Aslî Ağaç Türlerimizin Silvikült ltürü Meşeler Prof. Dr. Musa GENÇ Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Orman MühendisliM hendisliği i BölümüB Silvikült ltür r Anabilim Dalı 32260 Isparta musagenc@sdu sdu.edu.tr http://kisisel.sdu.edu.tr/akademik/musagenc
Dikkat!.. 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun ilgili maddeleri gereğince bu eserin bütün b n yayın, tercüme ve iktibas hakları Prof. Dr. Musa GENÇ Ç e aittir. Prof. Dr. Musa GENÇ Ç in yazılı izni olmaksızın ticari amaçlarla çoğaltılamaz, lamaz, kopya edilemez ve yayımlanamaz. Bu esasa uymayanlar hakkında, 5846 SY nın Beşinci Bölüm üb ünde yer alan maddelere göre g hukuk ve ceza davaları açma hakkı,, eser sahibince saklı tutulmaktadır.
Genç ve Güner 2003 Meşe e TürleriT Quercus robur Q. petrea Q. frainetto Q. hartwissiana Q. vulcanica
Türkiye deki Yayılışı ışı Meşe e cinsinin TürkiyeT rkiye de 18 türü, t 9 alttürü, 2 varyetesi ve 7 doğal hibridi mevcuttur. Bunlardan Kasnak meşesi esi (Q. vulcanica), İspir meşesi esi (Q.( macranthera subsp. syspirensjs), boz pırnal p meşesi esi (Q.( aucheri) ) ve Q, petraea subsp. pinnatiloba endemik; Doğu u Karadeniz meşesi esi (Q.( pontica) ) ise relikt bir türdt rdür. r.
A. Ak Meşeler eler (Seksiyon: Quercus: Leucobalanus) 1. Sapsız z meşe e (Q.( petraea (Mattuschka) Lieb.) Q. petraea ssp. Petraea Q. petraea ssp. iberica (Steven ex. Bieb.) Q. petraea ssp. pinnatiloba (C. Koch.) Menitsky 2. Saplı meşe e (Q.( robur L.) Q. robur ssp. robur Q. robur ssp. pedunculiflora (C. Koch.) Menitsky 3. Mazı meşesi esi (Q.( infectoria Oliver) Q. infectoria ssp. boissieri Q. infectoria ssp. infectoria (Reuter)) O. Schwarz 4. Macar meşesi esi (Q.( frainetto Ten.) 5. Istranca meşesi esi (Q.( hartwissiana Steven) 6. TüylT ylü meşe e (Q.( pubescens Willd.) 7. Doğu u Karadeniz Meşesi esi (Q.( pontica C. Koch.) 8. Kasnak Meşesi esi (Q.( vulcanica Boiss. and Heldr. ex Kotschy) 9. İspir meşesi esi (Q.( macrenthera Fisch.. et. Mey. ssp. sysprensis (C. Koch.) Menitsky. 10. Q. virgiliana Ten.
B. KırmK rmızı Meşeler eler (Seksiyon Cerris Loudon) 11. Saçlı meşe, e, Türk T meşesi esi (Q.( cerris L. ) Q. cerris var. cerris Q. cerris var. austriaca (Wild.) Loudon 12. Lübnan L meşesi esi (Q.( libani Oliver) 13. Palamut meşesi esi (Q.( ithaburensis Decne ssp. macrolepis (Kotsch.) Hedge & Yaltırık) 14. Makedonya meşesi esi (Q.( trojana P. B. Webb.) 15. Q. brantii Lindl. C. Herdem yeşil Meşeler eler ( Seksiyon Ilex Loudon) 16. Kermes meşesi esi (Q.( coccifera L.) 17. Pırnal P meşesi esi (Q.( ilex L.) 18. Boz pırnal p (Q.( aucheri Jaub.. et Spach.)
Türkiye deki Yayılışı ışı Yatay Yayılışı ışı Orman amenajman planlarına yansıyan toplam meşe sahası 24750479,3 hektardır; ancak bunun 20146902,3 hektarı orman örtüsü taşımamaktadır. Kapalılığı 0,4 ten fazla koru vasfındaki normal meşe meşcereleri 337685,7 hektardır (silvikültürel değerlendirmer bağlamında bozuk koru 354192,7 ha; toplam koru 691878,4 ha). Baltalık k vasfındaki normal meşcereler cereler 1667714,8 ha iken bozuk baltalıklar 4066684,8 ha lık alana sahiptir. Görüldüğü gibi doğal gençle leştirme koşullar ullarına sahip normal koru ormanı meşcereleri alan olarak, bütün n meşe e koru ormanlarının % 48 ini ini; toplam meşe e sahasının n ise % 1.3 ü ünü ancak bulur.
Sapsız z Meşe Doğu u ve GüneyG ney-doğu u Anadolu da da Amanos ve Antitoroslarda, 1200-2200 2200 m rakımlarda karşı şımıza çıkar. Trakya da, Marmara ve Karadeniz Bölgelerinde, Trabzon, Gümüşhane G ve Artvin-Çoruh Vadisi nde görülür. g r.
Saplı Meşe Q. r. ssp. robur Kuzey-bat batı Anadolu, Trakya, Marmara, İç Anadolu ve Güney Anadolu da; da; Q. r. ssp. pedunculiflora ise, Doğu ve GüneyG ney-doğu u Anadolu da da (Tunceli, Erzincan, Bingöl, Muş, Bitlis, Van ve Hakkari yörelerinde) y yayılm lmıştır.
