T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) KİMYA TEKNOLOJİSİ ARAÇ LASTİKLERİNİN TAMİRATI 1 ANKARA 2008
Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşabilirler. Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.
İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR...ii GİRİŞ...1 ÖĞRENME FAALİYETİ-1...3 1. LASTİK KULLANIMINDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN UNSURLAR...3 UYGULAMA FAALİYETİ...7 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...8 PERFORMANS TESTİ...9 ÖĞRENME FAALİYETİ-2...10 2. LASTİK ÖMRÜNÜ ETKİLEYEN UNSURLAR...10 2.1. İşe Uygun Lastik Seçimi...10 2.2. Doğru Hava Kullanımı...11 2.3. Araç Hızı...13 2.4. Yük Miktarı ve Yükleme Biçimi...13 2.5. Lastik Eşlendirmesi...15 2.6. Çift Lastik Açıklığı ve Lastik Dış Çapları Mukayesesi...15 2.7. Lastikte Yer Değiştirme ( Rotasyon )...16 2.8. Araç Mekanik Ayarları...17 2.9. Balans Bozukluğu...17 2.10. Yol ve İklim Şartları...17 UYGULAMA FAALİYETİ...22 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...23 PERFORMANS TESTİ...25 MODÜL DEĞERLENDİRME...26 CEVAP ANAHTARLARI...28 KAYNAKÇA...30 i
AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD ALAN DAL/MESLEK 525MT0185 Kimya Teknolojisi Lastik Üretimi MODÜLÜN ADI Araç Lastiklerinin Tamiratı 1 MODÜLÜN TANIMI Lastik kullanımında dikkat edilmesi gereken unsurlar ve lastik ömrünü etkileyen unsurlar ile ilgili bilgilerin verildiği öğrenme materyalidir. SÜRE 40/24 ÖN KOŞUL YETERLİK Araç lastiklerinin tamiratını yapmak. Genel Amaç MODÜLÜN AMACI Gerekli ortam sağlandığında kuralına uygun olarak araç lastiklerinin tamiratını yapabileceksiniz. Amaçlar 1. Gerekli ortam sağlandığında kuralına uygun olarak lastiğin montajını yapabileceksiniz. 2. Gerekli ortam sağlandığında kuralına uygun olarak lastiğin tamiratını yapabileceksiniz. EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Ortam :Sınıf, atölye, laboratuvar, işletme, kütüphane, ev, bilgi teknolojileri ortamı (internet) vb. kendi kendinize veya grupla çalışabileceğiniz tüm ortamlar. Donanım :Projeksiyon, bilgisayar, DVD çalar, televizyon, bilgisayar. Modülün içinde yer alan herhangi bir öğrenme faaliyetinden sonra, verilen ölçme araçları ile kendi kendinizi değerlendireceksiniz. Modül sonunda öğretmeniniz tarafından ölçme teknikleri kullanılarak kazandığınız bilgi ve becerileriniz ölçülerek değerlendirilecektir. ii
GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Her geçen gün yeni bir teknoloji ile yeni bir bilgi ile karşılaşmaktayız. Yapılan araştırmalar, çalışmalar sonucu gelişen yeni teknoloji yaşamımızı daha kolay hale getirmekte ve zamanı daha etkili kullanmamızı sağlamaktadır. Derslerinizde kullandığınız bu modüller de sizin iş yaşamınızda rehber olacak ve pek çok önemli bilgiye kolayca ulaşmanızı sağlayacaktır. Ancak unutmayınız ki tüm bilgiler her geçen gün eskimektedir. Bu yüzden öğrendiğiniz bilgileri sorgulayınız ve araştırınız. Soru sormaktan kaçınmayınız. Bu modülde araç lastiklerinin kullanımında dikkat edilmesi gereken hususları ve lastik ömrünü etkileyen unsurları öğreneceksiniz. Basit kurallara dikkat ederek araç lastiklerinin ömrünün nasıl uzatılacağını ve nasıl daha etkili kullanılacağını fark edeceksiniz. Sizin için eğlenceli ve öğretici bir çalışma olması dileğiyle Başarılar 1
