0-12 YAŞ ÇOCUKLARDA GÖRÜLEN HASTALIKLAR I İÇİNDEKİLER Konu ile İlgili Kavramlar 0-12 Yaş Çocuklarda Görülen Hastalıklar Kızamık Kızamıkçık Kabakulak Kızıl Su Çiçeği ÇOCUK SAĞLIĞI VE HASTALIKLARI Yrd. Doç. Dr. Aynur AYTEKİN HEDEFLER Bu üniteyi çalıştıktan sonra; 0-12 yaş çocuklarda sık görülen hastalıklar hakkında bilgi sahibi olacak, Bu hastalıkların etkenlerinin, bulaşma yollarını, belirtilerini ve bakım ilkelerini öğrenecek, Ayrıca bu hastalıklardan korunmak için neler yapılacağı konusunda bilgi sahibi olacak, Bu bilgiler ışığında çocukların hastalıklara karşı korunmasında etkili olabileceksiniz. ÜNİTE 11
GİRİŞ Kızamık, kabakulak, kızamıkçık, kızıl ve su çiçeği çocukluk döneminde sıklıkla karşılaşılan hastalıklardandır. Çeşitli hastalık etkenlerinin (bakteri, virüs, mantar vb.) neden olduğu bu hastalıklar bulaşıcı hastalıklar şeklinde de tanımlanmaktadır. Özellikle kreş, anaokulu, okul gibi kalabalık ortamlarda yaşayan çocuklar için bulaşıcı olan bu hastalıkların nedenlerinin, tedavi- bakım ilkelerinin ve korunma yollarının bilinmesi büyük önem taşımaktadır. KONU İLE İLGİLİ KAVRAMLAR Enfeksiyon: mikroorganizmaların vücuda girerek yerleşmesi, çoğalması ve hastalık meydana getirmesidir. Bulaşma yolları: Enfeksiyon hastalıklarının en bilinen bulaşma yolları solunum, sindirim ve temas yoludur. Solunum (damlacık) yoluyla bulaşma; hasta ya da taşıyıcılarla direkt temas (öpüşme) veya enfekte damlacıkların solunan havaya karışması sonucu meydana gelir. Ayrıca etkenle bulaşmış tozların solunması yoluyla da bulaşma olabilir. Sindirim yoluyla bulaşma; besinler, yiyecekler, kirli eller ve tırnaklar aracılığıyla bulaşmanın gerçekleşmesidir. Temas yoluyla bulaşma; deri ve mukoza yoluyla olur. Bulaşma direk temas, cinsel temas, travma, enjeksiyon şeklinde olabilmektedir. Kuluçka (inkübasyon) dönemi: Hastalık etkeninin vücuda girmesinden hastalık belirtilerinin ortaya çıkmasına kadar geçen dönemdir. Prodromal dönem: Kuluçka döneminin bitiminden hastalığa özgü klinik bulgular başlayıncaya kadar geçen süredir. Genellikle birkaç gün sürer. Baş ağrısı, ateş, iştahsızlık, hâlsizlik gibi belirtiler görülür. Bağışıklık: Canlının kendi vücudunda belirli hastalık etkenlerine karşı biyolojik olarak gelişen özgül direnme gücüdür. İzolasyon: Kelime anlamı olarak ayırma, soyutlama, tecrit etme anlamına gelmektedir. Hasta bireyden mikroorganizmaların çevreye yayılmaması için araya engel koymak gerekir. Hasta bireyden çevreye taşınma yolları; atıklar ve akıntılar, bireysel temas, araç ve gereçlerdir. Araya konan engellerin başlıcaları ise el yıkama, eldiven giyme, maske takma, hastanın özel bir odaya alınması, odaya girenlerin koruyucu giysiler giymesi, hastanın atıkları ve çıkardıklarının güvenli bir şekilde yok edilmesidir. Katı izolasyon; solunum ve yakın temasla geçen son derece bulaşıcı hastalıkların yayılmasını önlemek amaçlıdır. Hastalar özel odaya alınır. Koruyucu giysiler, maske, eldiven, atıkların imhasını içerir. Su çiçeği ve difteride kullanılır. Temas izolasyonu; katı izolasyon gerekmeyen durumlarda kullanılır. El yıkama, gömlek giyme, maske takmayı içerir. Hastalar özel bir odaya alınır. Yakın temas sırasında bu malzemeler kullanılır. Viral zatürre (pnömoni) ve kızamıkçıkta uygulanır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2