Macar Meşesi esi Trakya, Marmara ve Kuzey-bat batı Anadolu Bölgesi nde yayılış ış gösterir. Lokal olarak Kuşadas adası-samsun Dağı ğı nda da bulunur. Deniz seviyesinden başlayarak layarak 1000 m rakıma kadar çıkar.
Kasnak Meşesi esi Kasnak meşesi, esi, TürkiyeT rkiye nin endemik türlerindendir t ve Kütahya-Türkmen Dağı ğı,, Konya-Sultan Dağı ğı,, Afyon- Dereyaka Yaylası,, Isparta-Şarkikaa arkikaağaç ve EğirdirE irdir- Yukarıgökdere kdere yörelerinde 1300-1800 1800 m ler arasında, Yenişarbademli - Kasnaklı Tepe Mevkii nde 1710-1820 1820 m lerde doğal olarak bulunur. Kasnak meşesi, esi, ayrıca, Anamas Dağlar ları,, Ahır r Dağı ğı, Amanos Dağlar ları (Osmaniye-Üç Üçgöz), Hasan Dağı ve Erciyas Dağı ğında (Hacılar) 1300-1800 1800 m ler arasında; Murat Dağı ve Karadağ da (Ba( Başdağ Tepe çevresi) ise, kuzey yamaçlarda ve 1700 m yükseltilerde y yayılış ış göstermektedir. Ilgaz dağlar larında Tekçam tepenin güney g yamacında, Karaömer deresi yukarı çığırında (1600 m) yer alan vadi içlerinde de tespit edilmiştir.
Istranca Meşesi esi Karadeniz sahil şeridi boyunca kesintili olarak devam eder ve hem sahil bandında nda hem de Karadeniz e dökülen derelerin oluşturdu turduğu u vadilerde; fazla engebeli olmayan arazilerin nemli ve derin toprakları üzerinde karşı şımıza çıkar. TürkiyeT rkiye den Trans-Kafkasya Kafkasya ya geçer. er. Doğal yayılış ış alanlarının n pek çoğu u tarım m alanlarına na veya kavaklıklara klara dönüştürülmd lmüş durumdadır. r.
Ekolojik İstekleri Işık İsteği Yarı-ışı ışık k veya ışık k ağaca acı olarak bilinir; fakat gençlik ve kültk ltür makul seviyelerdeki yan sipere dayanabilir. Orta derecede gölgeye, g lgeye, gençlik çağında dayanıkl klı, sıklık çağından sonra dayanıks ksızdır. Herdem yeşil meşeler eler yarı gölge ağaca acı özelliği i gösterirler. g
Ekolojik İstekleri Işık İsteği Yaprağı ğını döken doğal meşe taksonlarımız, yaklaşı şık k 2-32 3 yaşı şına kadar 0,5-0,6 0,6 kapalılık k derecelerine dayanabilmektedir. Aslında, nda, erken ve geç donlardan (sonbahar ve ilkbahar donları) etkilenen meşe e gençli liği i için, i in, makul bir süre s (2-3 3 yaşı şına kadar) siperde kalmak bir ihtiyaçtır. Daha sonra kapalılık k 0,3-0,4 0,4 e düşürülür r ve gençlik 5-65 6 yaşı şına geldiğinde inde üzeri tamamen boşalt altılır. Aksi takdirde, ışıks ksızlık k nedeniyle neredeyse her yıl y l tekrarlanan, terminal sürgs rgün n kayıplar pları başlar lar.
Ekolojik İstekleri İklim İsteği Saplı meşeler eler genellikle iklimin soğuk ukça a olduğu nemli yerleri; sapsız meşeler eler ise, daha çok sıcak ve kurak alanları tercih eder.
Botanik Özellikleri Toprak ve Su İsteği Derin, havalanma kapasitesi yüksek, balçık k tekstürl rlü toprakları tercih eder. AğıA ğır balçıkta da gelişir ir ancak istenilen gelişimi imi yapamaz. Durgun sudan hoşlanmaz lanmaz. Silvikült ltür İçin Önemli Botanik Özellikler Kök k Tipi Kazık k kök k k geliştirirler ki böylece kuraklığ ığa a dayanırlar rlar. Kurak ve yarı-kurak ortamlarda kökümsü gövdelerle (rizom( rizom) üreme hakimdir.
Abiyotik Etkiler Saatçioğlu 1978
Quercus virginiana da kökümsü gövdelerle (rizom) doğal gençleşme. A- Kökümsü gövdelerden gelişmiş havai sürgünler, B- Bir ağacın (klonun) kökümsü gövdelerle gençleşerek etrafa yayılması (siyah noktalar havai sürgünlerin oluştuğu yerleri göstermektedir), C- Sadece bir ağaca ait kökümsü gövdelerden gelişen havai sürgünlerden oluşmuş bir küme (Muller e atfen Jhonsan ve ark. 2002 den).
Botanik Özellikleri Gövde ve Tepe Tacı Gelişimi imi Meşeler eler genç yaşta düzgd zgün n bir gövde geliştirmez. Azman yapar, dolayısıyla yla sık s yetiştirilmelidir. tirilmelidir. Gerektiğince ince sık s yetiştirildi tirildiğinde inde gövdeleri g düzelir. Buna meşede ede gövdeg gerilmesi ya da meşe e gerilmesi denir. Aniden yoğun güneg neş ışınlar nlarına na maruz kalan gövdelerde, g uyuyan gözlerden g (preventif tomurcuklardan) su sürgs rgünleri oluşur. ur. Yoğun su sürgs rgünleri tepe çökmesine neden olur.tepe çökmesi görülen g ağaçlar a erken yaşlarda böcek b ve mantar zararlarına maruz kalır.
