YEM TEKSTÝL HAYV. SAN. VE TÝC. A.Þ. Karacasu Karaziyaret Mahallesi Fatih Sultan Mehmet Caddesi No:26/A K.Maraþ Tel: 0344.251 25 20 (3 hat) Fax: 251 25 23 web: www.gurdalyem.com.tr e-mail: gurdal@gurdalyem.com.tr 0344 225 01 84 KOSGEB Basým Tarihi: 15.04.2011 www.kosgeb.gov.tr

YEM TEKSTÝL HAYV. SAN. VE TÝC. A.Þ.

Copyright 2011 Bu kitaptaki metin ve resimlerin, tamamýnýn ya da bir kýsmýnýn, kaynak gösterilmeden kullanýlmasý, elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayýt sistemi ile çoðaltýlmasý, yayýmlanmasý ve depolanmasý yasaktýr. Baský Tarihi: Nisan / 2011

ÝÇÝNDEKÝLER KÜÇÜKBAÞ - BÜYÜKBAÞ HAYVANLAR GRUBU KÜÇÜKBAÞ HAYVANLARIN BESLENMESÝ------------------4 Küçükbaþ Hayvan Yemleri Besin Madde Normlarý ------5 Kuzularýn Beslenmesi------------------------------------------------------5 Süt Emen Kuzularýn Besisi ---------------------------------------------5 Sütten Kesilmiþ Kuzularýn Besisi -----------------------------------6 Entansif Besi --------------------------------------------------------------------6 Kuzu Baþlangýç Yemi-------------------------------------------------------6 Kuzu Büyütme Yemi --------------------------------------------------------7 Mer a Besisi ---------------------------------------------------------------------8 Kuzu Besi Yemi ----------------------------------------------------------------8 Toklu Besisi ----------------------------------------------------------------------8 Koyunlarýn Beslenmesi ---------------------------------------------------9 Gebe Koyunlarýn Besisi ------------------------------------------------10 Doðum Beslemesi---------------------------------------------------------10 Saðmal Koyun Besleme -----------------------------------------------11 Damýzlýk Koç Besleme --------------------------------------------------12 Kamçýlama Yemlemesi -------------------------------------------------12 Oðlaklarýn Beslenmesi ---------------------------------13 Keçilerin Gebelik Dönemi Beslenmesi ----------------13 Keçilerin Laktasyon Dönemi Beslenmesi-------------14 Kuru Dönemde Keçilerin Beslenmesi -----------------14 Tekelerin Beslenmesi-----------------------------------14 BÜYÜKBAÞ HAYVANLARIN BESLENMESÝ ---------------15 Buzaðýlarýn Beslenmesi ------------------------------------------------15 Buzaðý Baþlangýç Yemi -------------------------------------------------16 Buzaðý Büyütme Yemi---------------------------------------------------16 Dana Besisi--------------------------------------------------------------------16 Sýðýr Besisi ---------------------------------------------------------------------17 Süt Sýðýrlarýnýn Beslenmesi ------------------------------------------19 Düvelerin Beslenmesi ---------------------------------------------------19 Gebe Süt Ýneklerin Beslenmesi------------------------21 Saðmal Ýneklerin Beslenmesi--------------------------21 Kuruya Ayrýlmýþ Ýneklerin Beslenmesi ------------------------24 Damýzlýk Erkek Hayvanlarýn Beslenmesi ---------------------24 Boðalarýn Beslenmesi ---------------------------------------------------25 Altýn Öðütler -------------------------------------------------------------------26 KANATLI HAYVANLAR GRUBU Kümes Hayvanlarýnýn Beslenmesi-------------------------------28 Kümesler------------------------------------------------------------------------28 Et ve Yumurta Yönlü Kümes Kanatlýlarý Ýçin Genel Yetiþtirme Kriterleri ---------------------------------------------29 Barýndýrma, Yemlik ve Suluk ----------------------------------------29 Sýcaklýk ---------------------------------------------------------------------------33 Aydýnlatma ---------------------------------------------------------------------34 Yem Tedariki ve Depolanmasý--------------------------------------35 Kanatlýlarýn Beslenmesi ------------------------------------------------35 Kümes Hayvanlarýna Ait Yemlerin Besin Madde Kompozisyonlarý ------------------------------------36 Yumurtacý Kanatlýlarýn Beslenmesi------------------------------36 Yumurtacý Civcivlerin Beslenmesi -------------------------------37 Yumurtacý Piliç Büyütme Yemi ------------------------------------38 Yumurtacý Piliç Geliþtirme Yemi ----------------------------------39 Yumurta Baþlangýç Yemi ----------------------------------------------40 Yumurtacý Tavuk I. Dönem Yemi ---------------------------------40 Yumurtacý Tavuk II. Dönem Yemi --------------------------------42 Hy-Line Irký Beyaz ve Kahverengi Tavuklarýn Performans Deðerleri ----------------------------------43 Damýzlýk Tavuklarýn Beslenmesi ----------------------------------43 Etlik Kanatlýlarýn Beslenmesi ----------------------------------------44 Etlik Civcivlerin Beslenmesi -----------------------------------------44 Etlik Piliçlerin Beslenmesi --------------------------------------------45 Kannibalizm -------------------------------------------------------------------46 Mecburi Tüy Döktürme-------------------------------------------------47 Uyulmasý Gereken Genel Kurallar--------------------------------47 Hindi Yemleri------------------------------------------------------------------48 Kümes Hazýrlýðý-----------------------------------------48 Yerleþim Yeri --------------------------------------------48 Yerleþim Yoðunluðu ------------------------------------48 Yemlik ve Suluk Ýhtiyacý--------------------------------48 Hastalýk ve Tedavisi ------------------------------------49 Devekuþu Yemleri----------------------------------------------------------53 Býldýrcýn Yemleri-------------------------------------------------------------56 Keklik Yemleri ----------------------------------------------------------------58 ALABALIKLARIN BESLENMESÝ ----------------------------------61 Yer Seçimi ve Havuzlar -------------------------------------------------61 Alabalýklarýn Su Ýstekleri -----------------------------------------------62 Alabalýk Yumurta ve Yavru Üretimi ------------------------------62 Yavru Alabalýklarýn Bakým ve Beslenmesi -------------------63 Ergin Alabalýklarýn Beslenmesi-------------------------------------63 DÝÐER YEMLER-------------------------------------------------------------64