Solunum (damlacık) izolasyonu; hava yolu ile bulaşmada uygulanır. Hastalar özel odaya alınır. Maske hastayla yakın temasta kullanılır. Kızamık, menenjit gibi hastalıklarda uygulanır. 0-12 YAŞ ÇOCUKLARDA GÖRÜLEN HASTALIKLAR Kızamık (Rubeola, Morbili, Measles) Kızamık, tüm dünyada görülen son derece bulaşıcı olan çocukluk çağı döküntülü hastalığıdır. Kızamıkta ölüm oranı ortalama % 3 tür. Ancak 1 yaş altında % 15, beslenme yetersizliği olan çocuklarda % 20, uzamış ishalle birlikte görüldüğünde ise % 25 e kadar çıkabilmektedir. Ilıman iklimlerde genellikle kış sonlarında ve ilkbahar başlarında görülür. Kızamık virüsü, hasta kişilerin kanları ve burun, boğaz salgıları ile bulaşır. Resim 1. Kızamık hastası çocuk (Kaynak: Milli Eğitim Bakanlığı, Çocuk Gelişimi ve Eğitimi: Çocuk Hastalıkları. Ankara, 2011.) Çocuğun yanaklarının iç kısmında görülen koplik lekeleri kızamık için özel bir bulgudur. Etken: Hastalık etkeni, paramyxoviridae grubunda kızamık virüsüdür. Virüs, dış etkenlere ve antiseptiklere dayanıksızdır. Oda sıcaklığında havada 2 saatten fazla canlı kalır. Etken, hasta kişilerin kanları ve burun, boğaz sekresyonlarında (salgı) bulunur. Bulaşma: Solunum yoluyla doğrudan bulaşır. Salgınlar oluşturur. Hasta kişinin öksürme ve aksırması ile havaya yayılan virüs, solunum yolu ile alınır, ağız, boğaz ve buruna yerleşerek enfeksiyona yol açar. Hastalık belirtilerinin başlamasından sonraki 1-2 gün öncesinden itibaren 7 gün bulaştırıcıdır. Döküntülerden 4 gün önce 5 gün sonraya kadar bulaştırıcılık devam eder. Kuluçka dönemi: 8-12 gündür. Belirtileri: Hastalık belirtileri iki dönemde görülür. Bunlar; prodromal dönem ve döküntü dönemidir. Prodromal dönem; 4-5 gün sürer. Kuluçka dönemi sonrası yüksek ateş, bulantı, konjonktivit (göz iltihabı), nezle, öksürük, iştahsızlık, kas ağrısı ve hâlsizlikle hastalık başlar. Hastalık için özel olan ve yanakların iç kısmında görülen beyazımsı lekeler (koplik lekeleri) döküntülerden iki gün önce belirir ve kızamık için özel bir bulgudur. Bu lekeler, yaklaşık 1 mm Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3
Kızamıkta döküntünün en fazla olduğu dönemde ateş de en yüksek seviyeye çıkar. çapında kenarları parlak kırmızı bir çizgi ile çevrili ortası mavi-beyaz halkalardır. Başlangıçta yanak içi mukozasında belirirler ve hızla yayılırlar. Birinci günün sonunda bütün ağız mukozası ve yanak içi beyaz nokta şeklindeki bu lekelerle dolabilir. Döküntüler ortaya çıkınca bu yaralar azalmaya başlar ve döküntünün üçüncü gününde tamamen kaybolur. Döküntü dönemi; 3-4 gün sürer. Prodromal dönemi takiben ateş tekrar yükselir. Deriden hafif kabarık (makülopapüler döküntü), önceleri basmakla kaybolan daha sonra rengi giderek kırmızıya dönüşen ve basmakla kaybolmayan döküntüler başlar. Döküntü saçlı deri ile saçsız derinin birleştiği yerden kulak arkasından başlayarak 2-3 gün içinde yüze, gövdeye, kol ve bacaklara yayılarak tüm vücudu kaplar. Yüz ve boyundakiler birleşmeye eğilim gösterir. Bacak ve koldaki döküntüler daha seyrektir. Belirtiler gittikçe artarak döküntünün dördüncü günü zirveye ulaşır. Döküntünün en fazla olduğu zaman ateş en yüksek düzeydedir. Döküntüler 3-4 gün sonra solmaya başlar ve ateş düşer. Döküntüler yerlerinde hafif esmerimsi lekeler ve buğday unu kepeğine benzer kabuklar oluşturarak solar. En son öksürük kaybolur. Resim 2. Kızamıkta döküntüler (Kaynak: Keudel, H., Capelle, B. (Çeviren: Yürür, G.K.) (2008). Çocuk Hastalıkları. 