Toplum Gönüllüleri Vakfı & Janssen-Cilag Proje Adı: Uygulama Yeri: Beyaz Şapkalar Adıyaman, Ankara, İstanbul, Sakarya Adana, Balıkesir, Erzurum, İzmir, Kayseri, Şanlıurfa, Trabzon Proje Süresi: 12 Ay (Aralık 2009 - Kasım 2010) İletişim: Derya Kılıçalp Proje Koordinatörü Derya.kilicalp@tog.org.tr Meri İzrail Projeler Departmanı Yöneticisi Meri.izrail@tog.org.tr 1. Proje Özeti Beyaz Şapkalar; toplumda görülen şiddet olaylarının, sorunun kaynağına inerek önüne geçilebilmesi için geliştirilen, aktif eğitim metoduyla tasarlanmış, hedef kitlesini ilköğretim öğrencilerinin oluşturduğu ve toplumsal faydayı birinci planda tutan sürdürülebilir bir projedir. Toplumsal barışın önündeki en önemli engel şiddettir. Bu büyük engel, bilinçli, duyarlı birbirinin farklılıklarına toleranslı bireylerden oluşan toplumlarca aşılabilir. Böyle toplumların oluşabilmesinin bireylere çocukluk döneminde bu bilincin aşılanmasıyla gerçekleşebileceğinden yola çıkan Toplum Gönüllüleri, çocukların şiddet konusunda bilinçlendirmesi ve şiddete karşı duyarlıklarının artırılmasının toplumsal barışın temelini oluşturacağına inanmaktadır. Bu amaçla, Toplum Gönüllüsü gençler, uzmanlardan aldıkları şiddet önleme, kriz yönetimi, çatışma çözümü ve çocuk psikolojisi eğitimleri ile donanarak, çalışmaları yürütmekte oldukları okullarda çeşitli görsel malzemeler ve etkinliklerin de desteğiyle öğrencilere eğitimler vermekte, eğitim verdikleri çocuklara birer ağabey-abla olarak, model olmaktadırlar. 1
2. Proje Arka Planı Toplumsal yaşam ve işbölümü, tek başına tüm gereksinimlerini karşılaması mümkün olmayan insanoğlunun beslenme, barınma, güvenlik, üretim gibi ihtiyaçlarını sağlamak için başvurduğu bir çözüm olarak binlerce yıllık bir geçmişe sahip. Bu işbölümünün bir yan ürünü olarak doğan iletişim de bugün binlerce yıllık bir birikimin sonucu. Kabaca, bir kaynak tarafından bir mesajın bir alıcıya veya alıcı grubuna gönderildiği ve bu mesajın yerine ulaştığına dair geribildirimin alındığı süreci kapsayan iletişim, yaşamın her anında, yalnızca sözel anlatımla değil, sözel olmayan kanallarla da gerçekleşiyor. Dolayısıyla, ihtiyaçlarımızı ve taleplerimizi anlatarak bizimkine benzer ihtiyaç ve talepleri olan kişilerle ortaklıklar geliştirmek mümkün. Aynı şekilde, çevremizdeki diğer bireylerle aramızdaki fikir ayrılıklarını da iletişim sayesinde tespit ederek çözümler üretebiliyoruz. Liseli genç dehşet saçtı 17 yaşındaki genç, evliliğine karşı çıktığı ablası ve eniştesini öldürdü 10.01.2009, Vatan Malatya da, bir süre önce resmi nikahları kıyılan İnönü Üniversitesi İktisat Fakültesi 2 nci sınıf öğrencileri Dilek Özdemir (19) ile Alper Özdemir (19), düğün gününü beklemeye başladı. Ancak, Dilek in, lise 2.sınıf öğrencisi kardeşi A.A. (17) bu evliliğe karşı çıktı. Damat adayı dün nişanlının Tecde Mahallesi ndeki evine ziyarete gitti. A.A., eve giderek odada oturan ablası Dilek ile eniştesinin üzerlerine kurşun yağdırdı. Bu sırada evde olan amcası, A.A. yı engellemeye çalışsa da başarılı olamadı. Evliliğe hazırlanan gençler olay yerinde yaşamlarını yitirirken, A.A. polise