Yoncatepe (Van) Arkeolojik Sahas Paleo-Landuse Çal malar nda Fiziki Co rafya Verileri Hüseyin TURO LU turogluh@istanbul.edu.tr stanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Co rafya Bölümü, 34459 Laleli, stanbul. ÖZ Paleo-landuse ara t rmalar nda, fiziki co rafya verileri geçmi dönemin ya am ko ullar n n belirlenmesinde önemli katk lar sa lamaktad r. Ara t rma sahas, jeomorfolojik anomaliler, toprak ve hidrografik özellikler gibi fiziki co rafya parametrelerinin, Co rafi Bilgi Sistemleri (CBS) Teknolojileri kullan larak analizler yap lm t r. Elde edilen veriler, Yoncatepe (Van) Arkeolojik sahas n n paleo-landuse özelliklerinin belirlenmesine ait veri taban na katk sa lam t r. ABSTRACT In a paleo-landuse study context, data of physical geography seriousyl asist in defining of living conditins of the past. In this study area, physical geography parameters such as geomorphological anomalies, soil and hydrographic features was analyzed by using Geographic Information System (GIS) Technologies. The resulds taken from this research have help with database of paleo-landuse analyses of Yoncatepe (Van) Archaeological Site. G R Çal ma sahas ; Urartu Krall döneminin yüzeydeki ya da halen toprak alt ndaki kal nt lar ile arkeolojik tan mlamas yap lan ve Van ehir merkezinin 12 km güneydo usunda yer al r ( ekil 1). Kabaca alt havzalar ile birlikte, Bakraçl Deresi havzas ele al nm t r ( ekil 2). Urartu Kral n n Van yöresindeki ya am periyotlar M.Ö. 830-630 y llar olup, bu yörede kabaca 200 y l hükümranl klar n sürdürmü lerdir. Bu çal mada; Yoncatepe Arkeolojik sahas nda, Urartu Krall dönemi paleo-landuse özelliklerinin belirlenmesine katk sa layacak fiziki co rafya veri taban na ait baz örnekler verilmi tir. Bunun için uzun süreli arazi çal malar yap lm t r. Co rafi Bilgi Sistemleri ve Uzaktan Alg lama uygulamalar ile de veri toplama ve analiz çal malar gerçekle tirilmi tir. ekil 1. Yoncatepe (Van) Arkeolojik sahas n n lokasyon özelikleri. TÜ Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü 76 16 18 May s 2007
Türkiye Kuvaterner Sempozyumu TURQUA VI ekil 2. Yoncatepe arkeolojik sahas çal ma alan Say sal Yükselti Modeli. Ara t rman n kapsam iki temel faktör üzerine olu turulmu tur. Bunlar; insan n ihtiyaçlar ile do al ortam özellikleridir. Ayr ca, ortalama son 3000 y l için yörenin iklim özelliklerinin günümüzdekinden çok fazla farkl olmad varsay lm t r. Bu yakla mla; Bakraçl Deresi havzas n n güncel morfometrik, e im, bak, hidrografik ve toprak özellikleri ara t r lm t r. Sahadaki jeomorfolojik anomaliler ve onlar n kökenleri antropojenik izler kapsam nda incelenmi tir. E im, bak ve görülebilme özellikleri sahan n say sal veri taban olu turularak yap lan analizler ile belirlenmi tir. Hidrografik özellikler ise yüzeysel sular ve kaynaklar kapsam nda ele al nm t r. Toprak özellikleri de hem tür ve hem de erozyonal özellikleri ile s n fland r lm t r. M.