1. Baskı. İstanbul: Optimist Yayın Dağıtım.) Kızamıklı çocuğa iyi bakım verilmezse orta kulak iltihabı, zatürre ve beyin dokusu iltihabı ortaya çıkabilir. Bakım ve Korunma: Hastalığın belirtilerine yönelik tedavi ve bakım yapılır. Ateş düşüp öksürük azalıncaya kadar çocuk yatak istirahatine alınır. Doktor önerisine göre ilaç kullanılır. Yüksek ateş için ateş düşürücü, kas ağrısı için ağrı kesici verilmelidir. Kızamık hastalığı aşırı bulaşıcı olduğu için standart önlemlere ek olarak hava yolu izolasyon önlemleri alınır. Kızamık döküntüsü çıktıktan sonraki dört gün boyunca çocuğun oda kapısı kapalı tutulmalı ve çocuk diğer kişilerden uzak tutulmalıdır. Hastanın odası sık sık havalandırılmalıdır. Öksürük için soğuk buhar verilmelidir. Çocuğun derisi kuru ve temiz tutulmalı, banyo yaptırılmalıdır. Sıvı kaybı için bol su ve yumuşak besinler alması sağlanmalıdır. Hasta; sindirimi kolay, yumuşak ve bol karbonhidratlı, proteinli ve vitaminli yiyeceklerle beslenir. Hasta iyi bakılmazsa kızamık; orta kulak iltihabı, zatürre ve beyin dokusu iltihabına sebep olabilir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4
Hastalığın geçirilmesi sonucu kazanılan bağışıklık süreklidir. Kızamık geçirmiş anneden doğan bebekler genellikle 6-9 ay bağışıktırlar. Kızamık aşı ile önlenebilen bir hastalıktır. Tüm çocuklar 12-18 aylıkken canlı aşı ile aşılanarak aktif bağışıklık sağlanabilir. Kızamık aşısı tek olarak ya da kızamıkçık ve kabakulak aşısı ile birlikte yapılabilir. Kızamıkçığın bulaştırma döneminde çocuk okula gönderilmez ve gebe kadınlarla teması önlenir. Kızamıkçık (Rubella) Kızamıkçık, tropikal bölgelerde yaygın olmakla birlikte tüm dünyada görülür. Genellikle çocuk ve genç erişkinlerde ilkbahar ve kış aylarında görülen hafif döküntülü bir virüs enfeksiyonudur. Hastalığa yakalananların % 15 i 0-5 yaş arası çocuklar iken, % 40 oranında 5-9 yaş arası çocuklarda görülür. Kızamıkçık bildirimi zorunlu bir hastalıktır. Etken: Hastalık etkeni, bir RNA virüsü olan rubella virüsüdür. Bulaşma: Virüs, hasta kişinin burun-boğaz salgılarından ve bu salgılarla yeni bulaşmış araç gereçlerle, damlacık yoluyla veya anneden bebeğe plasenta yoluyla geçer. Bulaştırma süresi, hastalık döküntüleri ortaya çıkmadan bir hafta önce başlar ve döküntüler çıktıktan sonra 4 gün devam eder. Bulaştırma döneminde çocuk okula gönderilmez ve gebe kadınlarla teması önlenir. Kuluçka dönemi: Virüs vücuda alındıktan hastalık belirtilerinin ortaya çıkmasına kadar geçen süre 14-21 gündür. Belirtileri: Hastalık belirtileri prodromal ve döküntü dönemi olmak üzere iki dönemde gözlemlenir. Prodromal dönem; nadir olarak döküntüden önce hafif ateş, baş ağrısı, hâlsizlik, hafif nezle ve konjonktivit görülür. Döküntüden en az 24 saat önce hastalık için karakteristik olan olan lenfadenopatiler (lenf bezlerinin şişmesi) fark edilir. Boyun lenf bezlerinde ağrılı büyüme olur. Döküntü çıkmadan kısa süre önce yumuşak damakta iğne ucu büyüklüğünde pembe renkte lekeler fark edilir. Döküntü dönemi; deriden kabarık olmayan (maküler) döküntüler yüzde başlar, gövde, kol ve bacaklara doğru ilerler. Döküntüler gövdede belirirken yüzdekiler kaybolur. Bir- iki gün içinde gövdede kızıl döküntüsünü andıran iğne başı büyüklüğündeki döküntüler tüm vücuda yayılır. Üçüncü gün tüm döküntüler kaybolur. Resim 3. Kızamıkçık döküntüleri (Kaynak: Milli Eğitim Bakanlığı, Çocuk Gelişimi ve Eğitimi: Çocuk Hastalıkları. Ankara, 2011.) Bakım ve Korunma: Kızamıkçık olan çocuğun bakımında çocuğun rahatını sağlayıcı önlemler alınması gerekir. Hastalığın belirtilerine yönelik tedavi ve bakım yapılır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5
