerleri, 5 dakikada ulaşan yolcu sayısının binada oturanların sayısına oranıdır [1,3,6]. Tablo 1. Pik yükleme durumunda nominal trafik değerleri Bina Tipi % Tek kullanıcılı iş merkezi 15-20 Çok kullanıcılı iş merkezi 11-15 Eğlence merkezi, oteller 10-15 Evler 5-7 Farklı kullanımdaki binalarda tesis edilen asansörlerin ön seçiminde kullanılan tablolar, Williams [7], Linzey [8], Forwood ve Gero [9] ve birçok araştırmacı tarafından geliştirilmiş ve kabin boyutları, hızı ve trafik akışı arasındaki ilişkiler tanımlanmıştır. Katlaraarası mesafenin 3.3 metre ve giriş üstündeki kabinler için aynı yönlü trafik akışının olduğu 30 saniye ortalama periyoda sahip asansör sistemleri Şekil 2 de yer almaktadır [1].
Taşınan insan sayısı / dak 45,00 40,00 35,00 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 6 /3.5 5 /3.5 6 /2.5 4 /2.5 5 /2.5 4 /1.5 4 /3.5 3 /1.5 3 /2.5 3 /3.5 3 /1.0 2 /2.5 2 /1.0 2 /1.5 2 /0.75 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 2100 1800 1500 1250 900 800 630 450 Ana giriş üzerindeki kat adedi Şekil 2. 30 saniye periyod için asansör sistemleri (aynı yönlü trafik) [1] Bu çizelgede 2 / 0. 75 gösterimi, 0.75 m/s hızında 2 adet kabinli asansör sistemi için kullanılmaktadır. 45 saniyelik periyodlar için de hesaplama ve seçim Şekil 3 de görülen grafik yardımıyla yapılabilir. Özellikle iş merkezleri için 45 s periyodlar tercih edilmelidir. Bütün seçimler gündüz yukarı-pik trafik akışı için düzenlenir. 35,00 Taşınan insan sayısı / dak 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 4 /3.5 4 /1.5 3 /2.5 4 /2.5 3 /1.5 3 /3.5 2 /1.5 2 /2.5 2 /0.75 2 /1.0 1 /1.0 1 /0.75 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 Ana giriş üzerindeki kat adedi 2100 1800 1500 1250 900 800 630 450 Şekil 3. 45 saniye periyod için asansör sistemleri (aynı yönlü trafik) [1] Yolcu sayısına bağlı yaygın olarak kullanılan kabin kapasiteleri Tablo 2 de yük (kg) ve yolcu sayısı olarak verilmiştir [6,10].
Tablo 2. Nominal kabin kapasiteleri Yolcu sayısı Yük (kg) Yolcu sayısı Yük (kg) 1 100 13 1000 2 160 16 1250 3 250 20* 1500 4 315 21 1600 6 450 24* 1800 8 630 26 2000 10 800 28* 2100 12* 900 33 2500 * EN 81 normunda tanımlı olarak verilmeyen büyüklükler 2.2. Yukarı Yönde Trafikte Talep Olasılığı Binada bulunanların yoğun olarak binada üst katlara ulaşmak istemesiyle oluşan yukarı yönde trafik, asansör trafik akışının diğer halleri olan aşağı yönde trafik, katlararası trafik ve rasgele trafik arasında en etkili ve belirleyici olandır. Bina içinde üst katlara seyahat etmek isteyen ortalama yolcu sayısı değişmemektedir. Belli bir çevrim içinde bir kattan diğerine gitmek istemeyen yolcu ihtimali olarak p 0 kabul edilirse, yukarı yönde trafik durumunda kabinin bir çevrim sırasında duracağı durak sayısı aşağıdaki şekilde ifade edilir, E s = n( 1 p0 ) + 1, (1) burada n kat ededini göstermektedir. Birleşik analiz yöntemi kullanılarak verilen yüksekliğe gelmeden önce seyahat sırasında durulan durak sayısı bulunabilir. Burada kat numarası k ile ifade edilirse 1 k n olmak üzere seyahat sırasında durulan muhtemel durak sayısı : n+ 1 k m n m m ( ) ( n k)! n k Esk = p0 1 p0 + ( 1 p0 ) p0. (2) m= 1 ( m 1 )(! n + 1 k m)! (1) ve (2) ifadelerinin sağ tarafındaki terimler