Alanyazın Taraması
Araştırma Sürecinin Aşamaları 7.Raporla ma 1.Konu Seçimi 6.Yorumla ma 5.Analiz KURAM 4.Veri toplama 2.Araştırma sorusu 3.Araştırma tasarımı
Araştırmalarda birikimlilik ve o birikimden yararlanmak önemlidir Yeterli alanyazın taraması yapmadan gerçekleştirilen araştırmaların sağlayacağı katkıların özgün ve işlevsel olması zordur. Çoğu zaman literatür taraması olarak da adlandırılır.
Alanyazın taraması: üzerinde çalışılan sorunun kavramsal çerçevesinin ve konuyla ilgili araştırmaların ortaya koyduğu sonuçların gözden geçirilmesidir. Alanyazın taraması; incelenen kaynaklarda konuyla ilgili olarak ne söylendiği, önemli isimlerin kimler olduğu, kuramların ne tür açıklamalar yaptığı, hangi sorulara yanıt bulunduğu, ne tür denencelerin test edildiği, araştırmalarda hangi yöntemlerin kullanıldığı ulaşılan sonuçların neler olduğu önceki çalışmaların güçlü/zayıf yönleri, konular arasındaki bağlantılar alanda gözlenen boşluklar
Alanyazın taraması yaparken; ilgili tüm kaynaklara ulaşılmalı, sistematik bir yaklaşım izlenmeli, eleştirel okuma yapılmalı derlenen bilgileri için bütünleştirici bir çaba gösterilmeli
Alanyazın Tarama Alanyazın denildiğinde akla dergi makaleleri, kitaplar, denemeler, teknik raporlar, konferans bildirileri vb. gelir. Bilimsel araştırmalarda bu kaynakların akademik olanlarına öncelik ve ağırlık verilir. Tarama (review) ise belirli bir konuyla ilgili olan kaynakları inceleme, özetleme, analiz etme, değerlendirme ve sentezleme anlamına gelir.
Alanyazın taraması önceden üretilmiş olan bilgilerin eleştirel ve derinlikli biçimde değerlendirilmesine dayanır.
Örnek alanyazın taramaları Büyük bir araştırma projesinin parçası Akademik bir tezin bölümü Bilimsel bir dergi makalesinin zorunlu kısmı Yeni bir araştırma önerisinin gerekçe oluşturan bölümü Bir fona başvururken hazırlanan gerekçe ya da arka plan boyutu Belirli bir konuda yapılmış çalışmaları gözden geçiren bir ders ödevi Açıklamalı bir kaynakçayı makaleye dönüştürmede kullanılan analitik deneme Akademik bir dergide yayınlamak üzere hazırlanan bir inceleme makalesi Bir kurumun uğraşı alanındaki konularla ilgili çalışmaları özetleyen inceleme raporları
Alanyazın taramasına dayalı bir makalenin odağı başkalarının çalışmalarını ve fikirlerini özetleyip sentezleyerek bağlantıları oluşturmak Araştırma makalesinin odağı, alanda yeni bir tartışma geliştirmektir ve bunu bulgulara dayalı olarak yapmak her araştırma makalesinde bir alanyazın taraması mevcuttur.
Başarılı alanyazın taraması Sentezlenmiş bilgi Eleştirel değerlendirme Başarısız alanyazın taraması Açıklamalı kaynakça Sınırlı betimleme Geniş ve derin Özlü ve anlaşılır Kurallı, ciddi ve tutarlı Bütünleşik bir bölüm Dar ve yüzeysel Karışık ve uzatılmış Rastgele, keyfi ve düzensiz Eklektik bir metin
İyi bir alanyazında dikkat edilecek noktalar Tez konusu ya da araştırma sorununa bağlı kalınmalıdır Nelerin net, nelerin belirsiz olduğuna ilişkin bir özetleme yapabilmek için var olan sonuçlar sentezlenmelidir Tartışmalı alanlar/konular belirlenmelidir Yeni araştırmaları gerekli kılan sorular formüle edilmelidir
Alanyazın taraması kaynakları Yazılı Sözlü Görüntülü olabilir.
Alanyazın taraması; tüm kaynakları betimlemeye, özetlemeye, değerlendirmeye, bütünleştirmeye çalışır Yapılacak olan yeni araştırmaya da gerekçe oluşturulur.