Gebelik öncesi tüm kadınların ve genç kızların taranması ve negatif olanlara kızamıkçık aşısının yapılması gereklidir. Doktor önerisine göre ilaç kullanılır. Yüksek ateş için ateş düşürücü, kas ağrısı için ağrı kesici verilmelidir. Bulaştırıcılık riski nedeniyle damlacık izolasyon önlemleri alınmalıdır. Virüs havada asılı kaldığından uzak mesafelere taşınamamaktadır. Bu nedenle çocuğun odasının kapalı tutulmasına gerek yoktur. Ancak çocuğa bir metre mesafeyle yaklaşıldığında maske kullanılmalıdır. Kızamıkçık aşı ile önlenebilen bir hastalıktır. Aşı, kızamık ve kabakulak aşısı ile birlikte olarak iki doz şeklinde yapılmaktadır. Hastalığı geçirme veya aşılanma ömür boyu bağışıklık sağlar. Kızamıkçık enfeksiyonu gebeliğin ilk üç ayında geçirildiğinde mikrosefali (başın gelişememesi sonucu normalden küçük olması), sağırlık, kalp anomalileri, katarakt ve diş eksiklikleri gibi doğuştan anomalilere neden olabilen önemli bir hastalıktır. Bu nedenle gebelik öncesi tüm kadınların ve genç kızların taranması ve negatif olanlara kızamıkçık aşısının yapılması gereklidir. Gebelere canlı aşı yapılmaz. Aşılanan kadınlar aşıdan sonra 1-3 ay gebe kalmamalıdır. Kabakulak Kabakulak tüm dünyada görülen özellikle okul, yuva gibi çocukların kalabalık olduğu alanlarda salgınlar yapan bulaşıcı bir hastalıktır. Sıklıkla ilkbahar ve kış aylarında görülür. Hastaların % 90 ı 14 yaşın altındaki aşısız çocuklardır. Kabakulak bildirimi zorunlu bir hastalıktır. Resim 4. Tek taraflı parotis (tükrük) bezi şişliği (Kaynak: Görak, G., Savaşer, S., Yıldız, S. (2011). Bulaşıcı Hastalıklar Hemşireliği. 1. Baskı. İstanbul: İstanbul Tıp Kitabevi.) Kabakulak olan çocuk bulaşmayı önlemek amacıyla yaklaşık 21 gün okula gönderilmemelidir. Etken: Hastalık etkeni bir RNA virüsü olan Myxovirus parotidis virüsüdür. Soğuğa karşı dayanıklıdır. Soğukta yıllarca canlılığını sürdürebilir. Bulaşma: Virüs vücuda hasta kişilerin ağız-boğaz salgılarıyla doğrudan ya da dolaylı (virüsle bulaşmış eşyalarla) temas sonucu solunum yolu ile girer ve bulaşıcılık oranı oldukça yüksektir. Bulaştırıcılık süresi, parotis (tükrük bezi) bezleri şişmeden 1-2 gün önce başlar ve 5 gün sonrasına kadar devam eder. Hasta çocuk bulaşmayı önlemek amacıyla yaklaşık 21 gün okula gönderilmemelidir. Kuluçka dönemi: Yaklaşık 14-21 gün, ortalama 18 gündür. Belirtileri: Kabakulak tek ya da çift taraflı parotis bezinin nadiren de diğer dış salgı bezlerinin ağrısız şişmesi ile karakterize sistemik viral bir hastalıktır. Hastalık % 30-40 oranında belirti vermeden seyreder. Çocuklarda prodromal dönem nadirdir. Kabakulak geçiren çocuk başlangıçta hafif ateş, baş ağrısı, iştahsızlık, hâlsizlik gibi belirtiler gösterebilir. Bir-iki gün içerisinde tek ya da çift taraflı parotis bezi bölgesinde şişlik, ağrı ve hassasiyet ortaya çıkar. İlerleyen günlerde şişlik belirginleşir, kulak kepçesi yukarı dışa doğru itilir, mandibula (alt çene kemiği) açısı Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 6