bir çevrim sırasında yukarı ve aşağı trafiği temsil etmektedir. Bunu takiben ayrıca E s = n k = 1 E sk n + p0 (3) n yazılabilir. Burada p 0 herhangi bir çevrim sırasında bir kattan diğerine gitmeme ihtimali olan yolcu olasılığıdır. Belirli bir kata asansörün seyahat olasılığı i olarak tanımlanırsa ve bu kattan daha yüksekte kat olmadığı varsayılırsa en yüksek dönüş katı: veya E h = n n n i i( p0 ) p0 = n i= 1 i= 1 n h E sk k = 1 1 p (4a) i o 2 E = k (4b) ifadeleri ile bulunabilir. E s ve E h için kullanılan (1) ve (4) denklemleri özdeş ve aynı zamanda sürekli sabit yolcu sayısına bağlıdır. 3. ASANSÖR PERFORMANS HESABI Sabah trafik halinde, dolu kabinin zemin kattan yukarı katlara doğru hareket ettiği ve katlarda kabinden çıktığı; en üst dönüş katından zemine döndüğü kabul edilmektedir [6].
Kabinin bu hareketi ve yolcuların inip binmeleriyle oluşan çevrim zamanı aşağıda görülen değerlerin bir fonksiyonudur. a) Kabinin seyir mesafesi Maksimum hızda seyreden ve kat mesafesi sabit bir sistemde, E h en yüksek dönüş katı (tahmin edilen), t h bir katı tam hızda geçme zamanı kabul edilirse, 2 Eh t h (5) olarak yazılabilir. Burada t h zamanı, kat yüksekliği / hız ile bulunur. b) Durak Katları Her katta durma sonucu asansörde frenleme, ivmelenme, kapıların hareketi için ilave zamanlar oluşmaktadır. Yakın katlar arasındaki kısa mesafeli seyirlerde, tam kapasite hıza ulaşılamaz. Bu durumda her bir durak katı için ayrı ayrı hesap yapılabilir. E S1, E S2, E SS tahmini durak katları, t S1, t S2, t SS eşit mesafedeki katlar için tam kapasitede seyir hızı ile kapı işletim zamanları alındığında, ES1 ts1 + ES 2 ts 2 + ESS tss (6) şeklinde göstermek uygundur. Maksimum hıza ulaşması ve tekrar fren yapması için üç kattan fazla mesafe gereken çok hızlı asansörlerde bu formül çok küçük, genelde önemsiz hata verir. c) Taşınan Yolcu Sayısı Yolcu transferinde, t p her bir yolcunun kabine binip inmesi için geçen zaman ve E p taşınacak yolcu adedi ise, transfer zamanı bulunur. E p t p (7) Yolcu transfer zamanı kabinin derinliği, kapı genişliği, lobi dizaynı ve asansörü kullanacak toplam insan sayısı ile ilgilidir. Yapılan araştırmalar sonucunda yolcu transferi için, aynı yönlü trafik için t p = 2.1 s ve rastgele katlararası trafik için t p = 3.0 s alınabileceği görülmüştür [1]. Bu durumda bir kabin için çevrim zamanı (seyir zamanı) T1 = 2 Eh th + ES1 ts1 + ES 2 ts 2 + ESS tss + E p t p (8) dir. Sabit 3.3 m kat mesafesi için asansör performans parametreleri t h den t p kadar olanlar Tablo 3 de verilmiştir. Tablo 3. Asansör parametreleri ve yolcu transfer zamanları Tahrik Motoru Asansör hızı Kapı Genişliği Açılma Durumu t h t S1 t S2 t SS redüktörlü AC motor 0.75 m/s 800 mm Normal 4.40 9.50 9.50 9.50 redüktörlü AC motor 1.00 m/s 800 mm Erken 3.30 10.50 10.50 10.50 redüktörlü v-v motor 1.50 m/s 1100 mm Erken 2.20 6.80 6.80 6.80 redüktörsüz v-v motor 2.50 m/s 1100 mm Erken 1.32 7.00 6.90 6.80 redüktörsüz v-v motor 3.50 m/s 1100 mm Erken 0.94 7.40 7.60 7.50 redüktörsüz v-v motor 5.00 m/s 1100 mm Erken 0.66 7.60 8.20 8.30 Gözlenen yolcu ulaşma oranı, birim zamanda taşınan yolcu adedine göre hesaplanır. Yolcu ulaşma oranına göre birim zamanda taşınan yolcu sayısı, a1 = E p /T 1 (9) olur.