Ö. 1. Biny l, insan ya am ndaki önemli temel konular ; su, tar m alanlar ve güvenlik olarak s n flamak mümkündür. Yerle im yeri seçimlerinde bu üç temel husus daima belirleyici olmu tur. nsanlar n, ya ad klar bölgenin jeomorfolojik, hidrografik ve toprak gibi fiziki co rafya özelliklerini kullanmadaki yetenekleri, onlar n refah seviyelerini ve hükümranl k sürelerini belirleyecek düzeyde etkili olmu tur (Zeuner, 1962, Butzer, 1966, Christopherson-Guertin 1996, Christopherson 2003, ). JEOMORFOLOJ K VER LER Jeomorfolojik veriler, ara t rma sahas n n günümüz jeomorfolojik özelliklerinin incelenmesi ile elde edilen verilerdir. Volkanizma ve tektonizman n yap c ekillendirici etkileri ile bu yap lar üzerinde etkili olan morfodinamik etken ve süreçlerin faaliyetleri daima bir düzen içinde devam eder. Bu düzen belirli sistemlerin olu mas na da neden olur. Buradan hareketle, Sahan n genel jeomorfoloji özellikleri, bu sitemler içinde morfolojik anomaliler, yamaç düzensizlikleri ya da düzenli sistematik olan beklenmedik ekiller vb. özellikler ki bunlar do al yollar ile gerçekle memi ise o halde insan taraf ndan ekillendirilmi lerdir, arkeolojik veriler olarak kullan labilir, yorumlanabilir. SAHANIN GENEL JEOMORFOLOJ S M.Ö. 1. Bin y lda, uygarl klar n kal c l klar n belirleyen çok önemli hususlardan birinin, kendilerini dü manlar na kar müdafaa etme konusundaki ba ar lar oldu u görülmektedir. Bu ba ar n n alt nda yatan temel faktör ise morfolojiyi bu anlamda ne kadar iyi kulland klar gerçe idir. Yüksek da l k kütleler, vadilerin olu turdu u geçitler ve kontrol ve gözetleme-görülebilme yetene i gibi konular içeren, stratejik yeterlili e sahip lokasyonlar do ru ekilde belirleyerek yerle im amaçl kullan mda de erlendiren topluluklar kendilerine daima çok önemli avantaj sa lam lard r. Urartular genel olarak TÜ Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü 77 16 18 May s 2007
Do u Anadolu nun yüksek da l k kesimlerini kendilerine yurt edinmi lerdir. Yüksek da lar, derin vadilerin birbirinden ay rd platolar ve e im de erleri yüksek yamaçlar ile zor ya am artlar na sahip bu sahalarda Urartular 200 y ldan fazla bir süre ya ayarak, yüksek bir refah düzeyi yakalam lard r. Küçük a iretler ya da beylikler, çevresi yüksek da kütleleri ile çevrili olan havzalar yerle im yeri olarak seçmi ler ve morfolojik ünite olan bu havzalar adeta birer do al kompart man olarak kullanm lard r. Yoncatepe arkeolojik sahas da ayn ekilde kurulmu olan bir yerle medir. Üç taraf yüksek da l k kütleler ile çevrili olan bu saha sadece bat da Van Göl üne ve bu yöndeki tar m alanlar na aç kt r ( ekil 2, 3). Yoncatepe Saray n n kurulu yeri; güneydo u yönünde, Bakraçl Deresi nin yukar ç r n ve alt havzalar ndaki geçitleri kontrol edebilen ve ayn zamanda da kuzeybat yönünde de Van Gölü ve Van ovas n, yamaçlardaki tar m alanlar n kontrol edebilen bir lokasyondur ( ekil 4). ekil 3. Yoncatepe arkeolojik sahas ve çevresinin yüzey ekilleri. (Görüntü Google Earth) VAD FORMLARINDAK ANOMAL LER Akarsu a nd rmas n n meydana getirdi i vadi ekilleri, vadi en kesitleri ve vadi boyuna profilleri ile belirginlik kazanmaktad r. Gerek en kesit ve gerekse boyuna profillerdeki anomaliler, insan etkisinin ara t r lmas n gerektiren çok önemli ipuçlar na i aret eder. Örne in; çok dik boyuna profile sahip, V ekilli, dar derin bir vadiye