2
ÖĞRENME FAALİYETİ 1 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ-1 Gerekli ortam sağlandığında kuralına uygun olarak lastiğin montajını yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Diş derinliği, lastik kullanımını nasıl etkiler? Araştırınız. Uzun yola giderken araç lastiklerinin basıncının artırılmasının sebeplerini araştırınız. 1. LASTİK KULLANIMINDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN UNSURLAR Lastikler bir aracın en önemli kısımlarının başında gelmektedir. Lastiklerin uygun kullanılmaması, kullanırken gerekli önlemlerin alınmaması ve lastiklerin kullanım şartlarının dışına çıkılması araç için ciddi sorunlar oluşturabilmekte ve bu da kullanıcı açısından telafi edilemeyecek sonuçlar ortaya çıkarabilmektedir. Dolayısıyla lastik kullanımında dikkat edilmesi gereken unsurlar bilinmeli ve uygulanmalıdır. Lastik kullanımında dikkat edilmesi gereken unsurlar şu şekildedir: Lastik basınçları, araç kullanım kitaplarında ve lastik kataloglarında öngörülen değerlerde olmalı, en az 15 günde bir ortam sıcaklığında (lastikler soğukken) kontrol edilmelidir. Ölçüm yapan aletlerin doğru olduğundan emin olmalı ve araçta bulunan yedek lastik unutulmamalıdır. Lastik basınçları, kullanım sırasında ısınma gerekçesiyle asla düşürülmemelidir. bir Bozuk yüzeyli yollarda araç hızlı kullanılmamalıdır. Sert darbe alınması durumunda lastikler ve jantların uzman kişilerce kontrol edilmesi faydalıdır. Zorunluluk dışında sert ve ani fren yapılmamalıdır. 3
Lastiklerin kaldırım kenarına ve sivri yüzeylere çarpılmasından kaçınılmalıdır. Karlı ve buzlu yollarda lastiğin hava basıncı kesinlikle düşürülmemelidir. Kışın diş derinliğinin 3 mm den az olmasının çekişi olumsuz etkileyeceği unutulmamalıdır. Bijonların sıkılığı düzenli aralıklarla kontrol edilmelidir. Uzun yola çıkarken ve araç yüklüyken lastiklerin hava basıncı 2 PSI artırılmalıdır. Lastiklerde diş derinliği, güvenli sürüş için büyük önem taşıdığından diş derinlikleri düzenli aralıklarla kontrol edilmeli, belirli bir derinliğe indiğinde (en düşük 1.6 mm) yeni lastikle değiştirilmelidir. 4
Supap kapakları, her zaman kapalı tutulmalıdır. Lastik temizlenirken arap sabunu, cila, deterjan veya petrol türevi maddeler içeren kimyasallar kullanılmamalıdır. Araç üreticisi tarafından onaylanmış ebattaki lastik ve jantlar kullanılmalıdır. Kullanılan lastik tipi ve sırt deseni, kullanım amacı ve şartlarıyla uyumlu olmalıdır. Aynı araçta farklı ebat ve yapıda lastik kullanılmamalıdır. Yeni lastik takıldığında ve titreşim gibi şikâyetler olduğunda tekerleklerin (lastik+jant) balans ayarları yaptırılmalıdır. Aracın ön düzen ayarlarının normal olduğundan emin olunmalıdır. Lastik tabanında düzensiz aşınma, araçta çekme ve titreşim gibi olumsuzluklar görüldüğünde araç ön düzeni yetkili servislerce kontrol edilmeli, araç kullanım kitabında öngörülen değerlere ayarlanmalıdır. Lastiklerin montajı ve balans ayarı; kullanılacağı araca uygun olarak ve kataloglarda öngörülen ebatlarda jantlara, yetkili servisler tarafından uygun el aletleri ve makinelerle yapılmalıdır. Delinen, arızalanan lastikler eğer onarılacaksa lastiklerin öncelikle yetkili kişiler tarafından kontrol edilmesi, onarımın uzman kişilerce ve uygun malzeme kullanılarak yapılması gerekir. 5
