Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Educational Sciences: Theory & Practice - 13(3) 1419-1430 2013 Eğitim Danışmanlığı ve Araştırmaları İletişim Hizmetleri Tic. Ltd. Şti. www.edam.com.tr/kuyeb DOI: 10.12738/estp.2013.3.1520 Mesleki Sonuç Beklentisinin Yordayıcıları Olarak Algılanan Sosyal Destek ve Denetim Odağı * Erkan IŞIK a Mevlana Üniversitesi Öz Bu çalışmanın amacı mesleki sonuç beklentisi ile çevresel bir faktör olan sosyal destek ve kişisel bir faktör olan denetim odağı kavramları arasındaki ilişkilerin incelenmesidir. Bu amaçla Sosyal Bilişsel Kariyer Teorisi temel alınarak, 263 üniversite öğrencisine Mesleki Sonuç Beklentisi Ölçeği, Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği ve Rotter İç-Dış Denetim Odağı Ölçeği uygulanmıştır. Araştırma sonuçlarına göre mesleki sonuç beklentisi ile özel bir insan, aile ve arkadaş tarafından algılanan sosyal destek puanları arasında pozitif yönde, denetim odağı ile negatif yönde anlamlı ilişkiler olduğu bulunmuştur. Mesleki sonuç beklentisi puanları sosyal destek açısından incelendiğinde tek anlamlı yordayıcısı aile desteğidir ve denetim odağının da mesleki sonuç beklentisinin anlamlı bir yordayıcısı olduğu gözlenmiştir. Bu bilgiler ışığında, öğrencilerin mesleki sonuç beklentilerini arttırmaya yönelik yapılması planlanan müdahalelerde aile desteğinin ve ailelere de yönelik etkinliklere yer verilmesinin önemine vurgu yapılarak mesleki sonuç beklentisi kavramının kariyer psikolojik danışmanlığı alanındaki önemi tartışılmış ve bu konuda yapılacak sonraki araştırmalar için önerilerde bulunulmuştur. Anahtar Kelimeler Mesleki Sonuç Beklentisi, Sosyal Bilişsel Kariyer Teorisi, Algılanan Sosyal Destek, Aile Desteği, Denetim Odağı, Üniversite Öğrencileri. Sosyal Bilişsel Kariyer Teorisi (SBKT) son yıllarda kariyer gelişim alanında üzerinde en çok konuşulan ve araştırma yapılan kariyer yaklaşımlarından biri olmuştur. Önceki kariyer teorilerinde olduğu gibi SBKT, kariyer gelişim sürecinde ilgi, yetenek ve değer gibi özelliklerin önemini vurgulamakla birlikte; bireylerin oldukça dinamik ve duruma özgü özellikleri (benlik algıları, gelecek beklentileri, davranışları gibi) ve çevrelerine ilişkin özelliklerinin de (sosyal destek, ekonomik engeller gibi) bu süreçte oldukça önemli olduğunu savunmaktadır (Lent, 2005). SBKT nin ilgilerin ve mesleki seçimlerin oluşumuna yönelik modeline göre, bireyler cinsiyet, etnik köken, kalıtım gibi kişisel özellikleri (birey girdileri) ve geçmişteki olumlu ya da olumsuz ortamları, algıladıkları sosyal destek ya da engeller (çevresel faktörler) temelinde bazı algılar geliştirirler. Bu algılar, bireyin kişisel performansları, başkalarını gözlemleyerek edindiği bilgiler, başarabileceğine ya da başaramayacağına yönelik çevresinden gördüğü cesaretlendirme ve bir performans anında yaşadığı duygusal tepkiler yoluyla öğrenilir. Kişi bu dört öğrenme süreciyle bir konuda başarılı olup olamayacağına ve bunun sonucunda elde edebileceği muhtemel sonuçlara dönük iki temel algı (yetkinlik beklentisi ve sonuç beklentisi) geliştirmektedir. Bu iki kavram birlikte, SBKT nin en önemli iki öğesi olarak karşımıza çıkmaktadır. Yetkinlik beklentisi ve sonuç beklentisi kavramının kuramda öne çıkmasının temel sebebi, mesleki ilgi- * Bu çalışma XVIII. Eğitim Bilimleri Kongresi nde sözlü bildiri olarak sunulmuştur. a Dr. Erkan IŞIK Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık alanında yardımcı doçenttir. Çalışma alanları arasında okul yaşamından iş yaşamına geçiş, Sosyal Bilişsel Kariyer Teorisi, kariyer ve aile psikolojik danışmanlığı yer almaktadır. İletişim: Mevlana Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Anabilim Dalı, 42003 Selçuklu, Konya. Elektronik posta: eisik@mevlana.edu.tr Tel: +90 332 444 4243/1210.
KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ lerin oluşumu, seçim hedefleri, seçim davranışları, performans hedefleri ve performans davranışları üzerindeki direk ve dolaylı etkileridir (Lent, 2005; Lent, Brown ve Hacket, 1994, 2000). Sonuç beklentisi, bir bireyin belli bir durumun sonucuna ilişkin inançları olarak tanımlanmaktadır (Bandura, 1997) ve yapılacak bir iş sonucunda elde edilebilecek sonuçlara ilişkin beklentileri ( Bunu yaparsam sonucunda ne elde edeceğim? gibi) içerir (Lent, 2005). İnsanların bir davranışı başlatma ve sürdürmemesinde, ilgilerinin gelişiminde, seçim ve performans hedeflerinin belirlenmesinde oldukça önemli bir rolü olduğu düşünüldüğünden (Lent ve ark., 1994), sonuç beklentisi kavramı SBKT de anahtar kavramlardan biri olmuştur. Daha özelde mesleki sonuç beklentisi ise, kişinin belli eğitsel ya da kariyer kararı verme davranışları sonucunda elde edebileceği başarının uzun süreli sonuçlarına ilişkin inançları olarak tanımlanmaktadır (Betz ve Voyten, 1997). Lent ve arkadaşları (1994), mesleki sonuç beklentisi kavramının yardım, kazanç ya da özerklik gibi geleneksel mesleki değer kategorileriyle içi içe kullanılabileceğini düşünmektedirler. Bu bağlamda mesleki sonuç beklentisi, insanların kariyerleri ile kazanç, statü, üretkenlik ve saygınlık gibi öncelikli mesleki değerlerini yaşayabilme ihtimalleri hakkındaki inançları olarak düşünülebilir. Bu inancı ifade eden iki örnek cümle şunlar olabilir: Seçtiğim kariyer bana ihtiyacım olan geliri sağlayacak. ve Seçtiğim kariyer istediğim yaşam tarzını sürmemi sağlayacak. SBKT ye göre bir bireyin çevresinden destek görememesi (çevresel faktörler), bireyin kariyere ilişkin yetkinlik ve sonuç beklentisini düşürerek, kariyer ilgilerini hedeflere ve davranışlara dönüştürmesine engel olabilir (Lent ve ark., 1994, 2000). Bireylerin yaşamlarındaki önemli kişilerin onların kariyer gelişim süreçlerindeki destekleyici etkisi üzerine son zamanlarda bazı araştırmalar yapılmıştır (Ali, McWhirter ve Chronister, 2005; Constantine, Wallace ve Kindaichi, 2005; Gushue ve Whitson, 2006; Lent ve ark., 2000; Metheny, McWhirter ve O Neil, 2008). Yapılan bazı nitel çalışmalar da göstermektedir ki, üniversite öğrencileri kariyer bilgisi edinme, kariyer kararları alma konusunda ve rol model olmaları yönüyle ailelerini oldukça önemli bir destek kaynağı olarak görmektedirler (Schultheiss, Kress, Manzi ve Glasscock, 2001; Schultheiss, Palma, Predragovich ve Glasscock, 2002). Ailelerinden destek gördüğünü düşünen bireyler, seçtikleri kariyerde daha başarılı olabileceklerini düşünmekte, daha az kariyer kararsızlığı yaşamakta ve okul yaşamından iş yaşamına geçiş sürecini daha kolay gerçekleştirebilmektedirler (Hamamcı ve Hamurlu, 2005; Kenny, Blustein, Chaves, Grossman ve Gallaghter, 2003; Philips, Blustein, Jobin-Davis ve White, 2002). Denetim odağı, bir olayın sonuçlarının bireyin kendi kişisel denetimi dâhilinde mi yoksa bu kişisel denetimin dışında mı olduğuna dair genel inanışları olarak tanımlanmaktadır ve içsel ve dışsal olmak üzere ikiye ayrılmıştır (Rotter, 1966). İç denetim odağına sahip bireyler, başlarına gelen olaylardan kendilerini sorumlu tutma eğilimindeyken; dış denetim odağına sahip bireyler, bu olaylardan kendileri dışındaki şans, kader gibi güçlerin sorumlu olduğunu düşünmektedirler (Rotter, 