görülmez hale gelir. Şişlik genellikle bir tarafta başlar, 1-5 gün sonra diğer parotis bezini de tutar. Şişlikle birlikte ateş 39-40 0 C ye çıkabilir ve 3-4 gün sürer. Yaklaşık bir hafta içerisinde parotis bezi şişliği düzelir. Kabakulak hastalığı geçiren çocuk bulaştırıcılık süresi bitene kadar ayrı bir odada yatak istirahatine alınır. Resim 5. Kabakulak geçiren çocuk (Kaynak: Keudel, H., Capelle, B. (Çeviren: Yürür, G.K.) (2008). Çocuk Hastalıkları. 1. Baskı. İstanbul: Optimist Yayın Dağıtım.) Gebeliğin ilk üç ayında annenin kabakulak geçirmesi durumunda virüs plasenta yoluyla fetüse geçer ve düşüğe neden olur. Hastalık genellikle hafif seyirli olmakla birlikte bazı olgularda erkek çocuklarda testis iltihabı (orşit), kız çocuklarda yumurtalık iltihabı (ooforit), pankreatit (pankreas iltihabı), ensefalit (beyin iltihabı), menenjit (beyin zarı iltihabı), işitme kayıpları, kalp kası iltihabı gibi durumlar görülebilmektedir. Bakım ve Korunma: Kabakulak hastalığı geçiren çocuğun bakımında çocuk, damlacık izolasyonu önlemleri alınarak bulaştırıcılık süresi (yaklaşık 10 gün) bitene kadar ayrı bir odada yatak istirahatine alınmalıdır. Kabakulak mikrobu uzak mesafelere gidemediğinden oda kapısının kapalı tutulmasına gerek yoktur. Ancak çocuğun bir metre mesafesine yaklaşanların ya da çocuğun maske kullanması bulaşmayı önlemede yararlı olacaktır. Hasta çocuğu ve hastalık belirtilerini rahatlatmaya yönelik bakım ilkeler uygulanmalıdır. Doktor önerisine göre ateşi için ateş düşürücüler, ağrısı için ağrı kesiciler kullanılmalıdır. Ağrı için kesinlikle aspirin kullanılmamalıdır. Aspirin kullanımı karaciğere olumsuz etki yapacağından önerilmez. Çocuk, bol proteinli, sıvı ve yumuşak gıdalarla beslenmelidir. Ayrıca çocuğun aktivitelerinin kısıtlanması, yatak istirahatine alınması, erkek çocuklarda testislerin alttan desteklenerek yükseltilmesi (elevasyona alınması) önerilir. Ateşin düşmesi ile 5 gün içinde orşit belirtileri de geriler. Orşit tek taraflı geçirildiğinde kalıcı kısırlık (infertilite) riski oluşturmaz. Kabakulak aşı ile önlenebilen bir hastalıktır. Aşı, kızamık ve kızamıkçık aşısı ile kombine olarak iki doz şeklinde yapılmaktadır. Hastalığı geçirenler yaşam boyu kalıcı bağışıklık kazanırlar. Gebeliğin ilk üç ayında annenin hastalığı geçirmesi durumunda virüs plasenta yoluyla fetüse geçer ve düşüğe neden olur. Bu nedenle aşısız kadınların gebelik öncesi dönemde aşılanmış olması büyük önem taşır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 7
Kızıl, toplu yaşanılan alanlarda (okul, kışla, yuva gibi) daha yaygın olarak görülür. Kızıl (Scarlet fever, Scarlatina) Kızıl, döküntülü ve bakterilerin neden olduğu bir bulaşıcı bir hastalıktır. Kızıl vakalarının yaklaşık % 50 si 3-12 yaş grubu çocuklardır. Üç yaşından küçüklerde nadiren görülür. Hastalık sıcak bölgelerde ve tropikal iklimlerde yaygındır. İlkbahar ve kış aylarında sık görülür. Toplu yaşanılan alanlarda (okul, kışla, yuva gibi) daha yaygın olarak görülür. Etken: Hastalık etkeni, A grubu beta hemolitik streptokoklardır. Oldukça dayanıklı bir bakteridir. Bulaşma: Hastalık kaynağı insandır. Bulaşma, hastanın burun-boğaz salgılarıyla doğrudan temasla, solunum yoluyla ya da bakteriyle bulaşmış oyuncak, mendil, yiyecekler