Epistemoloji, bilginin doğası, kapsamı ve kaynağı ile ilgilenen felsefe dalıdır. Bilgi felsefesi olarak da adlandırılmaktadır. Ontoloji ya da varlık felsefesi, temel sorunu varlık olan felsefi disiplin. Varlık ya da varoluş ile bunların temel kategorilerinin araştırılmasıdır. Alanyazın taramasının ürettiği yanıtlar. Önemli kaynaklar nelerdir? Konu hakkındaki temel sorunlar ve tartışmalar nelerdir? Konuya ilişkin bakış açıları nelerdir? Sorunun kökenleri ve tanımları nelerdir? Önemli kuramlar, kavramlar, görüşler nelerdir? Çalışma alanının epistemolojik ve ontolojik tabanı nedir? Konu hakkında bilgi nasıl yapılandırılmış ve düzenlenmiştir? Bugüne kadar araştırılmamış sorunlar ve sorular nelerdir?
ALANYAZIN TARAMASININ AMAÇLARI Kavramsal Çerçeve Oluşturmak: araştırılmak üzere seçilen sorunun kuramsal temelleri, disiplinlerarası boyutları, alanda geçerli olan tanım-lamalar/sınıflamalar, incelenen konunun tarihsel gelişimi konunun genel görünümü oluşturulmaya çalışılır. Böylece araştırmaya bir arka plan oluşturulur ya da bağlam yaratılmış olur.
ALANYAZIN TARAMASININ AMAÇLARI Sorunu sınırlamak: Konuyu çok geniş tutmak, kontrolün yitirilmesine ve araştırma amaçlarının gerçekleşmemesine yol açabilir. Tersi durumda, konuyu çok dar olarak belirlemek ve aşırı sınırlandırmak da harcanan çabalara değmeyen sonuçlar ortaya çıkarabilir. Araştırmacı kendi çalışmasının gerekçesini ya da uygunluğunu daha kolay ifade edebilir.
ALANYAZIN TARAMASININ AMAÇLARI Yeni yaklaşımlar bulmak: Bir konuyu araştırmanın tek ve mutlak bir yolu yoktur. Başarılı araştırmacılar, kendi çalışmalarında alternatif yöntemlerden yararlanabilen insanlardır. Alanyazın taraması sayesinde alternatif yaklaşımlar geliştirilebilir. Kuram-uygulama ilişkileri netleşir ve yeni bakış açıları geliştirilmiş olur.
ALANYAZIN TARAMASININ AMAÇLARI Olanaksızla Uğraşmayı Önlemek: Olanaksızlıkları öngörebilmek ve bunlardan kaçınabilmek gerekir. İyi bir alanyazın taraması yapıldığında, keşfedilen gerçekler ışığında araştırılması gerçekten olanaksız konulardan kaçınılmış olur.
ALANYAZIN TARAMASININ AMAÇLARI Alandaki Güncel Tartışmaları Saptamak: Alanyazım yakından izleyen ya da inceleyen bir araştırmacı hangi konuların gündemde olduğunu, alandaki uzmanlar arasında nelerin tartışıldığını, yapılan tartışmaların ne tür görüşler/kanıtlar ortaya attıklarını öğrenme fırsatı yakalar. Araştırma sorunu seçerken konunun güncel olması için iyi bir alan yazın taraması gereklidir.
ALANYAZIN TARAMASININ AMAÇLARI Sorular ve Denenceler Geliştirmek: İyi bir alanyazın taraması, araştırmacıların uygun soru ve denenceler geliştirerek bunlarla ilgili bulgular ortaya koyma çabasına katkıda bulunur. Önemli Çalışmaları ve Kişileri Öğrenmek: Kapsamlı bir alanyazın taraması yapıldığında, araştırılan konuyla ilgili önemli çalışmalar saptanır ve bunların ortaya koyduğu sonuçlardan yararlanma olanağı elde edilmiş olur.