yemde; kalite, istikrar ve güven 28 Gürdal Yem Fabrikasý, 1998 yýlýndan Türkiye hayvancýlýðýna hizmet vermeye devam etmektedir. Bu vesileyle siz saygýdeðer üreticilerimize bayilerimize, gönlü bizimle olan dostlarýmýza ve tüm hayvancýlýk camiasýna en derin saygý ve selamlarýmýzý sunar, ürünlerinizin bol, kazancýnýzýn bereketli olmasýný dileriz. Gürdal Yem Fabrikasý, 21. yüz yýlýn son teknolojisine göre 15 ton/saat olarak dizayn edilmiþtir. 2011 yýlý itibariyle dikey çelik silolarýmýz tamamlanmýþ olup hammadde depolama kapasitemiz maksimuma ulaþmýþtýr. Yemlerin daha uzun ömürlü olmasý, hayvanlara daha yararlý olmasý bakýmýndan pelet yem çok önemlidir. Bundan dolayý Gürdal Yem, Peletleme ünitesini tamamlayarak pelet yem imalatýný da baþlamýþtýr. Her büyüklükte pelet yem üretimi yapýlmaktadýr. Hammadde ve yem tartýmlarý 80 ton kapasiteli elektronik kantar vasýtasýyla yapýlmaktadýr. Yem formülasyonu ve imalatý insan hatasýný minimize eden en modern elektronik ve bilgisayar sistemiyle yapýlmaktadýr. Yemlere melas, yað, premiks gibi maddelerin katýlmasýnda yine bilgisayar ve elektronik sistem kullanýlmaktadýr. Bilimsellik ve Teknoloji Kusursuz yem üretmenin yolu bilimden, teknolojiden ve uzmanlýktan geçmektedir. Gürdal Yem Fabrikasý ülkemizdeki yem fabrikalarý içerisinde 21. yüzyýlýn bilimsel standartlarýna, uzmanlýk ve teknolojisine sahip olmanýn gururunu taþýmaktadýr.

Yem imalatý için çaðdaþ standartlar, bilimsellik ve uzmanlýk gerekir. Çaðdaþ teknolojiden yoksun olarak, bilgisiz olarak yem imalatý yapýlamaz, yapýlmamalýdýr. Ne yazýk ki yem imalat bilim ve teknolojisine gereken deðeri vermeyenler, çaðdaþ normlardan bihaber olanlar, uzmanlýkla ilgisi olmayanlar günümüzde mevcudiyetlerini bir þekilde sürdürebilmektedirler. Bunlar haksýz rekabete neden olmakta kalmayýp üreticimizin karma yeme olan güvenini de yok etmektedirler. Gürdal Yem Fabrikasý modern normlara göre yem imal edebilmek için, teknolojiye ve bilimselliðe gereken deðeri verdiðinin bir ifadesi olarak, konumunu her geçen gün geliþtirmektedir. Gürdal Yem, çalýþmalarýný bilimsellik temeli üzerinde yürütmektedir. Bu nedenle K.S.Ü Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Yemler ve Hayvan Besleme Anabilim Dalý Öðretim Üyesi Süleyman ÇALIÞLAR dan resmi danýþmanlýk hizmeti almýþtýr. Gürdal Yem, bu avantajý kullanmak suretiyle üreticilerinin daha fazla et, daha fazla süt, daha fazla yumurta elde etmesini, daha karlý üretim yapmasýný saðlamaktadýr. Gürdal Yem Fabrikasý, bilimselliði her zaman ön planda tutmakta ve adýmlarýný ona göre atmaktadýr. Bu davranýþ, üreticilerimizi son derece memnun etmekte ve Gürdal Yemi tercih eden üretici sayýsýnda her geçen gün hýzlý bir artýþ gözlenmektedir. Eski alýþkanlýklar, modern uygulamalarýn kabul edilmesini zorlaþtýrmakta, doðru davranýþlarýn önüne geçebilmektedir. Bunun için, uzman kadromuz sürekli saha çalýþmalarý yapmak suretiyle eski alýþkanlýklarý ve yanlýþlýklarý düzeltme mücadelesi vermektedirler. Vizyonumuz Gürdal Yemin ana hedefi, çaðdaþ teknoloji ve bilimsel verileri kullanmak suretiyle imalat yapmaktýr. Siz deðerli üreticilerimizin varlýðýný, kendi varlýðýmýzýn bekasý olarak görmekteyiz. Bu nedenledir ki Gürdal Yem, günübirlik uygulamalar ve küçük hesaplardan uzak durmaktadýr. Bu piyasada doruk noktasý neresi ise Gürdal Yemin hedefi orasýdýr. Kendi bölgemizde çok kýsa zamanda zirveye ulaþmýþ bulunuyoruz. Gürdal 29 Yemi zirveye çýkaran üreticilerimizin hepsine müteþekkiriz. Siz deðerli üreticilerimizin daha çok et, daha çok süt, daha çok yumurta elde etmelerini temin etmek için bütün gücümüzü seferber etmiþ durumdayýz. Yýlmadan, usanmadan sizlere en kaliteli en mükemmel hizmeti sunabilmenin gayretiyle, güveninize layýk olma gayreti içerisinde olacaðýz.. Kalite ve Karþýlýklý Güven Gürdal Yemin ana prensibi kalite ve güvendir. Bu deðerlerden asla ve asla taviz vermeyeceðiz. Kalitesiz yem daha ucuz deðildir, aksine daha pahalýdýr. Gürdal Yem, kaliteyi zirveye taþýdý. O halde kalitesiz yemlere raðbet etmeyiniz. Emeðinizin heba olmasýna fýrsat vermeyiniz. Gürdal Yemi tercih ediniz. Düþüncemiz ve uygulamalarýmýz herkesin malumudur. Bundan dolayý üreticilerimizin güvenini çok kýsa bir zamanda kazandýk. Deðerli Üreticilerimiz, Gürdal Yem Sizin Fabrikanýzdýr, Sizin Gerçek Dostunuzdur. Bu dostluðu baki kýlmak ve þu gök kubbede bir hoþ sada býrakmak için gelin elele verelim, iþlerimizi bilimsel ve saðlam yapalým, ürünümüzü artýralým, hep birlikte kazanalým. Saygýlarýmýzla