1966, 1990). Kariyer gelişimi açısından yapılan çalışmalarda denetim odağı kavramı; kariyer kararsızlığı (Woodbury, 1999), kariyer kararı tutumları (Bernardelli, DeStefano ve Dumont, 1983; Rodriguez ve Blocher, 1988), kariyer kararı verme güçlüğü (Lease, 2004) ve kariyer kararı verme görevlerindeki güven (Taylor ve Popma, 1990) konuları ile ilişkilendirilmiştir. Holmes ve Werbel (1992) iş arama sürecinde denetim odağının etkisini ortaya koyan bir çalışma yapmışlardır. Bu çalışmada Holmes ve Werbel, işlerini kaybetmelerinin akabinde üç ay içerisinde iş bulabilen bireylerle bulamayanlar karşılaştırıldığında, iş bulabilen bireylerin daha içten denetimli oldukları, daha yüksek yetkinlik algılarının olduğu ve diğerlerinden daha fazla problem çözme becerisine sahip olduğunu gözlemişlerdir. Bu çalışmada bağımsız değişken olarak seçilen sosyal destek, kuramda bahsedilen çevresel faktörleri ve diğer bağımsız değişken olarak seçilen denetim odağı da birey girdilerini temsil etmektedir. Bağımlı değişken olarak seçilen mesleki sonuç beklentisinin ise, kuramın en önemli ikinci kavramı olmakla birlikte, üzerinde yeterli çalışma yürütülmemiştir. Bunun muhtemel sebepleri birlikte benzer etkilere sahip olmalarına rağmen daha çok yetkinlik beklentisi kavramına odaklanılmış olması ya da sonuç beklentisiyle ilgili yeterli ölçme aracının olmayışıdır (Fouad ve Guillen, 2006; Swanson ve Gore, 2000). Dolayısıyla, bu çalışmanın önemli amaçlarından biri, kuramsal olarak yapılan bu önermelerin geçerliliğinin ülkemiz için de sınanmasına yönelik veri elde etmektir. Çalışmanın bir diğer amacı ise, ilgili yazarların önerileri doğrultusunda (Fouad ve Guillen, 2006; Gushue ve Whitson, 2006; Lent ve ark., 2000) SBKT ile ilgili literatürde çevresel faktörlerden sayılan mesleki engellere yeterince yer verilmiş olsa da, diğer çevresel faktörlerle ilgili literatürdeki boşluğun doldurulmasıdır. Gerek bir davranışın başlatılması, sürdürülmesi, belli bir konudaki ilgilerin gelişimi, seçim ve performans hedeflerinin belirlenmesindeki önemli rolü, gerekse 1420
IŞIK / Mesleki Sonuç Beklentisinin Yordayıcıları Olarak Algılanan Sosyal Destek ve Denetim Odağı belli hedeflerde başarıya ulaşılma şansını arttırmadaki rolü, sonuç beklentisi kavramını daha ayrıntılı incelenmesini önemli kılmaktadır. Örneğin, üniversite öğrencilerinin kariyer kararı yetkinlik beklentisi ve mesleki sonuç beklentilerinin kariyer araştırma davranışları ve kariyer kararsızlığı üzerindeki etkilerini inceledikleri araştırmalarında Betz ve Voyten (1997), mesleki sonuç beklentisinin hem kız hem de erkek öğrencilerde kariyer araştırma davranışlarının en önemli yordayıcısı olduğunu bulmuşlardır. Benzer bir çalışmada Patton, Bartrum ve Creed (2004), mesleki sonuç beklentisinin kariyer planlama ve kariyer araştırma davranışlarında iyimserlik ve benlik saygısı değişkenlerine göre oldukça yüksek yordayıcısı oladuğunu gözlemlemişlerdir. Mesleki sonuç beklentisinin ayrıca belli akademik/mesleki alanlardaki ilgileri de anlamlı düzeyde yordadığı bilinmektedir. Örneğin matematik, istatistik ve mühendislik gibi öğrencilerin oldukça zorlandıkları alanlarda olumlu sonuç beklentilerine sahip olmanın aynı konulardaki ilgi, hedef, performans ve doyumlarını anlamlı düzeyde yordadığı bulunmuştur (Blanco, 2011; Cupani, Richaud de Minzi, Pe rez ve Pautassi, 2010; Lent ve ark., 2013). Bununla birlikte, mesleki sonuç beklentisi ile ilişkili diğer kavramların anlaşılmasının, ilgili kuramsal literatüre katkılarının yanında, mesleki sonuç beklentisini arttırmaya yönelik hazırlanabilecek kariyer müdahalelerinin temelini oluşturmada da, sosyal destek ve denetim odağı faktörlerinin önemini dikkate alarak uygulamacılara yol gösterici olacağı düşünülmektedir. Bu bilgiler ışığında bu çalışmanın amacı, mesleki sonuç beklentisi ile çevresel bir faktör olan sosyal destek ve kişisel bir faktör olan denetim odağı kavramları arasındaki ilişkilerin incelenmesidir. Bu amaçla, ilgili literatür ışığında mesleki sonuç beklentisi ve sosyal desteğin alt boyutları arasında pozitif, denetim odağı ile ise negatif yönde anlamlı ilişkiler olması beklenmektedir. Yöntem Çalışma Grubu Araştırmada üniversite öğrencilerini genel olarak daha iyi temsil edebileceği düşünüldüğünden, bünyesinde İşletme, Mühendislik, Eğitim, Teknik Eğitim, Hukuk ve Tıp fakültesini kazanmış öğrencilerin bulunduğu Selçuk Üniversitesi Yabancı Diller Yüksekokulunda öğrenim gören 2188 öğrenciden basit seçkisiz örnekleme yöntemi ile her birinde ortalama 20 öğrenci bulunan sınıflardan rastlantısal olarak 15 sınıf seçilmiştir. Bu sınıflarda toplam 280 öğrenciye araştırmada kullanılan ölçekler uygulanmış ancak bunlardan 17 si rastgele doldurma ya da tam doldurmama sebeplerinden dolayı çalışmaya dâhil edilmemiş ve çalışma grubunu kalan 263 öğrenci oluşturmuştur. Çalışma grubunu oluşturan öğrencilerin 112 si kız (%42,6) ve 151 i erkektir (%57,4). Yaşları 17-23 arasında değişen öğrencilerin yaş ortalaması 19,67 dir. Veri Toplama Araçları Mesleki Sonuç Beklentileri Ölçeği (MSBÖ; McWhirter, Rasheed ve Crothers, 2000; Metheny ve McWhirter, basımda): MSBÖ sonuç beklentilerini ölçmeye yönelik geliştirilmiş 12 maddelik bir ölçektir. MSBÖ den örnek iki madde, Yaptığım kariyer planı beni tatmin edecek bir sonuca götürecek ve Seçtiğim kariyerde/meslekte başarılı olacağım şeklindedir. Maddelerin derecelendirilmesi dörtlü bir ölçek üzerinde; Tamamıyla katılıyorum (4), Katılıyorum (3), Katılmıyorum (2), Hiç katılmıyorum (1) şeklindedir. Ölçeğin 9 hafta arayla uygulanan test tekrar test güvenirlik katsayısı.59 ve Cronbach Alfa iç tutarlık katsayısı.83 bulunmuştur. Ölçeğin ölçüt bağıntılı geçerliği ise Fouad ve Smith (1996) tarafından geliştirilen ve yine sonuç beklentisini ölçmeye yönelik bir araçla test edilmiş ve r =.54 bulunmuştur (McWhirter ve ark., 2000). Ölçeğin Türkçeye uyarlama çalışmaları araştırmacı tarafından gerçekleştirilmiştir (Işık, 2010). Bu kapsamda yapılan güvenirlik çalışmaları sonucu yedi hafta arayla uygulanan test-tekrar test güvenirlik katsayısı.79 ve Cronbach Alfa iç tutarlık katsayısı.87 bulunmuştur. Bu çalışmada Cronbach Alfa katsayısı.85 olarak hesaplanmıştır. Madde toplam puan korelasyonlarına ilişkin ranj ise.40-.70 dir. Geçerlik çalışması kapsamında yapılan Açıklayıcı ve Doğrulayıcı Faktör Analizi sonucu ölçeğin tek boyuttan oluştuğuna ilişkin önemli kanıtlar bulunmuştur. MSBÖ nün ölçüt bağıntılı geçerliği kapsamında benzer ölçekler geçerliği olarak da bilinen eş zaman (concurrent) geçerliği çalışmaları yapılmıştır. Bu amaçla MSBÖ ile Kariyer Kararı Yetkinlik Beklentisi Ölçeği (Betz, Klein ve Taylor, 1996) ve Pozitif/Negatif Duygu Durum Ölçeği (Gençöz, 2000; Watson, Clark ve Tellegen, 1988) arasındaki korelâsyonlar incelenmiş ve literatürde yapılmış diğer çalışmalara paralel olarak (Creed ve Patton, 2003; Gushue, 2006; McWhirter ve ark., 2000) mesleki sonuç beklentisi ile kariyer kararı yetkinlik beklentisi ve olumlu duygu arasında pozitif, negatif duygu ile negatif anlamlı düzeyde korelâsyonlar bulunmuştur (Işık, 2010). Ayrıca bu çalışmanın sonuçları da ölçeğin benzer ölçekler geçerliğini desteklemektedir. Elde edilen puanın yüksek olması, mesleki sonuç beklentisinin yüksek olduğunu göstermektedir. 1421
KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ Çok Boyutlu Algılanmış Sosyal Destek Ölçeği (ÇBASDÖ; Zimet, Dahlem, Zimet ve Farley, 1988): ÇBASDÖ 12 maddeden oluşan bireyin sosyal desteği ile ilgili kaynağın yeterliliğini ölçen Tamamen Katılmıyorum (1) ile Tamamen Katılıyorum (7) arasında değişen 7 li Likert tipinde bir kendini değerlendirme ölçeğidir. Ölçek algılanan sosyal desteğin kaynağını aile, arkadaşlar ve özel bir insan olmak üzere üç alt boyutta ölçebilmektedir. Ölçeğin iç tutarlık katsayısı alt ölçeklerde farklı örneklemlerde.79 ve.98 arasında, test tekrar test katsayısı ise 2-3 aylık periyotlarla ölçüldüğünde.72 ve.85 arasında değiştiği gözlenmiştir. Ölçeğin Türkçeye ilk adaptasyonu Eker ve Arkar (1995) tarafından yapılmıştır ve daha sonra yeniden gözden geçirilerek (Eker, Arkar ve Yaldız, 2001) ölçeğe son hali verilmiştir. Ölçeğin Türkçe formu, orijinalinde olduğu gibi algılanmış sosyal desteğin kaynağını gösteren (arkadaş, aile ve özel bir insan) üç alt ölçekten ve 12 maddeden oluşmaktadır. Ölçeğin güvenirlik çalışmaları.80 ile.95 arasında değişen yüksek tutarlılık düzeylerine sahip olduğunu göstermektedir. Elde edilen puanın yüksek olması, algılanan sosyal desteğin yüksek olduğunu göstermektedir. Rotter ın İç-Dış Denetim Odağı Ölçeği (RİDDOÖ; Rotter, 1966): RİDDOÖ nün orijinal formu, Rotter (1966) tarafından geliştirilmiş ve Dağ (1991) tarafından Türkçeye uyarlanarak geçerlik ve güvenirlik çalışmaları yapılmıştır. Toplam 29 maddeden oluşan ölçekte her maddede a ve b harfleriyle gösterilen iki seçenek bulunmaktadır. Testi yanıtlayan kişiden kendisine uygun gelen cümleyi seçmesi beklenmektedir. Ölçeğin Cronbach Alfa güvenirlik katsayısı.71 olarak hesaplanmış olup, test tekrar test güvenirliği.83 olarak bulunmuştur. Ölçeğin eş zaman geçerliği görüşme ile elde edilen denetim odağı puanları ile.69 düzeyinde anlamlı korelasyonla sağlanmıştır. Öz denetimi ölçen RÖGÖ ile RİDKOÖ nin düşük ancak anlamlı negatif korelasyon göstermesi de manidardır. Temel Bileşenler faktör analizi sonuçlarının orijinal ölçeğin faktör yapısını doğruladığı görülmüştür. Ölçekten elde edilen toplam puan 0-23 arasında değişmektedir. Yüksek puanlar dış denetim odağı inancını, düşük puanlar ise bireyin iç denetim odağı inancına işaret etmektedir. İşlemler Araştırmada kullanılan ölçekler araştırmacı tarafından öğrencilere ders saatleri içerisinde uygulanmıştır. Uygulama öncesinde öğrencilere araştırmanın amacı kısaca açıklanmış ve sadece gönüllü olanların katılmaları istenmiştir. Çalışmadan elde edilen verilerin analizine başlanmadan önce, veriler kayıp değerler ve çoklu analizlere uygunluk açısından değerlendirilmiş, çarpıklık ve basıklık değerleri sırasıyla -1.04 ile.27 ve -.69 ile 1.17 arasında bulunmuş, verilerin normal dağılım varsayımını karşıladığı gözlenmiştir. Üniversite öğrencilerinin Mesleki Sonuç Beklentisi Ölçeği, Çok Boyutlu Algılanmış Sosyal Destek Ölçeği ve Rotter ın İç-Dış Denetim Odağı Ölçeğinden aldıkları puanlara yönelik aritmetik ortalama ve standart sapma değerleri kızlar ve erkekler için ayrı ayrı hesaplanmıştır. Alınan puanların cinsiyet açısından farklılaşıp farklılaşmadığını belirlemek amacı ile bağımsız değişken olarak cinsiyet, bağımlı değişken olarak mesleki sonuç beklentisi, aile desteği, arkadaş desteği, özel bir insanın desteği ve denetim odağı puan ortalamaları alınarak Tek Yönlü Çok Değişkenli Varyans Analizi (MANOVA) uygulanmıştır. Çalışmanın bağımsız değişkenleri olan aile desteği, arkadaş desteği, özel bir insanın desteği ve denetim odağı ve bağımlı değişkeni olan mesleki sonuç beklentisi puanları arasındaki potansiyel ilişkileri incelemek için Pearson Momentler Çarpım Korelasyon kat sayıları hesaplanmıştır. Bağımsız değişkenlerin bağımlı değişkeni açıklama oranlarını belirlemek amacıyla Çoklu Regresyon Analizi kullanılmış, göreceli açıklama düzeyleri standardize edilmiş Beta değerleri (β) ile karşılaştırılmıştır. Bulgular Araştırmada kullanılan Mesleki Sonuç Beklentisi Ölçeği, Çok Boyutlu Algılanmış Sosyal Destek Ölçeği ve Rotter ın İç-Dış Denetim Odağı Ölçeği ne ilişkin ortalama ve standart sapmalar cinsiyete göre tablo 1 de verilmiştir. Tablo 1. Mesleki Sonuç Beklentisi, Algılanan Sosyal Destek ve Denetim Odağı Ölçeğinden Alınan Puanların Cinsiyete Göre Ortalama ve Standart Sapmaları Kız (n=112) Erkek (n=151) x Ss x Ss Mesleki Sonuç Beklentisi 39.21 5.69 39.69 5.57 Aile Desteği 23.89 4.41 23.29 4.89 Arkadaş Desteği 21.04 5.84 21.31 5.89 Özel Bir İnsanın Desteği 20.21 7.56 19.77 7.85 Denetim Odağı 10.14 3.89 9.91 3.78 Mesleki Sonuç Beklentisi Ölçeği, Çok Boyutlu Algılanmış Sosyal Destek Ölçeği ve Rotter ın İç-Dış Denetim Odağı Ölçeği puan ortalamaları cinsiyet değişkenine göre potansiyel farklılıkları incelemek amacıyla Tek Yönlü Çok Değişkenli Varyans Analizi (MANOVA) uygulanmıştır. MANOVA sonuçlarına göre hiçbir ölçek puan ortalamasında cinsiyet açısından anlamlı bir fark bulunmamıştır 1422
IŞIK / Mesleki Sonuç Beklentisinin Yordayıcıları Olarak Algılanan Sosyal Destek ve Denetim Odağı (F 5,258 = 1.68, p >.05). Dolayısıyla bundan sonra yapılan tüm analizler kız ve erkek öğrencilerden elde edilen toplam puanlar üzerinden yürütülmüştür. Mesleki Sonuç Beklentisi Ölçeği, Çok Boyutlu Algılanmış Sosyal Destek Ölçeği ve Rotter ın İç-Dış Denetim Odağı Ölçeğinden alınan puanlar arasındaki korelasyonlar, ortalamalar ve standart sapmalara ilişkin bulgular tablo 2 de verilmiştir. Tablo 2. Mesleki Sonuç Beklentisi, Algılanan Sosyal Destek ve Denetim Odağı Ölçeğinden Alınan Puanlar arasındaki Korelasyonlar, Ortalamalar ve Standart Sapmalar Değişken 1 2 3 4 5 1.Mesleki Sonuç - Beklentisi 2.Aile Desteği.27** - 3.Arkadaş Desteği.25**.32** - 4. Özel Bir İnsanın.26**.32**.57** - Desteği 5.Denetim Odağı -.41** -.17* -.26** -.29** - x 19.77 22.74 21.24 19.89 9.97 Ss 2.8 4.8 5.9 7.8 3.8 *p<.01 **p<.001 Tablo 2 incelendiğinde, mesleki sonuç beklentisi ile aile desteği (r =.27), arkadaş desteği (r =.25) ve özel bir insanın desteği (r =.26) arasında düşük düzeylerde istatistiksel olarak anlamlı pozitif korelasyonlar gözlenmektedir. Mesleki sonuç beklentisi ile denetim odağı arasında ise orta düzeyde (r = -.41) negatif korelasyon gözlenmektedir. Buna göre, kişilerin aile, arkadaş ve kendileri için özel birinden algıladıkları sosyal destek ve kişilerde içten denetimlilik arttıkça, mesleki sonuç beklentileri de yükselmektedir. Algılanan sosyal destek boyutlarının ve denetim odağı değişkeninin mesleki sonuç beklentisini yordama düzeylerini belirlemek amacıyla çoklu doğrusal regresyon analizi yapılmış ve sonuçları tablo 3 de verilmiştir. Tablo 3. Mesleki Sonuç Beklentisinin Yordanmasına ilişkin Çoklu Regresyon Analizi Sonuçları Değişken B SH B β t p Aile Desteği.199.071.166 2.81.010* Arkadaş Desteği.071.067.073 1.06.293 Özel Bir İnsanın.044.050.060 0.87.392 Desteği Denetim Odağı -.509.085 -.348-6.01.000** R =.470 R 2 =.221 F (5, 258) = 18.31 p =.000 *p<.01 **p<.001 Tablo 3 incelendiğinde, yordayıcı değişken olarak belirlenen tüm değişkenlerin