T.C. KEŞAN KAYMAKAMLIĞI KEŞAN İLÇE SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ HAVA KİRLİLİĞİ VE HALK SAĞLIĞI RAPORU

T.C. KEŞAN KAYMAKAMLIĞI KEŞAN İLÇE SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ HAVA KİRLİLİĞİ VE HALK SAĞLIĞI RAPORU

T.C KEġAN KAYMAKAMLIĞI KEġAN ĠLÇE SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ HAVA KĠRLĠLĠĞĠ VE HALK SAĞLIĞI RAPORU Çevre; kısaca, tüm canlıların ortak yaģama alanlarını oluģturan hava, su ve toprak Ģeklinde tanımlanabilir. BaĢka bir ifade ile insanın etrafında bulunan tüm canlı ve cansız varlıklar; dağlar, ormanlar, kırlar, göller, akarsular, dereler, tarım alanları, kumsallar yani, tüm yaģanan alanlar çevreyi oluģturur. Çevre hakkı, Anayasa`mızın 56. maddesinde düzenlenmiģtir. Sağlık Hizmetleri ve Çevrenin Korunması maddesi gereğince Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaģama hakkına sahiptir. Çevreyi geliģtirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek Devletin ve vatandaģların ödevidir. Devlet, bu görevini kamu ve özel kesimlerdeki sağlık ve sosyal kurumlarından yararlanarak, onları denetleyerek yerine getirir. 1982 Anayasasının çevre hakkında ilk kez düzenlemesinin ardından 9 Ağustos 1983 tarihinde 2872 sayılı Çevre Kanunu yürürlüğe girmiģtir. Kanun un amacı, 26.4.2006 tarihinde, 5491 sayılı kanunla getirilen değiģiklikle Ģu Ģekilde ifade edilmiģtir; Bu Kanunun amacı, bütün canlıların ortak varlığı olan çevrenin, sürdürülebilir çevre ve sürdürülebilir kalkınma ilkeleri doğrultusunda korunmasını sağlamaktır. Bütün vatandaģların ortak varlığı olan çevrenin korunması, iyileģtirilmesi, Kırsal ve kentsel alanda arazinin ve doğal kaynakların en uygun Ģekilde kullanılması ve korunması, Su toprak ve hava kirlenmesinin önlenmesi, Ülkenin bitki ve hayvan varlığı ile doğal ve tarihsel zenginliklerinin korunarak, bugünkü ve gelecek kuģakların sağlık, uygarlık ve yaģam düzeyinin geliģtirilmesi ve güvence altına alınması için yapılacak düzenlemeleri ve alınacak önlemleri ekonomik ve sosyal kalkınma hedefleriyle uyumlu olarak belirli hukukî ve teknik esaslara göre düzenlemek, olarak belirlenmiģtir. Sağlık Bakanlığı ve Bağlı KuruluĢlarının TeĢkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname nin 2.Maddesinin 2a bendinde Halk sağlığının korunması ve geliģtirilmesi, hastalık risklerinin azaltılması ve önlenmesi ile ilgili olarak sağlık sistemini yönetir ve politikaları belirler ve 3e bendinde Ġlgili kurum ve kuruluģların insan sağlığını doğrudan ve dolaylı olarak etkileyen faktörler ve sosyal belirleyicilerle ilgili uygulamalarına ve düzenlemelerine yön verir, bunu teminen gerekli bildirimleri yapar, görüģ bildirir ve müeyyide uygular. bilgilerine yer verilmiģtir. Sağlık Bakanlığı tarafından oluģturulan 2013-2017 Stratejik Planı nda Sağlığın milli ekonomiye katkısını kanıtları ile ortaya koymak amacıyla, Sağlığın eğitim, iģ gücü piyasası ve tasarruf üzerindeki ekonomik etkilerini ölçecek araģtırmalar yapmak, Sağlığın makro ve mikroekonomiye etkisini ölçecek araģtırmalar yapmak, Sağlığın sosyal refah maliyeti üzerine etkisini ölçecek araģtırmalar yapmak belirlenen hedefler arasında yer almaktadır. Kentlerde hava kalitesinin hızla bozulmasını ve halk sağlığı üzerindeki potansiyel etkilerini gösteren bulguların artması Temiz Hava GiriĢimlerini arttırmıģtır. Ġçinde bulunduğumuz son 20 yıl, bir insan hakkı olarak kiģilerin ve toplulukların çevre hakkını hukuksal olarak tanıma, hakkın kullanım ve uygulama yöntemlerini belirleme zamanı olarak kabul edilmektedir. Yeni bir insan hakkı olarak son yıllarda uluslararası belge ve anayasalara 1

