ġekil 1.1. ġekil 1.2.

6. SINIF FĠZĠK DENEYLERĠ DENEY NO : 1 DENEYĠN ADI : SÜRAT DENEYĠN AMACI : Zamanı ve bu süre içerisinde alınan yolu ölçerek cismin süratini hesaplayabilmek. KULLANILAN MALZEMELER : Cetvel, saniye gösteren saat yada kronometre, mekanik (geri çekmeli) oyuncak araba. Sürat, hareketli bir cismin dikkate alınan zaman aralığı içerisinde seçilen bir hareket noktasına göre aldığı yoldur. O halde bir hareketlinin aldığı yolun, bu yolu almak için harcanan süreye oranı bize bu hareketlinin süratini verir. 1- Arabanın hareket mesafesini ölçerek belirleyiniz ve arabanın gideceği son noktaya sabitleyiciyi yerleģtiriniz (ciltli kitap gibi). Oyuncak arabayı üzerine basarak 10 cm geriye çekiniz. ġekil 1.1. ġekil 1.2. 2- Oyuncak arabayı bıraktığınız anda kronometreyi çalıģtırınız. Oyuncak araba son noktaya vardığı anda kronometreyi durdurunuz ya da saatteki saniye kadranının yerini okuyarak hareket süresi belirleyiniz. 1

3- Farklı mesafeler için deneyi tekrarlayarak m/s cinsinden oyuncak arabanın süratini her mesafe için hesaplayınız. Oyuncak Arabanın Aldığı Yol (metre) Geçen Zaman (saniye) Oyuncak Arabanın Sürati (metre/saniye) 4- Yukarıdaki tablodaki verileri kullanarak milimetrik kâğıt üzerine yol-zaman grafiğini çiziniz. NOT: Bu deney, okul bahçesinde öğrenciler arasında koģu yarıģması düzenlenerek yapılabilir. Öğrencilerin koģacağı farklı mesafeler tespit edilerek bu mesafeleri ne kadar sürede koģtukları ölçülerek öğrencilerin süratleri tespit edilebilir. 2

DENEY NO : 2 DENEYĠN ADI : KUVVET DENEYĠN AMACI : Kuvvetin büyüklüğünü ölçmeyi öğrenmek, kuvvetin doğrultu ve yön tayinini kavramak. KULLANILAN MALZEMELER : Dinamometre, en az üç adet kitap, kitapları bağlamak için ip ya da tel. Kuvvet; hareketsiz bir cismi harekete geçiren, hareketli cismin hareketinde değiģiklik yapan ve cisimlerin Ģeklinde değiģiklik meydana getiren etkiye denir. Kuvvet belirli doğrultu ve belirli yönlerde olacaktır. Aynı doğrultu içerisinde iki yön vardır ve bu yönler birbirlerine zıttır. Kuzeygüney bir doğrultuyu gösterirken kuzeyden güneye bir yönü ifade eder. Bir cisim üzerine uygulanan kuvvet, dinamometre adı verilen ölçüm aracı ile belirlenebilir. Dinamometrenin çalıģma prensibi esasen metal bir yayın esnekliği prensibine dayanır. Kuvvetin birimi Newton olup N harfi ile gösterilir. 1- Ġlk olarak iple bağladığınız tek bir kitabı dinamometre ile çekiniz (ġekil 2.1). Kitabın harekete geçtiği andaki dinamometrede görünen değeri okuyarak tabloya yazınız. 2- Ġki kitabı üst üste koyarak iple bağlayıp (ġekil 2.2) deneyi tekrarlayarak dinamometrede okuduğunuz değeri yine aģağıdaki tabloya not ediniz. ġekil 2.1. ġekil 2.2. 3- Aynı deneyi üç ve daha çok kitap için tekrarlayarak sonucu not ediniz (ġekil 2.3). 4- Tabloya göre hangi durumda dinamometre daha çok uzadı. Neden? 5- Sınıfımızda bulunan kitaplığı elimizdeki dinamometre ile çekerek hareket ettirmek mümkün olabilir mi? 3

6- Bir kitabı iki farklı dinamometre ile çekersek bu kitap üzerine uygulanan kuvvetin büyüklük ve yönünü nasıl buluruz (ġekil 2.4). ġekil 2.3. ġekil 2.4. Kitap Sayısı 1 2 3 4 5 Dinamometrede okunan değer Uygulanan Kuvvetin Yönü 4