sahip Haraba Dere Vadisinde ( ekil 2, 4), vadinin orta kesiminde beklenmedik bir düzlük hemen dikkati çekmektedir (Foto 1). Bu düzlük; vadinin bir ekilde t kanmas ile olu an gölün daha sonra dolmas sonucu geli mi tir. Vadideki bu t kanma heyelan vb. do al bir geli im sonucu olmad ysa burada bir gölet ya da barajdan söz etmek mümkündür. Arkeolojik ve jeomorfolojik ara t rmalar sonunda insan taraf ndan yap lan bir set ile vadinin kapat larak gölet olu turuldu u anla lm t r. Vadi sistemlerindeki ekilsel deformasyonlar arkeolojik anlamdaki ipuçlar için önemli jeomorfolojik verilerdir. TÜ Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü 78 16 18 May s 2007
ekil 4. Yoncatepe Saray ndan, çevrenin görülebilirlik analizi. Foto 1. Haraba Dere Vadisindeki dolgu düzlü ü. TÜ Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü 79 16 18 May s 2007
YAMAÇLARDAK DÜZENS ZL KLER Yamaç e imlerinin geli iminde do al etken ve süreçler belirleyici oldu u hallerde, bu etken ve süreçlerin kontrolünde flüviyal geli im bir sistem, düzen gösterir ya da düzensizli e neden olan do a olay n n morfolojik izleri, delilleri bu düzensizli i aç klar. Yoncatepe arkeolojik sahas nda, özellikle Bakraçl Köyünün güneyindeki yamaçlarda, üzerinde halen tar m yap lan, kademeli taraçalar dikkati çekmektedir (Foto 2). Yamaç e imini de i tiren ve düzenli ekilde kademelendirilen bu tar m düzlükleri asl nda insan taraf ndan yap lan de i iklikler olup, do al geli im ile ili kili de ildir. Kademelerin baz lar erozyon ile silikle tirilerek deforme edilmi olmas na kar n, baz lar çok net ekilde varl klar n günümüze kadar korumu lard r. Benzer tar m teraslar na Bakraçl Deresinin güney yamaçlar nda (vadinin kar yamaçlar nda) da rastlanmaktad r. Ancak bu yamaçlardaki iddetli yüzeysel ve yar nt erozyonu toprak örtüsünü ve teraslar iddetle a nd rarak hem ekilsel ve hem de i levsel olarak deformasyona u ratm t r (Foto 2). Foto 2. Bakraçl Köyü güneyindeki tar m teraslar. K smen ya da büyük ölçüde erozyon etkisiyle silikle tirilmi veya topografya yüzeyinde belirgin olarak görülebilen eski heyelan yaralar ve de i ik karakterdeki kütle hareketlerinin izleri de yamaçlardaki önemli ipuçlar d r. Yoncatepe arkeolojik sahas ndaki bu izler, geçmi dönemlerdeki suyun varl n n ve su kullan m n n i areti olarak alg lanabilir. Urartular n sulamal tar m ba ar ile uygulad klar, arkeolojik delillerden olan çivi yaz tlar nda s kl kla ifade edilmektedir. Yamaçlarda yer alan çok say daki su kaynaklar ndan y l boyu ç kan sular kanallar vas tas ile toplanarak baraj ve göletlerde biriktirilmi tir. TÜ Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü 80 16 18 May s 2007
Foto 3. Eski su kaynaklar n n izleri ve yar nt erozyonu. DÜZENL -S STEMAT K Ç ZG SELL KLER Yoncatepe arkeolojik sahas nda % 1-1,3 aras de i en e imlere sahip çizgisellikler fark edilmi tir. Bu hatlar yer yer erozyonun neden oldu u yamaç gerilemesi marifeti ile tahrip edilerek silinmi tir. Ancak, yamaçta perspektif olarak görülebilen ve takip edilebilen parçalar birle tirildi inde, bu çizgiselliklerin olu umlar nda, do al etken ve süreçlerden çok insan faktörünün etkili