Aralama müdahalelerinin ardından, aniden yoğun ışığa maruz kalan bir meşenin gövdesinde oluşan su sürgünleri (USDA Forest Service, North Central Research Station a atfen Johnson ve ark. 2002 den).
Botanik Özellikleri Meyve Özellikleri Meşelerde elerde tozlaşma ilkbaharda olur. Tozlaşman manın n ardından ak meşelerde elerde 2-32 3 hafta, kırmk rmızı meşelerde elerde 13 ay devam eden bir bekleme dönemi d yaşan anır. Döllenme haziran ayının n ikinci yarısında gerçekle ekleşir. Palamutlar ak meşelerde elerde bir gelişme döneminde, d kırmk rmızı meşelerde elerde iki gelişme döneminde olgunlaşı şır. Tohum dökümüd ekim-kas kasım aylarındad ndadır. Meşelerde elerde yaklaşı şık k 3-43 4 yılda y bir bol tohum yılıy yaşan anır.
Tomurcuk pulları Salkım Erkek çiçekler Brahte Çiçek kurulu Periant Filament Polen keseleri Polen kesesi Filament Polen taneleri
Quercus rubra L. da erkek çiçeklerle dolu salkımlar. Yapraklar gelişimlerini henüz tamamlamıştır. Mayıs ortası, Kuzey Wisconsin. (Johnson ve ark. 2002 den).
a- Dişi çiçek b- Stigmaya ulaşmış c- Polen tüplerinin gelişmesi polen taneleri ve ilk tapanın oluşumu d- Polen tüplerine e- Gelişmesi durdurulmuş f- İçine girilmiş lokuslar üçüncü tapa polen tüpleri g- Döllenme h- Embriyonun gelişmesi i- 01 Temmuz j- 15 Temmuz k- 29 Temmuz l- Olgun palamut
Ak meşelerde tozlaşma, döllenme, meyve gelişimi ve tohum döküm süreci (Genç 2004).
Irk Oluşumu umu Yaptığı Karışı ışımlar Irk Oluşumu umu Yayılışı ışı çok fazladır r ve çok çeşitli türlere t sahiptir. Bu nedenle mutlaka çok fazla ırka sahiptir. Fakat bu konuda ciddi bir araştırma rma yoktur. Çok sayıda doğal melezi mevcuttur. Asli AğaçA Türlerimizle Yaptığı Karışı ışımlar Yayılış ış alanı içerisinde genel olarak bütün b n ağaça türleriyle (ladin hariç) ) karışı ışıma girer.
İdare dare SüreleriS Baltalık k işletmeleri i için in 15-25 yıly Kaplamalık k meşe tomruğu üretimi için in 250-300 yıl y
Abiyotik Etkiler Yoğun ışık: Yoğun ışıktan zarar görmez. g İkinci yaştan itibaren ışık ihtiyacı artar. Kuraklık: k: Sıcaklıktan ktan ve kuraklıktan ktan zarar görmez. g Don: Erken ve geç donlardan zarar görür. g r. Kar ve FırtF rtına: Kışın yapraklarını döktüğü ve açık k alanlarda yere kadar dallandığı için in kar ve fırtınadan zarar görmez. g
Abiyotik Etkiler Saatçioğlu 1978
Saatçioğlu 1978
Saatçioğlu 1978
Saf Meşcerelerde Gençle leştirme
Doğal gençle leştirmede sorunlarla karşı şılaşmamak için, i in, meşelerde elerde asgari kapalılık k derecesi 0,5 olmalıdır. Çünk nkü,, TK aşamasa amasında kapalılık k 0,5-0,6 0,6 civarına düşürülür. d r. Meşe e gençli liği i yakıcı-kurutucu kurutucu sıcaklıklara klara ve kazık k kökük sayesinde kuraklığ ığa a karşı dayanıkl klıdır. Fakat, sonbahar ve ilkbahar donlarına na karşı hassastır. 800-1000 m lerin üzerinde sıkça s a karşı şımıza çıkan ilkbahar donları (geç donlar) fideciklerin ölümüne neden olur.
Saatçioğlu 1978
Yarı-ışı ışık k ağaca acı olan meşelerin elerin gençli liğinin özellikle tepe sürgs rgünü,, gereksinim duyduğu ışığı alamazsa ölür. IşıI şıksızlık etkisiyle birkaç defa tepesini nerdeyse tamamen kaybeden,, yeterli ışığa kavuşunca unca canlanan meşe e gençliklerine sıkça a rastlanır. r. Bu nedenle, doğal gençle leştirme kapsamında, TK den 2 yıl y l sonra gençlik mutlaka kontrol edilmeli; ihtiyaç duyduğu ışık, hemen sağlanmal lanmalıdır. Doğal gençle leştirme koşullar ullarının kaybolduğu u yerlerde, yoğun diri örtü istilasına ve özellikle don zararlarına karşı siper altı dikim çözüm m olabilir.