giren ve çevre korumanın en etkili ve önemli hukuksal aracını oluģturan çevre hakkı, çevre hukukunun, ulusal alanda olduğu kadar, uluslararası alanda da ortaya çıkan bir görüntüsüdür. Çevre hakkı, diğer dayanıģma hakları gibi belirli bir topluluk halinde yaģam anlayıģını dile getirir. Toplumsal yaģama katılanların tümünün çabalarını birleģtirmesiyle gerçekleģebilir. DayanıĢma hakları, insanlar arasındaki dayanıģma ve birlikte hareket etmeyi geliģtirmeye yönelik olup Ġnsan Hakları Evrensel Beyannamesi'nin idealini gerçekleģtirmeyi de doğal olarak amaçlamaktadır. Çevre hakkı sahipleri, çevrelerindeki olumsuz etkilerden korunma, olumlu etkileri de isteme olanağına sahiptirler. Çevre hakkı; bireye hürriyet, eģitlik ve refah içerisinde yaģayabileceği bir çevrenin gerçekleģtirilmesini devletten istemek hakkını vermektedir. Çevre hakkı, aynı zamanda eģref-i mahlukat olan insanın Ģeref ve haysiyetine yakıģır bir hayat içerisinde yaģayabilme düģüncesinin bir sonucudur. DEĞERLENDĠRME KRĠTERLERĠ ve KEġAN DA MEVCUT HAVA KALĠTESĠNDE GENEL DURUM Hava; yaģamımızın en önemli kaynağıdır. Yerel hava kalitesi, yaģadığımız ve soluduğumuz havayı ve hayatımızın kalitesini direkt etkiler. Hava durumu gibi hava kalitesi de gün gün veya saat saat değiģmektedir. Hava kalitesi ile ilgili bilgiler kolay ve anlaģılabilir olmalıdır. Hava kalitesi ve hava kirliliği hakkında basit bilgilerle halkın bilgilendirilmesi ve sağlıklarını nasıl koruyacaklarını öğrenmeleri için hesaplanan hava kalitesi indeksi verilmelidir. Hava kalitesi indeksinin temeli; bilgilerin halka kolay ve anlaģır olarak ulaģtırılmasıdır. Hava Kalitesi indeksi (HKĠ), hava kalitesinin günlük olarak rapor edilmesi için kullanılan bir indekstir. YaĢadığımız bölgenin havasının ne kadar temiz veya kirli olduğu ve ne tür sağlık etkilerinin oluģabileceği konusunda bilgiler verir. Hava kalitesi indeksi, farklı hava kalitesi ile birlikte genel halk sağlığı üzerine etkisini, hava kirliliği seviyesini, sağlıksız seviyeye yükseldiğinde alınması gereken kademeleri de belirler. 5 temel kirletici için hava kalitesi indeksi hesaplanmaktadır. Bunlar; partikül maddeler (PM10), karbon monoksit (CO), kükürt dioksit (SO2), azot dioksit (NO2) ve ozon (O3) dur. Hava Kalitesi Ġndeksi: 6 kategoriden oluģmaktadır. 1 (çok iyi) - 6 (çok kötü) olarak sınıflandırılır. Matematiksel hesaplama yoktur, yalnızca sınıflandırmadır. En yüksek kirletici için belirlenen değer indeks değeridir. En yüksek 2 kirletici sorumlu kirleticiler olarak raporlanır. Hava Kalitesi Ġndeksi Sağlık Seviyesi Renkler HKĠ aģağıda belirtilen Hava Kalitesi AĢağıda belirtilen renkler ile aralıkta olduğunda sembolize edilir 1 Çok iyi Açık YeĢil 2 Ġyi YeĢil 3 Yeterli Koyu YeĢil 4 Orta Sarı 5 Kötü Turuncu 6 Çok kötü Kırmızı 2

SO2 NO2 CO O3 PM10 Hava Kalitesi Ġndeksi 1 saatlik ortalama 24 saatlik ortalama 24 saatlik ortalama 1 saatlik ortalama 24 saatlik ortalama [µg/m³] [µg/m³] [mg/m³] [µg/m³] [µg/m³] 1 (Çok Ġyi) 0-50 0-45 0 1,9 0-35 0-25 2 (Ġyi) 51-199 46-89 2,0 7,9 36-89 26-69 3 (Yeterli) 200-399 90-179 8,0 10,9 90-179 70-109 4 (Orta) 400-899 180-299 11 13,9 180-239 110-139 5 (Kötü) 900-1499 300-699 14,0-39,9 240-359 140-599 6 (Çok Kötü) >1500 > 700 > 40,0 > 360 > 600 Çevre ve ġehircilik Bakanlığı 2013 yılında Edirne KeĢan da hava kalitesi düzeyinin kıģ sezonunun baģlamasıyla en yüksek değerlere çıktığını Belediye UlaĢtırma Müdürlüğü nün bahçesine kurulan sabit cihazla belirledi. Ġlçede yaģanan yoğun hava kirliliği sorununun net bir Ģekilde ortaya konması ve kaynak bazında alınacak tedbirlerin belirlenmesi amacıyla bakanlık ilçede hava kalitesi ölçümü için yer tespiti yaptı. Türkiye nin hava kalitesi en kötü olan bölge olduğu saptanan ilçemizde, mahallelerdeki yakıt ve yakma sistemi dağılımı göz önünde bulundurularak kirlilik kaynağının yerini tespit etmek amacıyla Çamlıkent mevkiindeki Ġlhami Ertem Ticaret Meslek Lisesi bahçesi ve Anafartalar Ġl-Orta Okulu bahçesi olmak üzere iki adet mobil hava kalitesi ölçüm aracı 1 ay süre ile bölgeye konumlandırıldı. Ġlçemizdeki sabit ve mobil Hava Kalitesi Ölçüm Ġstasyonlarında, hergün saatlik ölçümler yapılmakta olup, PM10,PM2.5, SO2, NO2, NO, O3 parametrelerinin saatlik ve 24 saatlik ortalamaları Marmara Hava Kalitesi Ġzleme Ağı veri tabanlarında kayıt altına alınmaktadır. Ölçümler neticesinde, Ġlçede hava kirliliği sorununun baģladığı ve özellikle havaların soğuması ile birlikte ısınmada kullanılan yakıta bağlı olarak Kükürtdioksit (SO2) konsantrasyonunun sık sık uyarı eģiğini aģtığı, yine trafikteki araçlardan kaynaklanan partikül oranınında yüksek olduğu tespit edildi. Tüm bu göstergeler ulusal düzeyde bir mücadelenin yapılmasını ve belirlenen stratejik hedeflerin eyleme dönüģtürülmesi, bu eylem ve faaliyetlerin bir plan dâhilinde yapılmasının kaçınılmaz olduğunu göstermiģtir. Çevrenin korunması ve çevre kirliliği problemi, kirliliğin kaynağı olan KeĢan ile sınırlı kalmamakta Türkiye üzerinde var olan diğer illeri ve insanları da etkilemekte ve ilgilendirmektedir. KeĢan Ġlçe Sağlık Müdürlüğü Kaymakamlığımızın talimatları ve diğer kamu kurum ve kuruluģlarla iģbirliği eģliğinde 2014-2015 yılları arasında yürürlüğe girmesi için Halk Sağlığı Raporu hazırlamıģtır. Hava Kirliliği ve Risk Grupları Bebekler ve geliģme çağındaki çocuklar, Gebe ve emzikli kadınlar,yaģlılar, Kronik solunum ve dolaģım sistemi hastalığı olanlars,igara kullananlar, DüĢük sosyoekonomik grup içinde yer alanlar, 3