oldu u anla lmaktad r. Bakraçl Dere Vadisi nin güney yamaçlar nda bu tür iki çizgisellik takip edilir. Bunlardan biri Yakup Kanal d r. Yakup Kanal ; ölçülebilen uzunlu u 818 m, kanal e imi % 1,22 dir. Bakraçl Deresinin yukar ç r nda, yan kollar olan Papu an Derenin, Cehennem Dere ile birle meden önceki yukar seviyelerinden ba layan Yakub Kanal, % 1.22 e imi dengeleyen bir do al cazibe ak m ile Yakub Gölet ine ula r (Foto 4). Di eri ise Kuruba Kanal d r. Yap lan GPS ölçümlerine göre uzunlu u 3879 m, e imi ise % 1,13 olarak hesaplanan Kuruba Kanal, önemli bölümü Bakraçl Deresi Vadisi ni e im yönünde takip eden daha sonra Yakupgölü Deresi Vadisi ni geçen bir güzergah ile Kuruba Gölet ine kadar devam etmektedir (Foto 4). Foto 4. Yakup Kanal n n Yoncatepe Saray n dan görülebilen çizgiselli i. TÜ Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü 81 16 18 May s 2007
MORFOLOJ K S STEM LE UYU MAYAN TEPEL K, D KL K VE DÜZLÜKLER Gerek yamaçlarda ve gerekse plato yüzeylerinde morfoloji ile uyumlu olmayan belirgin tepe, diklikler ve düzlüklerin de önceki dönemlere ait insan izleri oldu u dü ünülmektedir. Bu konudaki en güçlü deliller, bu ekillerin do al yollarla, morfo-dinamik etken ve süreçlerin olu turmas beklenen yüzey ekilleri ile benze memesidir. Bakraçl Köyünün güneyindeki Harabe Baraj n n, 3 kademe setten olu an ve günümüzde tamamen dolmu olan göleti bu konudaki örneklerden biridir. Vadi içindeki gölet setleri yamaçlar n do al geli imini kesintiye u ratm, yamaçlarda setlerin olu turdu u omuz seviyeleri, büyük oranda erozyona u ramas na ra men, morfolojide uyumsuzluk yaratacak ç k nt lar olarak günümüze kadar gelebilmi lerdir. Teraslar n diklikleri ve hangi morfolojik birimde oldu u önemli olmaks z n orman tahribi ile aç larak düzle tirilen tar m alanlar özellikle az e imli yamaçlarda kolayl kla topografik diskordanslar olarak fark edilirler (Foto 3, 4, 5). Foto 5. Orman tahribi ile aç lan ve teraslanan eski tar m alanlar. DDETL EROZYON Günümüzde, Yoncatepe arkeolojik sahas nda çok geni alanlar iddetli yüzeysel ve yar nt erozyonunun etkisi alt ndad r (Foto 3, 4, 5). Bu alanlar, geçmi dönemlerde (günümüzden 3-4 bin y l önce) özellikle orman tahribi ile aç lan ve teraslanarak ya da düzle tirilerek tar m alanlar na dönü türülen sahalard r. Bu alanlarda, çevredeki çok say daki su kaynaklar ve Urartular n in a ettikleri su yap lar, sulamal tar m n geli mesine ve yo un ekilde tar msal faaliyetlerin gerçekle mesine imkan tan m t r. Günümüzden yakla k 6 bin y l öncesinde bu bölgenin yo un me e ormanlar ile kapl oldu u bilinmektedir (Botema-Zeist 1991, Landmann vd. 1996). Zamanla, ba ta tar m alan kazanmak amac olmak üzere, çe itli amaçlar için yap lan orman tahripleri ile me e ormanlar hemen tamamen yok edilmi tir. Aç lan alanlar mera, ama daha çok da tar m amaçl olarak kullan lm t r. Uzun y llar devam eden bu faaliyetler, Yoncatepe arkeolojik sahas nda yüzey ve yar nt erozyonunun geli mesindeki temel faktörlerden biridir (Foto 3, 4, 5). TOPRAK ÖZELL KLER LE LG L VER LER Yoncatepe arkeolojik sahas n n toprak özellikleri dikkatle incelendi inde ve s n fland r ld nda ortak