Saatçioğlu 1978
Saatçioğlu 1978 Prof. Dr. Musa GENÇ GENÇ - 2009
Saatçioğlu 1978 Prof. Dr. Musa GENÇ GENÇ - 2009
Siper altı dikim öncesinde kapalılık, k, mümkün n olduğunca unca homejen bir dağı ğılım m gösterecek g şekilde 0,3-0,4 0,4 civarına düşürülür. d r. Dikimlerde gövdesiz tohum fidanı kullanılacaksa lacaksa kapalılık k derecesi, BASİ-ZS ZSİ kapsamında yapılan TK sonrası olması gereken derecede (0,5-0,6) 0,6) kalabilir. Kapalılığı ığın n bu derecelerde olmadığı kısımlarda, 0,2-0,3 0,3 kapalılıktan ktan da yararlanılır. r. Ardında, arazi hazırl rlığı ve toprak işleme yapılır r ve dikime geçilir. Çünk nkü, meşede ede dikim daima ekime tercih edilmektedir.
Siper altı dikimde, fidan kalitesi ikinci sınıf s f olabilir; fakat, daha sık k dikim yapılmal lmalıdır. Normal koşullarda hektara 3300 fidan dikilmektedir. Siper altı dikimde ise, hektara 10000 fidan dikilir. Çünk nkü,, meşe e azman yapar. Sık S k dikilmelidir. Fidanlar 2+0, 1+1 ve 2+1 yaşlar larında olmalıdır. 1+0 yaşlı fidanlar, yoğun diri örtü ile mücadele edemez.
Dikimler, toprak işlemesi i yapılan yerlerde plantuar dikimi; toprak işlemesi yapılamayan alanlarda ise basit çukur dikimi ile yapılır. Dikim zamanı genellikle sonbahardır. r. Yetiştirilemezse tirilemezse veya mümkm mkün n olmazsa, ilkbahar dikimi de yapılır. Siper altı dikim yapılan yerlerde, diri örtü ile mücadeleye m devam edilir.
Doğal gençle leştirme koşullar ullarının mevcut olduğu u ortamlarda sadece BASİ-ZS ZSİ başar arılıdır. r. Çünk nkü: Meşe e gençli liği i dona duyarlıdır. r. İlk 5-66 yıl y l az da olsa sipere ihtiyacı vardır. r. Meşe e palamutları ağırdır, r, uçma u yeteneğinde değildir, tepe tacı altına ve yakınına na düşer. d Bu iki nedenden dolayı,, meşelerde elerde EŞTİ-ŞETİ uygulanamaz.
Meşelerde bol tohum yılı 3-4yılda bir tekrarlanır. Silvikültürcü yakalamış olduğu bol tohum yılından, mümkün olan en geniş alanda faydalanmak ister. Zira, meşe tohumu, nem içerii eriği i % 35 e e düşürülüp, d + 1 C 1 sıcaklığa a sahip soğuk hava deposunda 12 ay saklanabilmektedir. Meşe meşcereleri hatta ağaçları, rekreasyon alanı tesisinde çok kullanılır. Halk tarafından çok sevilir.
Tıraşlama işletmeleri, orman örtüsünü bir anda yok ettiği için, toplumun büyük tepkisini almaktadır. Fakat, yaşlı meşe meşcerelerinin gençleştirilmesi de silvikültürel bir mecburiyettir. BASİ-ZS ZSİ uygulamasında, alanda devamlı olarak orman örtüsü kaldığından, toplumun tepkisi fazla olmaz. BASİ-ZS ZSİ meşe meşcerelerinin gençleştirilmesinde, bu bakımdan da tercih edilmektedir.
Özet olarak, BASİ-ZS ZSİ meşelerin doğal gençleştirilmesinde tek seçenektir. Bölme alanı çok geniş (> 10-12 ha) ise, zonlarda çalışılır. Dolayısıyla, bu bölümde sadece BASİ-ZS ZSİ uygulaması anlatılacaktır.
BASİ-ZS ZSİ UYGULAMASI Tehlikeli rüzgarlara kapalı alanlarda, teknik, ekonomik ve işgücü sorunları çözülmüşse, 10-12 hektarlık alanlarda çalışılabilir. Rüzgâra açık yamaçlar, sırt ve boyun noktaları, boğazlar ve vadi ağızlarında ise, gençleştirme alanı 3-5 hektarı geçmemelidir. ZSİ uygulamalarında mutlaka kesim anahtarı yapılır; cephe ve uzanış yönleri öncelikle tespit edilir.
Başlangıçtan beri planlı ve maksatlı silvikültürel müdahaleler görmeden gençleştirme çağına ulaşan sıkışık ve normal kapalı meşcerelerde 1-2 defa HK yapılır. Son HK, muhtemel TK yılından y en az 3 en fazla 5 yıl y önce yapılmal lmalıdır. Her HK sonrası kapalılık k 0,7-0,8 0,8 civarında olmalıdır. TK tohum dökümü öncesinde veya sırasında yapılmalıdır.
Nisan ayı içindeinde çiçeklenme başlar. Ancak, havaların aniden soğuması durumunda dişi çiçekler donar. Beklenen bol tohum yılı yaşanır; fakat, bol miktarda tohum oluşamaz. Çiçeklenme döneminin sürekli yağışlı geçmesi durumunda bu defa tozlaşma gerçekleşmez; sağır tohum miktarı artar. Mayıs s sonunda palamutlar gözle görülebilir hale gelir. Meşe tohumunun iyi gelişebilmesi için yağışa ihtiyaç vardır. Kurak ve sıcak geçen yaz, boş tane adedini artırır.