Normalde asansör işletim parametreleri ile yolcu ulaşma oranlarının doğruluğunda tam bir kesinlik olmadığından % 5 10 arasında bir yanılma payına izin verilir [1,6]. Çevrim zamanının önemli miktarda değişmesi neden olan durumlarda en yüksek faktör kabul edilmelidir. C adet asansörün çalıştırıldığı durumda bir kabinin hareketleri arasındaki ana periyod, T c = F T1 / C (10) burada, F değeri, 1.05 ile 1.10 arasında keyfi bir faktördür. Bu durumda yolcu ulaşma oranı ise, a c = E p / Tc (11) olur. Zemin kat yüksekliği diğerlerinden fazla olursa ya da herhangi başka bir durumda ana çevrim zamanına sürekli bir ilave vardır. T 1 değeri, uygun bir değerle yükseltilmelidir. Yukarı zonlara asansörün servisini hesaplamak için Şekil 4'de verilen 4 eğriden yararlanılır. Kabin %80 yüklü halde iken lokal katlara servis yapıldığında T 1 zamanları verilmiştir. 200 E p = 9.6 900 kg'lık kabin 200.00 E p = 12.8 1250 kg'lık kabin 1.5 m/s 150 T1(s) 100 1.5 m/s 2.5 3.5 5.0 T1(s) 150.00 100.00 2.5 3.5 5.0 50 200 150 5 6 7 8 9 101112131415161718 Üst kat adedi E p = 16.0 1500 kg'lık kabin 1.5 m/s 2.5 3.5 5.0 50.00 200 150 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 Üst kat adedi E p = 19.2 2100 kg'lık kabin 1.5 m/s 2.5 3.5 5.0 T1(s) T1(s) 100 100 50 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 Üst kat adedi Şekil 4. Tek kabinin % 80 yüklü halde çevrim zamanları 50 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 Üst kat adedi
3.1. Tek Kullanıcılı Binadaki Asansör Performans Hesabı İlk örnek olarak 800 kişinin bulunduğu tek kullanıcılı ve 10 katlı bir iş merkezi ele alınacaktır. Bu binada tesis edilecek asansörlerin öncelikle seçimi aşağıda gösterilmiştir. a) Tek kullanıcılı iş merkezi için % 15 yolcu ulaşma oranı Tablo 1 den alınırsa, 5 dakikadaki taşıma kapasite 800 15 = 24 kişi/dak 5 100 olarak bulunur. b) Kabin kapasitesi kabul edilen 30 saniyelik periyod ve 24 kişi/dak için Şekil 2 yardımıyla 1250 kg lık (16 kişilik) olarak okunur. c) Binadaki 10 kat ve 24 kişi/dak için 4 kabinli 2.5 m/s hızlı veya 4 kabinli 1.5 m/s hızlı asansörler seçilebilir. Periyod 30 saniye altında ise ilk seçimi; 30 saniye üzerinde ise sonuncusunun seçimi gerekir. Sonuçta akşam çıkış zamanı ise tam ters yönde trafik akışı yaratılmaktadır. Bu nedenle diğer zamanlara oranla yoğun hareketlilik vardır. Orta ve aşağı katlarda bulunanların merdivenlere yönlendirilmeleri gerekir. 