ANA HEDEF: KeĢan da yaģayan bireylere sağlıklı ve kaliteli bir yaģam ortamını ve bunun Ģartlarından birisi olan temiz havayı temin edebilmek, hava kirliliğini önlemek, ALT HEDEFLERĠMĠZ: 1- Ekim ayında baģlayan ve Mart ayında etkisi azalan hava kirliliğinin kaynağı olarak kalitesiz katı yakıt yerine alternatif enerji kaynağı olan Doğalgazın mutlaka kullanılması, (TaĢdemir, 2002 ÇalıĢması). 2- Çevre ile ilgili birtakım kurumlar arası düzenlemelerin yapılması, çevrenin korunması ve çevre kirliliğinin önlenmesi için birtakım kurumsal çalıģmalar ve toplantıların yapılması, 3- Risk gruplarının korunması, 4- Konu ile ilgili eğitim programlarının hazırlanması, 5- Hava Kirliliğini önlemede medya desteğinin sağlanması, 6- Aylık veriler ile durum tespiti ve halkın bilgilendirilmesinin sağlanması, 7- Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi (HKDY) Yönetmeliği ile mevcut hava kalitesi sınır değerlerinin yıllık olarak azaltılarak 2015 yılında Avrupa Birliği (AB) hava kalitesi sınır değerleri ile uyumlu hale gelebilmesi, 8- Enerji tasarrufu için gerekli donanımlara sahip binaların oluģması için alt yapı hazırlıklarının sağlanması, ĠLÇENĠN NUFÜS DURUMU: YaĢ Toplam Erkek Kadın '0-4' 4.687 2.425 2.262 '5-9' 4.698 2.360 2.338 '10-14' 4.891 2.511 2.380 '15-19' 5.271 2.727 2.544 '20-24' 6.599 3.938 2.661 '25-29' 5.986 3.242 2.744 '30-34' 5.995 3.027 2.968 '35-39' 5.975 3.074 2.901 '40-44' 5.677 2.821 2.856 '45-49' 5.742 2.880 2.862 '50-54' 5.775 2.818 2.957 '55-59' 5.213 2.641 2.572 '60-64' 4.295 2.158 2.137 '65-69' 3.163 1.513 1.650 '70-74' 2.288 1.001 1.287 '75-79' 1.870 782 1.088 '80-84' 1.176 468 708 '85-89' 446 158 288 '90+' 142 48 94 Toplam 79.889 40.592 39.297 4

Ġlçemizin nüfusu 2013 TUĠK verilerine göre 79.889 olup, bunun 40.592 si erkek, 39.297 si kadındır. Toplam nüfusa göre, 0-14 YaĢ % 17,86(18) ; 15-64 YaĢ % 70,75(71) ; (65-90+ YaĢ) % 11,37dir. Kent nüfusu 59.510 kiģi, kır nüfusu 20.379 kiģidir. Ġlçemizin nüfusunun yaģ grubuna göre dağılımına baktığımızda 15-64 yaģ arasında yetiģkin ve çocuk nüfus (%88,61) yoğunluğunun fazla olduğu ve genç nüfusa sahip bir ilçe olduğunu görmekteyiz. KeĢan SAĞLIK BOYUTU Hava kirliliği; atmosferde toz, duman, gaz, su buharı Ģeklindeki kirleticilerin, insan ve diğer canlılara zarar verecek düzeye eriģmesidir. Trafik, sanayi ve ısınma sistemleri hava kirliliğinin baģlıca kaynaklarıdır. Hızlı kentleģme, Ģehrin yanlıģ bölgelere kurulması, kalitesiz yakıtlar ve uygun olmayan yakma sistemleri gibi sebeplerde hava kirliliğinin artmasına yol açmaktadır. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü nün 2009 yılında yayımlamıģ olduğu Türkiye Kronik Hava Yolu Hastalıklarını Önleme ve Kontrol Programı nda bahsedildiği üzere; Dünyada 2005 yılında meydana gelen toplam 58 milyon ölümün 35 milyonu kronik hastalıklar nedeniyle olmuģtur. Tüm ölümlerin %60 ı kronik hastalıklardan meydana gelmektedir. Astım ve solunumsal allerjiler, kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH), verem, meslek hastalıkları, pulmoner hipertansiyon bu hastalıklar arasında olup önemli bir halk sağlığı sorunudur. Önlenebilir bu hastalıkların ortak risk faktörü ise sigara ve hava kirliliğidir. *Dünyada 2012'de hava kirliliği 7 milyon kiģinin erken ölümüne neden oldu. *Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), hava kirliliğine iliģkin yayımladığı raporunda, dünyada 8 ölümden birinin hava kirliliğinden kaynaklandığını belirtti. *Rapor, hava kirliliği ile kalp-damar hastalıkları, kanser ve solunum yolları hastalıklarının bağlantılı olduğunu ortaya koydu. 5