giderek teslim oldu. ( ) İletişimin herhangi bir sebepten ötürü gerçekleşemediği durumda ise, çatışmaların çözümü için şiddet içeren yöntemlerin kullanımı gündeme geliyor. Çoğu zaman evde öğrenilen, okulda tekrar edilen ve medya sayesinde de pekiştirilen şiddet kullanımı, bugün artık lise öğrencileri arasında bile oldukça yaygın görülen bir olgu. 2004 yılında İstanbul un 15 ilçesinden üç binin üzerinde lise ikinci sınıf öğrencisiyle yapılan ve Milli Eğitim Bakanlığı nın kaynak gösterdiği bir anketin sonuçlarına göre, son bir yıl içinde fiziksel bir kavganın içinde bulunanlar grubun yarısını oluşturuyor. Bu gençlerin %15 i karıştığı fiziksel kavgalarda yaralanmış. Ankete katılan öğrencilerin %26 sı hayatı boyunca en az bir kişiyi yaraladığını belirtiyor; bu gençlerin yaklaşık yarısı ise ilk defa 13-15 yaşları arasındayken birini yaralamış. Ergen ve çocuklarda görülen şiddet 15-16 yaşları arasında en yüksek seviyeye ulaşarak risk faktörü oluşturuyor. 16-17 yaşları arasında ise çetelere katılma riski artıyor. 1 Sadece bu verilerden bile, şiddetin yaygınlığını ve genç nesiller üzerindeki etkisini anlamak ve bunun geleceğimizi nasıl etkileyeceğini tahmin etmek mümkün. Öğretmene şikâyet dayağı 29.06.2007, Hürriyet Mehmet Kayhan YILDIZ Konya nın Çumra İlçesi ndeki Sağlık Meslek Lisesi eski müdür vekili İsmail Özdemir ve eski müdür yardımcısı Şaban Çıkı, Milli Eğitim Müdürlüğü ne yaptığı şikayet sonrası görevden alınmalarına neden olduğu iddiasıyla okulun İngilizce Öğretmeni 39 yaşındaki Mevlüt Kalaycı yı Çumra Öğretmenevi nde döverek hastanelik etti. Burnu kırılan ve kulak zarı patlayan Kalaycı, tedavi altına alınırken, iki öğretmen ise Milli Eğitim Müdürlüğü tarafından açığa alındı. ( ) Elbette, okullarda yaşanın ve şiddet kullanımına yol açan çatışmaların, sosyoekonomik koşullar, toplumsal cinsiyet rolleri, mevcut rol modeller, gençlerin kendilerini ifade etmek için yeterince alan bulamaması gibi karmaşık sebepleri var. Ancak bütün bu çatışma kaynaklarının ortak yönü, şiddet ile ifade buldukları takdirde ardından, taraflarını, barışçı bir yaklaşımın uzağında bir kısır döngüye hapsediyor olmaları. Dolayısıyla, giderek daha fazla çocuğun ve gencin risk altında olduğu bir okul ortamının Türkiye genelinde yaygınlaştığı söylenebilir. Bu gözlemlerden hareket eden Toplum Gönüllüsü gençler, şiddetin bir ifade aracı olarak yaygınlaşmasının engellenmesi ve gelecek nesillerin barış içinde, güvenle büyüyecekleri bir toplumun inşası için 2006 yılında Beyaz Şapkalar Projesini geliştirdiler. Gerekli eğitimleri 1 http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/sayi76/sayi76/itir.pdf 2