DENEY NO : 3 DENEYĠN ADI : KÜTLE VE AĞIRLIK DENEYĠN AMACI : Kütle ve ağırlık arasındaki farkı öğrenebilmek. KULLANILAN MALZEMELER : Mıknatıs, dünya küresi, kalem, silgi, ciltli kitap. Kütle; maddenin değiģtirilemeyen miktarıdır. Kütle eģit kollu terazi ile ölçülür. Kütlenin birimi kilogram dır. Ağırlık ise bir cisme etkiyen yerçekimi kuvvetidir. O halde ağırlık bir kuvvet olduğuna göre birimi daha önce gördüğümüz gibi kuvvet birimi olan Newton dur. Yerçekimi kuvveti dediğimiz kuvvet, tüm canlı ve cansızlara dünyanın uyguladığı çekme kuvvetidir. Yer yüzeyinden uzaklaģtıkça çekim kuvveti azalırken yer yüzeyine yaklaģtıkça da çekim kuvveti artar. Bu yerçekimi gibi kuvvetler görünmediğinden dolayı alan kuvvetleri olarak adlandırılır. Ama bir cismi elimiz ile ittiğimizde bu cisme yine bir kuvvet uygulamıģ oluruz. Bu kuvveti uygulayan belli olduğundan ve cisme dokunduğundan dolayı bu kuvvetler temas kuvvetleri olarak adlandırılır. Yerçekimi kuvveti sadece dünyaya has bir kuvvet değildir. Uzaydaki tüm gezegen ve yıldızlar kendi kütlelerinin büyüklüklerine göre nesnelere çekme kuvveti uygular ve nesneleri kendilerine doğru çekerler. 1. Ġki mıknatısı birbirlerine yaklaģtırarak ne olduğunu gözleyiniz. Mıknatıslar arasındaki çekme ya da itme kuvveti görülebiliyor mu? Bu durumda mıknatıslar arasındaki kuvvet nasıl bir kuvvettir? (ġekil 3.1) 2. Kalem, silgi, tebeģir gibi cisimleri bir elinize alarak aynı anda serbest bırakınız ve hareket yönünü belirleyerek bu hareketin nedenini açıklayınız. 3. Dünya küresinin altında ve tam kenarlarında bulunan cisimler sizce neden uzaya düģmüyorlar (ġekil 3.2). Açıklayınız. ġekil 3.1. ġekil 3.2. 5

DENEY NO : 4 DENEYĠN ADI : ELEKTRĠĞĠN ĠLETĠMĠ DENEYĠN AMACI : Yalıtkan ve iletken maddeleri ayırt etmek ve öğrenmek. KULLANILAN MALZEMELER : Pil, küçük ampül, bağlantı kablosu, anahtar, duy, kurģun kalem, toplu iğne, lastik silgi, tuzlu su, Ģekerli su. Evde ya da okulda kullandığımız ıģık veren lambalar, bilgisayar, televizyon, matkap, çamaģır makinesi gibi aletlerin çalıģması için elektrik adı verilen enerjiye ihtiyaç vardır. Elektrik ise Ģehirlerden uzak yerlerde elektrik santrali adı verilen santrallerde üretilir. Bu santrallerde üretilen elektrik ise direklere asılı teller ile evimize, okulumuza ve iģ yerimize kadar gelir. ĠĢte elektriği bize kadar getiren maddelere iletken maddeler denir. Bazı maddeler ise elektriği iletmezler. Bu tip maddelere de yalıtkan maddeler adı verilir. 1. ġekil 4.1 de verildiği gibi elimizdeki kablolar, duy, anahtar, pil ve ampülden faydalanarak basit bir elektrik devresi kurunuz. Ampülün ıģık verdiğini kontrol ederek devrenin doğruluğunu kontrol ediniz. ġekil 4.1. 2. AĢağıdaki tabloda verilen cisimleri devredeki iletken teller arasına yerleģtirerek ampülün ıģık verip vermediğini kontrol ediniz. 6

ġekil 4.2. ġekil 4.3. ġekil 4.4. Kablo KurĢun kalem Silgi Toplu iğne Kâğıt Tuzlu su ġekerli su Ampül ıģık veriyor Ampül ıģık vermiyor 3. Hava iletken midir? Bunu yukarıda verilen deney düzeneğinden nasıl anlayabiliriz. 7