3.2. Yukarı Zonda Hizmet Veren Asansör Performans Hesabı Asansör trafiğinde zon, bir grup asansörün hizmet verdiği binada birbiri sıra ardışık katlar topluluğu olarak tanımlanmaktadır [3]. Bu çalışmada ele alınan ikinci örnekte kat yüksekliği 3.3 m olan bir binada yukarı zonda (15 29 katları arasında) bir grup asansör hizmet vermektedir. Zemin kattan yukarı zona 30 kişi/dak yoğunlukta taşıma için kabin sayısı ve büyüklüğü hesaplanacaktır. Seçimi yapabilmek için esas periyod, ilgili ulaşma oranı değişik alternatifler için bulunacak ve en ucuz tesis maliyeti göz önüne alınacaktır. a) Şekil 2 yardımıyla 5 kabinli asansör hızı ilk olarak 2.5 m/s olarak seçilir ve kabin kapasitesi 1250 kg (16 kişilik) olarak seçilir. b) Aynı yönlü trafik akışı için p 0 dağılım olasılığı 0.4 alındığında E S değerleri (3) ve E H değeri (4) yardımıyla E S1 = 5.3 ; E S2 = 2.0 ; E SS = 2.2 ; E H = 13.3 olarak hesaplanır. c) Bir kabin için çevrim zamanı T1 = 2 13.3 1.32 + 5.3 7.0 + 2.0 6.9 + 2.2 6.8 + (16 0.8) 2.1 128 s olarak hesaplanbilir. Şekil 4 de görülen E p = 12.8 olan grafikten ana durak üzerindeki 14 kat ve 2.5 m/s hız için benzer netice okunabilir. d) Lobi katı (15.nci kat) üzerinde 14 ana durak olduğuna göre ilave zaman,
h 3.3 2 n = 2 14 = 37 s v 2.5 olur. e) İlave zamanın dikkate alınmasıyla toplam çevrim zamanı T1 = 128 + 37 = 165 s dir. f) E p değeri 12.8 için gerekli ulaşma oranı, a1 = ( 12.8 60) /165 = 4. 65kişi/dak olarak bulunur. Buradan 1.1 165 12.8 60 T 5 = 36 s ve a 5 = = 21. 5 kişi/dak 5 36 elde edilir. Diğer çözümler ise Tablo 4 de asansör hızı ve kabin kapasitesine göre toplu halde verilmiştir. Tablo 4. Yukarı zonda hizmet veren asansör için performans hesapları Asansör hızı [m/s] Kabin kapasitesi [kg] Toplam çevrim zamanı [s] Ulaşma oranı [kişi/dak] T 1 = 152 a 1 = 5.1 3.5 1250 T = 40 4 a = 19.2 4 T 5 = 32 a 5 = 24.0 3.5 1500 1 T 4 = 44 1 a 4 = 21.8 T = 168 a = 5.7 5.0 1250 1 T 4 = 37 1 a 4 = 20.8 T = 140 a = 5.5 5.0 2100 T 1 = 170 a 1 = 6.8 T 3 = 60 a 3 = 19.4 Yukarı zonda hizmet veren asansör için yapılan performans hesapları sonuçları aşağıda özettlenmiştir. a) 3 adet geniş kabin 5.0 m/s hızla 20 kişi/dak ulaşma oranı ile yolcuları taşıyabilir fakat 60 saniye periyod ortaya çıkar. Bu zamanı yarıya indirmek için 5 kabin gerekir. b) 5 adet 1250 kg kapasiteli 3.5 m/s hızlı kabin 24 kişi/dak ulaşma oranı ve 32 saniye periyod verir. c) 3.5 m/s ve 5.0 m/s hızlarda 4 kabin kullanıldığında ise periyod 40 saniye civarına çıkar. Asansör sistemindeki kabin sayısını arttırmak, periyodda azaltma yaratabilir. Benzer şekilde kabin kapasitesini arttırmak ise, taşıma kapasitesini arttırır ancak bununla birlikte periyod değerini de arttırır. Asansör hızındaki artış, taşıma kapasitesinde çok az bir artış ve periyodda kayde değer bir iyileşme sunmaktadır.