birlikte mesleki sonuç beklentisini anlamlı düzeyde yordadığı (p <.001) ve mesleki sonuç beklentisindeki varyansın %22 sini açıkladığı gözlenmektedir. İlgili Beta değerleri incelendiğinde ise, sosyal destek alt boyutlarından tek anlamlı yordayıcının (p <.01) aile desteği olduğu, denetim odağının da benzer şekilde mesleki sonuç beklentisinin anlamlı bir yordayıcısı (p <.001) olduğu görülmüştür. Tartışma Bu çalışma ile Bandura nın (1977; 1986; 1997) genel Sosyal Bilişsel ve Lent ve arkadaşlarının (1994; 2002) SBKT nde en önemli ikinci kavram olmasına ve mesleki ilgi, seçim, hedef ve performansları belirlemedeki önemine rağmen, üzerinde yeterince çalışma yapılmamış olan sonuç beklentisi ile ilgili literatüre katkı sağlamak ve SBKT nde kuramsal olarak öngörülen bazı ilişkilerin ülkemizdeki bir örneklemde sınanması amaçlanmıştır. Bu amaçla, kuramsal temel doğrultusunda (Bandura, 1977, 1986, 1997; Lent ve ark., 1994, 2002) mesleki sonuç beklentisinin önemli yordayıcıları olabilecek sosyal destek ve denetim odağı değişkenleri ile mesleki sonuç beklentisi arasındaki potansiyel ilişkiler incelenmiştir. Çalışmanın hipotezlerine ve önceki literatüre (Ali ve McWhirter, 2006; Ali ve ark., 2005; Ali ve Saunders, 2009; Gushue, 2006; Gushue ve Whitson, 2006; Metheney ve ark., 2008; Wettersen ve ark., 2005) paralel olarak, mesleki sonuç beklentisi ile sosyal destek alt boyutları arasında pozitif yönde anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Ancak, sosyal desteğin alt boyutları olan aile, arkadaş ve özel birinden algılanan destek boyutlarının mesleki sonuç beklentisini yordama düzeyi incelendiğinde ise, tek anlamlı yordayıcının aile desteği olduğu bulunmuştur. Bunun olası sebeplerinden biri, özellikle kariyer gelişim süreçleri söz konusu olduğunda, aileden algılanan sosyal desteğin diğer sosyal destek alanlarına göre çok daha öne çıması (Metheny ve McWhirter, basımda; Paa ve McWhirter, 2000; Whiston ve Keller, 2004) olabilir. Sosyal Bilişsel Kariyer Teorisine göre kişinin çevresinden algıladığı sosyal destek, özellikle de aileden algılanan sosyal destek, cesaretlendirme (sosyal ikna) ve model alma öğrenme yaşantıları ile kişilerin belirli bir konudaki yetkinlik algılarını ve sonucunda elde edebilecekleri ile ilgili sonuç beklentilerini güçlendirmektedir (Lent, 2005; Lent ve ark., 1994, 2000). Bandura ya göre (1977; 1986; 1997) de, belirli aktivitelerle ilgili başarılı olabileceği konusunda geribildirim almış kişiler, genellikle bu aktiviteleri gerçekleştirebilmek için daha fazla çaba harcayacak ve bu aktivitelerde başarılı olma şansları artacakken, kişilerin cesaretleri sözel olarak kırıldığı ve bu işi başarma konusunda olumlu 1423
KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ geribildirimler almadıkları durumlarda ise kişiler bu aktiviteleri yapmaktan vazgeçecek ve bu konulardaki olumlu duygu ve beklentilerini kaybedeceklerdir. Diemer (2007) yaptığı boylamsal çalışmada, aileden algılanan sosyal desteğin öğrencilerin iki yıl sonraki mesleki sonuç beklentileri üzerinde direk etkileri olduğu gözlemlemiştir. Benzer şekilde, Byars-Winston ve Fouad da (2008) ebeveynlerin öğrencileri belli konularda cesaretlendirmelerinin onların o konudaki sonuç beklentilerini arttırmada oldukça önemli etkileri olabileceğini bulmuşlardır. Yapılan çalışmanın bulguları da, bu çalışmaları destekler niteliktedir ve sonuç beklentisini arttırmada aile desteğinin önemini vurgulamaktadır. Mesleki sonuç beklentisi ile denetim odağı arasında negatif korelasyonlar gözlenmiştir ve denetim odağı mesleki sonuç beklentisinin anlamlı bir yordayıcısıdır. Denetim odağından alınan yüksek puanlar bireylerin dışsal denetim odaklarını işaret etmektedir (Dağ, 1991). Buna göre, bulunan negatif ilişkiyle ilgili olarak, kişilerde içten denetimlilik arttıkça mesleki sonuç beklentilerinin de yükseldiği söylenebilir. SBKT ne göre (Lent, 2005; Lent ve ark., 1994, 2000) yetkinlik beklentisi ve sonrasında sonuç beklentisinin oluşumunda etkili olan dört bilgilendirici kaynak ya da öğrenme yaşantısı (Kişisel performanslar, dolaylı öğrenme, cesaretlendirme ve heyecanlanma), kalıtım, cinsiyet, fizyolojik ve psikolojik sağlık gibi bireysel faktörler ve geçmişteki olumlu ya da olumsuz ortamlar, sosyal destek gibi çevresel faktörler temelinde gerçekleşmektedir. Kişinin yaşadığı sonuçlarla ilgili anlamı dışsal faktörlere mi yoksa içsel faktörlere mi yüklediğiyle ilgili bir kavram olan denetim odağı (Rotter, 1990), sonuç beklentisini belirlemede önemli bir kişilik özelliği olarak düşünülebilir. Yapılan araştırmanın bulguları, içten denetimli bireylerin daha olumlu mesleki sonuç beklentileri geliştirebileceklerine yönelik önemli kanıtlar sunmaktadır. İlgili literatürde benzer şekilde içten denetimli bireylerin kariyer kararı yetkinlik beklentilerinin daha yüksek olduğu (Taylor ve Popma, 1990), kariyer kararları konusunda daha az güçlük yaşadıkları (Lease, 2004), iş doyumu ve performanslarının daha yüksek olduğu (Judge ve Bono, 2001) ve iş stresiyle daha etkin bir şekilde başa çıkabildiklerine yönelik (Gianakos, 2002) bulguların da bu bulguyu desteklediği söylenebilir. Mesleki sonuç beklentisini açıklamada göreceli yordama düzeyleri değerlendirildiğinde, denetim odağı (β = -.348), aile desteği (β =.166) ile karşılaştırıldığında daha yüksek düzeyde yordama gücüne sahiptir. Bunun olası sebeplerinden biri, SBKT de öğrenme yaşantılarını belirlemede bireysel girdilerin, yani kişisel özelliklerin önemli yeri olabilir (Hartman ve Betz, 2007; Schaub ve Tokar, 2005; Tokar, Thompson, Plaufcan ve Williams, 2007). Bireylerin öğrenme süreçlerinde kişisel özelliklerine göre gözlenen farklılıklar, farklı düzeylerde yetkinlik ve sonuç beklentisi geliştirmelerine sebep oluyor olabilir. Bir diğer olası sebep de, kurama göre kişisel özelliklerin sonuç beklentisi ve yetkinlik beklentisi üzerindeki dolaylı etkilerinin yanında, özellikle SBKT de seçim modelinde seçim süreci üzerindeki direk etkilerinden de kaynaklanıyor olabilir (Lent, 2005; Lent ve ark., 2000). Modelde öngörülen dolaylı ve direk etkileri, kişisel bir özellik olan denetim odağının mesleki sonuç beklentisini açıklamada aile etkisinden daha etkili olmasına sebep olmuş olabilir. Çalışma bulgularıyla SBKT de kuramsal olarak önerilen ilişkiler için kanıtlar bulunmuş olsa da, elde edilen bulgular çalışmanın sınırlılıkları içerisinde değerlendirilmelidir. Öncelikli olarak, çalışma grubunu oluşturan öğrenciler farklı fakülteleri temsil ediyor olsa da, üniversiteye yeni başlamış hazırlık öğrencilerinden oluşmaktadır. Dolayısıyla bundan sonraki çalışmalarda verilerin diğer üniversite öğrencilerine daha rahat genellenebilmesi adına diğer sınıflardan öğrenciler de çalışmalara dâhil edilebilir. Ayrıca SBKT temelli benzer modeller ilköğretim ve lise gruplarında da sınanabilir. Ancak bunun için bu gruplarda mesleki sonuç beklentisini ölçmeye yönelik ölçme araçlarının geliştirilmesi ya da üniversite öğrencileriyle kullanılan MSBÖ nün bu gruplara uyarlanması gerekmektedir. Çalışmada ikinci sınırlılık ise, SBKT de bireysel girdileri temsilen denetim odağının, çevresel