Ağustos başı şında palamutlar normal rengine kavuşmuş ve ağırlaşmıştır. Dallar aşağıya doğru sarkar. Olgunlaşan tohumlar ekim ortasından itibaren dökülmeye başlar. Bu tarihten önce dökülen tohumlar genellikle boş, çürük veya hastalıklıdır. Tohum dökümü, kasım ayı içinde, genellikle sona erer. TK nin ardından, saha gezilerek palamutlar sahaya homojen bir şekilde dağıtılır ve üzerleri toprakla kapatılır.
Kesim artıklarının uzaklaştırılması dahil bütün işlemler en geç aralık ayında kar yağmadan önce bitirilmeli ve sahadan tamamen çıkılmalıdır. Çünkü, iyi havalarda ocak sonu-şubat ubat başı şından başlayarak çimlenmeler görülmekte ve sürütme-taşıma sırasında fidecikler çok zayi olmaktadır. Dolayısıyla, damga-tevziat işleri eylül ayında tamamlanmalı ve kesime ekim ayında başlanmalıdır.
Görüldüğü gibi, çalışma süresi çok kısadır. Bu nedenle, 3-5-8 en fazla 10-12 hektarlık alanlarda çalışılmalıdır. TK ile kapalılık 0,5-0,6 civarına düşürülür. TK nin ardından, sahada kısmen mevcut diri örtü kesilerek, kesim artıkları ile birlikte ya işletme amaçları kapsamında değerlendirilir veya ihtiyaç duyulmayanlar saha dışına çıkarılır. Tam alan örtü temizliği her zaman tercih edilir. Mümkün olmadığında 2-3 m lik şeritler de mineral toprak açığa çıkarılır; artıklar, işlenmeden bırakılan 1 m lik şeritlere yığılır. Ölü örtü kesinlikle süpürülüp atılmaz; tırmık yardımıyla mineral toprakla karıştırılabilir.
Meşe gençliği, 0,5-0,6 kapalılıkta ve % 15-20 ışık yoğunluğunda oluşur ve gelişir. En fazla 2 yıl sonra meşe gençliği ışık ihtiyacı bakımından kontrol edilir. Işık ihtiyacı saptanan gençlik üzerinde IK yapılır ve kapalılık 0,3-0,4 e düşürülür. IK safhasında, başarılı bir gençleştirme alanında m 2 de 3-5 sağlıklı gençlik olmalıdır. Meşede bir IK genellikle yeterlidir.
5-6 yaşına gelmiş gençlikte BK yapılır ve yaşlı ağaçların tamamı çıkarılır. Son yıllarda uygulamaya konulan, BK sırasında kapalılığı 0,1-0,2 civarına düşürme ve kaliteli gövdelerin yola, sürütme yollarına ve rampalara yakın en iyilerini kıymet artımına bırakma meşede uygulanmaz. Zira, direkt güneş ışınına maruz kalan meşelerin gövdelerindeki uyuyan gözlerden su sürgünleri oluşur. Zamanla, bu su sürgünleri tepe çökmesine ve gövdenin çürümesine neden olur.
BASİ Kesim Planı
Işık azlığı sebebiyle birkaç defa toprak üstü kısımları nerdeyse tamamen ölen ve yeterli ışığı bulduğunda tekrar canlanan meşe gençliği dipten kesilerek canlandırma kesimine tabi tutulabilir. Ancak, canlandırma kesimine tabi tutulacak deforme olmuş gençliğin kök boğazı çapı 5 cm den fazla olmamalıdır.
Aksi halde, sürgün ormanı kurulmuş olur ki, yapacak odun üretimi için böyle bir ormanın kabulü olanaksızdır. Yoğun çayır otu örtüsü nedeniyle keçeleşmiş doğal veya yapay gençleştirme alanları, mümkünse, sabanla sürülmelidir. Saf meşe ormanı kurma, silvikültürcülerce sakat doğum olarak nitelendirilir.
MORROSOW un dediği gibi meşe gençli liği i köpek peğin sırts rtındaki kıllar k gibi sık s k olmalıdır. Keza, silvikültürel bir prensip olarak meşe e kürk k içinde, i inde, fakat başı açık k olarak yetiştirilmelidir. tirilmelidir. Kayın, meşe için çok önemli bir tali türdür. Fakat, Almanların dediği gibi kayın n gençlikte meşenin enin canavarı,, sırıkls klık- direklik ve ağaçlık a çağında doktorudur.
Bu nedenle, IK safhasında veya BK sonrası yapılacak tamamlamalarda, meşe yerine, kayın ve gürgen kullanılmalıdır. Kayın ekimle de getirilebilir. Kayının n optimumunda, meşe e ile karışı ışık meşcere kurmaya çalışılmamalıdır. Çünk nkü,, kayın n hızlh zlı büyüyerek yerek meşenin enin üzerine çıkar ve onu boğar. Hatta, kayınlar nların n meşe e gençli liğini ini boğmas ması,, meşenin enin optimumunda da karşı şımıza çıkabilir. Buna kesinlikle müsaade edilmez. Kayının gerekirse tepesi kesilerek geriletilmesi gerekir.
Kurak yetişme ortamları dışında, kayın, meşenin altına alt tesis olarak da getirilebilir. Alt tesis, meşeler 25-40 yaşına geldiğinde kurulmalıdır. Geniş alanlar kaplayan bozuk meşe meşcerelerinin imarı, Türkiye ormancısının öncelikli ödevlerindendir. Her şeyden önce, uzun dönemde ihtiyaç duyacağımız meşe ormanı miktarı, tür ve yetişme ortamı esas alınarak ortaya koyulmalıdır.