KÜÇÜKBAÞ HAYVANLARIN BESLENMESÝ Küçükbaþ Hayvan Yemleri Besin Madde Normlarý KÜÇÜKBAÞ HAYVANLARIN BESLENMESÝ Enerji, ME % Vitaminler Karma Yem Adý ve Kullanýlma Dönemi Kcal/kg HP HS HK Ca, - P Na CL A IU/kg D IU/kg E mg/kg Kuzu Baþlangýç 1-8 Hafta 2800 18 11 8 0.8-2.0 0.5 0.6 5.000 600 25 Kuzu Büyütme 9-12 Hafta 2500 16 10 10 0.8-2.0 0.5 0.6 6.000 750 15 Kuzu Besi 3-6 Ay 2800 15 12 9 0.6-1.6 0.4 1 7.000 700 25 Toklu Besi 7-12 Ay 2750 12 12 9 0.6-1.6 0.4 1 7.000 700 25 Koyun Süt 2400 13 14 9 0.6-1.2 0.4 1 5.000 800 30 Kuzularýn Beslenmesi Modern hayvancýlýðýn en kârlý alanlarýndan birisi de entansif kuzu besiciliðidir. AZ MASRAF, ÇOK VERÝM ÝÇÝN GÜRDAL YEM Ý TERCÝH EDÝNÝZ Kuzu besisinde baþlýca üç yöntem uygulanýr: 1) Süt emen kuzularýn besisi. 2) Sütten kesilmiþ kuzularýn besisi; a) Kesif yem (fabrika yemi) besisi, b) Mer a besisi. 3) Toklu besisi. Süt Emen Kuzularýn Besisi Bu yöntemde kuzular süt emmekle birlikte kesif (fabrika yemi) ve kaba yemlerle beslenirler. 5

KÜÇÜKBAÞ HAYVANLARIN BESLENMESÝ Büyütme dönemi süresi 4 aydýr. Bu süre zarfýnda günlük canlý aðýrlýk artýþýnýn 80-350 gram kadar olmasýna dikkat edilmelidir. Kuzulara ilk öðünde 200 ml kadar aðýz sütü içirilir. Ýlk haftalarda kuzularýn günde 3-4 öðünde toplam 750-1000 ml süt almasý gerekir. Ýlk 1.5-2 ay içerisinde kuzularýn doyasýya emmeleri saðlanmalýdýr. Ýkinci hafta baþýndan itibaren kuzulara iyi kaliteli kuru ot ile birlikte serbest miktarda kaliteli fabrika yemi verilmeye baþlanmalýdýr. Kuzularýn iyi geliþebilmeleri için mutlaka aðýz sütü almalarýna, 4-8 hafta süreyle anne sütüyle beslenmiþ olmalarýna dikkat edilmelidir. Sütten Kesilmiþ Kuzularýn Besisi Sütten kesme ya 4-5 haftalýk (erken) ya da 16 haftalýk (geç) yaþta olur. Erken sütten kesilmelerinden itibaren kuzular, yaklaþýk 20 kg aðýrlýða kadar ulaþana kadar Kuzu Büyütme Yemi ile beslenirler. Ülkemizde kuzular genellikle 2 aylýk yaþta sütten kesilirler. Bu yaþta kuzular takriben 18-20 kg aðýrlýktadýrlar. Dolayýsýyla bunlar sütten kesimden sonra hemen besiye alýnýrlar. Entansif Besi Fabrika yemiyle yapýlan besidir. Besi süresi 90-100 gündür. Bu süre içerisinde günlük ortalama 250 gram kadar aðýrlýk artýþý olmalýdýr. Besi sonunda kuzular 40 kg canlý aðýrlýða eriþirler. Kuzulara geliþmelerinin iyi olmasý için günde ortalama 250-750 gr arasýnda Gürdal Kuzu Baþlangýç Yemi, daha sonra da Gürdal Kuzu Büyütme Yemi verilmesi gerekir. Kuzu Baþlangýç Yemi Kuzularýn 1. hafta ile 8. hafta sonuna kadar beslenmesinde kullanýlmaktadýr. Bir haftalýk olan kuzulara ilk günlerde 20-30 gram kadar vermek suretiyle yem yemeye alýþmalarý saðlanmalýdýr. 8. haftaya kadar ise bu miktar günde 500-600 gramlara kadar çýkarýlmalýdýr. KUZULARINIZIN GELECEÐÝNÝ GÜRDAL YEM ÝLE GARANTÝ EDEBÝLÝRSÝNÝZ 6