özelliklerinin orta ya da s derinliklerde, ancak tümünün de de i ik derecelerde erozyona u ram topraklar oldu u görülür (Tablo 1)( ekil 5). Bu tesadüf de ildir. Orman tahribi ile aç lan bu kazan lan alanlarda gerçekle tirilen düzenleme faaliyetleri ve yo un tar msal faaliyetlerin do al bir sonucudur. Toprak özelliklerindeki derinlik, erozyon iddeti, tekstür ve strüktür farkl l klar ve bunlar n alansal da l lar ile lokasyon özellikleri Urartu dönemi paleo-landuse özellikleri için önemli veri kaynaklar d r. TÜ Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü 82 16 18 May s 2007
Toprak s n f : Kahverengi Topraklar Birimler : Aç klama : Kullan m türü : B 10.2 III e Orta e imde, orta derinlikte, orta erozyonlu Kuru ve sulu tar m, otlak B 14.2 - IV e Dik e imde, orta derinlikte, orta erozyonlu Kuru ve sulu tar m, otlak B 15.3 VI es Dik e imde, toprak derinli i s, iddetli erozyon Kuru tar m, otlak B 24.4 VII es Çok dik e imde, toprak derinli i çok s, çok iddetli erozyonlu topraklar Tablo 1. Yoncatepe Arkeolojik sahas n n toprak özellikleri (Turo lu, 2006) Otlak ekil 5. Yoncatepe arkeolojik sahas n n toprak özellikleri. STRÜKTÜR VE TEKSTÜR DE KL KLER Anakaya faktörü, toprak olu umunda, topra n strüktürü ve tekstürü üzerinde yönlendirici ve belirleyici olan temel faktörlerden biridir. Anakayan n özellikleri toprak tekstürü ve strüktüründe aç kça görülebilir. Toprak strüktürü ve tekstürünün de i mesindeki bir di er temel faktör ise iklim özellikleridir. Çal ma sahas ndaki iklim ve ana kaya özellikleri dikkate al nd nda toprak özelliklerinde, özellikle tekstür ve strüktüründeki de i imin önemli oranda antropojenik kökenli oldu u anla lmaktad r. TÜ Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü 83 16 18 May s 2007
DE KL KLER N LOKASYONLARI Yoncatepe arkeolojik sahas nda Kahverengi Toprak örtüsünün hakim oldu u görülmektedir ( ekil 5). Tablo 1 incelendi inde, toprak s n f na ait birim özelliklerinin e im ve yükselti ile yak ndan ili kili oldu u görülmektedir. E im ve yükselti artt kça toprak kal nl azalmakta erozyon iddeti artmaktad r. Bir ba ka ifade ile toprak özelliklerindeki de i im morfoloji ile yak ndan ili kilidir. Ancak, Yoncatepe arkeolojik sahas nda ayn yükselti kademesinde ve benze en e im de erlerine sahip alanlarda farkl toprak derinlikleri ve de i ik derecedeki erozyon iddetleri görülmektedir. Bunlar n sebebi de geçmi ten günümüze, insan faaliyetleridir. Bu alanlar n belirlenmesi ve de i imin analizi geçmi döneme ait önemli veri sa lamaktad r ( ekil 2, 5). ALANSAL DA ILI VE YAYILI ÖZELL KLER Toprak örtüsündeki karakter de i iklikleri ve bunlar n yay l özelliklerinde bir di er önemli husus ise, lokal ve belirgin ekilsel anlam ta yan de i ikliklerdir. Bu de i ikliklerin ba nda eski baraj ve gölet alanlar gelmektedir. Yoncatepe arkeolojik sahas nda Urartu dönemine ait çok say da baraj ve gölet gibi su yap lar vard r. Bunlardan baz lar tamamen dolmu olup, günümüzde bu dolgu sahalar nda tar m yap lmaktad r. Örne in; Yakub Göleti (Foto 6) ve Harabe Göleti bunlardan iki tanesidir. Gölet alanlar nda toprak özellikleri göleti çevreleyen araziyi örten toprak