Elma Hasat Makinesi Yardımı İle Elma Toplama ve İş Başarısının Belirlenmesi

Elma Hasat Makinesi Yardımı İle Elma Toplama ve İş Başarısının Belirlenmesi Yusuf DİLAY, Adem ÖZAN. aramanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu ARAMAN ÖZET ydilay@kmu.edu.tr Türkiye'de elma tarımı, yoğun olarak Orta Anadolu Bölgesinde yapılmaktadır. Elma tarımındaki en büyük problemler hasatta ve hasat sonrası yaşanan problemlerdir. Bu durum dikkate alındığında elma toplayan kişilerin günlük performanslarının belirlenmesinin yanında, toplanan materyalin zedelenme oranının tespiti de önem kazanmaktadır. Çalışma, araman- Akçaşehir de bulunan modern bir elma bahçesinde gerçekleştirilmiştir. İşletmede bulunan elma hasat makinesinin elma hasadındaki iş başarısının belirlenmesi amaçlanmıştır. Çalışma Scarlet Spur elma türünde yürütülmüştür. Hasatta 6 kişiden oluşan işçi grubu 3 gün süre ile çalıştırılmış ve her gün sonunda hasat edilen meyve miktarı, zedelenme oranı parametreleri belirlenmiştir. Buna göre, makine ile hasat yönteminde kişi başına toplanan elma miktarı ortalama 1.507,10 kg/kişi/gün olarak bulunmuştur. Zedelenme oranına bakıldığında ise Makine ile hasatta zedelenme oranı % 2,01 bulunmuştur. Anahtar elimeler: Elma, toplama, hasat, işçi verimliliği. Apple Harvest Machine, With the Help of Apple Picking and Determination of the Success of the Work. Abstract Apple cultivation in Turkey, are carried out extensively in Central Anatolia Region. The biggest problems in agriculture apple are harvest and post-harvest problems. Based on this situation, the determinations of the amount of apples picked dailys as well as determination of the amount of injured apples after harvest are important. The study was carried out in a modern apple orchard located in Akçaşehir (araman). The daily performance of an apple harvest machine used in this apple orchard was determined. Scarlet Spur variety of apples is grown. A group consisting of 6 people collected apples for 3 days and the amount of apples harvested at the end of each day and the amount of, injured apples were determined. The amount of apples picked by each person working with harvest machine was 1507,10 kg / person / day. The injury rate of apples harvested with the harvest machine was 2,01%. eywords: Apple, picking, harvesting, worker productivity. GİRİŞ Ülkemiz meyve yetiştiriciliğinde dünyanın önemli ülkelerinden biri olup, birçok meyve tür ve çeşidinin üretimi ve ihracatında ilk sıralarda yer almaktadır. Bu meyve türlerinin başında da elma gelmektedir. Meyve yetiştiriciliğinde en büyük işçilik gereksinimine, hasat işleminde ihtiyaç duyulmaktadır (Gezer, 2001). Bu yüzden gelişmiş modern meyve bahçelerinde işçi verimliliğinin artırılması, teknolojik gelişmelerin yanında genetik çözümlere de ihtiyaç duymaktadır. Özellikle klasik elma ağaçlarının boylarının 5 metreye ulaşması, toplama işçiliğini güçleştirirken, hasat süresini uzatmaktadır. Bu nedenle yeni tesis edilen elma bahçelerinde ya M9 türü tam bodur fidanlar, ya da MM106 türünde yarı bodur elma fidanları tercih edilmektedir. Olgunlaşan elmanın zamanında yapılamayan hasadı ile dökülen meyveler ürün kalitesini önemli ölçüde düşürmektedir. Toplanamadan yere düşen elmalar, ya da toplama esnasında yere düşen elmaların ticari değeri 8-10 kat düşmektedir. 202