aracılığıyla dolaylı olarak gerçekleşmektedir. Etken solunum yoluyla alındıktan sonra bademciklere yerleşir. Eritrojenik toksin salgılar. Bu toksin kana karışarak tüm organizmaya yayılır. Bu toksine karşı duyarlılık varsa döküntüler ortaya çıkar. Bulaştırıcılık süresi, ortalama 10 gündür. Kuluçka dönemi: 1-7 gün, ortalama 3 gündür. Resim 6. Kızılda yüz ve dil görünümü (Kaynak: Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Serisi; Çocuk Hastalıkları Modulü, Ankara, 2011.) Belirtileri: Kızılda ani başlayan yüksek ateş, baş ağrısı, boğaz ağrısı, bulantı, kusma vardır. Hastanın bademcikleri şişer ve kızarır. Dil, beyaz çilek görünümünde paslıdır. Daha sonra kıpkırmızı ahududu görüntüsü alması kızılın tipik özelliğidir. Resim 7. Kızılda el ve ayaklarda soyulmalar (Kaynak: Görak, G., Savaşer, S., Yıldız, S. (2011). Bulaşıcı Hastalıklar Hemşireliği. 1. Baskı. İstanbul: İstanbul Tıp Kitabevi.) Döküntüler, hastalığın başlangıç belirtilerinden 1-2 gün sonra yüzde başlar, vücuda yayılır. Önceleri sarımtırak kırmızı ve toplu iğne başı büyüklüğündeki döküntüler birbiriyle birleşir ve bütün vücut derisi güneş yanığı görüntüsü alır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 8
Kızıl erken dönemde tedavi edilmezse böbrek hastalığı, romatizma, orta kulak iltihabı ve zatürreye neden olabilir. Döküntüler dirsek içi, kasıklar, diz altı, koltuk altı gibi kıvrımlı yerlerde yoğunlaşır. Döküntüler iyileşirken çocuğun cildinde soyulmalar gözlenir. Bakım ve Korunma: Streptokok boğaz enfeksiyonlarında antibiyotik tedavisi gereklidir. Penisilin ve eritromisin tedavisi 10 gün süreyle uygulanarak hastalık komplikasyonları (akut eklem romatizması gibi) önlenir. Erken tedavi edilmezse böbrek hastalığı, romatizma, orta kulak iltihabı ve zatürreye neden olabilir. Hasta çocuk yatak istirahatine alınır. Bol sıvı ve yumuşak gıdalarla beslenmesi sağlanır. Tedavi başladıktan sonra ilk 24 saat solunumla bulaşmayı önleyici tedbirler alınmalı, çocuk izole edilmelidir. Hastalığın aşı ile korunması olası değildir. Beş-altı tip streptokok aşısı bulunmasına rağmen etkenin farklı tipleri olması nedeniyle bu aşılar yetersizdir. Hastalığın başında tanılanarak uygun antibiyotiklerle tedavi edilmelidir. Su Çiçeği (Varisella) Su çiçeği çocukluk çağının en sık görülen bulaşıcı hastalığıdır. Dünyanın her tarafında her cins, ırk ve yaşta (sıklıkla 2-8 yaş arası çocuklarda) görülür. Genellikle hafif seyirlidir. Sıklıkla kış ve ilkbaharda ortaya çıkar. Etken: Hastalık etkeni varicella zoster virüsüdür. Bulaşma: Bulaşıcılık hasta kişinin solunum yolu salgılarıyla damlacık bulaşma şeklinde daha az sıklıkla da deri lezyonları ile direkt temas yoluyla olmaktadır. Bulaştırıcılık süresi, döküntüler çıkmadan önceki 2-5 gün, ilk lezyonlar ortaya çıktıktan 6 gün sonrasına kadar devam etmektedir. Kuluçka dönemi: 14-21 gün arasında değişir. Suçiçeğinin hafif atlatılması ya da korunmak için çocukların aşılanması gerekir. Resim 8. Suçiçeği döküntüleri (Kaynak: Keudel, H., Capelle, B. (Çeviren: Yürür, G.K.) (2008). Çocuk Hastalıkları. 1. Baskı. İstanbul: Optimist Yayın Dağıtım.) Resim 9. Dildeki veziküller (Kaynak: Emond, R.T.D., Welsby, P.D., Rowland, H.A.K. (Çevirenler: Uzun, C., Yumuk, Z., Anğ, Ö.) (2012). İnfeksiyon hastalıkları Renkli Atlas. 1. Baskı. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri.) Belirtileri: Hastalık, 1-2 gün süren hafif ateş, hâlsizlik, kırıklık gibi belirtilerle başlar. Küçük çocuklarda bu dönem fark edilmeyebilir. İzleyen günlerde önce gövdede başlayıp sonra yüz ve saçlı deride, daha az olmak üzere kol ve bacaklarda, ağızda yanak mukozasında ve boğazda görülerek tüm vücuda yayılan kaşıntılı döküntüler mevcuttur. Bu döküntüler deriden kabarık olmayan kırmızı (makül), deriden Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 9