KÜÇÜKBAÞ HAYVANLARIN BESLENMESÝ Kuzulardan ileride beklenen verimin elde edilebilmesinde bu dönemdeki beslenmenin önemi büyüktür. Kuzuya verilecek yem miktarý, canlý aðýrlýk, ýrk, cinsiyet, yaþ, süt emme süresi, kaba yem ve mer'aya çýkma durumlarýna baðlý olarak deðiþmektedir. Süt ile beslemeden yem ile beslemeye geçiþ yapacak kuzularýn ihtiyaç duyduðu vitamin ve minerallerin hepsini ancak kaliteli bir fabrika yemi ihtiva edebilir. Özellikle sütten kesilmiþ kuzularda, büyümenin hýzlý olduðu bu dönemlerde, yemin besin deðerinin, vitamin ve mineral muhtevasýnýn tam olmasýna özel itina gösterilmelidir. PAZAR DEÐERÝ YÜKSEK HAYVAN ELDE ETMEK GÜRDAL YEM YEDÝRMEKLE MÜMKÜN OLABÝLÝR. Kuzu Büyütme Yemi Bu yem, kuzularýn 9. hafta baþýndan itibaren beslenmesinde kullanýlmalýdýr. Kuzulardan ileride beklenen verimin elde edilebilmesinde yine bu dönemdeki beslemeye dikkat edilmelidir. Zira bu dönemde de büyüme ve geliþme oldukça hýzlýdýr. Kuzulara verilecek yem miktarý, canlý aðýrlýk, ýrk, yaþ, cinsiyet, kaba yem ve mer'aya çýkma durumlarýna baðlý olarak deðiþmektedir. Sütten kesilen kuzulara alýþtýrarak günde 800-1200 grama kadar bu yemden verilmelidir. Yaþ (hafta) Kuzu Besisinde Günlük Yem Tüketimi Yemin Cinsi Fabrika Yemi Kuru Ot 1 Kuzu Baþlangýç - - 3 Kuzu Baþlangýç 50 gr serbest 5 Kuzu Baþlangýç 200 gr serbest 7 Kuzu Baþlangýç 400 gr serbest 9 Kuzu Büyütme 600 gr serbest 11 Kuzu Büyütme 800 gr 400 gr 13 Kuzu Büyütme 1000 gr 400 gr 15 Kuzu Besi 1200 gr 400 gr 16 Kuzu Besi 1300 gr 400 gr 7

KÜÇÜKBAÞ HAYVANLARIN BESLENMESÝ Mer a Besisi Kuzular mer aya ilk çýkýþlarýnda çok kýsa süreli otlatýlýrlar. Daha sonra süre artýrýlýr ve 15-20 gün sonra tam otlatmaya geçilir. Mer ada otlayan kuzularýn günde 100 gr canlý aðýrlýk artýþý saðlamalarý istenir. Eðer mer a yeterli deðilse ve kuzular istenilen canlý aðýrlýða gelmemiþse kaliteli fabrika yemi verilerek noksanlýk telafi edilmeye çalýþýlýr. Ülkemizdeki mer alarýn durumu malum olduðuna göre kuzularýn beklenilen canlý aðýrlýða ulaþmasý için mutlaka ve mutlaka kaliteli bir fabrika yeminin kullanýlmasý gerekmektedir. Kuzu Besi Yemi Besiye alýnýp erken kesime gidecek kuzular, 5. ay baþýndan 6.ay sonuna kadarki dönemde bu yem ile beslenirler. Kuzu besi yemine 8-10 günlük alýþtýrma döneminden sonra geçilir. Kuzulardan azami canlý aðýrlýk elde etmek için günlük yemlerin %55-60 ýný Gürdal Kuzu Besi Yemi, %40 ýný ise iyi kalite kaba yem oluþturmalýdýr. Þayet kaba yem yok ise ya da kaba yemin kalitesi iyi deðilse bu durumda fabrika yemi miktarý artýrýlarak ihtiyaç karþýlanmaya çalýþýlýr. Kuzu Aðýrlýðý (gr/gün) Erken Sütten Kesilmiþ Kuzulara Verilecek Karma Yem Miktarlarý Verilecek Karma Yem Miktarý (gr/gün) 20 600 24 800 28 1000 33 1200 38 1400 Toklu Besisi Batý ülkelerinde uygulanmayan bu besi yöntemi ülkemizde yaygýn olarak yapýlmaktadýr. Toklu besisinde her ne kadar mer adan yararlanma düþünülürse de ülkemizdeki mer alarýn durumu yeterli olmadýðý için bu dönemde de toklularýn tescile tabi Gürdal Toklu Besi Yemi ile beslenmesi gerekmektedir... 8 Verilecek Kaba Yem Miktarý (gr/gün) Kuru yonca otundan ya da kuru yonca otuna eþdeðer diðer otlardan kuzu baþýna günlük 300 gr verilmelidir.

KÜÇÜKBAÞ HAYVANLARIN BESLENMESÝ Entansif besleme yapýlýyorsa toklulara canlý aðýrlýðýnýn %3 ü kadar Gürdal Toklu Besi Yemi verilmelidir. Ekonomik olmasý bakýmýndan toklular 60 kg canlý aðýrlýða ulaþtýklarýnda besiye son verilmesi uygundur. Toklu Besi Yem karmalarýna tahýl danelerinin parçalanmadan katýlmasý daha yararlý olmaktadýr. Koyunlarýn Beslenmesi Koyunlar et, süt ve yapaðý gibi üç veriminden de yararlandýðýmýz hayvanlardýr. Bu nedenledir ki beslenmelerine gereken itina gösterilmelidir. Mera koþullarýnda beslenen koyunlara kuru madde tüketiminin tamamý mera otlarýna yani kaba yeme dayalýdýr. Aðýlda besiye alýnmýþ kuzu, toklu ve koyunlara verilecek kuru maddenin %25-35 kadarý kaba yem (kuru ot, saman vs), % 65 kadarý kesif yemden meydana getirilmelidir. Koyunlarý kuru ot veya benzeri otlarla beslemek mümkün gibi görülse de bu yemlerin koyunlarýn ihtiyaçlarýný karþýlamasý her zaman mümkün olmamaktadýr. Buna karþýlýk hiç kaba yem yedirmeden sadece kesif yemlerle de besi yapýlabilir. Koyunlara tek baþýna kesif yem verildiði zaman geviþ getirme olayý yavaþlar, tükürük salgýsý azalýr. Ýþkembede mikrobiyal sindirim bozulur. Yemden yararlanma düþer. Ýþkembe ve barsaklarda yangýlanma, karaciðer hastalýklarý, týrnak ve kemik hastalýklarý görülür. Tüm bu ve benzeri nedenlerden dolayý koyunlara mutlaka kaba yem yedirmek, önlerinde yiyebilecekleri kadar kuru ot ve saman bulundurmak gereklidir. Bazý durumlarda sýðýr besi ve sýðýr süt yemleri kuzu ve oðlaklara verilmektedir. Bu kesinlikle yanlýþtýr. Kuzu ve oðlaklar için ayrýca kuzu ve oðlak yemleri vardýr, bu yemlerden yedirilmelidir. Koyun yemlerinin kuzulara verilmesi halinde ileride tedavisi mümkün olmayan arazlarýn ortaya çýkmasýna neden olabilir. 9