*DSÖ'nün Halk Sağlığı Bölümü baģkanı Dr. Maria Neira, bu rakamların 2008'de yapılan bir önceki araģtırmaya göre ölümlerde büyük artıģ olduğunu gösterdiğini, durumun Ģoke edici ve endiģe verici olduğunu belirtti. Neira, hava kirliliğinin artık sağlığı en fazla etkileyen çevresel etken olduğunu vurgulayarak, bundan zengin de, yoksul da olsa tüm ülkelerin etkilendiğine dikkati çekti ve ''Veriler, soluduğumuz havanın daha temiz hale getirilmesi için harekete geçmek gerektiğini gösteriyor'' ifadesini kullandı. DSÖ'nün 2008'deki araģtırması hava kirliliği nedeniyle 1,3 milyonu dıģ mekandaki kirliliğe bağlı olmak üzere 3,2 milyon kiģinin öldüğünü göstermiģti. Dünya Sağlık Örgütü nün (WHO) 2011 yılı raporuna göre, dıģ ortam hava kirliliğinin dünya çapında yılda 1.3 milyon ölüme neden olduğu ve orta gelirli ülkelerin bu değerin çoğunluğunu oluģturduğu tahmin edilmektedir. Raporda, 2012'de, yaklaģık 3,7 milyon kiģinin dıģ mekanda ki hava kirliliğine bağlı etkenler nedeniyle yaģamını yitirdiği, Ģehirlerdeki taģıtlar, santraller ve fabrikaların kirliliğe yol açtığı kaydedildi. Raporda, hava kirliliğinin en fazla kalp krizi, felç, kronik bronģit ve akut solunum yolu enfeksiyonlarına bağlı ölüme neden olduğu belirtildi. Kirletici Ana Kaynağı Sağlık Etkisi Kükürtdioksit Fosil yakıt yanması Solunum yolu hastalıkları Azotoksitler TaĢıt emisyonları, Yüksek Göz ve solunum yolu sıcaklıkta yakma prosesleri hastalıkları, asit yağmurları Partikül Madde Sanayi, yakıt yanması, tarım Kanser, kalp problemleri, ve ikincil kimyasal solunum yolu hastalıkları, reaksiyonlar bebek ölüm oranlarında artıģ Karbonmonoksit Eksik yanma ürünü, taģıt Kandaki hemoglobin ile emisyonları birleģerek oksijen taģınma Ozon Trafikten kaynaklanan azot oksitler ve uçucu organik bileģiklerin(voc) güneģ ıģığıyla değiģimi kapasitesinde azalma, ölüm Solunum sistemi problemleri, göz ve burunda iritasyon, astım, vücut direncinde azalma Farklı bir bölgede yapılan bilimsel araģtırmaya göre YetiĢkin ve çocuklarda, solunum yolu Ģikayetleri veya astımda Ģiddetlenme sebebiyle hastaneye yatıģlarda ve acil servislere baģvurulardaki artıģla hava kirliliği arasında iliģki olduğu bulunmuģtur (Gomzi, 1999; Wong vd., 2000; Brunekreef ve Holgate, 2002). Genel Olarak Havadaki Kirleticilerin Sağlığa Etkileri Solunum fonksiyonlarında bozulma, Solunum sistemi hastalıklarında artıģ, Kronik solunum sistemi hastalığı olan kiģilerin hastalıklarının alevlenmesinde artıģ, Kronik kalp hastalığı olan kiģilerin hastalıklarının alevlenmesinde artıģ, Burun boğaz hastalıklarında artıģ, Mide rahatsızlıklarında artıģ, Kanser görülme sıklığında artıģ, (akciğer, prostat, burun, gırtlak vb.) Erken ölümlerde artıģ. 6

ÇOCUKLAR ĠÇĠN TEHLĠKE DAHA BÜYÜK Çocuklar hava kirliliğinden büyüklere göre daha çok etkileniyorlar, çünkü akciğerlerimizdeki hava keseciklerinin %80 i doğumdan sonra oluģuyor ve geliģme ergenliğe kadar da devam ediyor. Bu yüzden, özellikle hayatın ilk yıllarında maruz kalınan olumsuzluklar akciğerleri daha fazla etkiliyor. Çocuklar ayrıca, eriģkinlere göre daha çok nefes alıp verdikleri ve fiziksel aktiviteleri daha fazla olduğu için de hava kirliliğinden daha çok zarar görüyorlar. Bir de bunlara çocukların zamanlarının çoğunu dıģarıda geçirdiklerini de eklemek lâzım. Hava kirliliği risk grubu listesinde bebek ve çocukları yaģlılar ile kalp ve akciğer hastalığı olanlar takip ediyorlar. Hava kirliliği, çocuklarda akciğer geliģimini geciktiriyor ve solunum fonksiyonlarında azalmalara yol açıyor. Ayrıca,odun ve komür dumanının astım krizlerinin, KOAH ataklarının, bronģitten zatürreye kadar çeģitli solunum yolları enfeksiyonlarının, kalp ve akciğer hastalıkları nedeniyle hastaneye yatıģların, bu hastalıklara bağlı ölümlerin ve akciğer kanserinin oluģumunda hava kirliliğinin önemli rolü var. Hava kirliliğinin KOAH geliģmiģ olan kiģilerde hastalığın alevlenmelerini, hastaneye yatıģları ve ölümleri artırdığı da kanıtlanmıģtır. Doğalgazın henüz olmadığı yıllarda Ġstanbul, Ankara gibi büyük Ģehirlerimizde görülen ve kükürt dioksit ile partiküllerin yol açtıkları hava kirliliği dönemlerinde hastanelerin KOAH lı hastalarla dolu oldukları bilinmektedir. Son senelerde yapılan araģtırmalar, hava kirliliğinin, zamanından erken doğumlara, bebeklerin düģük tartılarla dünyaya gelmelerine, ani bebek ölümlerine ve hatta kısırlığa sebep olabileceğini de gösteriyor. Hava kirliliğinin de akciğer kanseri için bir risk faktörü olabileceği ileri sürülmektedir. Bunun en önemli kanıtlarından biri, akciğer kanserinin hava kirliliğinin yoğun olduğu ülkelerde ve Ģehirlerde daha fazla görülmesidir. ÇeĢitli araģtırmalarda, hava kirliliğine sebep olan kükürt dioksit, azot dioksit gibi maddelerin sigara dumanındaki kanserojenik maddelerin etkilerini artırdıkları saptanmıģtır. Dizel egzozuna ve petrol yanma ürünlerine maruz kalan kiģilerde akciğer kanseri riski yüksektir. 7