ALANYAZIN TARAMASININ AMAÇLARI Elde Edilen Sonuçlan Karşılaştırmak: Araştırmacılar kendi elde ettikleri sonuçları başka çalışmaların sonuçlarıyla karşılaştırırlar. Böylece değişik araştırmaların sonuçları arasındaki benzerlikler ve farklılıklar belirlenmiş olur. Toplu Değerlendirmeler Yapmak: Yeni bir çalışmaya başlayacak olan araştırmacılar, alanda o güne değin nelerin araştırıldığını ve bu araştırmalarda hangi sonuçlara ulaşıldığını bilmek isterler. Dahası, alanda araştırılmayı bekleyen konuları açıklığa kavuşturmak için de var olan durumun net bir fotoğrafını çekmek gerekir. İşte bu nedenle, alanyazını yoğun görünen konularda toplu değerlendirmeler yapmak oldukça işlevsel katkılar sağlar.
ALANYAZIN TARAMASININ AMAÇLARI Alandaki Boşlukları Görmek: Alanyazın taraması sırasında araştırılmaya muhtaç ya da aydınlatılmayı bekleyen yeni konular da ortaya çıkabilir. Bir anlamda, keşfedilmeyi bekleyen yeni bilgi alanları bulunur. Saptanan boşluklar, yeni yapılacak çalışmalar için araştırma uzayı olarak da adlandırılır.
ALANYAZIN TARAMA SÜRECİNİN AŞAMALARI Konuyu Seçme Alanya- zın taramasından istenen sonuçları alabilmek için konunun seçimi, tanımlanması ve odaklaması iyi yapılmalıdır. Anahtar Sözcükleri Listeleme (search strategy) Sorunu en iyi temsil eden anahtar sözcükler saptanır ve bunlar ilişki, öncelik ve önem sırasına göre listelenir.
ALANYAZIN TARAMA SÜRECİNİN AŞAMALARI İlgili Kaynakları Toplama Saptamış olduğu kaynaklara ulaşmak için kütüphane, veri tabanları vb. alanlara başvuru. Birincil kaynaklara erişme, erişilemeyenleri «aktarılan» olarak gösterme. Kaynakları Okuma Araştırmacılar bir kaynağı kendileri bulup okumadan o kaynaktan alıntı yapmamalıdır.
ALANYAZIN TARAMA SÜRECİNİN AŞAMALARI Yazma ve Düzeltme Alanyazın taramasının sonucunda ortaya çıkan rapor, ilgili kaynaklardan yapılan tüm yararlanmaları yansıtır Kaynakçayı Hazırlama Kaynakçada belirtilmiş olan tüm kaynaklar, araştırma raporunun içinde yararlanılan yerlerde mutlaka gösterilmiş olmalıdır.
ALANYAZINA İLİŞKİN TOPLU BİLGİ KAYNAKLARI kitaplar, bilimsel makaleler, tezler, gazete yazıları, tarihsel belgeler, raporlar, istatistiksel kayıtlar, kataloglar, dizinler
Veri tabanları Veri tabanları kendi içinde özetlemeleri içeren veri tabanları ve alıntıları gösteren veri tabanları olarak da ayrılabilir. Bunların birincisine örnek olarak PsycINFO ve Medline, ikincisine de Scopus ve Web of Science gösterilebilir. Bunların dışında dergi makalelerinin bulunabileceği Business Source Complete, IEEE Xplore, ScienceDirect vb. elektronik veri tabanları da bulunmaktadır. ASOS indeks
Özler ve Dizinler Özellikle gelişmiş ülkelerin çoğundaki üniversitelerde tamamlanmış ve kabul edilmiş olan akademik tezlerin özleri belirli dizinlerde (indexes) yer almaktadır. Hatta bazı dizinlerde tezlerin yalnızca özüne değil tamamına da ulaşmak olanaklıdır. Örneğin, Dissertation Abstracts International bu alanda iyi bilinen bir tarama dizinidir. Türkiye de ise YÖK tez tarama üzerinden Türkiye'de yapılan tezlerin tamamına öz ve tam metin olarak erişme fırsatı vermektedir.
Kaynakçalar Belirli alanlarda üretilmiş olan bilimsel nitelikli makale, kitap, tez, bildiri ve teknik raporların çeşitli merkezler, dergiler ya da bireylerce hazırlanmış kaynakçalarına ulaşılabilir.