alan genç gönüllülerin ilk ve orta dereceli okullarda uygulanmak üzere tasarladıkları, iletişim, empati, problem çözme, demokrasi gibi konuları içeren etkinlik programının uygulamasında yakalanan başarı, programın Toplum Gönüllüleri içinde yaygınlaşmasını sağladığı gibi, Samsun da uygulamayı yürüten Toplum Gönüllüsü gençlerin 2007 yılında Valilik bünyesinde kurulan Okullarda Şiddeti Önleme Komisyonuna davet edilmelerini de sağladı. 2009 yılı itibarıyla 7 Toplum Gönüllüsü örgütlenme Beyaz Şapkalar Projesini uyguluyor. 3. Amaçlar/Hedefler Beyaz Şapkalar Projesinin ana amacı: Geleceğimizi oluşturan çocukların şiddet konusunda bilinçlendirilerek duyarlılıklarının artırılması ve bu sayede toplumsal barışın sağlanması, sevgi, saygı, güven, hoşgörü ve işbirliği temeline dayalı toplumsal ilişkilerin kurulması ve geliştirilmesidir. Beyaz Şapkalar Projesinin hedefleri: Öğrencileri şiddet ve türleri konusunda bilgilendirmek; Şiddet konusunda iç denetimlerini geliştirebilmeleri için onlara yardımcı olmak; Öğrencilere yapıcı çatışma çözme becerileri kazandırmak; Öğrencilerin öfkelerini uygun anlatabilme yollarını bulmalarına yardımcı olmak; Öğrencilere şiddet kullanmadan iletişim kurabilme yeteneği kazandırmak; Öğrencilerin farklılıklara saygı bilinçlerinin gelişmesine yardımcı olmak; Öğrencilerin sosyal gelişimlerine katkıda bulunmak; Öğrenci velilerinin aile içi şiddet konusunda bilinçlendirilmesi sayesinde, evde de şiddetsiz bir ortamın oluşmasına destek olmaktır. Proje kapsamında, bir yıl içinde 2000 öğrenciye ve 3000 öğrenci velisine ulaşılması hedeflenmektedir. Ayrıca, Halk arasında şiddetin bir iletişim yolu olarak algılanması problemine dikkat çekmeyi; İlköğretim çağındaki çocuklara gönüllülüğü tanıtarak onlara gönüllülük bilincini aşılamayı; Çocuklarda kendi sosyal hakları konusunda farkındalık yaratmayı; Gönüllülerin, proje dahilinde iletişim kurdukları çocuklarla ve toplumla olan ilişkilerini geliştirmeyi; ve Gönüllülerin projeyi gerçekleştirirken aldıkları eğitimler aracılığı ile kendi kişisel gelişimlerini desteklemeyi hedefler. 3
4. Hedef Kitle Beyaz Şapkalar Projesinin hedef kitlesi: - belirlenecek 8 ilk veya orta öğretim okulunun öğrencileri ve velileri; - bu illerdeki yerel halk; - ayrıca belirlenen 7 ildeki öğrenci velileri ve - genel kamuoyudur. 5. Uygulama Yeri Beyaz Şapkalar Projesinin çocuklara yönelik modülleri, Adıyaman, Ankara, İstanbul ve Sakarya da uygulanacaktır. Bu uygulamada sorumluluk alacak Toplum Gönüllüsü ekipler aşağıdaki gibidir: - Adıyaman Üniversitesi - Ankara Üniversitesi - Boğaziçi Üniversitesi (İstanbul) - Hacettepe Üniversitesi (Ankara) - İstanbul Üniversitesi Beyazıt Kampusu - Koç Üniversitesi (İstanbul) - Sakarya Üniversitesi - Yeditepe Üniversitesi (İstanbul) Bunun dışında, aşağıda belirtilen illerde öğrenci velilerinin aile içi şiddetin önlenmesi konusunda bilinçlendirilmesine yönelik seminerler düzenlenecektir. Marmara Bölgesi Ege Bölgesi Akdeniz Bölgesi Güneydoğu Anadolu Bölgesi Doğu Anadolu Bölgesi Karadeniz Bölgesi İç Anadolu Bölgesi : Balıkesir : İzmir : Adana : Şanlıurfa : Erzurum : Trabzon : Kayseri 4