DENEY NO : 5 DENEYĠN ADI : AMPÜLÜN PARLAKLIĞININ DEĞĠġĠMĠ VE DĠRENÇ DENEYĠN AMACI : Ampülün parlaklığından hareketle iletkenlerin iletim özelliklerinin belirlenmesi ve iletkenlerde direncin anlaģılması. KULLANILAN MALZEMELER : Pil, küçük ampül, bağlantı kablosu, duy, anahtar, aynı uzunluk ve kalınlıkta demir ve bakır teller, kalınlığı aynı uzunluğu farklı aynı cins iletken teller (Cu, Ni-Cr), uzunluğu aynı kalınlığı farklı aynı cins iletken teller (Cu, Ni-Cr). Ġletken olarak adlandırdığımız maddeler elektriği birbirlerinden farklı iletirler. Kimi iletkenler elektriği daha iyi iletirken kimi iletkenlerin iletimi daha zayıftır. Yani iletkenlerin cinsine göre elektrik iletimi farklı olur. Aynı zamanda iletkenlerin uzunlukları ve kalınlıkları da elektrik iletimini etkiler. Bir iletkenin üzerinden geçen elektrik enerjisine gösterilen zorluğa direnç denir. Direncin birimi Ohm (Ω) olarak verilir. Elektrik enerjisinin iletimi için kullanılan tellerin direncinin düģük olmasına özellikle dikkat edilir. 1. Elimizdeki kablolar, duy, anahtar pil ve ampülden faydalanarak basit bir elektrik devresi kurunuz. Ampülün yandığını kontrol ederek devrenin doğruluğunu kontrol ediniz. 2. Devrede ampülün takılı olduğu duya bağlı iki kabloyu kalınlıkları ve uzunlukları aynı farklı iki iletken tele değdirerek ampülün parlaklığını aģağıya not ediniz. Ampüllerin parlaklığından hareketle hangi iletkenin direncinin daha büyük olduğunu belirtiniz (ġekil 5.1 ve ġekil 5.2). Ni-Cr iletken tel: Cu iletken tel: 3. Devrede ampülün takılı olduğu duya bağlı iki kabloyu kalınlıkları aynı uzunlukları farklı iki iletken tele değdirerek ampülün parlaklığını aģağıya yazınız. Yine ampüllerin parlaklığından hareketle hangi iletkenin direncinin daha büyük olduğunu belirtiniz. Uzun iletken tel: Kısa iletken tel: 8

4. Aynı deneyi uzunlukları aynı kalınlıkları farklı iki iletken tel için yaparak ampüllerin parlaklıklarını ve tellerin direncini belirleyiniz. Uzun iletken tel: Kısa iletken tel: 5. Ġletkenin cinsi, iletkenin uzunluğu ve iletkenin kalınlığı ile ampülün parlaklığı arasında nasıl bir iliģki olduğunu açıklayınız. 6. Bir iletkenin direncini artırmak için neler yapmamız gerekir. En az üç madde Ģeklinde yazınız. ġekil 5.1. ġekil 5.2. 9

DENEY NO : 6 DENEYĠN ADI : ISINMA VE HAREKETLĠLĠK DENEYĠN AMACI : Isınmanın bir enerji olduğunu öğrenerek ısınan nesnenin enerjisinin artacağını ve hareketleneceğini görmek. KULLANILAN MALZEMELER : Mum, el feneri, çakmak. Tabiatta var olan tüm maddeler atom ve moleküllerden meydana gelmiģtir. Bu atom ve moleküller madde içerisinde daima titreģim hareketi yaparlar. Bu nedenle maddeler her zaman bir ısı enerjisine sahiptir. Dünyada ve kâinatta en soğuk ortamlarda olan maddelerin bile çok küçük de olsa ölçülebilecek bir ısı enerjisi vardır. O halde bir maddenin ısı enerjisi arttıkça o maddeyi oluģturan atom ve moleküllerin hareket enerjisi de artar. Eğer ısı enerjisi artmaya devam ederse o madde hareketlenmeye baģlar. 1. Bir mumu yakarak duvar önüne yerleģtiriniz. 2. Mumun 10-15 cm üzerinden elfeneri ile elde ettiğiniz ıģığı duvara düģürünüz (ġekil 6.1). 3. Beyaz ekran üzerine düģen ıģığın nasıl göründüğünü yazınız. ġekil 6.1. 10