ĠLÇEMĠZDEKĠ OLASI HAVA KĠRLĠLĠĞĠNĠN KAYNAKLARI Yapay kaynaklar: Ġnsanların faaliyetleri sonucu oluģan kaynaklardır. Bunlara ısınma amacıyla konutlarda yakıt kullanımı, sanayi faaliyetleri sonucu oluģan kullanımlar ve trafik kaynaklı kirlilikler verilebilir. 1.Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliği Ġlçemizdeki ısınmadan kaynaklanan hava kirliliği özellikle kıģ döneminin baģlaması ile birlikte artıģ göstermektedir. KıĢ aylarında ısınmadan kaynaklanan hava kirliliğinin temel sebepleri; ısınmada kalitesiz yakıtların (kükürt, kül ve nem oranı yüksek kalori değeri düģük kömürler) iyileģtirilme iģlemine tabi tutulmadan kullanılması, yanlıģ yakma tekniklerinin uygulanması ve kullanılan kazanların bakımlarının düzenli olarak yapılmaması olarak sıralanabilir. KıĢ aylarında ısınma amacıyla soba ve kaloriferlerde genellikle odun, kömür, fuel-oil yakılmaktadır. Soba veya kalorifer kazan bacalarından çıkan gazlara genel kirleticiler denilmektedir. Bunlar; karbonmonoksit (CO), kükürtdioksit (SO2), azotdioksitler (NOx) ve partikül maddeler (is, kurum ve toz) dir. 2. Trafikten Kaynaklanan Hava Kirliliği UlaĢım araçları günlük yaģantımızın bir parçasıdır.2014 ġubat ayı itibariyle KeĢan da bulunan kayıtlı ve yabancı araç sayısı toplam 30.000 civarındadır. Her gün değiģik Ģekilde yararlandığımız bu motorlu karayolu taģıtları havaya verdikleri kirletici gaz ve taneciklerle çevremizi ve soluduğumuz havayı kirletmektedir. Hava kirliliğinin yarısı motorlu taģıtlarından kaynaklanmaktadır. GeçmiĢte hava kalitesini belirleyen ana etkenler; endüstriyel aktiviteler ve ısınma amaçlı yakıt tüketimiyken, günümüzde özellikle ulaģım ağlarının hızla artmasının bir sonucu olarak trafik ana etkenlerden biri haline gelmiģtir (Borrego vd., 2000). Bu nedenle ana cadde ve kavģaklarında, karayolları çevrelerinde havayı kirleten madde emisyonları (atmosfere atılan gaz, toz, is v.s.) önemli boyutlardadır. Bir insanın günlük ihtiyacı olan 15 m3 temiz havayı bir tek taģıtın sadece 10 dakikalık bir süre içerisinde tehlikeli hale dönüģtürmesi, kentlerdeki yüz binlerce taģıtın neden olduğu hava kirliliğinin boyutu hakkında bizlere yeterli bir fikir verebilir. Motorlu taģıtların diğer kirletici kaynaklardan önemli bir farkı, egzoz gazlarının kirletici etkilerinin ani ve direk olmasıdır. (Atımtay, 2003). Özdemir vd. (2010) tarafından, Ġstanbul BeĢiktaĢ semtinde trafik yoğunluğuna göre seçilmiģ 5 farklı çocuk oyun parkında yapılan PM10 ölçümlerine göre, trafikten uzak ve ağaçlarla çevrili bir çocuk oyun parkında PM10 konsantrasyonları daha düģük bulunmuģtur. Bu nedenle, trafikteki motorlu kara taģıtlarının partikül madde seviyelerine katkısının araģtırılması gerekmektedir. ġehir trafiğindeki araçlar; teknik bakımlarının yeterince yapılmaması, bilinçsiz kullanımı ve bir kısmının çok eski oluģları nedeniyle kirletici özellikleri bir kat daha artarak, önemli kirletici kaynak durumundadırlar. Hamburg Kanser Bürosu nun yaptığı araģtırmalara göre, trafiğin yoğun olduğu bölgelerde yaģayanların, diğer bölgelere oranla kansere yakalanma ihtimalinin daha yüksek olduğu bulunmuģtur. Özellikle bu bölgelerde egzoz gazının bağırsak kanserine daha büyük oranda yakalanmaya sebep olduğu belirtilmektedir. 8