kabarık (papül) ve içi sıvı dolu (veziküller) döküntüler tarzındadır. Ağız içi lezyonları ağrılı olabilir. Döküntüler 1-2 hafta içinde kabuklanır ve dökülür. Döküntüler mikrop kapmazsa iz bırakmadan iyileşir. Bakım ve Korunma: Çocuk, evde ya da duruma göre hastanede yatak istirahatine alınır. Hasta çocukta görülen belirtileri rahatlatmaya yönelik bakım verilir. Doktor önerisine göre ilaç tedavisi uygulanır. Ateş düşürücü, ağrı kesici ve kaşıntıya yönelik topikal kalamin solüsyonu kullanılabilir. Çocuk içi sıvı dolu (veziküller) döküntüleri kuruyuncaya kazar izole edilmelidir. Çocuğun yaralarını kaşıyıp koparmasına engel olunmalı, deri ve tırnak bakımı verilmelidir. Sık banyo yaptırılmalı, kıyafetleri ve çarşafı her gün değiştirilmelidir. Hastalık geçirildikten sonra ömür boyu bağışıklık kazanılır. Su çiçeğinin hafif atlatılması ya da korunmak için çocukların aşılanması gerekir. Bir yaşını dolduran çocuklara su çiçeği aşısı yapılır. Diğer aşılarla birlikte yapılabilir. Hamileliğin ilk beş ayında geçirilen suçiçeği anne karnındaki bebeği olumsuz etkiler. Bu nedenle hasta çocuk gebe kadınlardan uzak tutulmalıdır. Okul çocukları döküntüden sonraki ilk bir hafta okula gönderilmez. Bireysel Etkinlik Ünite içinde geçen çocukluk dönemi hastalıklarını arkadaşlarınızla tartışınız. Hastalıkları birbirinden ayıran belirgin özellikleri ortaya çıkarınız. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 10
Özet Kızamık, kabakulak, kızamıkçık, kızıl ve su çiçeği çocukluk döneminde sık karşılaşılan hastalıklardandır. Özellikle kreş, anaokulu, okul gibi kalabalık ortamlarda yaşayan çocuklar için bulaşıcı olan bu hastalıkların nedenlerinin, tedavi- bakım ilkelerinin ve korunma yollarının bilinmesi büyük önem taşımaktadır. Kızamık virüsü, hasta kişilerin kanları ve burun- boğaz salgılarıyla bulaşır. Kızamıkçık virüsü, burun-boğaz salgılarından ve bu salgılarla yeni bulaşmış araç gereçlerle veya anneden bebeğe plasenta yoluyla geçer. Kabakulak virüsü, hasta kişilerin ağız-boğaz salgılarıyla doğrudan ya da dolaylı (virüsle bulaşmış eşyalarla) temas sonucu solunum yoluyla bulaşır ve bulaşıcılık oranı oldukça yüksektir. Kızıl etkeni, hastanın burun-boğaz salgılarıyla doğrudan temasla solunum yoluyla ya da bakteriyle bulaşmış oyuncak, mendil, yiyecekler aracılığıyla dolaylı olarak bulaşır. Su çiçeği ise hasta kişinin solunum yolu salgılarıyla damlacık bulaşma şeklinde daha az sıklıkla da deri lezyonları ile direkt temas yoluyla bulaşmaktadır. Kızamık, kızamıkçık, kabakulak ve su çiçeği aşı ile önlenebilen hastalıklarken kızıl aşı ile önlenebilen hastalıklardan değildir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 11
DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan bölüm sonu testi bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. Hastalık etkeninin vücuda girmesinden hastalık belirtilerinin ortaya çıkmasına kadar geçen döneme ne denir? a) Prodromal dönem b) Kuluçka dönemi c) Belirti dönemi d) Döküntü dönemi e) Enfeksiyon süresi 2. Yanakların iç kısmında görülen beyazımsı lekeler (koplik lekeleri) hangi hastalığa özgü bir belirtidir? a) Kızamık b) Kızıl c) Kızamıkçık d) Kabakulak e) Suçiçeği 3. Myxovirus parotidis virüsü hangi hastalığın etkenidir? a) Kızamıkçık b) Kızıl c) Kızamık d) Suçiçeği e) Kabakulak 4. Kabakulak hastalığı geçiren çocuğun bakımında hangi izolasyon tedbirleri alınması gerekir? a) Temas ve solunum izolasyonu b) Katı izolasyon c) Temas izolasyon d) Solunum izolasyonu e) Katı ve temas izolasyonu 5. Varicella zoster virüsü hangi hastalığın etkenidir? a) Kızamık b) Su çiçeği c) Kızıl d) Kızamıkçık e) Kabakulak 6. Hangi hastalık gebeliğin ilk üç ayında geçirildiğinde mikrosefali (başın gelişememesi sonucu normalden küçük olması), sağırlık, kalp anomalileri, katarakt ve diş eksiklikleri gibi doğuştan anomalilere neden olmaktadır? a) Kızamıkçık b) Kızıl Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 12
c) Kızamık d) Suçiçeği e) Kabakulak 7. Aşağıdaki hastalıkların hangisinde dil önce beyaz çilek görünümünde paslı daha sonra kırmızı ahududu görüntüsü alır? a) Kızamık b) Suçiçeği c) Kızamıkçık d) Kızıl e) Kabakulak 8. Aşağıdaki hastalıkların hangisinde döküntüler içi sıvı dolu kabarcıklar şeklindedir? a) Kabakulak b) Kızıl c) Su çiçeği d) Kızamık e) Kızamıkçık 9. Erkek çocuklarda testis iltihabına (orşit) neden olan hastalık aşağıdakilerden hangisidir? a) Kızamık b) Suçiçeği c) Kızıl d) Kızamıkçık e) Kabakulak 10. Aşağıdakilerden hangisi aşı ile önlenebilen bir hastalık değildir? a) Kızamık b) Kızıl c) Kabakulak d) Suçiçeği e) Kızamıkçık Cevap Anahtarı 1.B, 2.A, 3.E, 4.D, 5.B, 6.A, 7.D, 8.C, 9.E, 10.B Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 13
YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLAR Avcı, İ.A. (2010). Enfeksiyon Hastalıkları. Genişletilmiş İkinci Baskı. Amasya: Göktuğ Basın Yayın ve Dağıtım. Conk, Z., Başbakkal, Z., Yılmaz, H.B., Bolışık, B. (2013). Pediatri Hemşireliği. 1. Baskı. Ankara: Akademisyen Kitabevi. Emond, R.T.D., Welsby, P.D., Rowland, H.A.K. (Çevirenler: Uzun, C., Yumuk, Z., Anğ, Ö.) (2012). İnfeksiyon hastalıkları Renkli Atlas. 1. Baskı. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri. Erdem, Y. (2006). Çocukluk Çağında Sık Görülen İnfeksiyon Hastalıklarında Bakım. 1. Baskı. Ankara: Kök Yayıncılık. Erdem, Y. (2011). Çocuk Gelişim ve Eğitimi: Çocuk Hastalıkları. 1. Baskı. Ankara: Vize Yayıncılık. Görak, G., Savaşer, S., Yıldız, S. (2011). Bulaşıcı Hastalıklar Hemşireliği. 1. Baskı. İstanbul: İstanbul Tıp Kitabevi. Keudel, H., Capelle, B. (Çeviren: Yürür, G.K.) (2008). Çocuk Hastalıkları. 1. Baskı. İstanbul: Optimist Yayın Dağıtım. Milli Eğitim Bakanlığı (2011). Çocuk Gelişimi ve Eğitimi: Çocuk Hastalıkları. Ankara. Törüner, E.K., Büyükgönenç, L. (2012). Çocuk Sağlığı Temel Hemşirelik Yaklaşımları. 1. Baskı. Ankara: Göktuğ Yayıncılık. Uysal, F.K. (2005). Anne ve Çocuk Sağlığı. İstanbul: Morpa Kültür Yayınları. Yenibaş, R. (2008). Çocuk Gelişim Eğitimi ve Sağlığı. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Sanat ve Meslek Eğitimi Kursları Yayınları Branş Kitapları Serisi. İstanbul: Ekbil Matbaacılık. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 14