faktörler için ise sadece algılanan sosyal desteğin seçilmiş olmasıdır. İlerideki çalışmalar birey girdileri için kişilik özellikleri, duygusal zeka düzeyi ve çevresel faktörler için sosyo-ekonomik engeller gibi değişkenleri de modele dahil ederek, daha ayrıntılı karşılaştırmalar yapabilirler. Sonuç olarak, kariyer hedeflerinin yordanması açısından yetkinlik beklentisine göre daha güçlü bir yordayıcı olan (Byars-Winston ve Fouad, 2008; Gore ve Leuwerke, 2000; Lent, Brown, Schmidt, Brenner, Lyons ve Treistman, 2003) sonuç beklentisi kavramının potansiyel yordayıcıları üzerine daha fazla araştırma yapılmasına ihtiyaç vardır. Yapılan araştırmanın Sosyal Bilişsel Kariyer Teorisi nin anahtar kavramlarından olan sonuç beklentisi, daha özelde ise ülkemizde üzerinde yürütülen ilk araştırmalardan biri olması yönüyle mesleki sonuç beklentisi ile ilgili literatüre önemli katkıları olacağı düşünülmektedir. Bireylerin mesleklerine yönelik araştırma davranışları ve kariyer planlama süreçlerinde oldukça önemli bir kavram olması sebebiyle, belli bir grup üniversite 1424
IŞIK / Mesleki Sonuç Beklentisinin Yordayıcıları Olarak Algılanan Sosyal Destek ve Denetim Odağı öğrencisi üzerinde yürütülen bu araştırma, bulgularının genellenebilrliği açısından farklı gruplarda tekrarlanmalıdır. Ayrıca, öğrencilerin mesleki sonuç beklentilerini arttırmaya yönelik yapılması planlanan müdahalelerde aile desteğinin önemi de dikkate alınabilir ve uygulamalar buna göre düzenlenebilir. Bu amaçla sonuç beklentisini arttırmaya yönelik psiko-eğitim programlarında ailelerin de dâhil edilebileceği ve özellikle dışsal denetim odağına sahip öğrencilerin faydalanabileceği etkinliklere yer verilebilir. Bu etkinliklerde temel hedef, öğrencilere kariyer seçimlerinde ve davranışlarında sorumluluk almalarını arttırma ve bu sürecin her ne kadar dışsal nedenlerle ilişkili olsa da, kendi verecekleri kararların ve atacakları adımların da oldukça önemli olduğuna yönelik içgörü kazandırma olabilir. 1425
Educational Sciences: Theory & Practice - 13(3) 1426-1430 2013 Educational Consultancy and Research Center www.edam.com.tr/estp DOI: 10.12738/estp.2013.3.1520 Perceived Social Support and Locus of Control as the Predictors of Vocational Outcome Expectations * Erkan IŞIK a Mevlana University Abstract The purpose of this study was to examine the relationships of vocational outcome expectation to social support which is an environmental factor and locus of control which is a personal factor. With this purpose, using Social Cognitive Career Theory as the theoretical framework, 263 undergraduate students completed Vocational Outcome Expectations Scale, Multidimensional Scale of Perceived Social Support, and Rotter s Locus of Control Scale. Results indicated that perceived social support from family, friends and significant others were positively and locus of control were negatively associated with vocational outcome expectations. The results also indicated that within the perceived social support dimensions, family support was the unique significant predictor of vocational outcome expectation. Locus of control significantly predicted vocational outcome expectation scores as well. In the light of these findings, suggestions that interventions targeting to increase vocational outcome expectations of students had better take the family support into consideration and include exercises for families were emphasized and ideas for future research are discussed. Key Words Vocational Outcome Expectations, Social Cognitive Career Theory, Perceived Social Support, Family Support, Locus of Control, Undergraduate Students. Social Cognitive Career Theory (SCCT) has been one of the most studied career approaches in recent years. SCCT, different from previous trait-factor theories, believe in the necessity to assess interest but additionally, emphasize the importance of developing those career interests. For the career choice process, Lent, Brown, and Hackett (1994; 2000) proposed a model in which self-efficacy and outcome expectations develop via four sources of information, namely performance accomplishments, vicarious learning, social persuasion, and emotional arousal on the grounds of personal inputs (e.g. predispositions, gender, race) and contextual factors (e. g. barriers, support). These beliefs are then translated into interests, choice goals, choice actions, and performances. Thus, self-efficacy and outcome expectations emerge as two key figures in SCCT due to their importance in explaining career interests, choices, and performances (Lent, 2005; Lent et al., 1994, 2000). Outcome expectation can be defined as one s beliefs in consequences of an action (Bandura, 1997). Specifically, vocational outcome expectations could be considered as the imagined consequences of performing academic and career behaviors that would be useful to subsequent career options and decisions (Betz & Voyten, 1997). Two sentences representing these beliefs are My career/occupation choice will provide the income I need. and My career/occupation choice will allow me to have the lifestyle that I want. * This study was orally presented at the XVIII. Educational Sciences Congress. a Erkan IŞIK, Ph.D., is an assistant professor of Guidance & Psychological Counseling. His research areas include school to work transition, Social Cognitive Career Theory, career and family counseling. Correspondence: Assist. Prof. Erkan IŞIK, Mevlana University, Education Faculty, Department of Guidance & Psychological Counseling, 235 Yeni İstanbul Street, 42003 Selçuklu, Konya, Turkey. Email: eisik@mevlana.edu.tr Phone: +90 332 444 4243/1210.
IŞIK / Perceived Social Support and Locus of Control as the Predictors of Vocational Outcome Expectations The influence of significant people on career development process has received much attention in recent years (Ali, McWhirter, & Chronister, 2005; Constantine, Wallace, & Kindaichi, 2005; Gushue & Whitson, 2006; Lent et al., 2000; Metheny, McWhirter, & O Neil, 2008). Some qualitative research on social support demonstrated that undergraduate students perceive their family as a significant source of support in their career decisions, career information gathering process, and as a role model (Schultheiss, Kress, Manzi, & Glasscock, 2001; Schultheiss, Palma, Predragovich, & Glasscock, 2002). Students perceive support from their families have less career indecisions, believe that they will be more successful in their chosen career, and easily adapt to the school to work transition (Hamamcı & Hamurlu, 2005; Kenny, Blustein, Chaves, Grossman, & Gallaghter, 2003; Philips, Blustein, Jobin-Davis, & White, 2002). Locus of control makes the distinction whether people feel they possess the control over their life or the control is mostly on factors such as luck or chance, which the former is characterized as internal and the latter as external locus of control (Rotter, 1966, 1990). Within the career developmental field, the construct is associated with career indecision (Woodburry, 1999), career decisional attitudes (Bernardelli, DeStefano, & Dumont, 