HAVA KĠRLETĠCĠLERĠ KARBONMONOKSĠT ( CO ) Karbon monoksitin oksijen taģıma kapasitesini azaltması sonucunda kandaki oksijen yetersizliği nedeniyle kan damarlarının çeperleri, beyin ve kalp gibi hassas organ ve dokularda fonksiyon bozuklukları meydana gelmektedir. KÜKÜRT OKSĠTLER ( SOX ) Hava kirletici emisyonların en yaygın olanı (SO2) kükürtdioksitdir. Her yıl tonlarca SO2 çeģitli kaynaklardan atmosfere verilmektedir. Solunan yüksek konsantrasyondaki kükürt dioksitin %95'i üst solunum yollarından absorbe olmaktadır. Bunun sonucu olarak, bronģit, amfizem ve diğer akciğer hastalık semptomları meydana gelmektedir. AZOT OKSĠTLER (NOX) Azot oksitlerin en önemli kaynağı taģıt egzozu ve sabit yakma tesisleridir. Bu gazlar atmosferde doğal gaz çevrimine girerek, nitrik asit (HNO3) oluģumuyla sonuçlanan zincirleme reaksiyonları tamamlarlar. Azot oksitlerin atmosferdeki konsantrasyonuna bağlı olarak, uzun süre maruz kalındığında, akciğerlerde geri-dönüģlü ve geri-dönüģsüz birçok etkisi olduğu saptanmıģtır. Akciğer dokusunda yapısal değiģikliklere yol açabilmekte ve amfizem benzeri bir tabloya neden olabilmektedir. DüĢük seviyeli konsantrasyonlara uzun süre maruz kalınması hücresel düzeyde değiģikliklere yol açmaktadır. Ayrıca bakteriyel ve viral enfeksiyonlara karģı direnci düģürmektedir. Yapılan çalıģmalar uzun süre azotdioksite maruz kalan çocukların solunum sistemi semptomlarında artıģ ve akciğer fonksiyonlarında azalıģ olduğunu göstermiģtir. Ancak eriģkinlerde benzer bir iliģki net olarak gösterilememiģtir. PARTĠKÜL MADDELER ( PM) Partikül maddelerin fiziksel yapısı ve kimyasal kompozisyonu sağlık açısından oldukça önemlidir. Kanser yapıcı organik kimyasallar (PAH, dioksin, furan gibi) içeren partikül maddeler sağlık açısından çok tehlikelidir. Birçok farklı bileģenden oluģmuģ olan partikül maddeler akciğerdeki nemle birleģerek aside dönüģmektedir. PM10, akciğere kadar ulaģıp, kanın içindeki karbon dioksitin oksijene dönüģmesini yavaģlatmakta, bu da nefes darlığına sebep olmaktadır. Bu durumda oksijen kaybının giderilebilmesi için kalbin daha fazla çalıģması gerektiği için kalp üzerinde ciddi bir baskı oluģturmaktadır. Partikül maddelerin sağlık üzerine etkileri akuttan daha çok kroniktir. ASĠT AEROSELLERĠ Asit aerosolleri ile partiküler maddelerin de akciğerlerden alveollere kadar taģınması nedeniyle bu kirleticilerin bir arada bulunduklarında yaptıkları olumsuz sağlık etkileri, her birinin ayrı ayrı yaptığı etkilerden daha fazladır. Bu olumsuz etkiler sonucunda ortaya çıkan önemli rahatsızlıklar arasında; pulmoner fonksiyon bozuklukları, kronik bronģit vakalarında artıģ, bronģiyal mukoza silialarının 9

temizleme hızında artıģ, solunum yolları epitel dokusunda kalınlaģma gibi sağlık problemleri örnek olarak verilebilir. AĞIR METALLER Havada bulunan partiküllerin % 0.01-3'ünü sağlık yönünden çok toksik etkiler gösteren eser elementler meydana getirir. Bunların sağlık yönünden önemi insan dokularında birikime uğramalarından ve muhtemel sinerjik etkilerinden kaynaklanmaktadır. Havadan solunum yolu ile alınan partiküllere ek olarak, yenilen yiyecekler, içilen su aracılığı ile de önemli miktarda metalik partiküler maddeler vücuda alınmaktadır. Atmosfer kirliliğinin bir bölümünü oluģturan metaller; fosil yakıtların yanması, endüstriyel iģlemler, metal içerikli ürünlerin insineratörlerde yakılması sonucunda ortama yayılırlar. Ġnsan sağlığını geniģ çapta olumsuz yönde etkileyen metaller arasında atmosferde yaygın olarak bulunan; KurĢun, Kadmiyum, Nikel, Civa metalleri ve asbest önem taģımaktadır. Diğer metallerin bir kısmı insan yaģamında temel yönden önem taģır, diğer bir kısmının konsantrasyonu ise insan sağlığını tehdit edecek boyutta olmadığından önem göstermez. Belirli limitlerin dıģında bulunabilecek her türlü metal, insan sağlığı üzerinde toksik etki gösterir. KURġUN Mavimsi veya gümüģ grisi renginde yumuģak bir metaldir. KurĢunun tetraetil veya tetrametil gibi organik komponentlerinin yakıt katkı maddesi olarak kullanılmaları nedeniyle kirletici parametre olarak önem gösterirler. Tetraetil kurģun ve tetrametil kurģunun her ikisi de renksiz sıvı olup, kaynama noktaları sırası ile 110 C ve 200 C dir. Uçuculuklarının diğer petrol komponentlerinden daha fazla olması nedeni ile ilave edildiği yakıtın da uçuculuğunu artırırlar. Kandaki kurģun konsantrasyonunun 0.2 μg/ml limitini aģması durumunda olumsuz sağlık etkileri gözlenir. Kan kurģun konsantrasyonu; 0.2 μg/ml limitini aģması ile kan sentezinin inhibasyonu, 0.3-0.8 μg/ml limitlerinde duyu ve motor sinir iletiģim hızında azalma, 1.2 μg/ml limitinin aģılmasından sonra ise yetiģkinlerde geri dönüģü mümkün olmayan beyin hasarları meydana