Akademik İncelemeler Belirli bir alanda yoğun biçimde araştırılmış ve kapsamlı bir birikim ortaya çıkmış olan konularda deneyimli ve bütünü görebilen araştırmacılar incelemeler (reviews) yaparak bunları yayınlamaktadırlar. Bazen de ortak sonuçlar için meta-analiz ya da en iyi kanıt gibi çözümleme teknikleri de kullanılabilmektedir.
Tezler Doktora, yüksek lisans ve lisans bitirme tezleri Referans Kaynaklar Bir araştırmacının üretilmiş çok sayıda envanter, ölçek, test, batarya, anket, denetim listesi vb. haberdar olma ve gereksinim duyduğunda kullanma olanağı sınırlıdır. İşte bu sınırlılığın aşılmasına yardımcı olmak ve eldeki ölçme araçlarını tanıtmak amacıyla katalog (directory) ya da yıllık (yearbook) türü kaynaklar yayınlanmaktadır. Araştırmacılar özellikle veri toplama araçları hakkında bilgi ararken ya da kullanacakları veri toplama araçlarına karar verirken bu tür kaynaklara başvurabilirler.
Bilgisayar Taramaları İnternet ortamında birçok veri tabanları ve elektronik kaynak artık yer almaktadır. Hatta bir çok yayıncı artık dergi, kitap, vb. yayınları online ortam üzerinden yayınlamaktadır. Burada özellikle doğru kaynaklara erişildiğinden emin olunmalı, her ulaşılan kaynak dikkatlice değerlendirilmelidir.
KAYNAK TÜRLERİ Birincil kaynaklar Bunlara doğrudan kaynaklar da denilmektedir. Bu tür kaynaklar kendi bulgularını rapor eder. İkincil kaynaklar Bu kaynaklara dolaylı kaynaklar da denilmektedir. Bu tür kaynaklar, bizi daha önce yapılmış başka çalışmaların sonuçlarından haberdar eder.
ALANYAZIN YOĞUNLUĞU Bu kavram araştırma yapacağımız konuya ilişkin alanyazında ne kadar kaynak bulunduğuyla ilgilidir. Araştırmacılar, konuya bağlı olarak, çok sayıda kaynakla karşılaşabilecekleri gibi oldukça sınırlı sayıda kaynak da saptayabilirler. Derin Alanyazın Araştırılacak konu hakkında çok sayıda kaynak bulunabiliyorsa ya da incelemek ve yararlanmak amacıyla oluşturduğumuz liste uzunsa o konuyla ilgili olarak derin bir alanyazın var demektir.
Yüzeysel Alanyazın Araştırılan konu hakkında daha önce yayınlanmış ve bizim yararlanabileceğimiz kaynakların sayısı çok az ise o konuda yüzeysel ya da sığ bir alanyazın var demektir.
ALANYAZIN TARAMA TEKNİKLERİ Geleneksel Tarama Geleneksel alanyazın taramasında konuyla ilgili olan kaynaklar okunur, uygun yerlerinden notlar alınır ve ulaşılan sonuçlar belli bir mantık örüntüsü içinde sunulur. Önemli bulunan kaynaklara daha çok atıfta bulunulur. Bu durum subjektif bir değerlendirmedir. Oy Sayma Oy sayma, özellikle deneysel ve yarı deneysel araştırmaları incelerken kullanılan bir tekniktir. Bu teknik uygulandığında aynı alanda yapılan araştırmalar üç kümede toplanır. +0-
Meta Analiz Meta analiz türündeki çalışmalar, deneysel ya da yan-deneysel araştırmaların ortak istatistiksel sonucu üzerinde odaklanır. Meta analiz sonucunda ulaşılan değer istatistiksel bir değerdir ve etki büyüklüğü (effect size) olarak adlandırılır.
En İyi Kanıt Meta analizin bir uzantısı olarak görülebilir. Burada da bir seçim vardır ama bu teknikteki seçim biraz daha amaçlı ve özel bir seçimdir. Meta analizde belirlenmiş olan seçme ölçütleri genel ve kapsayıcıdır. Oysa en iyi kanıt tekniğinde alanyazın taraması yapan araştırmacı saptadığı çalışmaları bağlam, içerik, etki, yöntem vb. açılardan inceledikten sonra bunlardan bazıları üzerinde odaklanır. Tüm çalışmaları bir havuza atıp ortak sonuca bakmak yerine, önemli ya da sağlam olarak değerlendirdiği çalışmalara ağırlık verir. Sonra da elindeki listede yer alan araştırmaların ortak sonucuna bakar. Ulaşılan sonuç, tıpkı meta analizdeki gibi istatistiksel bir sonuçtur.