PROJELENDİRME HESABI a) Binada bulunan insan sayısı Asansör tesisinden faydalanacak insan sayısı trafik hesabında ilk adımdır. Bunun için binanın karakteristikleri bilinmelidir. Tablo 47 de değişik binalarda bulunan insan sayısına ait bilgiler verilmiştir. ( 1 η ) B= n + b n : binada bulunan daire (veya oda) sayısı b : binada sürekli bulunan insan sayısı (Tablo 47) η: ilave artış oranı b 200 kişi η = % 30 b > 200 kişi η = % 25 Tablo 47. Binada sürekli bulunan insan sayısı Bina Tipi* b Konut** her dairede ilk yatak odası 2 diğer yatak odalarının her biri için 1 Otel her yatak için 1 İş merkezi çalışma alanın her 12 m 2 si için 1 Okul sınıf odalarının her 10 m 2 si için 8 Hastane her yatak odası için 3 * Servis asansörleri bu değerlerin dışındadır. ** Diğer bölümler ve mutfak hesaba katılmayacaktır. b) Asansörün bir seferi için gerekli seyir zamanı Asansörün tek bir kabinin bina içinde çevrimi için geçen zamanın hesabıdır. Gerekli sefer zamanı, kabinin bir seferinde uğradığı ortalama en yüksek dönüş katı için geçen zaman. durduğu katlarında harcadığı zaman ve kabine yolcu transferinde harcadığı zamanın toplamıdır. T = 2 H t + ( S+ 1) t + 2 P t R v s p Burada, H : en yüksek dönüş katı (Tablo 48) t v : katlararası geçiş zamanı [s] S : muhtemel durak adedi (Tablo 52) t s : durma zamanı [s] P : kabin yolcu adedi (Tablo 53) t p : yolcu transfer zamanı [s] (Tablo 54) En yüksek dönüş katı H, Tablo 48 den kolaylıkla bulunabileceği gibi verilen eşitlik yardımıyla değişik kabin kapasiteleri için hesaplanabilir.
N 1 i Tablo 48. En yüksek dönüş katı H = N i = 1 N Ana giriş Kabin kapasitesi (P) üzerindeki 4 6 8 10 12 16 20 24 kat adedi (3.2) (4.8) (6.4) (8.0) (9.6) (12.8) (16.0) (19.2) 5 4.4 4.6 4.7 4.8 4.9 4.9 5.0 5.0 6 5.2 5.4 5.6 5.7 5.8 5.9 5.9 6.0 7 6.1 6.2 6.5 6.6 6.7 6.8 6.9 6.9 8 6.9 7.1 7.4 7.5 7.6 7.8 7.9 7.9 9 7.7 7.9 8.2 8.4 8.6 8.7 8.8 8.9 10 8.5 8.7 9.1 9.3 9.5 9.7 9.8 9.9 11 9.3 9.6 10.0 10.2 10.4 10.6 10.7 10.8 12 10.1 10.4 10.8 11.1 11.3 11.5 11.7 11.8 13 10.9 11.2 11.7 12.0 12.2 12.5 12.6 12.7 14 11.7 12.1 12.6 12.9 13.1 13.4 13.6 13.7 15 12.5 12.9 13.4 13.8 14.0 14.3 14.5 14.7 16 13.3 13.7 14.3 14.7 14.9 15.3 15.5 15.6 17 14.1 14.5 15.2 15.6 15.8 16.2 16.4 16.6 