1983; Rodriguez & Blocher, 1988), career decision-making difficulties (Lease, 2004), career decision-making self-efficacy (Taylor & Popma, 1990), and job search process (Holmes & Werbel, 1992). Both the role of outcome expectations in predicting career interests, choice and performance goals, career search behavior, career planning, and the chance to achieve career targets, and interests, goals, performance, and satisfaction in specific fields (Betz & Voyten, 1997; Blanco, 2011; Cupani, Richaud de Minzi, Pe rez, & Pautassi, 2010; Lent et al., 2013; Patton, Bartrum, & Creed, 2004) makes it valuable to conduct research on. However, it was not received much attention as the self-efficacy may be due to the absence of sufficient research instruments (Fouad & Guillen, 2006; Swanson & Gore, 2000).Thus, in a response to the call for further investigations on outcome expectations (Fouad & Guillen, 2006; Gushue & Whitson, 2006; Lent et al., 2000), the purpose of the current study was to examine the potential associations between vocational outcome expectation, social support which is an environmental factor, and locus of control which is a personal factor. Method Participants Participants were selected randomly from Selçuk University School of Foreign Languages as they were thought to better represent the undergraduate students in general from Management, Engineering, Education, Technical Education, Law and Medicine faculties. A total of 280 students completed the packets of instruments but 17 of them were deleted for missing responses on at least one questionnaire, resulting in a final sample of 263 undergraduates. Of the students, 112 were female (42.6%) and 151 were male with a mean age of 19.67 ranging from 17 to 23. Instruments Vocational Outcome Expectations Scale (VOE; McWhirter, Rasheed, & Crothers, 2000; Metheny & McWhirter, in press): VOE is a 12 item-scale that measures respondents level of positive expectations regarding the outcomes of their career choice. Ratings are made on a four-point scale with anchors 1: Strongly disagree and 4: Strongly agree. Sample items include I will be successful in my chosen career/ occupation and My talents and skills will be used in my career/occupation. The range of possible score varies from a minimum score of 12 to a maximum score of 48, higher scores reflecting more positive outcome expectations. The concurrent validity of the scale was supported by the positive correlation (r =.54) with another outcome expectation scale (Fouad & Smith, 1996). Coefficient alpha reliability was.83 and test-retest reliability coefficient was.59 after a nine-week interval. This study administered a Turkish version of the VOE (Işık, 2010). The adapted VOE had an alpha coefficient of.87 and test-retest reliability coefficient was.85 after a seven-week interval. Concurrent validity was supported by the positive correlation with Career Decision Self-Efficacy Scale (Betz, Klein, & Taylor, 1996) and Positive Affect Scale, and negative correlation with Negative Affect Scale (Gençöz, 2000; Watson, Clark, & Tellegen, 1988) parallel with the previous research (Creed & Patton, 2003; Gushue, 2006; McWhirter et al., 2000). Multidimensional Scale of Perceived Social Support (MSPSS; Zimet, Dahlem, Zimet & Farley, 1988): MSPSS is a 12 item-scale that measures respondents perception of social support from his/ her family, friends, and significant others. These sources of support also constitute the MSPSS s subscales, namely family (Fam), friends (Fri) or 1427
EDUCATIONAL SCIENCES: THEORY & PRACTICE significant other (SO). Ratings are made on a seven-point scale with anchors 1: Very strongly disagree and 7: Very strongly agree. Sample items include There is a special person who is around when I am in need. and My family really tries to help me. The range of possible score varies from a minimum score of 4 to a maximum score of 28 for each subscale, higher scores reflecting more support from each support. Coefficient alpha reliability ranged between.79 and.98 and test-retest reliability coefficient ranged between.72 and.85 after two or three-week intervals. This study administered a Turkish version of the MSPSS (Eker & Arkar, 1995; Eker, Arkar, & Yaldız, 2001). The adapted MSPSS s alpha coefficient ranged between.80 and.95. Rotter s Locus of Control Scale (RLOCS; Rotter, 1966): RLOCS is a 29-item scale that measures the degree of control individuals feel they possess over their life. Respondents choose the sentence (a or b) which they believe best represents them. The range of possible score varies from a minimum score of 0 to a maximum score of 23, higher scores reflecting external locus of control. This study administered a Turkish version of the RLOCS (Dağ, 1991). The adapted RLOCS alpha coefficient was.71 and test-retest reliability coefficient was.83. The concurrent validity was supported by positive correlations with other locus of control scales (Dağ, 1991). Procedures The packets of instruments were delivered during the class time and only volunteer students participated in the study. Before the completion of the instruments, the participants were briefly informed about the research and ensured that their names will be kept anonymous. Data Analysis Research data were analyzed via multivariate analysis of variance (MANOVA), Pearson moment-product correlation coefficient, and multiple regression analyses. Results Prior to analysis, all study variables were examined for accuracy of data entry, assumptions of normal distribution and multivariate analysis for both samples. Skewness and kurtosis values ranged from -1.04 to.27 and -.69 to 1.17 respectively, suggesting that the items conform to the assumptions of multivariate analyses. A one-way MANOVA was computed to check for potential sex differences on measures of career decision self-efficacy, trait anxiety, and positive and negative affect. The results of MANOVA was not significant (F 5,258 = 1.68, p >.05). No sex differences were seen across any variables. All other analyses were computed using the total sample. Intercorrelations among vocational outcome expectations, family support, friend support, significant others support and locus of control were all significant. Specifically, vocational outcome expectations was positively related to family support (r =.27), friend support (r =.25), and significant others support (r =.26); negatively related to locus of control (r = -.41) with small to moderate effect sizes. Results of multiple regression analyses indicated that family support, friend support, significant others support and locus of control together accounted for 22% of the variance in vocational outcome expectations F (5, 258) = 18.31, p <.001). However, locus of control (β = -.35, p <.001) and family support (β = -.16, p <.01) were the only statistically significant predictors. Discussion The current study sought to expand the literature on Bandura s (1977, 1986, 1997) social cognitive theory and Lent et al. s (1994; 2002) SCCT by examining the potential associations