KÜÇÜKBAÞ HAYVANLARIN BESLENMESÝ Süt Veren Koyunlara Verilecek Karma Yem Miktarlarý Süt Miktarý (lt) Verilecek Karma Yem MÝktarý (gr) Verilecek Kaba Yem Miktarý (kg) 0,5 200 1,00 400 1,5 600 2,0 800 2,5 1000 3,0 1200 3,5 1500 4,0 2000 Gebe Koyunlarýn Besisi Yonca, korunga, fið ve bunun gibi kuru otlardan 0,5-2 kg. arasýnda verilebilir. Not: Ýkiz doðumlarda Gürdal Koyun Süt Yemi miktarý ve kaba yem miktarý arttýrýlmalýdýr. Gebe koyunlarýn beslenmesi yeni bir canlý meydana getirecek olmalarýndan dolayý daha büyük önem arz etmektedir. Birden fazla yavru verenlerde bu önem bir kat daha artmaktadýr. Ýlk dönemlerde ihtiyaçlar kaba yemlerle karþýlanýr. Özellikle gebeliðin 3.5 ayýndan sonra yaþama payýna ek olarak koyunlara verim payý olarak Gürdal Gebe Koyun Yemi verilmelidir. Gebeliðin son 6 haftasýnda yiyebildiði kadar kaba yeme (kuru ot, kuru yonca otu, yonca veya bakliyat samaný) ek olarak Gebe Koyun Yemi nden tekiz doðuranlara günde 190 gram, ikiz doðuranlara ise 300 gram verilmelidir. Ana rahmindeki kuzu doðum aðýrlýðýnýn %70 ini son 6 haftalýk dönemde kazanýr. Gebeliðin son 1.5 ayýnda rasyondaki enerji yetersizliði veya enerji/protein dengesizliðinden kaynaklanan gebelik zehirlenmesine karþý dikkatli olunmalýdýr. Bunu önlemek için gebeliðin son 6 haftasýnda koyunlara kaliteli fabrika yemi artýrýlarak verilmelidir. Verilecek günlük yem miktarý (kuru madde olarak) gebe koyunun vücut aðýrlýnýn % 2-3 ü kadar olmalýdýr. Doðum Beslemesi Doðumu yaklaþan koyun altlýðý kuru ve temiz olan ayrý bir bölmeye alýnýr. Hava soðuksa ortamýn sýcak olmasý saðlanýr. Doðuma çok yakýn günlerde kesif yem miktarý azaltýlýr, yiyebildiði kadar kaliteli kuru ot verilir. Doðum sancýsý baþladýktan itibaren 1 saat içinde doðum olmaz ise müdahale edilmelidir. Doðumdan sonra kuzu kurulanýp en geç yarým saat içinde annesini emmesi saðlanýr. Göbek kordonu bir karýþ aþaðýdan kesilerek antiseptik ilaçlar sürülmelidir. Doðumun ilk günü koyuna sadece kuru ot verilir. Yumuþatýcý olmasý bakýmýndan kepek-yulaf ezmesi karýþýmýndan 250-300 gram kadar verilmesi faydalýdýr. Daha sonraki günlerde Gürdal Koyun Süt Yemi nden azar azar vermek suretiyle beslemeye devam edilir. 10

KÜÇÜKBAÞ HAYVANLARIN BESLENMESÝ Saðmal Koyun Besleme Normal olarak koyunlarýn saðým müddeti 4 ay kadardýr. Bu dönemdeki beslemeye bir veya birden fazla kuzu doðurma etkili olmaktadýr. Ýkiz yavrulu koyun tekiz yavrulu koyuna göre %50 daha fazla süt üretme durumundadýr. Süt verimi ilk aylarda en fazladýr süre ilerledikçe süt verimi azalýr. Bu nedenle saðmal koyunlarýn laktasyonun ilk ayýnda çok itinalý beslenmeleri gerekmektedir. Mer alarýn yeterli olmadýðý durumlarda saðýlan koyunlarýn verdikleri her litre süt karþýlýðý olarak onlara günde yaklaþýk 600-700 gram kadar Kalite Standartlarýna uygun üretilen Gürdal Koyun Süt Yemi verilmelidir. Ýkiz yavrulu koyunlara verilecek Koyun Süt Yemi miktarý %40 daha fazla olmalýdýr. Mer alar iyi ise bu miktarlar azaltýlmalýdýr. Saðýlan keçilere de ayný yemden kullanýlabilmektedir. Saðýlan Koyun ve Keçilere Verilecek Gürdal Yem Miktarlarý Süt Verimi (kg / gün) Mera Kalitesi Kötü Orta Ýyi Koyun Süt Yemi (gr) Koyun Süt Yemi (gr) Koyun Süt Yemi (gr) 0,50 600 400 100 0,75 800 600 300 1,00 1150 800 500 1,25 1400 1050 750 1,50 1700 1300 1000 1,75 2000 1550 1250 2,00 2350 1900 1500 11