Elma hasadının büyük çoğunlukla insan iş gücü ile yapılması, kişide fiziksel yorgunluğa yol açması, doğal olarak çalışma sürelerini kısıtlamaktadır. Gün boyu hasat yapmak mümkün olamamaktadır. Hasadın makine ile yapılması, elma hasadı yapanlara yardımcı olmanın yanında ürünün zedelenme oranını azaltılmasına da yardımcı olmaktadır. (Seavert et al., 2008), çalışmalarında kiraz da toplama maliyetlerinin toplam maliyet içerisinde yaklaşık % 60 lık bir paya sahip olduğunu bildirmişlerdir. lasik elma bahçelerinde elle toplama genellikle bir merdiven yardımı ile yapılmaktadır. Toplayıcılar öncelikle elle ulaşabildikleri yükseklikteki meyveleri elle bulundukları yerden toplarken, yüksek dallardaki meyveleri ise bir merdiven üzerine çıkmak suretiyle hasat etmektedirler. Ancak ağacın iç kısımlarındaki meyvelere ulaşmak oldukça zor olmaktadır. Yine ağacın büyüklüğüne göre sık sık merdivenin yerinin değiştirilmesi zorunluluğu mevcuttur. Ayrıca bu şekilde hasatta meyveler önce kova veya sepetlerde toplanmakta, sonra kasa ve kutulara aktarılmaktadır. Bu önemli ölçüde zaman kaybına neden olduğu gibi meyvelerde de zedelenmeye neden olmaktadır. Her bir ağacın ortalama verimi ise yaklaşık 16 kilogramdır. Elma hasadında kullanılan hasat makinesi Tecno Fruit Hermes CF-110 marka olup, iş genişliği 3 metredir. Makine üzerinde biri operatör toplam 5 kişi çalışabilmektedir. Makinenin ilerleme hızı ise ortalama 0,135 km/h dir. Hasat makinesinde 2 si sağda, 2 side solda olmak üzere 4 adet taşıyıcı bant bulunmaktadır. Toplanan ürünün konulduğu kasaların kapasitesi ise 350 kg. dır. İşletmede hasat zamanı guruplar halinde günlük olarak değişmekle beraber yaklaşık 300 toplayıcının çalıştığı tespit edilmiştir. Araştırmada ele alınan toplayıcılar bu gruplarda rastgele seçilen bir gruptur. Bu grupta çalışan 6 toplayıcının demografik özellikleri Çizelge 1 de verilmiştir. Denemelerde, çalışma ve dinlenme sürelerinin ölçülmesinde Casio F-91 W marka kronometreden yararlanılmış, işçilerin hasat etmiş oldukları meyvelerin tartılmasında ise dijital terazi, ve tüm çalışmaların kayıt altına alınmasında ise kamera kullanılmıştır. MATERYAL Araştırma araman ili Akçaşehir kasabasında yaklaşık 1.500.000 adet farklı türlerde elma ağacının bulunduğu modern bir bahçede gerçekleştirilmiştir. Çalışmada ele alınan elma ağaçları tam bodur M9 tipinde, Scarlet Spur türünde, 3 yaşındadır. Ağaçların dikim aralığı 1 X 4 m dir. Ortalama yükseklikleri yaklaşık 2,7 metre civarındadır. Şekil 1. Makinenin Hasada Hazırlanması Çizelge 1. Toplayıcıların demografik özellikleri Cinsiyeti Yaş Deneyim (Yıl) Toplayıcılar 1. 2. 3. 4. 5. 6. 21 4 E 26 6 19 3 E 28 10 18 2 22 5 Ortalama 22,3 5 Standart Sapma 2,99 2,83 203

METOT Denemeler, aşağıda özellikleri verilen ve makine ile hasat edilen elma bahçesinde gerçekleştirilmiştir. Denemeler 3 tekerrürlü olarak yapılmıştır. Altı işçinin 3 farklı günde bir gün boyunca, 08.00-16.30 saatleri arasında, elma bahçesindeki tüm çalışma süreleri, dinlenme süreleri ile topladıkları elma miktarları belirlenmiştir. Her bir kasanın toplanan elma ile doldurulma süresi ölçülmüş, elma dolu kasaların ağırlıkları ise tartım yapılarak bulunmuştur. Her günün sonunda toplanan elmalar tartılarak 6 işçinin 1 günde topladıkları toplam elma miktarı bulunmuştur. Toplanan elmaların konulduğu kasalardan 3 tekerrürlü olarak rastgele seçilen 10 ar adet elma, hiçbir işlem yapılmaksızın 24 saat boyunca oda sıcaklığında tutulmuştur. Bu süre sonunda elmalar teker teker ele alınarak, kabukları soyulmuş, kabukta zedelen kısım ile meyvenin kararan yerleri çıkarılarak dijital terazi ile tartılmıştır. Zedelenen kısmın ağırlığının ilk tartım ağırlığına