between vocational outcome expectation, social support, and locus of control. On one hand, in line with the previous research (Ali & McWhirter, 2006; Ali et al., 2005; Ali & Saunders, 2009; Gushue, 2006; Gushue & Whitson, 2006; Metheney et al., 2008; Wettersen et al., 2005), the results of the study supported the proposed relationships between vocational outcome expectations and social support (as contextual factor in SCCT). Similarly, parallel with previous research (Gianakos, 2002; Judge & Bono, 2001; Lease, 2004; Taylor & Popma, 1990) vocational outcome expectations and. locus of control (as a person input in SCCT) were associated significantly. On the other hand, only family support from other support sources and locus of control predicted significantly vocational outcome expectations. One possible explanation for this result may be the preceding importance of support perceived from family (Metheny & McWhirter, in press; Paa & McWhirter, 2000; Whiston & Keller, 2004). For instance, Diemer (2007) found that family support was predictive of vocational outcome expectations even in a twoyear period. Similarly, Byars-Winston and Fouad 1428
IŞIK / Perceived Social Support and Locus of Control as the Predictors of Vocational Outcome Expectations (2008) found that parental involvement directly and indirectly predicted goals through its strong relationship with outcome expectations. When the beta weights were examined, locus of control (β = -.348) accounted for approximately twice as much variance as family support (β =.166). One possible explanation for this result is the significance of person inputs in shaping learning sources which directly effects outcome expectations (Hartman & Betz, 2007; Schaub & Tokar, 2005; Tokar, Thompson, Plaufcan, & Williams, 2007). Limitations in this study include the use of a freshmen-based sample only. Future studies using larger samples from other grades of university or high schools are needed for the better generalizability of the results. Another limitation is taking only one variable representing each person inputs and contextual factors in SCCT to predict vocational outcome expectations. Further studies would include other independent variables for person input (e.g. personality, emotional intelligence) and contextual factors (e.g. barriers) for a more comprehensive understanding of the theory. Overall, the current study converges with the literature and suggests that undergraduate students vocational outcome expectation is associated with their family support and locus of control. More studies are needed on outcome expectation which is a preceding factor in the explanation of career goals (Byars-Winston & Fouad, 2008; Gore & Leuwerke, 2000; Lent, Brown, Schmidt, Brenner, Lyons, & Treistman, 2003). The importance of participants locus of control and family support should be taken into consideration when designing interventions targeting vocational outcome expectations by involving families into interventions or developing activities enable parents involvement and especially for students exhibiting external locus of control. References/Kaynakça Ali, S. R., & McWhirter, E. H. (2006). Rural Appalachian youth s vocational/educational post-secondary aspirations: Applying Social Cognitive Career Theory. Journal of Career Development, 33, 87-111. Ali, S. R., McWhirter, E. H., & Chronister, K. M. (2005). Self-efficacy and vocational outcome expectations for adolescents of lower socioeconomic status: A pilot study. Journal of Career Assessment, 13, 40-58. Ali, S. R., & Saunders, J. L. (2009). The career aspirations of rural Appalachian high school students. Journal of Career Assessment, 17, 172-188. Bandura, A. (1977). Self-efficacy: Toward a unifying theory of behavioral change. Psychological Review, 84, 191-215. Bandura, A. (1986). Social foundations of thought and action: A social cognitive theory. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall. Bandura, A. (1997). Self-efficacy: The exercise of control. New York: Freeman. Bernardelli, A., DeStefano, J., & Dumont, F. (1983). Occupational information-seeking as a function of perception of locus of control and other personality variables. Canadian Counsellor, 17, 75-81. Betz, N. E., Klein, K. L., & Taylor, K. M. (1996). Evaluation of a short-form of career decision making self-efficacy scale. Journal of Career Assessment, 4, 47-57. Betz, N., & Voyten, K. K. (1997). Efficacy and outcome expectation influence career exploration. Career Development Quarterly, 46, 197-189. Blanco, A. (2011). Applying social cognitive career theory to predict interests and choice goals in statistics among Spanish psychology students. Journal of Vocational Behavior, 78, 49-58. Byars-Winston, A. M., & Fouad, N. A. (2008). Math and science social cognitive variables in college students: Contributions of contextual factors in predicting goals. Journal of Career Assessment, 16, 425-440. Constantine, M. G., Wallace, B. C., & Kindaichi, M. M. (2005). Examining contextual factors in the career decision status of African American adolescents. Journal of Career Assessment, 13, 307-319. Creed, P. A., & Patton, W. (2003). Predicting two components of career maturity in school based adolescents. Journal of Career Development, 29, 277-290. Cupani, M., Richaud de Minzi, M. C., Pe rez, E., & Pautassi, R. M. (2010). Argentine middle school students academic performance in mathematic: A test of social cognitive career theory. Learning and Individual Differences, 20, 659-663. Dağ İ. (1991). Rotter ın İç-Dış Kontrol Odağı Ölçeği nin üniversite öğrencileri için güvenilirliği ve geçerliği. Psikoloji Dergisi, 7 (26), 10-27. Diemer, M. A. (2007). Parental and school influences upon the career development of poor youth of color. Journal of Vocational Behavior, 70, 502-574. Eker, D. ve Arkar, H. (1995). Çok boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği nin faktör yapısı, geçerlik ve güvenirliği. Türk Psikoloji Dergisi, 34, 45-55. Eker, D., Arkar, H. ve Yaldız, H. (2001). Çok boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği nin gözden geçirilmiş formunun faktör yapısı, geçerlik ve güvenirliği. Türk Psikiyatri Dergisi, 12, 17-25. Fouad, N. A., & Guillen, A. (2006). Outcome expectations: Looking to the past and potential future. Journal of Career Assessment, 14, 130-142. Fouad, N. A., & Smith, P. L. (1996). A test of a social cognitive model for middle school students: Math and science. Journal of Counseling Psychology, 43, 338-346. Gençöz, T. (2000). Pozitif ve Negatif Duygu Ölçeği: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Türk Psikoloji Dergisi, 15 (46), 19-26. 1429