18 14.9 15.4 16.0 16.5 16.8 17.1 17.4 17.5 19 15.7 16.2 16.9 17.4 17.7 18.1 18.3 18.5 20 16.5 17.0 17.8 18.2 18.6 19.0 19.3 19.4 21 17.3 17.9 19.6 19.1 19.5 19.9 20.2 20.4 22 18.1 18.7 19.5 20.0 20.4 20.9 21.1 21.3 23 18.9 19.5 20.4 20.9 21.3 21.8 22.1 22.3 24 19.7 20.3 21.2 21.8 22.2 22.7 23.0 23.2 N = ana giriş üzerindeki kat adedi Asansör hızı Tablo 49 dan bina tipi ve kat adedine göre seçilebilir. Katlararası geçiş zamanı, h t v = [s] v h : katlararası mesafe [m] v : kabin hızı [m/s] (Tablo 49) P Tablo 49. Kabin hızları Bina Tipi Kat Adedi Hız [m/s] Bina Tipi Kat Adedi Hız [m/s] 8 0.63 6 1 Konut 8 1.0 10 1.2-1.5 12 1.2-1.5 Otel 15 2.0 16 2.0 20 2.5 20 2.5 20 3.0 Büro ve İş Merkezi 5 1 10 1.2-1.5 15 2.0 20 2.5 20 3.0 Kabinin bir durak katında durması esnasında harcanan zamanların toplamıdır. Kapı açılma ve kapanma zamanları kapı tipine ve kapı genişliğine göre Tablo 50 de, tek katı geçme süresi de asansör hızına göre Tablo 51 de verilmiştir.
ts = ta + tk + tg tv [s] Burada, t a : kapı açılma zamanı [s] (Tablo 50) t k : kapı kapanma zamanı [s] (Tablo 50) t g : tek katı geçme zamanı [s] (Tablo 51) Tablo 50. Kapı açılma ve kapanma zamanları Kapı Tipi Kapı genişliği [mm] t a [s] t k [s] 800 2.5 3.0 Kenara 900 2.5 3.8 Toplamalı 1060 2.9 4.0 1100 3.0 4.0 Ortadan Açılan 1420 3.7 5.0 800 2.0 2.5 900 2.3 2.9 1060 2.5 3.3 1100 2.5 3.5 1420 2.7 3.7 Tablo 51. Tek katı geçme zamanı Hız [m/s] t g [s] İvme [m/s 2 ] < 1.00 10.0 0.40 1.00 7.0 0.55 1.50 6.0 0.75 2.50 5.5 0.85 3.50 5.0 1.00 5.00 4.5 1.35 > 5.00 4.3 1.50 Ara değerler enterpolasyonla bulunur Muhtemel durak adedi S, Tablo 52 den kolaylıkla bulunabileceği gibi verilen eşitlik yardımıyla değişik kabin kapasiteleri için hesaplanabilir. P N 1 Tablo 52. Muhtemel durak adedi S= N 1 N Ana giriş Kabin kapasitesi (P) Üzerindeki kat adedi 4 (3.2) 6 (4.8) 8 (6.4) 10 (8.0) 12 (9.6) 16 (12.8) 20 (16.0) 24 (19.2) 5 2.9 3.3 3.8 4.2 4.4 4.7 4.9 4.9 6 3.1 3.5 4.1 4.6 5.0 5.4 5.7 5.8 7 3.2 3.7 4.4 5.0 5.4 6.0 6.4 6.6 8 3.3 3.8 4.6 5.3 5.8 6.6 7.1 7.4 9 3.4 3.9 4.8 5.5 6.1 7.0 7.6 8.1 10 3.4 4.0 4.9 5.7 6.4 7.4 8.1 8.7 11 3.5 4.0 5.0 5.9 6.6 7.8 8.6 9.2 12 3.5 4.1 5.1 6.0 6.8 8.1 9.0 9.7 13 3.6 4.1 5.2 6.1 7.0 8.3 9.4 10.2 14 3.6 