özelliklerinden farkl tekstürü ile hemen fark edilir. Zira, gölet alan n örten topraklar daha ince taneli ve alt seviyelerinde, çevresindeki topraklar ile kar la t r ld nda daha ince taneli malzemelerden olu an bir boylanmaya sahip oldu u görülür. Bu alandaki topraklar n üst seviyeleri gerek erozyon ve gerekse sürüm s ras nda hem ta nm ve hem de kar t r lm t r. Bu yüzden toprak horizonundaki üst seviyeler bu konuda aç k bir ipucu vermekten uzak olmas na kar n alt seviyeler; kar mam, ta nmam olan derinlikler incelendi inde, su yap lar na ait çökel ortam ve co rafi ko ullar aç k olarak görülmektedir. Foto 6. Yakup Gölet inin, günümüzde üzerinde tar m yap lan dolgu alan. H DROGRAF K ZLERE A T VER LER Eski su kaynaklar n n topografyadaki izleri, yamaçlardaki sel yar nt lar, genel e im özelliklerinden faydalan larak Co rafi Bilgi Sistemleri analizleri ile belirlenen ak m birikimi ve ak m yönü, geçmi dönemlere ait paleo-landuse çal malar na katk sa layacak verilerden baz lar d r. ESK SU KAYNAKLARININ VE SEL YARINTILARININ ZLER Su kaynaklar ve kaynaktan ç kan suyun ak n n yamaçlarda meydana getirdi i yar nt lar erozyon ile zaman içinde deforme edilse dahi topografya yüzeyinde fark edilirler. Litolojinin de kütle hareketleri için uygun özellikler sahip olmas halinde, kaynaklardan ç kan sular yamaçlarda kütle hareketlerine neden olarak yamac n do al e im özelliklerinin ve formunun de i mesine neden olurlar. Bu tür yamaçlarda günümüzde su kaynaklar olmasa dahi, paleo-landuse çal malar için bu yörenin su kaynaklar na sahip oldu u göz önüne al nmal d r ve suya ba l arazi kullan m modeli olu turulmas nda bu veriler kullan labilir. Yoncatepe arkeolojik sahas nda bu tür izler oldukça yayg nd r (Foto 7). Önemli bölümünde su ak yoktur. Ancak baz lar nda ise A ustos ay nda dahi su ak devam etmekte olup, su ak n n yak n TÜ Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü 84 16 18 May s 2007
çevresi ye il otlar ile kolayca uzaklardan dahi fark edilir (Foto 3, 4, 5, 7). Gerek su kaynaklar ndan akan sular n meydana getirdi i yar nt lar ve gerekse sel yar nt lar a n ma kar dirençsiz, ince taneli malzemelerden olu an yamaçlarda bu izleri geçmi ten günümüze kadar ta m t r. Foto 7. Yamaçlardaki eski su kaynaklar na ait izler paleo-landuse için önemli co rafi veri kaynaklar ndan baz lar d r. DO AL AKI YÖNÜ VE AKIM B R K M Yoncatepe arkeolojik sahas ndaki baraj, gölet ve su kanallar gibi su yap lar n n yer seçimleri e im artlar ve do al drenaj özellikleri dikkate al narak ihtiyaca göre planlanm t r. Bunlar n ço u güncel co rafi ko ullara uyumlu olarak do ru yer seçimleri ile dikkati çekerler. Bu günkü drenaj özellikleri esas al nd nda; Kadim Baraj, Kuruba Göleti ve hatta Yakub Baraj gibi su yap lar n n beslenme problemleri olabilece i dü ünülebilir. Ancak, e im özelliklerine ba l do al ak yönü ve yüzeysel ak m birikimin sa lanmas na yönelik bir analiz yap ld nda günümüzdekinden farkl, eski drenaj verilerine ula mak mümkündür. Günümüzde ak özelli i göstermeyen, hatta çe itli ekillerde deforme olmu, ancak geçmi dönemlerde bir ekilde do al ak ile olu turulan, çal ma sahas n n eski drenaj özellikleri CBS mekansal analiz uygulamalar ile belirlenmi tir ( ekil 6). Elde edilen sonuçlar n, Urartu dönemi su yap lar ve Urartu dönemi paleo-landuse özellikleri ile çok anlaml oldu u görülmü tür. SONUÇLAR Jeomorfoloji, klimatoloji, hidrografya, toprak ve bitki örtüsü ko ullar gibi co rafi özelliklerin insan ya am üzerinde ne denli belirleyici ve yönlendirici rol oynad, M.