KÜÇÜKBAÞ HAYVANLARIN BESLENMESÝ Damýzlýk Koç Besleme Koçlarýn damýzlýkta kullanýlma sürelerinin sýnýrlý olmasý ve bu süre içerisinde azami verimin saðlanabilmesi için kullanýlacak yemin içeriðine çok dikkat edilmelidir. Kaba yem olarak kaliteli kuru ottan baþka Damýzlýk Koç yeminden aþým öncesinde günlük 400-700 gram (500 gr) verilmelidir. Erken geliþen kültür ýrký koçlarýn günlük canlý aðýrlýk artýþlarýnýn 300-350 gram arasýnda olmasý uygundur. Bunun için serbest miktarda kaba yeme ilave olarak günlük 1 kg kesif yem tüketmeleri istenir. Kamçýlama Yemlemesi Koçlara, koç katýmý mevsimine 1-1.5 ay kala, koyunlara koç katýmýna 3-4 hafta kala kýzgýnlýðý uyarma, döl tutma oranýný yükseltme, kýsýrlýðý azaltma ve birden fazla yavru elde etmek amacýyla kamçýlama beslemesi uygulanýr. Koç katýmý öncesinde ve koç katýmý döneminde (9-10 hafta) sürüler mümkün olduðunca en iyi mer alarda otlatýlýr. Otlamaya ilave olarak koyunlara günde 300-500 gram Gürdal Koyun Süt Yemi verilir. Oðlaklarýn Beslenmesi Doðumundan itibaren 6 aylýk yaþa kadar olan erkek ve diþi keçi yavrularýna Oðlak, 7 aylýktan 1 yaþýna kadar olan erkek ve diþilere Çepiç, 1 yaþýndan 2 yaþýna kadar dönemdeki erkek keçilere Seis ve diþi keçilere Gezdan, 2 yaþýndan büyük olan erkek keçilere ise Teke denilmektedir. Yeni doðan oðlaklara hastalýklara karþý dayanýklý olabilmeleri için ilk günlerde aðýz sütü mutlaka verilmelidir. Süt ile besleme 10-12 hafta sürmektedir. Doðumdan 1-2 hafta sonra oðlaklar Gürdal Oðlak Baþlangýç Yemi (%18 HP ve 2850 kcal ME) ve kaliteli kuru ota alýþtýrýlmalýdýr. Bu durumda oðlaklarýn hem rumen geliþimleri daha iyi olmakta hem de sütten tasarruf saðlanmaktadýr. Ýlk altý 12

KÜÇÜKBAÞ HAYVANLARIN BESLENMESÝ ayda normal büyüyen oðlaklar günde 110-200 gram aðýrlýk artýþý saðlamalýdýr. Sütten kesilen oðlaklara günlük 500 gram kadar Gürdal Oðlak Büyütme Yemi (%16 HP ve 2600 kcal ME) verilir. Keçi Süt Yemi Keçiler doðumu takip eden 6-8 haftalýk dönemde oldukça yüksek miktarda süt vermektedirler. Bu dönemde, istenen düzeyde süt elde etmekle birlikte anneyi saðlýklý tutmak için dengeli ve yeterli beslemek gerekir. Keçilere Verilecek Yem Miktarlarý Düþük verimli süt keçilerinde her litre süt karþýlýðý olarak GÜRDAL KEÇÝ SÜT YEMÝ hayvan baþýna günlük 400-600 gram kadar verilmelidir. 55-60 kg canlý aðýrlýðýndaki saðmal süt keçilerine 1.7-2 kg Keçi Süt Yemi verilmelidir. Süt Emziren Koyun ve Keçilere Verilecek Gürdal Yem Miktarlarý Kuzu Sayýsý Mera Kalitesi Kötü Orta Ýyi Koyun Süt Yemi (gr/gün) Koyun Süt Yemi (gr/gün) Koyun Süt Yemi (gr/gün) 1 1800 1500 1000 2 2350 2000 1500 Keçilerin Gebelik Dönemi Beslenmesi Saðlýklý ve çok sayýda oðlak elde edilebilmesi gebelik dönemindeki beslemeye baðlýdýr. Gebeliðin ilk üç ayý önemlidir. Bu dönemde mera yeterli olsa bile oðlaklarýn iyi bir iskelet geliþimi için bir miktar Gürdal Gebe Keçi Yem i (%14 HP, 2600 kcal ME) verilmesi çok faydalý olmaktadýr. Gebeliðin en kritik dönemi son 45 gündür. Bu dönemde çok hýzlý geliþen yavru, annesinin besinlerinin önemli bir kýsmýna ortak olmaktadýr. Bu durumda annenin besin maddelerine olan ihtiyacý artmaktadýr. Bu aþamada hayvanýn ihtiyaçlarýnýn doðru bir þekilde karþýlanmasý halinde daha saðlýklý ve daha fazla sayýda oðlak elde edilecektir. Bunun için gebe keçilere normal dönemde verilen yemlere ilave olarak gebeliðin baþýnda 300 gram, gebeliðin sonunda ise 800 gram kadar ek fabrika yemi verilmesi gerekir. Ayrýca kaliteli kuru ottan 500 ile 800 gram kadar verilmelidir. Keçiler gebe iken kuru madde yem tüketimi %30, laktasyonda iken %50 kadar artmaktadýr. Saanen keçilerinin yavru ve süt verimleri daha fazladýr. Bu nedenle verilecek yem miktarý da buna göre olmalýdýr. 13