4.2 5.3 6.3 7.1 8.6 9.7 10.6 15 3.6 4.2 5.4 6.4 7.3 8.8 10.0 11.0 16 3.6 4.3 5.4 6.5 7.4 9.0 10.3 11.4 17 3.7 4.3 5.5 6.5 7.5 9.2 10.6 11.7 18 3.7 4.3 5.5 6.6 7.6 9.3 10.8 12.0 19 3.7 4.3 5.6 6.7 7.7 9.5 11.0 12.3 20 3.7 4.4 5.6 6.7 7.8 9.6 11.2 12.5 21 3.7 4.4 5.6 6.8 7.9 9.8 11.4 12.8 22 3.7 4.4 5.7 6.8 7.9 9.9 11.5 13.0 23 3.8 4.4 5.7 6.9 8.0 10.0 11.7 13.2 24 3.8 4.4 5.7 6.9 8.0 10.1 11.9 13.4 N = ana giriş üzerindeki kat adedi
Asansör kabinlerinin yolcu adetleri ve yaklaşık kabin yükü Tablo 53 de ve yolcu transfer zamanı ise kapı tipine bağlı olmaksızın kapı genişliğine göre Tablo 54 de verilmiştir. Bu değerler tavsiye edilen değerler olup, farklı transfer zamanları da kullanılabilir. Tablo 53. Kabin yolcu adedi Kabin yükü [kg] 320 480 640 800 1040 1280 1680 2080 2640 Yolcu adedi 4 6 8 10 13 16 21 26 33 Tablo 54. Yolcu transfer zamanı Kapı genişliği [m] t p [s] < 1 2.2 1 2.0 c) Gerekli asansör (kabin) sayısı Bir asansörün (kabinin) 5 dakikada yaptığı seferde taşıyacağı insan adedi hesaplandıktan sonra gerekli asansör (kabin) adedi bulunur. Asansör mühendisleri tarafından yapılan deneyler ve araştırmalar neticesinde asansör tesisinin, asansör trafiğinde en kritik olan 5 dakikalık süre içinde oluşan talepleri karşılaması halinde bütün gün içinde sorunsuz hizmet vereceği ispatlanmıştır. 5 dakikada yapılan seferde taşınan insan adedi, 5 ( P) R = 60 08. T R Asansör her zaman tam kapasite ile çalışmadığı ve binada çeşitli sebeplerden dolayı yaşayan insanların %80 ni hesaplamalara etkin olarak katılmaktadır. Asansörlerin grup kumandalı olması halinde TR = TR / n (n grupta bulunan kabin adedi) olarak hesaba katılır. Eğer 1 grupta farklı kapasiteli kabinler bulunursa, T R = ile hesaplanır. 1/ T Gerekli kabin adedi, 5 dakikada taşınacak yolcu oranı (k) ile binada bulunan insan sayısına ve bir seferde taşınan insan sayısına göre bulunur. k oranı Tablo 55 de bina tipine bağlı olarak verilmiştir. L B = k R R Tablo 55. Taşınacak insan yüzdesi Bina Tipi Standart Yükseltilmiş 1) Konut % 5 % 7 Otel % 10 % 15 İş Çoklu % 13 % 17 merkezi Tekil % 15 % 20 Okul % 15 % 25 Hastane % 8 % 10 1) Yüksek binalardaki asansörlerin hesabı için yükseltilmiş değerlerin seçilmesi tavsiye edilir.