geldiği belirlenmiģtir. Havadaki kurģun konsantrasyonu ile kandaki kurģun konsantrasyonu arasında doğrusal bir iliģki vardır. KurĢunun havadaki 1 μg /m3 konsantrasyonunun kanda 0.01-0.02 μg/ml lik konsantrasyonu oluģturduğu tespit edilmiģtir. KADMĠYUM Kadmiyum (Cd) gümüģ beyazı renginde bir metaldir. Havada hızla kadmiyum oksite dönüģür. Kadmiyum sülfat, kadmiyum nitrat, kadmiyum klorür gibi inorganik tuzları suda çözünür. Havadaki kadmiyum fume konsantrasyonu 1 mg/m3 limitini aģması durumunda, solunumdaki akut etkileri gözlemek mümkündür. Kadmiyumun vücuttan atılımının az olması ve birikim yapması nedeni ile sağlık üzerine olumsuz etkileri zaman doğrultusunda gözlenir. Uzun süreli maruziyetten en fazla etkilenecek organ böbreklerdir. Böbrekte oluģan hasarın tekrar geriye dönüģü mümkün değildir. Akciğer ve prostat kanserlerinin oluģumunda kadmiyumun etkisi kesin olarak belirlenmiģtir. NĠKEL Nikel gümüģümsü beyaz renkli sert bir metaldir. Nikel bileģikleri pratik olarak suda çözünmez. Suda çözünebilir tuzları; klorür, sülfat ve nitrattır. Nikel biyolojik sistemlerde 10

adenosin, trifosfat, aminoasit, peptit, protein ve deoksiribonükleik asitle kompleks oluģtururlar. Havadaki nikel bileģiklerinin solunması sonucunda, solunum savunma sistemi ile ilgili olarak; solunum borusu irritasyonu, tahribatı, immunolojik değiģim, alveoler makrofaj hücre sayısında artıģ, silia aktivitesi ve immünite baskısında azalma gibi anormal fonksiyonlar meydana gelir. Deri absorbsiyonu sonucunda allerjik deri hastalıkları ortaya çıkar. Havada bulunan nikele uzun süreli maruziyetin insan sağlığına etkileri hakkında güvenilir kanıtlar tespit edilememiģsede; nikel iģinde çalıģanlarda astım gibi olumsuz sağlık etkilerinin yanı sıra, burun ve gırtlak kanserlerine neden olduğu kanıtlanmıģtır. EKONOMĠK BOYUTU Hava kirliliği hem canlıların sağlığı açısından, hem de ekonomik yönden zarar vericidir. Ayrıca insanın içinde bulunduğu sistemlerde, çevre kirliliği ve diğer insan sağlığını etkileyecek unsurlar verimlilik kaybı ile de kendini gösterir. KiĢinin iģini daha iyi yaparak verimliliğe katkıda bulunması ancak sağlıklı, düzenli ve bozulmamıģ bir çevre içinde mümkündür. Hava kirliliği ciddi boyutlarda ekonomik zarara neden olmakta ve insanların aģırı derecede ilaç tüketimine sebebiyet vermektedir. ĠĢ yerlerinde iģ veriminin ve okullarda eğitim veriminin düģmesine neden olmaktadır. Çevre kirliliğine nerden bakarsak bakalım ekonomi üzerine negatif yönde etkileri olacağı kaçınılmaz durumdadır. MEVCUT DURUM Avrupa Sağlık ve Çevre Ġttifakı (HEAL) nın 2013 Martında yayınladığı "ÖdenmemiĢ Sağlık Faturası: Kömür Bizi Nasıl Hastalandırıyor" adlı çalıģma kömürün hala Avrupa'nın en önemli gündemlerinden biri olmaya devam ettiğini gösteriyor. ÇalıĢmaya göre 27 üye ülkenin kömür kullanımından kaynaklı hastalıkların tedavisi için 2009 yılında yaptıkları harcamaların toplam tutarı 42,811 milyon avro olup, ilk sırada yer alan ülke 8,219 milyon avro ile Romanya, Türkiye'de ise 2009 yılı içinde kömüre bağlı sağlık harcamaları 6,689 milyon avroyu bulmuģtur. 2009 yılında kömür kullanımının Avrupa'ya sosyal ve ekonomik maliyeti 18.200'den fazla erken doğuma bağlı ölüm, 8.500 civarında kronik bronģit vakası ve her yıl 4 milyonun üzerinde kayıp iģ günü olmuģ. Kömürün sağlık üzerindeki etkilerinin ekonomik maliyetinin yıllık 42,8 milyar avroya yaklaģtığı tahmin ediliyor. Kömür kaynaklı kirleticilere uzun süreli maruz kalanlar bronģit, anfizem ve akciğer kanseri gibi kronik solunum hastalıkları ve miyokardiyal enfarktüsü (kalp krizi), konjestif kalp yetmezliği ve kardiyak aritmileri gibi kardiyovasküler hastalıklara yakalanıyor. Üstelik kömür suyu en fazla kirleten enerji kaynaklarından biri olup, Bir ton kömürü kullanılır hale getirmek için ise 150 litreye yakın su kullanılabiliyor. Arıtmanın olmadığı ya da yetersiz olduğu durumlardaysa toprak, yeraltı suları ve akarsular kirleniyor. 2013 Yılı verilerinde Ġlçemizdeki hastanelere (KEġAN DEVLET VE ÖZEL KEġAN HASTANESĠ) 1 yıl içerisinde KOAH, Astım, BronĢit ve AC Ca bağlı tedavi gören hastaların toplam maliyeti yaklaģık 2000.000 tl dir. Yine elde ettiğimiz verilere göre sadece KeĢan da satılan KOAH hastalarının kullandıkları kombine preparatların 1 yıllık değeri yaklaģık 500.000 tl. dir. KOAH ve Astım hastalarının kullandıkları oksijen konsantratörleri oksijen tüpleri nebul cihazları ile bronģit tanısı alanların ayaktan tedavi maliyetleri Ġlçemize ve ülkemize getirdiği maliyet boyutuna baktığımızda ise; Can Medikal Helvacıoğlu Sağlık Ltd.ġirketinden Ġlçemizdeki vatandaģlarımızın 1,5 yılda alınan sağlık ile ilgili malzeme listesi incelendiğinde; hava kirliliği nedeniyle kıģ aylarında cam, kapı açılmadığı için oda 11