6. Proje Etkinlikleri Projenin her döneminde, etkinlikler için eğitim kurumlarının belirlenmesi Toplum Gönüllüsü gençler tarafından ilgili okullarla görüşülerek gerçekleştirilecektir. Projenin ilk aşamasında gençler eğitimler alacak ve programın oluşturulmasını tamamlayacaklardır. Gönüllülere verilecek olan eğitimler aşağıdaki gibidir: Demokrasi ve Haklarımız Çocuk Psikolojisi Şiddet ve Türleri İletişim Becerileri Grup Yönetimi ve Liderlik Sınıf Yönetimi Yaratıcı Drama Çatışma Çözümü ve Barış Medyada Şiddet İkinci aşamada ise 8 örgütlenmedeki Toplum Gönüllüsü gençler 8 okulda haftada 2 saatten 6 haftalık eğitimler vereceklerdir. Çocuklara sunulacak olan her bir eğitim, okullarda 2 Toplum Gönüllüsü genç tarafından 30 öğrenciye verilecek şekilde organize edilecek ve bu takımın proje boyunca aynı grupla çalışmasına özen gösterilecektir. Etkinliklerin belirlenmesinde uzman pedagoglardan, psikologlardan ve şiddet konusunda etkin çalışmaları bulunan vakıflardan destek sağlanmıştır. Hazırlanmış olan Gönüllü Kılavuzu nda proje kapsamında uygulanacak olan eğitimlerin ayrıntılı açıklamaları bulunmaktadır. Proje kapsamında, çocuklara sunulacak eğitimler aşağıdaki gibidir: İletişim Tarzları: Farklı iletişim tarzlarını çocukların anlamasını sağlayan uygulamalar yapılır. Duyguları Anlama ve Tanıma: Çocukların hissettikleri duyguları (kızgınlık, öfke, mutluluk vs.) doğru şekilde ifade edebilmelerini sağlayan etkinliktir. Ben Dili - Sen Dili: İletişimde kullanılan sözcüklerin birbirini anlamaya etkileri üzerinden örneklerle anlatılan bir uygulamadır. Problem Çözme Becerileri: Çocukların bir sorun tanımlayıp daha sonra bu sorunu yapıcı olarak çözmelerini sağlayan uygulamadır. Bitirme ve Değerlendirme: Öfke tanımı, öfkenin ortaya çıkma nedenleri ve öfke kontrolü konularında çocuklar duyarlılık kazanır. İstasyon Oyunu: Çocuklar şiddet konusunda çevrelerinde duyarlılık yaratmak için yaratıcı fikirler üretir. Sanal Mahkeme: Verilen davalar için çocukların savunma ya da iddia tarafında oldukları tartışmalar ortaya çıkarılır. Çocuklar zorlu bir problemi şiddet kullanmadan çözmeyi tecrübe ederler. 5
Proje kapsamında okullarda sunulması planlanan 6 haftalık programın örnek içeriği aşağıdaki gibidir: 2 1. Hafta 2. Hafta 3. Hafta 4. Hafta 5. Hafta 6. Hafta Tanışma Konuşması Tanışma Etkinliği Etkin Dinleme Sözleşme İletişim İletişim Oyunları İletişim Tarzları Açılış Tekrar Empati Problem Çözme Becerileri Bitirme ve Değerlendirme Açılış Duyguları Anlama ve Tanıma Şiddete Yönelik Tutum Ölçeği Kırmızı Bayraklar (Kendimizi Tanımak) Öfkemetre 2. İçimdeki Canavar Açılış Zorbalıktan 20 Yıl Sonra Öfke Kontrolü Canavar Terbiyecisi Balon (Şiddet-Şiddet Türleri) Şiddete Yönelik Tutum Ölçeği Hak Kartları (Çocuk Hakları) Acil Demokrasi Çocuk Bayramı Sanal Mahkeme Şiddetsiz bir toplumun gelişimini desteklemek için, çocuklarla yapılacak eğitimler kadar, çocukların maruz kaldığı şiddeti azaltmak da önem taşmaktadır. Dolayısıyla, çocuklarla yürütülecek çalışmalara paralel olarak, ebeveynlere yönelik seminerler düzenlenmesi, hem çocukların maruz kaldığı şiddetin kaynaklarından birinin kurutulması açısından, hem de şiddetsiz bir ortamın çocuğun gelişimi için değerini kavrayan ebeveynlerin çevredeki diğer koşulları da geliştirmenin sorumluluğunu üstlenmelerini teşvik edeceği için, önemli bir destekleyici faaliyet olacaktır. Bu çalışmaların, aynı zamanda kamuoyu gündemine de taşınarak seminer katılımcıları ile sınırlı olmayan bir kitleye duyurulması, Beyaz Şapkalar projesinin etkisini oldukça büyük bir ölçeğe taşıyacaktır. Bu çerçevede, çocuklarla proje uygulaması yapılan tüm okullarda ve ayrıca belirlenecek olan illerde, velilerin aile içi şiddetin önlenmesine dair bilinçlendirilmesine yönelik seminerler gerçekleştirilecektir. 2 Çeşitli sebeplerden bu programda değişiklikler olabilir. 6