2.9. ASANSÖR TRAFİK HESABINA ÖRNEKLER Uygun asansör tasarımı için yapılması istenen asansör trafik hesabına ait iki örnek üzerinde durulacaktır. Bunlardan ilki 12 katlı bir konut, diğeri ise çok maksatlı 10 katlı bir iş merkezi olacaktır. Örnek 1. Ana giriş katı üzerinde 12 kat bulunan konutun, her katında 4 daire ve her dairede 3 yatak odası, 1 salon vardır. Binanın katlararası mesafesi 3 metredir. Kat kapısı olarak ortadan açılan ve genişliği 900 mm olan kapı seçilmiştir. Bu bina için gerekli asansör kabin sayısı ile kapasitesi seçimi. Binada bulunan insan sayısı Tablo 47 den bir daire nüfusu : b = 2+ ( 2 1) = 4 kişi B = n 1+ η b = 12 4 1+ 0.3 4 = kişi ( ) ( ) 250 Gerekli seyir zamanı Tablo 48 den en yüksek dönüş katı : H = 10.1 Tablo 49 dan 12 katlı konut için hız : v = 1.2 m/s h Katlararası geçiş zamanı : t = v v = 3 12 = 25. s. Tablo 50 den kapı açılma zamanı : t a = 2.3 s Tablo 50 den kapı kapanma zamanı : t k = 2.9 s Tablo 51 den tek kat geçme zamanı : t g = 6.5 s Durak katında harcanan zaman : t s = 23. + 29. + 65. 25. = 92. s Tablo 52 den muhtemel durak adedi : S = 3.5 Tablo 53 den kabin kapasitesi : P = 4 kişi (seçildi) Tablo 54 den yolcu transfer zamanı : t p = 2.2 s T R = 2 101. 25. + ( 35. + 1) 92. + 2 ( 08. 4) 22. = 1056. s Kabin adedi 5 ( P) ( ) 5 dakikada taşınan insan sayısı : R = 60 0. 8 300 0. 8 4 = T R 105. 6 Tablo 55 den taşınacak insan yüzdesi : k = % 5 = 909. L = B k R = 250 0. 05 = 138. 1 kabin seçilebilir. 909. Kabin kapasitesi P = 6 kişi seçilseydi, H = 10.4 ; S = 4.1 ; T R = 120.04 s ; R = 11.99 ; L = 1.04 1 kabin bulunurdu. Bu durumda kabin kapasitesini arttırmanın büyük bir faydası olmayacaktır. Bu bina için 4 kişilik tek kabin yeterlidir.
Örnek 2. Çok maksatlı 10 katlı bir iş merkezinde her katta 50 şer m 2 lik 5 ofis bulunmaktadır. Katlararası mesafe 3.3 metredir. Kat kapısı olarak kenara toplamalı ve genişliği 1060 mm olan kapılar seçilmiştir. Bu durumda iş merkezi için gerekli asansör kabin adedi ve kapasitesinin seçimi. Binada bulunan insan sayısı Tablo 47 den bir daire nüfusu : b = ( 50 / 12) 1 4 kişi B= n 1 + η b= 10 5 1 + 0. 3 4 = 260 kişi ( ) ( ) Gerekli seyir zamanı Tablo 48 den en yüksek dönüş katı : H = 8.7 Tablo 49 dan 12 katlı konut için hız : v = 1.5 m/s h Katlararası geçiş zamanı : t = v v = 33. 15 = 22. s. Tablo 50 den kapı açılma zamanı : t a = 2.9 s Tablo 50 den kapı kapanma zamanı : t k = 4.0 s Tablo 51 den tek kat geçme zamanı : t g = 6.0 s Durak katında harcanan zaman : t s = 29. + 40. + 60. 22. = 107. s Tablo 52 den muhtemel durak adedi : S = 4.0 Tablo 53 den kabin kapasitesi : P = 6 kişi (seçildi) Tablo 54 den yolcu transfer zamanı : t p = 2.0 s T R = 2 8. 7 2. 2 + ( 4 + 1) 10. 7 + 2 ( 08. 6) 2 = 110. 98 s Kabin adedi 5 P 5 dakikada taşınan insan sayısı : R = 60 0. 8 300 0. 8 6 = T R 110. 98 Tablo 55 den taşınacak insan yüzdesi : k = % 13 ( ) ( ) = 12. 97 L = B k R 260 013. = = 26. 3kabin seçilebilir. 12. 97 Kabin kapasitesi P = 4 kişi seçilseydi, H = 8.5 ; S = 3.4 ; T R = 97.28 s ; R = 8.65 ; L = 39. 4kabin. Mimari projeye göre 6 kişilik 3 kabin veya 4 kişilik 4 kabin dizaynından biri seçilecektir.