Aracın park edildiği yerin zemininde yağ, benzin, mazot, solvent gibi petrol esaslı ürünler ve akü asidi gibi zararlı kimyasal ürünler bulunmamalıdır. Araca binmeden önce lastiklerin durumu göz ile kontrol edilmelidir. Aracın uzun süre park hâlinde hareketsiz kalması durumunda, araç takoza alınmalı ya da periyodik olarak lastiklerin yere basan kısmı yürütülerek değiştirilmelidir. 6
UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ İşlem Basamakları Lastiğin içini kontrol ediniz. Öneriler Güvenlik tedbirlerinizi alınız. Çalışma önlüğünüzü giyiniz. Hazırlıklarınızı yapınız. Montaj kremi ile kremleyiniz. Lastik topuklarına krem fırça ile sürülmelidir. Sibop ve jantı temizleyip kontrol ediniz. Araca lastiği takınız. Lastik sökme ve takma işleminde mutlaka jantın özelliklerini dikkate alınız. Hava basınız. Şişirme işlemi, supap iğnesi takılı iken yapılmalıdır. 7
ÖLÇME ÖLÇME VE VE DEĞERLENDİRME DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cümlelerin doğru mu yoksa yanlış mı olduklarını belirtiniz. 1. Lastik basınçları, haftada bir kontrol edilmelidir. 2. Lastik, ısınınca basıncı düşürülmelidir. 3. Bozuk yüzeyli yollarda araç hızlı kullanılmamalıdır. 4. Genellikle sert ve ani fren tercih edilmelidir. 5. Karlı ve buzlu yollarda lastik basıncı azaltılmalıdır. 6. Uzun yola çıkarken lastik basıncı artırılmalıdır. 7. Diş derinlikleri düzenli aralıklarla kontrol edilmelidir. 8. Sibop kapakları her zaman kapalı tutulmalıdır. 9. Lastik arap sabunu ile temizlenmelidir. 10. Lastikte şikâyetler olduğunda balans ayarları yapılmalıdır. 11. Delinen lastiklerin onarımı, uygun malzemeler kullanılarak yapılmalıdır. DEĞERLENDİRME Sorulara verdiğiniz cevaplar ile cevap anahtarını karşılaştırınız. Cevaplarınız doğru ise uygulamalı teste geçiniz. Yanlış cevap verdiyseniz öğrenme faaliyetinin ilgili bölümüne dönerek konuyu tekrar ediniz. 8
PERFORMANS PERFORMANS TESTİ TESTİ Araca lastiğin montajını yapınız ve aşağıdaki kontrol listesini doldurunuz. Cevabı Hayır olan soruları öğretmeninize danışınız. Evet Hayır 1 Lastiğin içini kontrol ettiniz mi? 2 Montaj kremi ile kremlediniz mi? 3 Sibop ve jantı temizleyip kontrol ettiniz mi? 4 Araca lastiği taktınız mı? 5 Hava bastınız mı? DEĞERLENDİRME Bu faaliyet sırasında bilgi konularında anlamadığınız veya beceri kazanamadığınız konuları tekrar ediniz. Konuları arkadaşlarınızla tartışınız. Kendinizi yeterli görüyorsanız diğer öğrenme faaliyetine geçiniz. Yetersiz olduğunuzu düşünüyorsanız öğretmeninize danışınız. 9