Yeniden kurulacak veya verimli hale getirilecek bu meşe ormanları, BATİ ve dikim, siper altı dikim, yaşland landırarak koruya tahvil ve canlandırma kesimleri, tamamlamalarla boşluklar lukların doldurulması ve kütük k k yenilemesi ile enerji ormanı tesisi gibi silvikültürel müdahalelerin konusudur. Uygulamada sıkça karşımıza çıkan yanlışlıklardan biri de, önceki yıllarda yapılmış usulsüz müdahalelerle tür bileşeni ve vasfı bozulmuş meşe meşcereleri yerine iğne yapraklı türlerle yapılan yapay gençleştirme çalışmalarıdır.
Meşe + Doğu kayını karışık meşceresinde Anadolu karaçamı ile tür değişimine dayalı koruya dönüştürme çalışması. Kastamonu (Foto: İ. Turna).
Yapraklı zonunda Pinus pinaster ağaçlandırması. Sinop (Foto: İ. Turna).
Unutulmamalıdır r ki, iğne i yapraklı türler yapraklı türler kadar yetişme ortamı konusunda seçici değildir. Mutlak derinliğin iyi olmadığı alanlara da getirilebilirler. Doğal meşe e yayılış ış alanlarında nda tür r değişimine imine gideceksek, bunun bir zorunluluk olması gerekir.
Nitekim, tür t r bileşimi imi veya vasfı bozulmuş, örneğin Quercus cerris hakimiyetine geçmi miş, geçmi mişin in Quercus robur,, Q. frainetto,, Q. hartwissiana,, Q. petrea veya Q. vulcanica meşcereleri, mevcut ağaçlara ların siperinden yararlanılarak larak eski haline getirilebilir. Şöyle ki:
Saçlı meşenin enin bol tohum yılıy olmayan bir yılda, y kapalılık k 0,3-0,4 civarına çekilir ve bu siper vaziyetinde siper altı dikim yapılarak gençle leştirme amacı kapsamında saptanan meşe türleri alana getirilir. Dikilen fidanlar biyolojik bağı ğımsızlıklarına kavuştu tuğunda unda (ortalama 80 cm boya ulaştıklar klarında), BK yapılır r ve çalışma tamamlanır.
Hemen hatırlatmakta yarar var ki, saçlı meşe e alandan tamamen uzaklaştırılmaz. lmaz. Öncelikle tohumdan gelmiş kaliteli gençli liği, i, işletme i amaçlar larımızı tehdit etmeyecek miktarda ve dağı ğılımda sahada korunur. Zorunlu hallerde, sürgs rgünden gelen bireyleri de korumak gerekir.
Aynı çalışma, ekim yoluyla yapılmak istediğinde, inde, kapalılık k mümkm mkün n olan her yerde 0,5-0,6 0,6 olmalıdır. Ekim yoluyla elde edilen gençlik 2 yaşı şını tamamladığı ığında IK yapılır r ve kapalılık k 0,3-0,4 0,4 e e düşürülür. d r. Gençlik 5-65 6 yaşı şını tamamladığı ığında BK kesimi yapılarak üzeri açılır. a Baltalıklar kların n koruya tahvilinde de benzer yöntemlerden y yararlanılır. r. Önce, sürgs rgün n ormanı yaşland landırılarak larak 50-60 yaşlar larına gelmesi sağlan lanır. Ardından, galip meşcereye itibar edilecekse, bu ağaçlara ların n tohumu ile doğal gençle leştirme (BASİ-ZS ZSİ) yapılır.
Mevcut siper ağaçlara larının n gençli liğinin inin sahada hakimiyet kurmasını istemiyorsak, siper altı dikim ve ekim uygulanır. Tür T r değişimine imine gidilir. Tür r değişimi imi bağlam lamında, uzun perspektifli planlarımıza göre g meşe meşcereleri kurmayı kararlaştırmad rmadığımız z meşe baltalıklar klarında, hızlh zlı gelişen en yerli ve yabancı türlerle endüstriyel plantasyonlar kurmalıyız. Ancak, getirilecek yabancı türler, yörenin yerli türleriyle, t kesinlikle doğal melezleme yapmamalıdır.
Entansif arazi hazırl rlığı ve toprak işlemenin i ardından gerçekle ekleştirilen bu çalışmalar, bütün b n Dünyada D revaçtad tadır. TürkiyeT rkiye de de gereken önem verilmelidir. Ama öncelikle, doğal hızlh zlı gelişen en türlerimiz, t hatta bu türlerimize ait genotipler üzerinde durulmalıdır. r.
Türkiye bir meşe ülkesidir ama kaliteli meşe e ormanları bulunan bir ülke değildir. Çünk nkü,, kayıtlarda yer alan meşe e koru ormanlarındaki ndaki bireylerin de pek çoğu sürgün n kökenlidir; k kenlidir; tohumdan gelenler de kaliteli yapacak odun veriminden uzaktır. İçinde bulunduğumuz umuz bu nahoş durumda, Türk T Ormancılar ları olarak şu sorulara acilen yanıt t bulmak zorundayız: z:
Türkiye nin yakın n (önümüzdeki( 50 yıl) y ve uzak (önümüzdeki( 500 yıl) y gelecekteki yapacak ve yakacak meşe odunu ihtiyacı,, meşe taksonları bazında ne kadar olacaktır? Meşe e varlığı ığımız z bu gereksinimlere cevap verebilecek nicel ve nitel yapıya sahip midir? Öngörülen ihtiyaçlar, ülkemizin nerelerinde, öncelikle yerli ve sonra yabancı hangi meşe taksonlarıyla ve ne kadar bir alanda yapılacak üretimi şart koşmaktad maktadır? Kullanılacak lacak meşe taksonlarının silvikült ltürel özellikleri nelerdir? Bu meşe e meşcereleri hangi silvikült ltür teknikleriyle tesis edilip yetiştirilecektir? tirilecektir? Kurulan meşcerelerin çok amaçlı sürdürülebilir yönetimi y nasıl l olacaktır?