bölünmesi ile % zedelenme oranı bulunmuştur. ARAŞTIRMA SONUÇLARI Makine ile elma hasadına ait veriler Çizelge 2 de verilmiştir. Makine ile hasatta iş başarısı 1.507,10 kg kişi gün -1 olarak bulunmuştur. Bu değer, 3 tekerrür sonucunda 1 işçinin 1 gün boyunca topladığı elma miktarıdır. Gün içerisinde toplanan elmanın miktarında değişmeler görülmüştür. Her kasanın doldurulma süreleri sürekli bir değişim göstermiştir. ocabıyık ve ark., 2009, yaptıkları çalışmada şeftali hasadında iş başarısını 117,70-230,97 kg.h -1 değerleri arasında, kiraz hasadında ise 10,26-17,42 kg.h -1 olarak bulmuşlardır. Çizelge 2, incelendiğinde 27.09.2012 tarihinde yapılan çalışmada bir kasanın doldurulma süresi 8,59 dakika ile en kısa sürede olurken, en uzun sürede doldurma ise 15,10 dakika ile 21.09.2012 tarihinde yapılan çalışmalarda elde edilmiştir. Yine 27.09.2012 tarihinde 11.30 dakika ile 341,2 kg. elma toplanmış, 24.09.2012 tarihinde 9,52 dakika ile 298,6 kg elma toplanmıştır. Bir günde en fazla elma toplama miktarı 9.460,8 kg ile 24.09.2012 tarihinde elde edilmiştir. Bunun toplayıcıların bir önceki gün istirahatlı olmasından kaynaklandığı söylenebilir. Bir günde en az elma toplandığı gün ise 21.09.2012 tarihinin olduğu gündür. Bunun haftanın son günü olmasından kaynaklandığı düşünülebilir. Çizelge 3 de kasaların elma ile doldurulma süreleri ile kasa ağırlıkları verilmiştir. Yapılan araştırmada toplayıcıların bir günlük çalışma süreleri sırasıyla 5,29 saat, 5,26 saat ve 5,41 saat olarak ölçülmüştür. Bir günde teorik olarak 8 saat çalıştıkları varsayıldığında net çalışma oranları sırası ile % 66,12 % 65,75 ve %67,62 dir. Aktif toplama süresi dışında kalan sürelerde toplayıcıların yolda geçen süre, yemek, dinlenme vb. ihtiyaçları için harcanan süreler olduğu görülmüştür. İşletmede toplayıcıların mühendisler tarafından sürekli olarak kontrol edilmesi aktif zaman sürelerinin birbirine yakın olması sonucunu ortaya koymuştur. Şekil 2. Hasat Makinesinin alibrasyonu Şekil 2. Elma bahçesinden genel görünüm 204

asa Şekil 3. Dalda Elma Çizelge 2. Toplanan elma miktarları, süreleri birim zamanda toplanan elma miktarları (A) Toplama Süresi (Dakika) Hasat Tarihi 21.09.2012 24.09.2012 27.09.2012 (B) Toplana n Miktar (kg) B/A Toplama Süresi (Dakika) Toplana n Miktar (kg) B/A Toplama Süresi (Dakika) Toplanan Miktar (kg) B/A 1 12,05 326,2 27,07 12,30 305,6 24,85 11,25 334,5 29,73 2 11,58 315,5 27,25 10,50 309,4 29,47 9,25 325,6 35,20 3 12,10 320,8 26,51 9,52 298,6 31,37 9,50 331,0 34,84 4 13,00 319,0 24,54 9,40 305,0 32,45 10,30 340,6 33,07 5 10,50 314,2 29,92 9,60 316,2 32,94 11,30 341,2 30,19 6 11,00 309,3 28,12 10,45 320,5 30,67 12,20 328,2 26,90 7 12,30 314,2 25,54 11,50 330,0 28,70 12,00 315,6 26,30 8 10,50 321,0 30,57 12,10 325,6 26,91 9,45 328,6 34,77 9 9,60 316,2 32,94 11,40 314,6 27,60 9,00 330,0 36,67 10 8,60 316,3 36,78 11,20 320,2 28,59 10,25 331,0 32,29 11 10,23 330,1 32,27 9,58 316,6 33,05 11,15 324,6 29,11 12 12,20 322,6 26,44 12,32 318,7 25,87 12,45 326,6 26,23 13 15,60 300,6 19,27 11,10 299,0 26,94 11,55 309,6 26,81 14 14,10 311,2 22,07 10,23 320,2 31,30 10,50 323,9 30,85 15 12,60 314,6 24,97 12,30 312,2 25,38 11,25 315,7 28,06 16 10,01 318,7 31,84 12,45 330,2 26,52 10,45 318,1 30,44 17 10,22 320,0 31,31 12,40 316,6 25,53 11,54 319,1 27,65 18 11,40 319,0 27,98 11,50 332,6 28,92 11,38 322,2 28,31 19 11,30 316,7 28,03 10,32 321,6 31,16 11,58 325,0 28,07 20 12,35 313,4 25,38 9,12 310,5 34,05 14,05 331,2 23,57 21 12,25 316,2 25,81 10,25 302,0 29,46 13,04 336,5 25,81 22 10,36 317,6 30,66 11,25 306,0 27,20 12,36 330,0 26,70 23 14,30 312,2 21,83 12,30 318,6 25,90 11,57 322,2 27,85 24 15,00 315,0 21,00 14,30 320,0 22,38 10,55 316,4 29,99 25 15,10 318,6 21,10 9,50 311,5 32,79 10,35 311,5 30,10 205

