FİZİKSEL RİSK ETMENLERİ 1
2
GÜRÜLTÜ 3
Gürültü, genel olarak istenmeyen ve rahatsız eden ses olarak tanımlanır. SES Katı, sıvı ve havada dalgalar halinde yayılan bir enerji şeklidir 4
FREKANS Birim zamandaki ses basınç değişim sayısıdır Birim zamandaki titreşim sayısıdır FREKANS BİRİMİ hz (Hertz) Yüksek frekanslı (tiz) sesler, Alçak frekanslı (pes) seslere göre kulak üzerinde daha olumsuz etkiye sahiptir. 5
İNSAN KULAĞI 20 Hz ile20.000 Hz arasındaki sesleri algılayabilir. 20 Hz den düşük sesler İNFRASON 20.000 Hz den büyük sesler ULTRASON olarak adlandırılır. 6
Düşük frekans 0.5 0-0.4999 0 0.0173426 Time (s) 7
Yüksek Frekens 0.6594 0-0.7674 0 0.0323789 Time (s) 440Hz 880Hz 8
100+500 Hz 500+1000 Hz 100 Hz 500 Hz 900 Hz 4.000 Hz 200 Hz 600 Hz 1.000 Hz 5.000 Hz 300 Hz 700 Hz 2.000 Hz 10.000 Hz 400 Hz 800 Hz 3.000 Hz SONOMETRE 9
Gürültü Ölçümü Gürültünün zarar verip vermemesi ve rahatsız edip etmemesi; DÜZEYİ, SÜRESİ VE FREKANSI ile ilişkilidir. Bu üç etmen eşdeğer gürültü düzeyinde (Leq) birleştirilmiştir. Bir işyerinde, SEKİZ SAATLİK çalışma süresince toplam gürültü düzeyi ölçülmeli ve iyi bir frekans analizi yapılmalıdır. Ayrıca işyerinde çalışan işçilere, KİŞİSEL DOZİMETRELER takılarak, kişilerin çalıştıkları süre içinde maruz kaldıkları toplam gürültü düzeyleri belirlenmelidir. GÜRÜLTÜ BİRİMİ Db (Desibel) 10
DESİBEL SKALALARI A skalası İnsan kulağının işitmelerinde B skalası Telefon şirketlerince kullanılır C skalası Tüm seslerde kullanılır SORU 100 db + 100 db =.? db 11
CEVAP 100 db + 100 db = 103 db BİRDEN FAZLA GÜRÜLTÜ KAYNAĞININ BULUNDUĞU ORTAMLARDA SES DÜZEYLERİ YÜKSEK DÜZEYDEKİ SESE ARASINDAKİ FARK (db) EKLENECEK MİKTAR (db) 0 3.0 2 2.6 3 1.8 4 1.5 5 1.2 6 1.0 7 0.9 8 0.8 10 0.4 12 0.3 14 0.2 16 0.1 12
DUYMA / AĞRI EŞİĞİ İnsan kulağının ilk uyum yaptığı ses şiddeti (0) db dir (20 mpa) duyma eşiği (200 Pa)140 db Ağrı eşiği dir insan kulağı bu şiddete dayanamaz. KONUŞMA BÖLGESİ 250-2000 Hz Arasındadır. 13
İŞİTME KAYIPLARI BAŞLANGICI 3.000 6.000 Hz arasındadır. Ses Şiddeti Örnek 0 Duyma eşiği 10 yaprak hışırtısı 20 Defter yaprağı hışırtısı 30 90 cm uzaklıktan saat tıkırtısı 40 alçak sesle konuşma 50 Normal Sesle konuşma 60 radyo sesi 70 Bağırarak konuşma 80 Motosiklet 7.5 metreden 90 Lokomotif 30 metreden 100 Dizel motorlu damper 110 Perçinleme tabancası 120 Grayder / Traktör 130 25 m Jet motoru 150 yakından tabanca sesi 14
İŞİTME KAYBI -0-10 -20-30 -40-50 -60-70 -80-90 100 125 250 500 1000 2000 4000 8000 15000 1 yıl 5 yıl 10 yıl 30 yıl İŞİTME KAYBI Gürültüden etkilenmede, yaş da önemli bir faktördür. Özellikle işitme kaybının tespiti için yaşın dikkate alınması şarttır. İşitme kaybının tespitinde 40 yaşından sonra her bir yıl için 0,5 db(a) işitme kaybı olarak dikkate alınır. 15