KÜÇÜKBAÞ HAYVANLARIN BESLENMESÝ Keçilerin Laktasyon Dönemi Beslenmesi Keçilerin doðumu müteakip 6-8 haftalýk dönemde oldukça yüksek miktarda süt vermektedirler. Bu dönemde, istenilen düzeyde süt elde etmekle birlikte anneyi saðlýklý tutmak için dengeli ve yeterli bir besleme gereklidir. Saðým dönemindeki keçilerin yüksek miktarda süt vermesi anne sütü ile beslenen yavrularýn iyi geliþebilmesi bakýmýndan da önemlidir. Düþük verimli süt keçilerine bu dönemde her litre süt verimi karþýlýðý olarak Gürdal Keçi Süt Yemi (15 HP ve 2400 kcal/me) hayvan baþýna günlük 400-600 gram kadar verilmelidir. Yüksek verimli Saanen Keçilerine ise minimum 16 HP ve 2600 kcal ME içeren Keçi Süt Yemlerinden verilmelidir. Yüksek verimli süt keçilerinin canlý aðýrlýðýn %4-6 i kadar kuru madde yem ihtiyaçlarý vardýr. Kesif yem oraný%60-70 düzeylerinde olmasý istenir. Buna göre 55-65 kg canlý aðýrlýktaki saðmal Saanen Keçilerine günlük 1.7-2 kg Keçi Süt Yemi verilmelidir. Keçilerin yaþama payý ihtiyaçlarý kaba yemlerden (yonca, korunga, fig, karamba vb otlar) karþýlanmalýdýr. Meranýn yeterli olduðu dönemlerde her litre süt karþýlýðý olarak keçilere verilecek kesif yem miktarý 1/3 e kadar azaltýlabilir. Kýl keçilerinin ortalama süt verimleri 50-60 kg kadardýr. Ancak iyi bakým ve besleme yapýlýrsa bu miktar 130-150 kg a kadar çýkabilmektedirler. Kuru Dönemde Keçilerin Beslenmesi Bu dönem dinlenme için gereklidir. Mer ada otlamaya ilave olarak keçi baþýna 200-300 gram kadar Gürdal Kuru Dönem Keçi Yemi (%14 HP ve 2400 kcal ME) verilmesi uygundur. Tekelerin Beslenmesi Teke katým dönemi 4-6 haftalýk bir dönemi kapsamaktadýr. Bu dönemde yapýlacak bilinçli bir besleme ile tekelerin sperma verimliliði artýrýlmakta ve keçilerden daha fazla döl elde edilmektedir. Aþým genellikle sonbaharda yapýlýr ve 1,5-2 ay sürer. 30-35 adet keçiye 1 adet teke düþünülmelidir. Katým zamanýndan 2 hafta önce baþlamak suretiyle tekelere daha önce yedikleri yem miktarý %15 kadar artýrýlmalýdýr. Tekelere normal zamanlarda 0,5-1 kg, aþým zamanýnda ise 1-1,5 kg fabrika yemi verilmelidir. Aþým dönemlerinde yemlere yumurta sarýsý ilavesi faydalý olabilir. Tekelerin bu dönemde yeterli beslenmesi katým dönemini kýsaltmakta ve dölleme yeteneðini artýrmaktadýr. Teke katým esnasýnda döllenmeyi ve gebeliði garanti edebilmek amacýyla keçi baþýna günde 200-300 gram olacak þekilde Gürdal Keçi Yemi (fabrika yemi) ile birlikte 1-1.5 kg kadar kaliteli kuru ot verilmelidir. 14

BÜYÜKBAÞ HAYVANLARIN BESLENMESÝ BÜYÜKBAÞ HAYVANLARIN BESLENMESÝ Büyükbaþ Hayvan Yemleri Besin Normlarý Listesi Enerji ME % Vitaminler Karma yem Adý Kcal/kg HP HS HK Ca P Na A IU/kg D IU/kg D mg/kg Buzaðý Baþl. 0-3 Ay Buzaðý Büyt. 3-6 Ay Sýðýr Besi Sýðýr Besi Düve Yemi Gebe Düve Yemi Sýðýr Süt Sýðýr Süt Kuru Dönem 2800 18 12 8 1.0-2.0 0.5 0.1-0.4 20.000 3.000 25 2600 17 12 9 1.0-2.0 0.5 0.1-0.4 18.000 3.000 25 2500 12 14 9 1.0-2.0 0.5 0.2-0.4 18.000 3.000 30 2600 14 14 9 1.0-2.0 0.5 0.2-.04 15.000 3.000 50 2500 14 14 9 1.0-2.0 0.5 0.2-0.4 15.000 3.000 25 2550 16 14 9 0.8-1.5 0.6 0.2-0.4 15.000 3.000 30 2400 16 14 9 1.0-2.0 0.5 0.2-0.4 15.000 3.000 30 2500 18 14 9 1.0-2.0 0.5 0.2-0.4 15.000 3.000 50 2500 14 14 9 1.0-2.0 0.5 0.2-0.4 15.000 3.000 30 Buzaðýlarýn Beslenmesi Ýneklerin yeni doðmuþ yavrusu 6 aylýk olana kadar buzaðý olarak isimlendirilir. Yeni doðan buzaðýlara bir hafta süreyle aðýz sütü (kolostrum) verilmelidir. Ýlk haftadan sonra buzaðý besleme yöntemleri uygulanýr. Bazen tek baþýna süt verilerek hýzlý buzaðý besisi veya beyaz et besisi de yapýlmaktadýr. Buzaðýlarýn doðumdan sonraki ilk dört saat içinde 1,5-2 kg. dolayýnda aðýz sütü içmeleri þarttýr. Aðýz sütü hastalýklara karþý yüksek oranda baðýþýklýk maddesi ihtiva etmektedir. Bu maddeyi alamayan buzaðýlar ileriki yaþlarda hastalýklara karþý direnç gösteremezler. Aðýz sütü ilk gün sulandýrýlarak, ikinci günden sonra ise sulandýrýlmadan kullanýlabilir. Genelde buzaðýlar 5-8 haftada sütten kesilirler. Bu sürede buzaðý baþýna toplam 110-160 kg. kadar süt verilmesi yeterli olmaktadýr. Sütten kesme üç þekilde uygulanýr: a) Yarý-Erken Sütten Kesme: b) Erken Sütten Kesme: Bu yöntemde buzaðýlar 1 ay veya daha önce sütten kesilirler. c) Normal Sütten Kesme: Buzaðýlar 1 ay veya daha uzun süreli analarýný emerler. Bu yöntemde 2 haftadan baþlamak üzere hayvanlara Gürdal Buzaðý Baþlangýç Yemi ve kuru ot miktarý artýrýlýrken içirilen süt miktarý azaltýlýr. 15