ÖĞRENME FAALİYETİ 2 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ-2 Gerekli ortam sağlandığında kuralına uygun olarak lastiğin tamiratını yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Yaz mevsiminde araç lastiklerinin ömrünün neden kısaldığını araştırınız ve rapor hâline getirip sınıfta sununuz. Lastik ömrünü en fazla etkileyen faktör nedir? Sebepleri ile açıklayınız. 2. LASTİK ÖMRÜNÜ ETKİLEYEN UNSURLAR Araç lastiklerinin kullanımı özen ve dikkat gerektirir. Lastik kullanırken bazı unsurlara dikkat edildiğinde lastikler kolay yıpranmaz ve çok daha uzun süre kullanılabilir. Bu yüzden lastik kullanımında aşağıda maddeler hâlinde sıralanan unsurlar göz önünde bulundurulmalıdır. 2.1. İşe Uygun Lastik Seçimi Lastiğin, üzerindeki yükü emniyetli bir biçimde taşıyabilmesi için araç el kitabında belirtilen ebat, yük indeksi ve hız sembolüne sahip lastikler kullanılmalıdır. Marka, cins ve kalitesine bakılmaksızın aynı ebat ve aynı yük indeksine sahip lastikler, aynı hava basıncında aynı yükü taşımak üzere imal edilmişlerdir. Ayrıca aracın jant ölçüleri de takılan lastiğe uygun olmalıdır. 10
2.2. Doğru Hava Kullanımı Resim 2.1: Lastiğin bölümleri Lastiğin taşınan yüke uygun hava ile şişirilmesi, lastiğin hızlı aşınmasını önleyen ve ömrünü uzatan etkenlerin başında gelir. Taşınan yük için gerekli katalog basınç değerinden fazla veya daha az şişirilen lastiklerde anormal aşınmalar görülür. Havası fazla lastiklerin sırt merkezi, havası az lastiklerin ise omuz kısımları daha çok aşınır. Çift lastiklerin hava basınçlarının aynı olması gereklidir. Aksi takdirde fazla havalı lastik daha çok yük taşıyacak ve çabuk aşınacaktır. Fazla Hava Az Hava Normal Hava Şekil 2.1: Lastikte hava miktarlarının gösterilmesi Düşük şişirme basıncı, yüksek şişirme basıncından daha tehlikelidir. Lastiğin içine sıkıştırılan hava içindeki moleküller sürekli hareket hâlindedir. Bu hareket sonucu, moleküller hem birbirlerine hem de lastik iç yüzeyine hızla çarpar. Eğer moleküller sıkıştırılırsa çarpma hızı düşecek ve lastik içindeki sıkıştırılmış basınçlı havanın ısısı fazla yükselmeyecektir. Tam tersi durumda, yani az hava ile lastiğin şişirilmesi durumunda moleküler hareket artacak ve lastik içindeki sıkıştırılmış havanın ısısı sürekli yükselecektir. 11
Grafik 2.1: Şişirme basıncının lastik ömrüne etkisi Düşük şişirme basıncı: Aşırı düşük şişirme basıncında çalışan lastik, devre dışı kalmaya hazır lastiktir. Lastik içinde yeterli düzeyde sıkıştırılamamış hava, lastikteki ısınmayı artıracaktır. Aşırı ısınan lastikte iç basınç artacak ve lastik aşırı düzeyde gerilmeye zorlanacaktır. Alınacak ilk sert darbede lastik kullanım dışı kalabilecektir. Yük lastik omzu üzerinde taşındığından omuz bölgesinde erken ve düzensiz aşınma ortaya çıkacaktır. Yüksek şişirme basıncı: Aşırı yüksek şişirme basıncında çalışan lastik, titreşim yaparak sürüş keyfini azaltır. Lastik aşırı gerildiğinden esneme özelliğini yitirir. Yük, lastik tabanının ortasında taşındığından taban ortasında erken ve düzensiz aşınma ortaya çıkacaktır. OLAY SONUÇ YÜKSEK BASINÇTA Yüksek kord gerilmesi Darbe sonucu patlama Yüksek taban gerilmesi Kesilme, patlama Tabanda çap daralması Taban ortasında çabuk aşınma DÜŞÜK BASINÇTA Yanak bükülmesi Ayrılma, kord kırılması Yüksek ısı üretimi Isıya bağlı ayrılma Katlar arası aşırı gerilme Kat ayrılması Tabanda aşırı hareket Düzensiz, çabuk aşınma Topuk oynaması Jantta sürtünme, topukta ayrılma Topuk bölgesinde bükülme Topuk bezi ucunda ayrılma 12