83, 92 ve 97 db(a) lık gürültü düzeylerinde, gürültüye maruz kalan kişilerin 4000 Hz sabit frekanslı gürültüdeki işitme kayıplarının yıllara göre dağılımı db YIL 92 db(a) sabit şiddette ve değişken frekanslı gürültüye maruz kalan kişilerde işitme kayıplarının yıllara göre dağılımı db 250 500 1000 2000 4000 7000 8000 Frekans (Hz.) 16
GÜRÜLTÜ ŞİDDETİNE BAĞLI İŞİTME KAYBI % db 5 yıl sonra* 10 yıl sonra* 15 yıl sonra* 80 0 0 0 90 4 10 16 100 12 29 42 110 26 55 78 *Değerler kişiden kişiye değişebilir SESİN ETKİSİ Ses DüzeyiDb Fizyolojik Etkisi 0-30 Herhangi bir etkisi yoktur. 30-65 Rahatsız eder 65-85 Sinir sistemini etkiler (sindirim, dolaşım vb.), geçici sağırlık yapar. 85-120 Uzun sürede kalıcı sağırlık yapar 120 üstü Kalıcı sağırlık yapar ve sinir hücrelerini bozar 17
ÇALIŞMA SÜRESİ GÜRÜLTÜ İLİŞKİSİ Gürültü Yoğunluğu sınıfı ( dba ) Max. Çalışma Süresi ( Saat/ Gün ) 80-85 7.5 86-90 4 91-95 2 96-100 1 101-105 ½ 106-110 ¼ 111-115 1/8 Anlık gürültü max 140 db DARBELİ GÜRÜLTÜLER İÇİN LİMİT DEĞERLER Gürültü Düzeyi (db) Bir gün için izin verilen darbe sayısı 140 100 130 1.000 120 10.000 18
En yüksek ses basıncı (Ppeak) C - frekans ağırlıklı anlık gürültü basıncının maksimum değeri GÜNLÜK GÜRÜLTÜ MARUZİYET DÜZEYİ (LEX,8h) (db(a) re.20 µpa) Sekiz saatlik iş günü için, anlık darbeli gürültünün de dahil olduğu bütün gürültü maruziyet düzeylerinin zaman ağırlıklı ortalaması. Haftalık gürültü maruziyet düzeyi Günlük gürültü maruziyet düzeylerinin sekiz saatlik beş iş gününden oluşan bir hafta için zaman ağırlıklı ortalaması. 19
Yönetmeliğin uygulanması bakımından, günlük gürültü maruziyet düzeyleri; En yüksek ses basıncı yönünden tanımlanmıştır. Maruziyet sınır değeri ve Maruziyet etkin değerleri Maruziyet sınır değeri LEX, 8h = 87 db(a) ve Ppeak=200 µpai En yüksek maruziyet etkin değeri LEX, 8h = 85 db(a) ve Ppeak= 140 µpaii En düşük maruziyet etkin değeri LEX, 8h = 80 db(a) ve Ppeak= 112 µpaiii 20
GÜRÜLTÜDEN MEYDANA GELEN İŞİTME KAYBININ KESİN TANISI İÇİN 1 - Odyometrik test yapılmalı, değerlendirmede 40 yaşından sonraki her yaş için 0.5 db(a) düşme fizyolojik olarak hesaplanmalıdır. 2 - İşyerindeki gürültü düzeyi ölçülmeli ve işitme kaybına sebep olacak düzeyde gürültünün olduğu saptanmalıdır. 3 - İşe girişte ve periyodik muayenelerde çekilmiş odyogramlardan da yararlanılmalıdır. 4 - İşitme zorluğuna sebep olan diğer etkenler giderilmelidir. 5 - Geçici işitme kayıpları bertaraf edilmelidir. GÜRÜLTÜDEN KORUNMA YÖNTEMLERİ ( 1 ) A TEKNİK KORUNMA a) GÜRÜLTÜ KAYNAĞINDA ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER 1 Kullanılan makinelerin, gürültü düzeyi düşük makineler ile değiştirilmesi, 2 Gürültü düzeyi yüksek olarak yapılan işlemin, daha az gürültü gerektiren işlemle değiştirilmesi, 3 Gürültü kaynağının ayrı bir bölmeye alınması. 21