7. Metodoloji Proje uygulayıcıları ve liderler, çocuklarla vakit geçirmeyi seven, sorumluluk sahibi, kendine güvenen, işbirliğine yatkın, dinamik Toplum Gönüllüsü gençlerden oluşacaktır. Bir gencin uygulayıcı veya lider olabilmesi için proje eğitimlerine katılarak şiddet, erken ergenlerle iletişim yöntemleri ve proje kapsamında yapılacak olan etkinlikler hakkında yeterli bilgi birikimine ve bunları aktarabilme becerilerine sahip olması gerekmektedir. Çocuklarla çalışırken, çalışmaların çocuk merkezli olması büyük önem taşır. Etkinlikler; katılımcı, paylaşımcı, şeffaf, eşitlikçi ve tarafsız temellere oturtulur. Çalışmalar; Çocuk Hakları Sözleşmesi ve diğer ilgili uluslararası sözleşmelere uygun olarak planlanır ve uygulanır. Tüm çalışmalarda, çocuğun temel hak ve özgürlükleri, mahremiyet, saygınlık, kendi seçimini kendi yapma ve kapasitesini sonuna kadar kullanma hakkını kullanabilmesine, içerisinde bulunduğu özel koşullar göz önünde tutularak özel önem verilir. Çocuk merkezli bu yaklaşıma paralel olarak, projeden faydalanarak olumlu etkisini gördüğünü kabul eden çocukların, projenin ilerleyen dönemlerinde, gerekli eğitimleri almak kaydıyla, projede gönüllülük yapan üniversite öğrencilerinin yanında uygulayıcı olarak projeye dahil edilmesi için kanallar açık tutulur. 8. Projeden Beklenen Çıktılar Beyaz Şapkalar Projesi kapsamında yapılacak etkinliklerle: - 3 ilde 8 okulda 2000 çocuğa ulaşılması; - 10 ilde 3000 öğrenci velisine ulaşılması; - 8 okulda her 2 dönemde 6 hafta boyunca sürecek 2 şer saatlik bir programla çocuklara toplam 192 saat eğitim verilmesi; - Proje hakkında yerel ve ulusal medyada en az 5 haberin yayımlanması; - 15 Toplum Gönüllüsü örgütlenmenin çocuk hakları, çocuklarla çalışmak, barış eğitimi konularında kapasitesinin geliştirilmesi; - En az 100 Toplum Gönüllüsü gencin bir sosyal sorumluluk projesinde gönüllülük yapmasının sağlanması planlanmaktadır. 9. Sürdürülebilirlik Beyaz Şapkalar Projesinin sürdürülebilirliği için çeşitli etkenler öngörülmüş ve projeye dâhil edilmiştir. Projede yer alan Toplum Gönüllüsü ekipler, okullarla ve projeden faydalanan çocuklarla irtibatı takip eden yıllarda da sürdürmeleri ve benzer çalışmalara devam etmeleri için teşvik edilecektir. Projeye katılan çocuklar; proje kapsamında gerçekleştirilen çalışmalar sayesinde yaşamları boyunca kendilerine katkı sağlayacak bir farkındalık ve özgüveni geliştireceklerdir. Aynı zamanda, üniversite öğrencisi Toplum Gönüllüsü gençler ile zaman geçiren, etkinliklerde 7