2.3. Araç Hızı Araç hızı arttıkça lastik ömrü azalır. Sebebi ise, lastiğin çalışmak zorunda olduğu zorlama ve baskıların artmasıdır. Lastik dönerken üzerine etki eden çekiş ve frenleme kuvveti gibi kuvvetler aracın hızının karesiyle orantılıdır. Hız arttığında lastik sıcaklığı yükselir ve sırt kauçuğunun aşınma direnci azalır. YÜKSEK HIZIN YOL AÇTIĞI ARIZALAR Yüksek ısı üretimi Isıya bağlı ayrılma Sık yapılan gereksiz fren Tabanda kopma, kısa lastik ömrü Keskin viraj Kord kırılması, düzensiz aşınma Engebelere çarpma Kesilme, patlama Grafik 2.2: Hızın lastik ömrüne etkisi 2.4. Yük Miktarı ve Yükleme Biçimi Yükün miktarı ve araca yükleniş biçimi, lastik ömrü üzerinde önemli bir rol oynar. Gelişigüzel bir yükleme, bazı lastiklerin diğerlerine oranla daha fazla yük taşıyıp çabuk aşınmalarına sebep olur. Yükleme biçiminde amaç, her lastiğin eşit ağırlık taşımasını sağlamaktadır. 13
Grafik 2.3: Yükün lastik ömrüne etkisi Resim 2.2: Doğru ve yanlış yükleme biçimleri 14
2.5. Lastik Eşlendirmesi Araçlarda değişik yapılardaki lastikler, hiçbir zaman aynı dingil üzerinde eşlenmemelidir. Örneğin, çapraz yapılı bir lastik ile radyal yapılı bir lastik aynı dingil üzerinde eşleştirilmemelidir. Doğru lastik eşlendirilmesi yanda belirtilen şekilde olmalıdır. Aksi takdirde lastiklerde hızlı ve anormal aşınmalar, ısınma ve parçalanma olabilir. Ayrıca araç, ani frenlerde sağa sola savurma yapacaktır. 2.6. Çift Lastik Açıklığı ve Lastik Dış Çapları Mukayesesi Çift takılan lastiklerin dış çapları her zaman aynı ölçüde olmayabilir. Dış çap ölçüleri arasındaki fark azami ölçüde az olmalıdır. Aksi hâlde dış çapı büyük olan lastik daha fazla yük taşıyıp çabuk aşınacaktır. Dış çap ölçüleri arasındaki fark, Tablo 2.1 de verilenden küçük ise lastikler eşlendirilebilir. Resim 2.3: Lastik dış çap mukayesesi 15
Çift takılan lastiklerin sırt merkezleri arasındaki açıklık, yani çift lastik açıklığı Tablo 2.1 de verilen değerlerden büyük olmalıdır. Aksi takdirde lastik yanakları birbirine sürtecek, ısınma ve aşınmaya neden olacaktır. Resim 2.4: Çift lastik açıklığı Tablo 2.1: Çift lastik açıklığı ve lastik dış çapları mukayesesi 2.7. Lastikte Yer Değiştirme ( Rotasyon ) Yeni takılan lastiklerin belirli bir kilometreden sonra dönüş yönleri değiştirilmeden belirli bir sistematikte araç altında yer değiştirilmesi işlemine rotasyon denir. 16