Görüldüğü üzere, altı maddede topladığı ığımız z bu çalışmaların, üçünc ncü,, dördd rdüncü ve beşinci maddelerinde belirtilen hususlarda silvikült ltürcüye büyük b iş düşecektir. Bilhassa, kullanılacak lacak meşe taksonlarının silvikült ltürel özelliklerinin ve bunların n her biri için in değişik ik ekosistemlerde kullanılacak lacak silvikült ltür tekniklerinin tespiti büyük b önem arz etmektedir. Oysa, Yaltırık tarafından yapılan revizyonun ardından 18 adede düşürülen meşe e türlerimizin t bile pek çoğunun silvikült ltürel özellikleri hâlâ yeterince bilinmemektedir.
O halde, acilen yapmamız gereken bir başka çalışma da, Sorumluluk alanında nda meşe taksonlarımızın n neredeyse tamamının n yetişme ortamı isteklerine uygun ekosistemleri bulunduran Antalya daki Batı Akdeniz Ormancılık k Araştırma rma Müdürlüğünü Meşe e ve Orman Tali Ürünleri Araştırma rma Enstitüsü Müdürlüğü haline getirmek, Ya da mevcut ormancılık araştırma rma enstitülerimizden uygun bazılar larına (meselâ Antalya, Ankara ve Elâzığ ığ daki Araştırma rma MüdürlM rlüklerine) öncelikle bu misyonu yüklemektir.
Karışı ışık Meşcerelerde Gençle leştirme
Karaçam am + Meşe Karışı ışık k Meşcerelerinin Gençle leştirilmesi
Her ikisi de yarı-ışı ışık k ağaca acı olan karaçam am + meşe e karışı ışık k meşcereleri, genellikle bozkıra en çok sokulan karışı ışımlardır. r. Özellikle gövde g ve meşcere cere toprağı bakımı için in sahada tutulan ara tabaka bu meşcerelerde uzun yıllar y fonksiyonel halde kalamamaktadır. Bu nedenle, en azından idare süresinin yarısına gelindiğinde inde (50 yaşlar larında iken), mümkm mkünse kayın, gürgen, göknarlar, g ıhlamur vb. türlerle t alt tesis kurulur. Arazi gözlemlerimizi g göre, g meşe gençli liğine ine karaçam am gençli liğine ine karşı 3-55 yılly llık k yaş-boy üstünlüğü verilmelidir. Ayrıca, meşe e gençli liği, i, karaçam am gençli liğinin inin aksine, vejetasyon dönemi d donlarından ndan etkilenir bu nedenle ilk 2 yıl l mutlaka sipere ihtiyacı vardır. r.
Bu açıklamalar a doğrultusunda gençle leştirmede AGİ kullanılır. Çalışmaya başlad ladığımız z yıl y l esas alınıp planlama döneminden d geriye kalan süre ve kalan sürede s yaşanacak anacak bol tohum yıllary llarının n zamanı,, her iki türün t doğal gençle leştirmesi için i in uygun ise 1. Tip AGİ; Aksi halde ve duruma göre g 2. Tip veya 3. Tip AGİ kullanılır. Kararı verecek, mevcut ekolojik, biyolojik, teknik ve sosyo-ekonomik koşullar ulları bilen orman mühendislerimizdir.
Kesim Planı
Sarıçam am + Meşe Karışı ışık k Meşcerelerinin Gençle leştirilmesi
Sarıçam am ışık, meşe e yarı-ışı ışık k ağaca acıdır. Bu karışı ışımlar da, karaçam am + meşe karışı ışık k meşcereleri kadar olmasa da stepe (bozkıra) sokulabilmiştir. Özellikle gövde g ve meşcere toprağı bakımı için in sahada tutulan ara tabaka bu meşcerelerde de uzun yıllar y fonksiyonel halde kalamaz. Bu nedenle, en azından idare süresinin yarısına gelindiğinde inde (50 yaşlar larında iken), mümkm mkünse kayın, gürgen, göknarlar, g ıhlamur vb. türlerle t alt tesis kurulmalıdır. r. Arazi gözlemlerimizi g göre, g meşe gençli liğine ine sarıçam am gençli liğine ine karşı 3-55 yıl y l yaş-boy üstünlüğü verilmelidir.
Ayrıca, meşe e gençli liği, i, sarıçam am gençli liğinin inin aksine, vejetasyon dönemi d donlarından ndan etkilenir bu nedenle ilk 2 yıl l mutlaka sipere ihtiyacı vardır. r. Bu açıklamalar a doğrultusunda, gençle leştirmede AGİ kullanılır. Çalışmaya başlad ladığımız z yıl y l esas alınıp planlama döneminden d geriye kalan süre ve kalan sürede s yaşanacak anacak bol tohum yıllary llarının n zamanı,, her iki türün t doğal gençle leştirmesi için i in uygun ise 1. Tip AGİ; Aksi halde ve duruma göre g 2. Tip veya 3. Tip AGİ kullanılır. Kararı verecek, mevcut ekolojik, biyolojik, teknik ve sosyo-ekonomik koşullar ulları bilen orman mühendislerimizdir.