GÜRÜLTÜDEN KORUNMA YÖNTEMLERİ ( 1 ) A TEKNİK KORUNMA b) GÜRÜLTÜLÜ ORTAMDA ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER: 1 Makinelerin yerleştirildiği zeminde, gürültüye ve titreşime karşı yeterli önlemlerin alınması, 2 Gürültü kaynağı ile gürültüye maruz kalan kişi arasına gürültüyü önleyici engel koymak, 3 Gürültü kaynağı ile gürültüye maruz kalan kişi arasındaki mesafeyi artırmak, 4 Sesin geçebileceği ve yansıyabileceği duvar, tavan, taban gibi yerleri ses emici malzeme ile kaplamak. GÜRÜLTÜDEN KORUNMA YÖNTEMLERİ ( 2 ) c) GÜRÜLTÜNÜN ETKİSİNE MARUZ KALAN KİŞİDE ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER: 1 Gürültüye maruz kalan kişinin, sese karşı iyi izole edilmiş bir bölme içine alınması, 2 Gürültülü ortamdaki çalışma süresinin kısaltılması, 3 Gürültüye karşı etkin kişisel koruyucu kullanmak. 22
GÜRÜLTÜDEN KORUNMA YÖNTEMLERİ ( 3 ) B TIBBİ KORUNMA 1 Gürültülü işlerde çalışacakların işe girişlerinde odyogramları alınmalı ve sağlıklı olanlar çalıştırılmalıdır. İş kazalarının önlenmesinde, kesin denilebilecek, yeterli önlem alınabiliniyorsa, gürültülü işlerde doğuştan sağır ve dilsizlerin çalıştırılması da düşünülebilir. 2 Gürültülü işlerde çalışanların, her altı ayda bir odyogramları alınmalı ve işitme kaybı görülenlerde, gerekli tedbirler alınmalıdır. İşitme Kaybının Belirtileri Kulak içerisinde sürekli uğultu ve garip sesler Yüksek ya da düşük düzeyli sesleri duyamama Konuşulanları duymada ve anlamada zorluk Seslerin bir duvar arkasından geliyormuş gibi algılanması 23
İşitme Düzeyi (db) İşitme durumu 0 26 Normal İşitme 27 40 Çok hafif işitme Kaybı 41 55 Hafif İşitme Kaybı 56 70 Orta Derecede İşitme Kaybı 71-90 İleri derecede İşitme Kaybı Meslek Hastalığı İşçinin, çalıştığı işin niteliğine göre tekrarlanan bir sebeple işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçiçi veya sürekli hastalık, sakatlık veya ruhi arıza halleridir. 24
Meslek Hastalığı Grupları A - Kimyasal maddelerle ortaya çıkan meslek hastalıkları B - Mesleki cilt hastalıkları C - Pnömokonyozlar ve diğer solunum sistemi hastalıkları D - Mesleki bulaşıcı hastalıklar E - Fiziksel etkenlerle olan meslek hastalıkları Gürültü Zararlarının Meslek Hastalığı Sayılabilmesi İçin; GÜRÜLTÜLÜ İŞ TE EN AZ İKİ YIL, GÜRÜLTÜ ŞİDDETİ SÜREKLİ OLARAK 85 db in ÜSTÜNDE OLAN İŞLERDE EN AZ 30 GÜN, ÇALIŞILMIŞ OLMASI GEREKİR. Yükümlülük süresi 6 ay... 25
Gürültü şiddeti desibel olarak ölçülür. Basınç olarak işitme aralığı çok çok geniş olması nedeniyle, desibel ölçü birimi kullanılır. Her 3 db lik artışda, ses iki kat artar. Her 10 db lik artışta, ses on kat artar. Gürültünün Sebep Olduğu İşitme Kaybı Tipleri 1 - İLETİM TİPİ İŞİTME KAYBI İletim tipi işitme kaybı, kulak zarında ve orta kulak kemiklerinde meydana gelen kayıplardır. 2 - ALGI TİPİ İŞİTME KAYBI Algı tipi işitme kaybı iç kulakta duyma hücrelerinde meydana gelen kayıplardır. 26