Araçlarda ön-arka ve sağ-sol lastikler farklı aşınma gösterdiklerinden eş aşınmayı sağlamak, dolayısıyla da lastik ömrünü artırmak için lastiklerin yeri değiştirilir. Hiçbir araç sürücüsü, lastikleri düzensiz aşınmış bir aracı kullanmak istemez. Çünkü düzensiz aşınmış lastikler, araç sürücüsünü titreşim ve ses olarak rahatsız ederek yol tutuşlarındaki farklılıklar nedeniyle de araç kullanımını tehlikeli hâle getirir. Rotasyonun en önemli nedeni, araç altındaki lastiklerin aşınmalarını dengelemek ve düzenli aşınmalarını sağlayarak daha uzun süre hizmet etmelerini garantilemektir. Resim 2.5: Araç lastiklerinde rotasyon Düzensiz ve anormal aşınmaları engellemek için düzenli olarak 10.000 km de bir lastiklerin yeri değiştirilmelidir. Özellikle ön lastikler değiştirilirken dönüş yönünün aynı kalmasına özen gösterilmelidir. 2.8. Araç Mekanik Ayarları Araçtaki mekanik ayar bozuklukları, lastiğin yola eşit ve düzgün basmasını engeller. Bu durum lastiklerin erken ya da düzensiz aşınarak ömrünün kısalmasına sebep olur. Belli başlı mekanik ayarlar toe in, toe out, kamber, kaster gibi istenmeyen durumların düzeltilmesi şeklinde yapılır (Bu konu Araç Lastiklerinin Tamiratı-2 modülünde ayrıntılı olarak anlatılmıştır.). 2.9. Balans Bozukluğu Tekerleğin çevresindeki dengesiz ağırlıkların dönme esnasında yarattığı değişken kuvvetler, titreşim ve balanssızlık meydana getirir. Statik ve dinamik olmak üzere iki çeşit balanssızlık vardır (Balans konusu, ayrıntılı bir şekilde Araç Lastiklerinin Tamiratı-2 modülünde anlatılmıştır.). 2.10. Yol ve İklim Şartları Kara yollarının cinsi, lastik ömrünü etkileyen faktörlerin başında gelir. Bazı yüzeyler pürüzsüz gibi görünürken aşındırıcı ve lastiğin ömrünü kısaltıcı olabilir. Yoldaki yükseltiler ve çukurlar da lastiğin ömrünü azaltır. Yolun eğiminin fazla olması da, lastiğin kayma riskini artırır ve yıpranmasına neden olur. 17
Grafik 2.4: Yol yüzeyinin lastik ömrüne etkisi Lastik, yük altında esneme ve hız gibi faktörler nedeniyle ısınır. Yük altında dönen lastik, bir yandan mekanik enerjinin ısı enerjisine dönüşmesiyle ısınmakta, öte yandan bu ısıyı çevresine vererek soğumaktadır. Çalışmaya başladıktan bir süre sonra lastik, belli bir sıcaklığa yükselecek ve hızı değişmediği sürece bu sıcaklıkta kalacaktır. Lastiğin ısı dengesine ulaşacağı sıcaklık derecesi, kendi yapısına bağlı olduğu kadar çevre şartlarıyla da ilgilidir. Hava ve yol sıcaklığının yüksek olduğu yaz aylarında, lastiklerin daha fazla ısınacağı doğaldır. Lastiklerin fazla ısınması, aşınma mukavemetinin azalmasına ve taban bölgesinde parça kopması gibi tipik olumsuzluklara neden olabileceği için, lastik ömrünü kısaltan bir faktördür. Lastik ömrü mevsimlere göre değişir. Grafik 2.5: Mevsimlerin lastik ömrüne etkisi 18
Grafik 2.6: Ortam sıcaklığının lastik ömrüne etkisi ANORMAL AŞINMALAR NEDENLERİ Lastik özellikle omuz bölgesinden poligon şeklinde aşınır. 1. Lastik ile jant merkezinde eğrilik 2. Balanssız tekerlek 3. Gevşek tekerlek bilyeleri 1. Balanssız tekerlek 2. Lastik ile jant merkezinde eğrilik 3. Eğri jant Lastiğin yarısı hızlı bir şekilde aşınır. 19
Lastiğin sırt ortasında bir kısmı aşınır. 1. Ani kalkış ve keskin fren 2. Fren kasnağının belli bir yerinin eğriliği 3. Dönen aksamda aşırı balanssızlık 1. Keskin virajlara hızlı girme Lastiğin sadece bir yanındaki omuzlar aşınır. ANORMAL AŞINMALAR NEDENLERİ 1. Yüksek lastik şişirme basıncı Sırtın orta bölgesi aşınır. 1. Aşırı yükleme 2. Az hava Sırtın omuzlara yakın bölgesi aşınır. 20