EDUCATIONAL SCIENCES: THEORY & PRACTICE Gianakos, I. (2002). Predictors of coping with work stress: The influences of sex, gender role, social desirability, and locus of control. Sex Roles, 46, 149-158. Gore, P. A., & Leuwerke, W. C. (2000). Predicting occupational considerations: A comparison of self-efficacy beliefs, outcome expectations and person-environment congruence. Journal of Career Assessment, 8, 237-250. Gushue, G. V. (2006). The relationship of ethnic identity, career decision-making self-efficacy, and outcome expectations among Latino/a high school students. Journal of Vocational Behavior, 68, 85-95. Gushue, G. V., & Whiston, M. L. (2006). The relationship among support, ethnic identity, career decision self-efficacy, and outcome expectations in African American high school students: Applying social cognitive career theory. Journal of Career Development, 33, 112-124. Hamamcı, Z., & Hamurlu, M. K. (2005). Relationship between level of knowledge and attitudes of parents about helping their children for career development and career indecision of their children. İnönü University Education Faculty Journal, 6 (10), 55-69. Hartman, R. O., & Betz, N. E. (2007). The five-factor model and career self-efficacy: General and domain-specific relationships. Journal of Career Assessment, 15, 145-161. Holmes, B. H., & Werbel, J. D. (1992). Finding work following job loss: The role of coping resources. Journal of Employment Counseling, 29, 22-29. Işık, E. (2010). Sosyal Bilişsel Kariyer Teorisi temelli bir grup müdahalesinin üniversite öğrencilerinin kariyer kararı yetkinlik ve mesleki sonuç beklenti düzeylerine etkisi. Yayımanmamış doktora tezi, Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana. Judge T. A., & Bono J. E. (2001). Relationship of core self-evaluations traitsóself-esteem, generalized self-efficacy, locus of control, and emotional stability with job satisfaction and job performance: A meta-analysis. Journal of Applied Psychology, 86, 80-92. Kenny, M. E., Blustein, D., Chaves, A., Grossman, J., & Gallagher, L. A. (2003). The role of perceived barriers and relational support in the educational and vocational lives of urban high school students. Journal of Counseling Psychology, 20, 142-155. Lease, S. H. (2004). Effect of locus control, work knowledge, and mentoring on career decision-making difficulties: Testing the role of race and academic institution. Journal of Career Assessment, 12, 239-254. Lent, R. W. (2005). A social cognitive view of career development and counseling. In S. D. Brown & R. W. Lent (Eds.), Career development and counseling: Putting theory and research to work (pp. 101-130). New Jersey: John Wiley & Sons. Lent, R. W., Brown, S. D., & Hackett, G. (1994). Toward a unifying social cognitive theory of career and academic interest, choice, and performance. Journal of Vocational Behavior, 45, 79-122. Lent, R. W., Brown, S. D., & Hackett, G. (2000). Contextual supports and barriers to career choice: A social cognitive analysis. Journal of Counseling Psychology, 47, 36-49. Lent, R. W., Brown, S. D., & Hackett, G. (2002). Social cognitive career theory. In D. Brown & Associates (Eds.), Career choice and development (4th ed., pp. 255-311). San Francisco: Jossey-Bass. Lent, R. W., Brown, S. D., Schmidt, J., Brenner, B. R., Lyons, H., & Treistman, D. (2003). Relation of contextual supports and barriers to choice behavior in engineering majors: Test of alternative social cognitive models. Journal of Counseling Psychology, 50, 458-465. Lent, R. W., Miller, J. M., Smith, P. E., Watford, B. A., Lim, R. H., & Hui, K. et al. (2013). Social cognitive predictors of adjustment to engineering majors across gender and race/ ethnicity. Journal of Vocational Behavior, 83, 22-30. McWhirter, E. H., Rasheed, S., & Crothers, M. (2000). The effects of high school career education on social-cognitive variables. Journal of Counseling Psychology, 47, 330-341. Metheny, J., & McWhirter, E. H. (in press). Contributions of social status and family support to college students career decision self-efficacy and outcome expectations. Journal of Career Assessment. doi: 10.1177/1069072712475164 Metheny, J., McWhirter, E. H., & O Neil, M. E. (2008). Measuring perceived teacher support and its influence on adolescent career development. Journal of Career Assessment, 16, 218-237. Paa, H. K., & McWhirter, E. H. (2000). Perceived influences on high school students current career expectations. The Career Development Quarterly, 49, 29-44. Patton, W., Bartrum, D. E., & Creed, P. A. (2004). Gender differences for optimism, self-esteem, expectations and goals in predicting career planning and exploration in adolescents. International Journal for Educational and Vocational Guidance, 4, 193-209. Phillips, S. D., Blustein, D. L., Jobin-Davis, K., & White, S. F. (2002). Preparation for the school-to-work transition: The views of high students. Journal of Vocational Behavior, 61, 202-216. Rodriguez, M., & Blocher, D. (1988). A comparison of two approaches to enhancing career maturity in Puerto Rican college women. Journal of Counseling Psychology, 35, 275-280. Rotter, J. B. (1966). Generalized expectancies for internal versus external control of reinforcement. Psychological Monographs, 80, 1-28. Rotter, J. B. (1990). Internal Versus External Control of Reinforcement. American Psychologist, 45, 489-493. Schaub, M., & Tokar, D. M. (2005). The role of personality and learning experiences in social cognitive career theory. Journal of Vocational Behavior, 66, 304-325. Schultheiss, D. E. P., Kress, H., Manzi, A., & Glasscock, J. (2001). Relational influences in career development: A qualitative inquiry. The Counseling Psychologist, 29, 214-239. Schultheiss, D. E. P., Palma, T., Predragovich, K., & Glasscock, J. (2002). Relational influences on career paths: Siblings in context. Journal of Counseling Psychology, 49, 302-310. Swanson, J. L., & Gore, P. A. (2000). Advances in vocational psychology theory and research. In S. D. Brown & R. W. Lent (Eds.), Handbook of counseling psychology (3rd ed., pp. 233-269). New York: Wiley & Sons. Taylor, K. M., & Popma, J. (1990). An examination of the relationships among career decision-making self-efficacy, career saliance locus of control, and vocational indecision. Journal of Vocational Behavior, 37, 17-31. Tokar, D. M., Thompson, M. N., Plaufcan, M. R., &Williams, C. M. (2007). Precursors of learning experiences in Social Cognitive Career Theory. Journal of Vocational Behavior, 71, 319-339. Watson, D., Clark, L. A., & Tellegen, A. (1988). Development and validation of brief measures of positive and negative affect: The PANAS scales. Journal of Personality and Social Psychology, 54, 1063-1070. Wettersten, K. B., Guilmino, A., Herrick, C. G., Hunter, P. J., Kim, G. Y., Jagow, D. et al. (2005). Predicting educational and vocational attitudes among rural high school students. Journal of Counseling Psychology, 52, 658-663. Whiston, S. C., & Keller, B. K. (2004). The influences of the family of origin on career development: A review and analysis. The Counseling Psychologist, 32, 493-568. Woodbury, C. A. J. (1999). The relationship of anxiety, locus of control and hope to career indecision of African American college students. Dissertation Abstracts International, 59(11-A), 4072. Zimet, G. D., Dahlem, N. W., Zimet, S. G., & Farley, G. K. (1988). The Multidimensional scale of perceived social support. Journal of Personality Assessment, 52, 30-41. 1430