Ö. 1. Bin y l periyodu için yap lan arkeolojik ara t rmalarda aç kça görülmektedir. Fiziki co rafya çal malar yla elde edilecek verilerin paleo-landuse ara t rmalar na önemli katk lar sa lad, yap lan bu çal madan da anla lmaktad r. Yoncatepe Arkeolojik sahas n n jeomorfolojik özellikleri, toprak özellikleri ve hidrografik özellikleri arkeolojik veri teminine yönelik olarak incelenmi ve geçmi e yönelik, paleolanduse veri taban na çok önemli katk lar sa layacak sonuçlara ula lm t r. Bir bölümü özetlenen bu sonuçlar; çe itli amaçlar için yer seçimlerindeki lokasyonlar n belirlenmesine yönelik morfolojinin kullan lmas, su temini ve su kullan m n n anla lmas nda su imkanlar ve su yap lar n n çözümlenmesi, tar m alanlar belirlenmesi ve tar msal faaliyetlerin anla lmas gibi konular n aç klanmas nda kullan lm t r. TE EKKÜR: Bu ara t rmaya, Proje No: SOBAG-104K009 nolu Ara t rma Projesi ile verdi i destek dolay s yla TÜB TAK a te ekkür ederiz. TÜ Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü 85 16 18 May s 2007
ekil 6. Yoncatepe arkeolojik sahas n n do al ak yönleri ve ak m birikimi ile güncel drenaj özellikleri. TÜ Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü 86 16 18 May s 2007
KAYNAKLAR Belli, O., 2006, Van ve Urartular, I. Van Gölü Havzas Sempozyumu, 08-10 Eylül 2004- Van Kültür Saray, Sempozyum Bildiri Kitab, ISBN 975-585-607-2, sf: 15-29, Van. Botema, S.-Zeist, W.V., 1991, Late Quaternary Vegetation of the Near East, Dr. Ludwigreichert Verlag, Wiesbaden, ISBN 3-88226-530-2, Germany. Butzer, K. W., 1966, Environment and Archeology, ALDINE Publishing Company / Chicago. Christopherson, G. L.-Guertin, D. P., 1996, Visibility Analysis and Ancient Settlement Strategies in the Region of Tall al- Umayri, Jordan, ASOR 1996, http://www.casa.arizona.edu/mpp/ Christopherson, G. L., 2003, Using ARC/GRID to Calculate Topographic Prominence in an Archaelogical Landscape, Arc/INFO User Conference 2003, http://www.casa.arizona.edu/mpp/ Landmann G.-Reimer, A.-Lemcke, G.-Kempe, S., 1996, Dating Late Glacial abrupt climate changes in the 14,570 yr long continuous varve record of Lake Van, Turkey, Paleogeography, Paleoclimatology, Paleoecology 122, pp.107-118, ELSEVIER. Turo lu, H., 2006, Yoncatepe (Van) Arkeolojik sahas ve onun yak n çevresi için CBS ve UA teknolojileri ile Paleo-Landuse Analizi (Paleo-Landuse Analysis for Yoncatepe (Van) Archaeological site and its vicinity using GIS and RS Technologies), Fatih Üniversitesi, Co rafya Bölümü, 4. Co rafi Bilgi Sistemleri Bili im Günleri, 13 16 Eylül 2006, Sempozyum Bildiriler Kitab sayfa:73-80, stanbul. Zeuner, F. E., 1962, Dating The Past, METHUEN & CO. LTD. LONDON. TÜ Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü 87 16 18 May s 2007