Olukların sadece bir tarafı testere dişi gibi aşınır. 1. Keskin virajlara hızlı girme 2. Mekanik ayarsızlık Dişli tip lastiklerin dişlerinin bir tarafı aşırı şekilde aşınır. Bütün dişli tip lastiklerde görülür. Önlemek için lastik yerleri değiştirilmelidir. 21
UYGULAMA UYGULAMA FAALİYETİ FAALİYETİ İşlem Basamakları Lastiğin kontrolü için hava basınız. Öneriler Güvenlik tedbirlerinizi alınız. Çalışma önlüğünüzü giyiniz. Hazırlıklarınızı yapınız. Havuzda kaçak yeri bulunuz. Lastiği sökünüz. Lastik janttan çıkarılmazsa lastiğin iç kısmındaki olası hasarlar incelenemez. Bu ihmal, ileride ciddi yaralanma ve ölümle sonuçlanabilecek kazalara yol açabilir. Lastiğe giren nesneye göre yamayı seçiniz. Tamir malzemesinin; kullanılacağı yerdeki kauçuk ile kesinlikle benzer özellikler taşıması gerekir. Lastiği yamaya göre temizleyiniz. Tamirde temizlik çok önemlidir. Yara tamir malzemesi, sadece temiz yüzeye yapışır. Lastiğin içindeki telleri temizleyiniz. Kuşaktaki çelik tellerin uçları temizlenmezse nemlenme sonucu paslanma yapabilir. Yapışması için yamaya yapıştırıcı sürünüz. Yamayı yapıştırınız. 22
ÖLÇME ÖLÇME VE VE DEĞERLENDİRME DEĞERLENDİRME Aşağıdaki ifadelerin doğru mu yoksa yanlış mı olduklarını belirtiniz 1. Havası fazla lastiklerin sırt merkezi daha çok aşınır. 2. Çift lastiklerin hava basınçlarının yakınlığı önemli değildir. 3. Lastik, az hava ile şişirildiğinde lastik içindeki havanın ısısı yükselir. 4. Aşırı ısınan lastikte iç basınç artar ve lastik aşırı düzeyde gerilmeye zorlanır. 5. Yüksek şişirme basıncı tercih edilir. 6. Yüksek şişirme basıncında taban ortasında aşınma ortaya çıkar. 7. Yüksek basınçta taban gerilmesi fazla olacağından kesilme, patlama olabilir. 8. Düşük basınçta yanak bükülmesi olur, bu da kord kırılmasına sebep olur. 9. Yüksek hızda ısı üretimi düşük olur. 10. Aşağıdaki yükleme şekli doğrudur. 23
11. Çift takılan lastiklerin dış çapları aynı olmak zorundadır. 12. Rotasyon yapılırken dönüş yönleri dikkate alınmalıdır. 13. Lastiklerde eş aşınmayı sağlamak amacıyla lastiklerin yeri değiştirilir. 14. Lastik ömrü mevsimlere göre değişir. 15. Lastik ömrü bahar aylarında en uzundur. DEĞERLENDİRME Sorulara verdiğiniz cevaplar ile cevap anahtarını karşılaştırınız. Cevaplarınız doğru ise uygulamalı teste geçiniz. Yanlış cevap verdiyseniz öğrenme faaliyetinin ilgili bölümüne dönerek konuyu tekrar ediniz. 24
PERFORMANS PERFORMANS TESTİ TESTİ Delinmiş bir lastik alıp yara tamiri yapınız. İşlemlerden sonra aşağıdaki kontrol listesini doldurunuz. Cevabı Hayır olan soruları öğretmeninize danışınız. Evet Hayır 1 Lastiğin kontrolü için hava bastınız mı? 2 Havuzda kaçak yeri buldunuz mu? 3 Lastiği söktünüz mü? 4 Lastiğe giren nesneye göre yamayı seçtiniz mi? 5 Lastiği yamaya göre temizlediniz mi? 6 Lastiğin içindeki telleri temizlediniz mi? 7 Yapışması için yamaya yapıştırıcı sürdünüz mü? 8 Yamayı yapıştırdınız mı? DEĞERLENDİRME Bu faaliyet sırasında bilgi konularında veya uygulamalı iş parçalarında anlamadığınız veya beceri kazanamadığınız konuları tekrar ediniz. Konuları arkadaşlarınızla tartışınız. Kendinizi yeterli görüyorsanız diğer öğrenme faaliyetine geçiniz. Yetersiz olduğunuzu düşünüyorsanız öğretmeninize danışınız. 25