gençlerle birlikte sorumluluk alan çocuklar gönüllük ve inisiyatif almak konusunda da tecrübe sahibi olarak gelecekte de gönüllü olarak başkalarına destek vermenin ve kendilerinden küçüklere, model olabilmenin önemini öğreneceklerdir. Uzun vadede projenin yerel olarak uygulanabilmesi için gereken kaynağın bir kısmının yerel kaynaktan sağlanması sayesinde, Toplum Gönüllüsü gençler tarafından hayata geçirilen çalışmaların yerelde bilinirliği artacak ve yerel destekçiler tarafından sahiplenilmesi mümkün olacaktır. Bu gibi yerel destekçiler, özellikle ayni bağış kalemlerinde katkı yaparak projenin finansal sürdürülebilirliğine katkı sağlayacaktır. Proje yerelde genişleyip kurumsallaştığı ölçüde yerel katkı payı artacak, orta vadede projeler ağırlıklı olarak yerel kaynak ile oluşturulan ve uygulanan çalışmalar haline gelecektir. 10. Zaman Planı Etkinklikler Gönüllü Kitapçığının Tasarımı Gönüllü Kitapçığının Basımı Proje Koordinasyon Toplantısı Okulların Belirlenmesi İzinlerin Alınması Proje Eğitimleri Tanışma Etkinliği Yerel Çalışma Programlarının Hazırlanması Projenin Okullarda Uygulanması Velilere Yönelik Seminerler Dönem Sonu Şenlikleri Değerlendirme Toplantısı Yerel Medyaya Yönelik Çalışmalar Proje Koordinasyonu Raporlama Zaman 2010 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 8
11. Bütçe "Beyaz Şapkalar" Birim Tutar Etkinlikler İnsan Kaynakları Açıklama Birim adedi (YTL) 42.000 Proje Koordinatörü Proje Koordinasyonu 1 Proje Koordinatörü için 12 aylık brüt maaş 3.500 12 42.000 9.900 Proje Koordinatörünün her ile toplam 4 Saha Ziyareti ve Seminer Saha Ziyaretleri oganizasyonları için Ulaşım ve Konaklama 300 27 8.100 Proje Koordinatörünün örgütlenmelerle 12 ay boyunca iletişimi için Cep İletişim Telefonu 150 12 1.800 Proje Etkinlikleri 55.530 Koordinasyon & Değerlendirme Toplantıları 10.840 Her ekipten 2 gencin ve Proje Koordinatörünün katılımı ile 2 Toplantı için Ulaşım gidiş-dönüş Ulaşım 140 34 4.760 Her ekipten 2 gencin ve Proje Koordinatörünün katılımı ile 2 Toplantı için 2 Konaklama günlük Konaklama 85 68 5.780 Kırtasiye 2 Toplantı için Kırtasiye 150 2 300 Yerel Etkinlikler 27.440 Gönüllü Kitapçığı 500 adet basılacak Gönüllü Kitapçığı için tasarım ve basım ücreti 3.500 1 3.500 Beyaz Şapkalar Projenin tanıtımı için 2500 adet Beyaz Şapkanın üretilmesi 2.500 3 7.500 Proje Eğitmenleri 3 ilde uzmanlardan 5 Eğitim için ücret 400 15 6.000 Eğitmen ulaşım 3 ile uzmanların ulaşımı 200 15 3.000 Ulaşım 8 ekipten 6 gencin 6 hafta boyunca haftada bir okula gidiş dönüş Ulaşımı 5 288 1.440 Malzeme 8 okulda eğitimlerde kullanılacak Malzeme masrafı 250 8 2.000 Dönem Sonu Şenlikleri 8 okulda dönem sonundaki Şenlikler için masraflar 500 8 4.000 Veliler için Seminerler 17.250 8 proje okulu + 7 ilde düzenlenecek seminerler için salon, kahve arası, Seminer Organizasyonu duyuru, ulaşım, konaklama vb. bedeli 1.150 15 17.250 İzleme Değerlendirme 9.200 İzleme & Değerlendirme araçlarını geliştirecek, uygulayacak ve sonuçları Danışman Ücreti raporlayacak uzman için danışmanlık ücreti 8.000 1 8.000 İzleme & Değerlendirme uzmanının her ile 1'er Saha Ziyareti ve Saha Ziyaretleri Değerlendirme Toplantısına katllımı için Ulaşım ve Konaklama 300 4 1.200 Proje Harcamaları Toplamı 116.630 İdari Gider (%15) 17.495 TOPLAM (TL) 134.125 9