26 10,37 327,6 31,59 11,50 322,6 28,05 9,35 306,8 32,81 27 11,30 328,0 29,03 10,45 325,4 31,14 8,59 321,0 37,37 28 10,58 326,2 30,83 12,10 305,2 25,22 11,55 325,6 28,19 29 12,00 306,8 25,57 30 11,36 318,8 28,06 31 12,54 305,6 24,37 8.574, 9.460, Toplam 330,50 346,84 307,76 9.092,3 8 8 Ortalam 11,48 317,60 27,52 11,19 315,36 28,46 10,99 324,72 29,92 a Çizelge 3. Elma toplamada iş başarısına ilişkin değerler Hasat Tarihi 21.09.2012 24.09.2012 27.09.2012 Toplanan asa Miktarı (Adet) 28 31 28 Ortalama asa Doldurma Süreleri (dk) 11,48 11,19 10,99 Toplam Süre (dk) 330,50 346,84 307,76 Ortalama asa Ağırlığı (g) 317,6 315,36 324,72 Birim Zamanda Toplanan Elma Miktarı 27,66 28,18 29,54 İş Başarısı (kg/kişi/gün) 1.429,13 1.576,8 1.515,38 Çalışma Grubunun Bir Günde Topladığı Elma Miktarı(kg) 8.574,8 9.460,8 9.092,3 Araştırma sonucunda belirlenen zedelenme oranları Çizelge 4 de verilmiştir. Çizelgeye bakıldığında en düşük zedelenme oranı (% 1,71) ve en yüksek zedelenme oranın da (% 2,42) 26.09.2012 tarihinde yapılan ölçümlerde olduğu görülmektedir. Genel olarak zedelenme oranı ise % 2,01 olarak bulunmuştur. Çizelge 4. Zedelenme oranının belirlenmesi Zedelenme ontrolünün Yapıldığı Tarihler 22.09.2012 25.09.2012 26.09.2012 Ortalama Tekerrür I II III I II III I II III Rastgele Alınan 10 2.032 2.205 2.191 2.309 2.093 2.120 2.057 2.094 2.148 Adet Elma (g) 2.138,78 Zedelenen Miktar (g) 43,1 41 38,7 45,1 43,6 40,4 45,9 50,6 36,7 42,79 Zedelenme Oranı (%) 2,12 1,86 1,77 1,95 2,08 1,91 2,23 2,42 1,71 2,01 Araştırmalar sonucunda makine yardımıyla elma toplamada iş başarısının, klasik yöntemle (merdiven-kova yardımıyla) elma toplamaya oranla yaklaşık 2 kat arttığı görülmüştür. Ancak (Alay ve ark.,2012), yaptıkları çalışmalar sonucunda meyve hasat platformu kullanımının, hasat edilen meyve miktarını artırmadığını belirlemişlerdir. ocabıyık ve ark., 2009, yaptıkları çalışmada şeftali hasadında iş başarısını 117,70-230,97 kg.h -1 değerleri arasında, kiraz hasadında ise 10,26-17,42 kg.h -1 olarak bulmuşlardır. Araştırmada ele alınan toplayıcı grubunun 3 günlük sürede toplam 27.127,9 kg elma topladığı, bununda 87 kasa olduğu 206

tespit ediliştir. Toplayıcıların her birine günlük 35 TL ücret ödenmektedir. Buna göre 3 günde gruba toplam 630 TL ücret ödenmiştir. Toplanan elma miktarına oranlandığında 1 kg elmanın toplanması için ödenen ücret 0,023 TL/kg olarak bulunmuştur. Bir başka ifade ile 1 ton elmanın toplanması için ödenen ücret 23.22 TL/ton dur. LİTERATÜR LİSTESİ Alay, S., A.Aybek, A.Aslan.,2012. Bazı Meyve Türlerinin Hasadında Meyve Hasat Platformu Performansının Belirlenmesi. Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi 2(4):73-78, Iğdır. Gezer, İ.,2001. Türkiye de Mekanik Meyve Hasadının Durumu. Tarımsal Mekanizasyon 20. Ulusal ongresi, 13-15 Eylül 2001, Şanlıurfa, s:251-256. ocabıyık, H.,avdır, İ.Özpınar, S.,2009. Çanakkale İlinde Bazı Meyvelerin Elle Hasadının Teknik ve Ekonomik Analizi ve Meyvelerin Makineli Hasada Yönelik Bazı Özelliklerinin Belirlenmesi. Tekirdağ Ziraat Fak. Dergisi, 45-53. Seavert, C.,Freeborn, J.,Long,L.,2008. Orchard Economics: Establishing and Producing High-Density Sweet Cherries in Wasco Country. OSU Extension Service Publication, EM 8802-E. 207