Kesim Planı
Meşe e + Doğu u Kayını Karışı ışık k Meşcerelerinin Gençle leştirilmesi
Meşenin enin yetişti tiği i her yerde kayın n yetiştirilemez. tirilemez. Fakat, kayın n doğal yayılış ış alanlarında nda bazı meşe taksonları yetişebilir. ebilir. Ancak kayın n gençlik çağında meşenin enin canavarıdır. r. Özellikle optimal yayılış ış alanlarında nda meşeye eye yaşama ama hakkı tanımaz. Bu nedenle, kayının n asli, meşenin enin tali tür t r olarak yer alacağı karışı ışık k meşcere cere kuruluşlar ları çok sorunlu alanlardır r ve silvikült ltürel bakımdan önerilmez. Dolayısıyla, yla, meşe+kay e+kayın n meşcereleri, meşenin enin optimal yayılış ış alanlarında nda ve mümkm mkünse tesis edilmelidir. Zira, saf meşe e meşceresi kurmak sakat doğum olarak kabul edilir. Hiç olmazsa ışık, kesimleri sırasında meşe e meşceresine tamamlamalarla kayın n başta olmak üzere gürgen, g ıhlamur vb. karış ıştırılmaya çalışılır.
Doğal gençle leştirme koşullar ullarının kaybolduğu, u, meşenin enin optimal yayılış ış alanlarındaki ndaki meşcerelerde, gerektiğinde inde siper altı dikim yapılarak, münferit karışı ışıma sahip meşe+kay e+kayın meşcereleri de kurulabilir. Hemen belirtmek gerekir ki, bazen kayın n gençli liği, i, yine de meşenin enin üzerine çıkma eğiliminde e olabilir. Bu durumda, azmanlaşma eğilimindeki e kayınlar nların tepeleri yerden 80-100 cm yukarıdan kesilmeli ve ara tabakaya itilmelidir. Kayınlarda oluşacak form bozukluğu önemli değildir. Çünk nkü,, meşe+kay e+kayın meşceresinde kayından beklenen fonksiyon sadece meşenin enin gövdesini g manto gibi sarmasıdır. r. Yapay gençle leştirme ile 1 meşe e ve 1 kayın n dikimi yapılabilir. Sık S k dikim (10000 Fidan/ha) önerilir.
Plantasyonda meşe e fidanlarının n boylu ve katlı,, kayın n fidanlarının n küçük üçük k yaşlı ve boylu olmasına özen gösterilmelidir. g Kayının n gençlik çağındaki muhtemel baskısını başlang langıçta önlemek için, i in, kayın n fidanları dikimin ardında, kök k boğaz azından 3-53 5 cm yukarıdan ve 2-32 tomurcuk kalacak şekilde kesilebilir. Ya da, gövdesiz tohum fidanı haline getirilmiş kayın n fidanı kullanımı da mümkündür. Ancak, her iki durumda, temmuzağustos aylarında bu fidanlarda tekleme ihmal edilmemelidir. Kapalılığı ığı 0,5-0,6 0,6 nın n altına düşmemid memiş doğal gençle leştirme koşullar ullarına sahip meşe+kay e+kayın n karışı ışık k meşcerelerinde ise, Türkiye şartlarında en iyisi BASİ uygulamaktır.
BASİ için, in, her iki türün t n bol tohum yıllarının n aynı yıla rastlaması tercih edilir. Bu mümkün olmadığı takdirde, meşenin bol tohum yılında gençleştirmeye başlanır. Bol tohum yıllary lları aynı yıla rastlamış ışsa, tohum dökümüd öncesinde veya sırasında yapılan TK nin ardından, meşelerin elerin altındaki fazla palamutlar kayınlar nların n altına; kayınlar nların n altındaki fazla fıstf stıklar meşelerin elerin altına serpilir ve üzerleri, kalınl nlıklarının n 1-31 3 katı toprakla kapatılır. Doğal gençle leştirme meşenin enin bol tohum yılında yapılm lmışsa, yine, meşelerin elerin altındaki fazla palamutlar kayınlar nların altına serpilir ve üzerleri kapatılır.
Ardından kayında yaşanacak anacak ilk bol tohum yılı y (mevcut kayın n ağaçlara larının % 60 ının n tohum tutmuş olması yeterlidir) beklenir. Kayının n bol tohum yılında, y bu defa kayınlar nların n altına dökülmd lmüş fazla fıstıklar, meşelerin elerin altına ve meşe gençli liğinin inin içine i ine serpilir. Hatta, takip eden yıllarda, y sık s k kayın doğal gençliklerinde seyreltme yapılıp, p, elde edilen yabani fidanlar meşe gençli liği i içine i ine dikilebilir. Ancak, bu çalışmalarda aşıa şırıya kaçılmamal lmamalı,, meşe e gençli liği i daima kayın gençli liğinden inden fazla olacak şekilde hareket edilmelidir. Boşaltma altma kesiminin ardından gençlik yine takip edilir, azmanlaşan an kayınlar, tepeleri kesilerek geriletilir.
Kesim Planı
Kesim Planı