BÜYÜKBAÞ HAYVANLARIN BESLENMESÝ Buzaðý Baþlangýç Yemi Buzaðýlara genellikle 1. haftadan itibaren iyi hazýrlanmýþ buzaðý baþlangýç yemlerinden verilmeye baþlanýr. Bu yemden buzaðýlara bitirebileceði kadar verilmeli ve günde 1-2 defa taze yem ile deðiþtirilmelidir. Buzaðýlar ilk haftadan itibaren kuru ota da alýþtýrýlmalýdýr. Sütten kesilen buzaðýlarýn 6. ay sonuna kadar beslenmelerine özel bir ihtimam gösterilmelidir. Özellikle 2. haftadan itibaren 3 aylýk yaþý tamamlayýncaya kadar buzaðýlara rumen papillalarýnýn geliþimini hýzlandýrmak için mutlaka Buzaðý Baþlangýç Yem i verilmelidir. Bazý üreticiler Buzaðý, dana ve düvelerine depolarýnda hangi yem var ise ondan yedirmektedirler. Mesela üreticide Besi Yemi veya Süt Yemi var ise onu buzaðý, dana ve düvelere yedirmektedirler ki böyle bir uygulama çok yanlýþtýr. Çünkü besi ya da süt yemi içerisindeki besin kompozisyonu buzaðýlar için uygun deðildir. Böyle yemlerdeki tuz miktarý buzaðýlarýn ishal olmasýna ve geliþmesinin yavaþlamasýna neden olur. Buzaðýlara Buzaðý Yeminin dýþýndaki yemler yedirilmemelidir. Aðzýna dokundurulmak ya da bir miktar süt ile karýþtýrýlmak suretiyle buzaðýnýn yem yemeye alýþmasýna yardýmcý olunmalýdýr. Buzaðýlara baþlangýçta günlük 40-50 gram fabrika yemi verilirken, 1 aylýk yaþlarda bu miktar artýrýlarak günde 400-600 gramlara kadar çýkarýlmalýdýr. Daha sonraki haftalarda (10. hafta) buzaðýlara günlük toplam 1.5-2.0 kg kadar yem verilmelidir. Bu miktardan fazlasý buzaðýnýn yaðlanmasýna neden olur. Rumen geliþimine yardýmcý olmak için buzaðýlara yemden baþka kaliteli kuru ot da verilmelidir. Buzaðýya verilecek yem miktarý, canlý aðýrlýk, ýrk, cinsiyet, yaþ, süt emme durumu ve süt emme süresi gibi faktörlere göre deðiþmektedir. Buzaðý Büyütme Yemi Bu yem, buzaðýlarýn 4. ayýn baþýndan 6. ayýn sonuna kadarki dönemde beslenmesinde kullanýlmaktadýr. Buzaðýlardan ileride beklenen verimin elde edilebilmesinde yine bu dönemdeki beslenmenin büyük önemi vardýr. Çünkü bu dönemde de büyüme ve geliþme oldukça hýzlýdýr. Buzaðýya yedirilecek yem miktarý, canlý aðýrlýk, ýrk, yaþ, cinsiyet ve kaba yem yeme durumuna baðlý olarak deðiþmektedir. Büyütme döneminde, buzaðýlara yiyebildikleri kadar kaliteli kaba yeme ilave olarak günlük 1.5-3 kg arasýnda Buzaðý Büyütme Yemi verilmelidir. Buzaðýlar Ýçin Günlük Rasyon (2,5-2 Aylýk Yaþ) 1-10. Günler 10-18. Günler 19-25. Günler 26-45. Günler 45-60. Günler Buzaðý Baþýna Günlük 50-100 Gr. Gürdal Buzaðý Baþlangýç Yemi +50-150 gr. kuru yonca verilecek Buzaðý Baþýna Günlük 100-200 Gr. Gürdal Buzaðý Baþlangýç Yemi +150-300 gr. kuru yonca verilecek Buzaðý Baþýna Günlük 200-300 Gr. Gürdal Buzaðý Baþlangýç Yemi +300-600 gr. kuru yonca verilecek Buzaðý Baþýna Günlük 300-500 Gr. Gürdal Buzaðý Baþlangýç Yemi +600-1200 gr. kuru yonca verilecek Buzaðý Baþýna Günlük 500-1000 Gr. Gürdal Buzaðý Baþlangýç Yemi +500 gr. Gürdal Buzaðý Büyütme Yemi +1200 gr. kuru yonca verilecek. Dana Besisi Genç sýðýr besisi de denilmektedir. Bu aþamada en önemli faktör hayvan materyalinin seçimidir. Hayvan seçiminde yapýlacak hata besiyi baþtan sona olumsuz etkilemektedir. Besi materyali olarak et-süt yönlü kombine ýrklarýn danalarýnýn kullanýlmasý halinde besi sonu canlý aðýrlýðýnýn 500-600 kilograma ulaþmasý ve bunun için günlük 1000-1500 gram canlý aðýrlýk artýþý yapma yeteneðine sahip olmasý gerekir. 16