İşitme Kaybına Etki Eden Faktörler SŞ - Sesin Şiddetine, SF - Sesin Frekans dağılımına, ES - Etkilenme süresine, KY - Kişinin yaşına, KD - Kişisel duyarlılığına, KC - Kişinin cinsiyetine. Gürültünün İşitme Kaybı Dışındaki Psikolojik Etkileri GÜRÜLTÜLÜ ORTAMLARDA KALAN VEYA YAŞAYAN İNSANLARDA Konsantrasyon, dikkat ve reaksiyon kapasitesi zayıflayabilir. Yorgunluk, uyku bozuklukları ve geç uyuma halleri görülebilir. Merkezi sinir sistemi bozuklukları, baş ağrıları ve stresler görülebilir. Metobolik ve hormonel bozukluklar görülebilir. 27
Gürültünün İşitme Kaybı Dışındaki Psikolojik Etkileri BİRDEN BİRE ŞİDDETLİ BİR GÜRÜLTÜNÜN ETKİSİNDE KALINDIĞINDA Kan basıncı (tansiyon) yükselmesi görülebilir. Kan dolaşımı bozukluğu görülebilir. Solunum hızı değişmesi ve Terlemenin artması gibi hususlar görülebilir. Gürültünün İşitme Kaybı Dışındaki Psikolojik Etkileri GÜRÜLTÜ AYRICA Konuşurken bağırma, Sinirli olma hali, Karşılıklı anlaşma zorluğu, Kişiler arasındaki ilişkilerde olumsuzluklar ve İş kazalarının artmasında etkin rol oynar. 28
İlk günlerde Gürültünün Etkileri BELİRTİLER: Kalp hızı artışı Tansiyon yükselmesi İştahsızlık Sinir gerginliği Bu belirtiler bir haftalık alışma süresinden sonra ortadan kalkar. Gürültünün Etkileri En önemli etki işitme kaybıdır. Geçici kayıp: Kısa sürede gelişir, gürültülü ortamdan uzaklaşıldığında ortadan kalkar. Sürekli kayıp: Uzun sürede gelişir. Frekans ve süreye bağlı olarak kişiden kişiye değişir. 29
Gürültünün Etkileri Bir kol boyu mesafeden anlaşmak için bağırmak zorunda kalınıyorsa gürültü düzeyi yüksektir. Kalıcı işitme kaybının meydana gelmemesi için gürültüden korunulmalıdır. Gürültüyü kaynağında azaltmak mümkün değilse rotasyon ve kulak koruyucu kullanılmalıdır. Gürültü Azaltma Gürültü Kaynağı Akustik Mühendislik Ses Yalıtımı Koruyucu EkipmanKullanımı Ortak Korunma Kişisel Korunma 30
Gürültü Kontrol Yöntemleri Gürültünün 55 db düşürülmesi mümkün! Gürültü Kontrol Yöntemleri Gürültülü bölümün/hattın yalıtılması 31
Gürültü Kontrol Yöntemleri Tıkaç Takma Programı Bu kulak tıkaçları kullanıldıktan sonra kirlenince atılmalı ve yenisi ile değiştirilmelidir. Öğleden önce Öğleden Sonra 1.nci Gün ½ saat ½ saat 2. nci Gün 1 saat 1 saat 3. ncü Gün 2 saat 2 saat 4. ncü Gün 3 saat 3 saat 5. nci Gün Tüm çalışma programı boyunca 32
Kulaklık Çeşitleri Kulak Koruyucularının Gürültü Engelleme Değerleri CİNSİ AZALTMA DERECESİ PAMUK 5-16 db PARAFİNLİ PAMUK 20-35 db CAM PAMUĞU 7,5-32 db KULAK TIKACI 20-45 db KULAKLIK 12-48 db 33
Kulak Koruyucularının Koruma Kademeleri Koruyucu Gürültü şiddeti (db) Frekans (Herztz) 1-20 20-100 100-800 800-8000 >8000 Kulak tıkacı 5-10 5-20 20-35 30-40 30-40 Kulak koruyucusu 0-2 2-15 15-35 30-45 35-45 Kulak tıkacı + koruyucusu 10-15 15-25 25-45 30-60 40-60 Kulaklı baret 0-2 2-7 7-25 20-55 30-55 Kulağın bölümleri. 34
İşitme KOKLEA NIN İŞLEYİŞİ 35