içerisindeki havanın kuruması ve nem oranın azalması nedeniyle yıllık 24 adet olan oda nemlendiricilerin son 1,5 yılda 250 ye ulaģtığı bildirilmiģtir. Aynı listede oda nemlendiricisi, CPAP cihazı, BPAP cihazı, OKS konsantratörü, Nebulizatör cihazı gibi malzemelerin yıllık yaklaģık olarak 150-200.000 tl. olduğu görülmektedir. Yine tüm bu hastalıklardan kaynaklanmıģ kiģisel iģ gücü kayıplarının maliyeti bu çalıģmaya dahil edilmemiģtir. Görüldüğü üzere hava kirliliği kaynaklı oluģabilecek hastalıkların 1 yıllık devletimize maliyeti en az 2.500.000-3.000.00 tl.dir. Bu gerçekten üzerinde durulması gereken önemli bir sorundur. Bununla birlikte ilçemizde bulunan Tbc oranlarının sınır değerlerin üzerinde olmasıylada bağlantı kurulabilir. SORUMLU KURUM VE KURULUġLAR Sağlık Bakanlığı Çevre ve ġehircilik Bakanlığı Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Edirne Valiliği Edirne Ġl Sağlık Müdürlüğü Edirne Halk Sağlığı Müdürlüğü KeĢan Kaymakamlığı KeĢan Ġlçe Sağlık Müdürlüğü KeĢan Belediyesi ÖNERĠLER Doğalgaz kullanımı ve yararlarının anlatılması, alt yapısının oluģturulması, doğalgaz kullanımının özendirilmesi, Akaryakıt kalitesinin iyileģtirilmesi, Çevre düzeni planları yapılırken hava kirliliği taģınım durumlarının dikkate alınması, Yakma saatlerinin düzenlenmesi ve kontrolü, katı yakıt kriterlerinin belirlenmesi Trafiğe çıkan araç konusunda yeni düzenlemelerin yapılması, Sanayi tesislerinin mevzuatta öngörülen baca gazı sınır değerlerine uymaları sağlanmalı, Binalarda ısı yalıtımına önem verilmeli, Kalorifer ve doğalgaz kazanlarının periyodik olarak bakımı yapılmalı, Kalorifercilerin ateģçi eğitim kurslarına katılımı sağlanmalı, Yeni yerleģim yerlerinde bölgesel ısıtma sistemleri kullanılmalı, Toplu taģıma araçları yaygınlaģtırılmalı, Kent içi ulaģımda uygun meyilli alanlarda bisiklet yolları, park yerleri oluģturulmalı, Araçların egzoz emisyon ölçümleri periyodik olarak yapılması, Ağaçlandırma çalıģmalarının artırılması, özellikle hava kirliliğinin yoğun olduğu yerlerde yeģil alanların artırılması, 12

Fert, toplum, millet ve milletlerarası seviyede çevre Ģuuru yerleģtirilmeli, halkın hava kirliliği konusunda bilinçlendirilmesi eğitimleri sürekliliği oluģturulmalı, Halkın, hava kirliliği konusunda bilinçlendirilmesi için ilkögretimden baģlamak üzere tüm okullarda ve sivil toplum örgütlerince bu amaca yönelik eğitim programlarının hazırlanması. SONUÇ: Hepimizin küresel iklim değiģikliğine ve çevre kirliliğine karģı el ele vererek gerekli tedbirlerin alınması, Yapılması gereken en önemli Ģey ise petrol, kömür gibi fosil yakıtları olabildiğince az tüketilmesi, Dizel araçlar yerine hava kirliliğini önleyecek çevreye ve insanlara zarar vermeyecek araçların kullanılması sağlanmalıdır. Fosil yakıtlar dıģında rüzgâr, güneģ, hidrojen gibi yeni enerji kaynakları bulmak ve bunlardan daha fazla yararlanmak zorundayız. Enerji tasarrufu sağlamak için de binalarımızın yalıtımının daha iyi olması, taģıt araçlarının daha az kullanılması, daha çok yürümemiz ve bisiklete binmemiz gerekiyor.çünkü baģka gidecek bir dünyamız yok. Sonuç olarak sağlıklı bir çevrenin en önemli noktası, insanların kirletici olmayan üretim, tüketim vb. davranıģları kazanmalarıdır. Dünyada yaģayan herkesin, çevreyi korumada görev ve sorumluluğu olduğu unutulmamalıdır. KAYNAKLAR: Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü nün 2009 yılında yayımlamıģ olduğu Türkiye Kronik Hava Yolu Hastalıklarını Önleme ve Kontrol Programı Çevre ve ġehircilik Bakanlığı Y.Doç.Dr.Mehmet Çiftlikli- Çevre Kirliliğinin Ekonomik Boyutları www.havaizleme.gov.tr Dr.Akgün ĠLHAN HAZIRLAYANLAR: Dr.Ergün KURTAR- Ġlçe Sağlık Müdürü-TSM Sorumlu Tbb. Ebe Mecbure YILMAZ- KeĢan TSM Çev.Sağ.Tek.Ġlay HEREKE SIĞIN-KeĢan TSM 13