ALANYAZIN TARAMA ÖLÇÜTLERİ Kapsamlılık Alanda üretilmiş olan bilgi miktarını doğru ve dengeli biçimde yansıtabilmek için araştırmacılar hangi kaynakları incelediklerine dikkat etmelidirler. Burada ne kadar kaynak tarandığı kadar hangi kaynakların incelendiği de önemlidir. Eleştirellik Alanyazın taraması yaparken araştırmacıların var olan bilgileri özetleyip geçmek yerine eleştirel bir tutum ile alanyazını iyi bir şekilde irdelemelidir. İncelediği kaynakların satır aralarını iyi okuyabilmelidir.
Özümseyicilik Araştırmacı incelediği alanyazını gerçekten anlamış görünüyor mu? Özgün ve işlevsel araştırmalar yapabilmek için bu çok önemli bir noktadır. Güncellik İlke olarak eski kaynaklar yerine daha güncel kaynaklardan yararlanmak önemlidir. Bu, hem bilimin birikimliliği hem de güncelliği açısından önemlidir. Varsayım olarak, daha yeni kaynakların öncekilerin üzerine eklemeler yapacağı düşünüldüğü için önemli bir bilgi atlanmamış olur.
Sistemlilik Alanyazında çok sayıda kaynak bulunacağı için araştırmacı bunlardan yararlanırken belirli bir sistematik izlemelidir. Alanyazın taramalarında yaygın kullanılan sistematik yaklaşımlar olarak zamansal, konusal ve yöntemsel yaklaşımlar ön plana çıkmaktadır.
Bütünsellik Alanyazın taraması belirli bir konu hakkında yapıldığı için ilgili kaynaklardan yararlanır, ilgisiz kaynakları dışarıda bırakır. İlgili bulunan kaynaklardan elde edilen bilgiler de kendi içinde anlamlı bir bütün oluşturacak biçimde sunulur. Genelden özele bir akış izlemelidir.
Alanyazın taramasına ilişkin bölümü yazarken araştırmacı bazı kurallara ya da ilkelere dikkat etmelidir: Seçici olmalı: Her kaynaktan en önemli ya da en çok katkı sağlayan yerleri almalı, ilgisiz yararlanmalara gitmemelidir. Alıntıları çok sık kullanmamalı: Aktarılmak istenen bilgi başka türlü ya da daha güzel ifade edilemiyorsa ancak o zaman doğrudan alıntı yapılmalıdır. Özetleme ve sentezleme dengesini iyi kurmalı: Var olan görüşler özetlenmeli ama bunlara ilişkin yorumlar ve değerlendirmeler de yapılmalıdır. Kendi sesini duyurmalı: Yazılanların bir bölümü başkalarının fikirlerini sunarken merkezde araştırmacının kendi bakış açısı olmalıdır. Yeniden ifade etmede dikkatli olmalı: Araştırmacı başkalarının görüşlerini kendi görüşüymüş gibi sunmaya çalışmamalıdır. Yazılanlar birkaç kez düzeltmeli: İlk yazımlardan sonra yapılacak yerinde düzeltmelerle metin olabildiğince mükemmelleştirilmelidir.
ALANYAZIN TARAMA RAPORUNU YAZMA Tıpkı bir makale yazar gibi, alanyazın taramasının da genel olarak giriş, gelişme ve sonuç olmak üzere üç temel bölümü kapsar. Giriş Alanyazın taramasıyla ilgili raporun Giriş kısmında öncelikle konu ya da sorun ortaya konulur. Gelişme Bu kısım, çoğunlukla alanyazın taramasının içeriğini oluşturan önemli başlıkların nasıl düzenlendiğini ve aralarında ne tür ilişkiler bulunduğunu gösterir. Sonuç Sonuç kısmında alanyazın taramasının ulaştığı önemli bilgiler belirgin hale getirilir.