MODÜL DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME Aşağıdaki boşlukları uygun kelimeler ile doldurunuz. 1. Lastik basınçları en az 15 günde bir.. kontrol edilmelidir. 2. Karlı ve buzlu yollarda lastiğin hava basıncı.. 3. Kışın diş derinliği en az.. mm olmalıdır. 4. Uzun yola çıkarken lastiklerin basıncı.. PSI artırılmalıdır. 5. Lastikler temizlenirken... malzemeler kullanılmamalıdır. 6. Havası fazla lastiklerin..., havası az lastiklerin ise.. kısımları daha çok aşınır. 7. Çift lastiklerin hava basınçları.olmalıdır. 8. şişirme basıncı.. şişirme basıncından daha tehlikelidir. 9. Aşırı yüksek şişirme basıncında çalışan lastik.. yaparak sürüş keyfini azaltır. 10. Araç hızı arttıkça lastik ömrü.. 11. Yeni takılan lastiklerin belli bir kilometreden sonra dönüş yönleri değiştirilmeden belirli bir sistematikte araç altında yer değiştirilmesi işlemine. denir. 12. Lastiklerde rotasyon yapılırken... aynı kalmasına özen gösterilmelidir. 13. aylarında lastiklerin ömrü daha kısadır. DEĞERLENDİRME Sorulara verdiğiniz cevaplar ile cevap anahtarını karşılaştırınız. Cevaplarınız doğru ise uygulamalı teste geçiniz. Yanlış cevap verdiyseniz öğrenme faaliyetinin ilgili bölümüne dönerek konuyu tekrar ediniz. 26
PERFORMANS TESTİ Delinmiş bir lastiği tamir ederek montajını yapınız. İşlemlerden sonra aşağıdaki kontrol listesini doldurunuz. Cevabı Hayır olan soruları öğretmeninize danışınız. 1 Lastiğin kontrolü için hava bastınız mı? 2 Havuzda kaçak yeri buldunuz mu? 3 Lastiği söktünüz mü? 4 Lastiğe giren nesneye göre yamayı seçtiniz mi? 5 Lastiği yamaya göre temizlediniz mi? 6 Lastiğin içindeki telleri temizlediniz mi? 7 Yapışması için yamaya yapıştırıcı sürdünüz mü? 8 Yamayı yapıştırdınız mı? 9 Lastiğin içini kontrol ettiniz mi? 10 Montaj kremi ile kremlediniz mi? 11 Sibop ve jantı temizleyip kontrol ettiniz mi? 12 Araca lastiği taktınız mı? 13 Hava bastınız mı? Evet Hayır DEĞERLENDİRME Bu faaliyet sırasında bilgi konularında veya uygulamalı iş parçalarında anlamadığınız veya beceri kazanamadığınız konuları tekrar ediniz. Konuları arkadaşlarınızla tartışınız. Hayır cevapları için öğretmeninize danışınız. 27
CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ-1 CEVAP ANAHTARI 1 Yanlış 2 Yanlış 3 Doğru 4 Yanlış 5 Yanlış 6 Doğru 7 Doğru 8 Doğru 9 Yanlış 10 Doğru 11 Doğru ÖĞRENME FAALİYETİ-2 CEVAP ANAHTARI 1 Doğru 2 Yanlış 3 Doğru 4 Doğru 5 Yanlış 6 Doğru 7 Doğru 8 Doğru 9 Yanlış 10 Yanlış 11 Yanlış 12 Doğru 13 Doğru 14 Doğru 15 Yanlış 28
MODÜL DEĞERLENDİRME CEVAP ANAHTARI Ortam 1 sıcaklığında 2 Düşürülmemelidir 3 3 4 2 5 Petrol türevi Sırt merkezi, 6 omuz 7 Aynı 8 Düşük, yüksek 9 Titreşim 10 Azalır 11 Rotasyon 12 Dönüş yönünün 13 Yaz 29
BRİSA Lastik Teknik Kitabı KAYNAKÇA KAYNAKÇA SAVRAN Haldun Ömer, Elastomer Teknolojisi 1, Kauçuk Derneği Yayınları, İstanbul, 1996. İnternet Adresleri www. halogullari.com www.bridgestone.co.in www. obitet.gazi.edu.tr www.procarcare.com www.yokohamatire.com www.otomarket.net 30