DENEY NO : 7 DENEYĠN ADI : KATILARDA ISININ ĠLETĠMĠ DENEYĠN AMACI : Katı maddelerde ısının iletim yolu ile aktarılmasının anlaģılması. KULLANILAN MALZEMELER : Beher cam, sıcak su, metal çubuk, tahta çubuk (kurģun kalem), cam çubuk, plastik çubuk, alüminyum folyo. Bir madde ısıtılmaya baģlandığında madde içerisindeki hereketli parçacıkların (atom ve moleküllerin) hareketi hızlanır ve hareketsiz parçacıklara çarparak bunların da harekete geçmesini sağlar. Eğer ısıtma iģlemi devam ederse hareketsiz parçacık sayısı giderek azalır ve hareketli parçacıkların hareketleri de giderek hızlanır. Bu Ģekilde ısı maddenin bir tarafından diğer tarafına aktarılır. Isının bu Ģekilde taneciklerin çarpıģmaları ile aktarılmasına ısının iletim yolu ile aktarılması denir. Katı maddelerde ısı bu Ģekilde yayılır. 1. KaynamıĢ suyu beher cam içerisine yarıyı biraz geçecek Ģekilde doldurunuz. 2. Metal, tahta, plastik kaģık ile cam çubuğu beher cam içerisine birbirlerine değmeyecek Ģekilde yerleģtiriniz (ġekil 7.1). ġekil 7.1. ġekil 7.2. ġekil 7.3. ġekil 7.4. 11

3- Daha sonra beher camın ağzını alüminyum folyo ile kapatınız (ġekil 7.1-2-3). 4- Bir müddet (iki dakika) sonra beher içerisindeki cisimlere değerek sıcaklıklarını kontrol ediniz ve sonucu aģağıya yazınız. 12

DENEY NO : 8 DENEYĠN ADI : RENKLER VE ISI ĠLETĠMĠ DENEYĠN AMACI : Isı iletimine renklerin etkisinin araģtırılması. KULLANILAN MALZEMELER :Beyaz ve siyah renkli karton, mum, çakmak, metal para. Bir ıģık demeti madde üzerine düģtüğü zaman bu madde üzerine gelen ıģığın bir kısmını tutarak yansıtmaz. Maddenin, üzerine gelen ıģığı tutmasına soğurma denir. Soğurma, koyu yani mat renkli cisimlerde daha çok görülürken, açık renkli cisimlerde daha azdır. Bunun tam tersine açık renkli cisimler ıģığı daha fazla yansıtırken koyu renkli cisimler de ıģığı daha az yansıtır. Yukarıda anlatılan sebeplerden dolayı sıcak bölgelerde yaģayan insanlar sıcaktan fazla etkilenmemek için açık renkli elbiseler giyerler. Oturdukları evleri beyaz renkle boyarlar. Yozgat gibi kıģları soğuk geçen Ģehirlerde ise giydiğimiz elbiseler koyu renklidir. Örneğin açık renkli palto ya da mont yok denecek kadar azdır. Yine soğuk ülkelerde evlerin çatıları koyu renkli kiremitlerle kaplanır. Amaç evin daha kolay ısınmasını sağlamaktır. Sıcak memleketlerde ise çatısı olan ev çok azdır. 1. Elimizdeki iki kartondan birisine beyaz diğerine siyah fon kâğıdı yapıģtıralım. 2. Mum yardımı ile fon kâğıtlarının ortasına birer tane bozuk para yapıģtıralım. 3. Siyah ve beyaz fon kâğıtlı kartonları ġekil 8.1 deki gibi dik konumda yerleģtirelim ve iki kartona eģit mesafede mum yerleģtirerek mumu yakalım. ġekil 8.1. 4. Yanan mumların etkisi ile madeni paralardan hangisinin önce düģtüğünü kaydedelim. 5. Kartonların yerlerini değiģtirerek deneyi tekrarlayalım ve yine sonucu kaydedelim. 6. Paraların aynı anda düģmemesinin sebebi sizce ne olabilir? 7. Eğer sarı ve kırmızı renkli fon kâğıtları kullanılsaydı hangi fon kâğıdındaki para daha önce düģerdi. 13

DENEY NO : 9 DENEYĠN ADI :YANSIYAN IġIĞIN ĠZLEDĠĞĠ YOL VE DÜZ AYNADA GÖRÜNTÜ DENEYĠN AMACI : IĢığın doğru boyunca yayıldığını kavramak, ıģığın yansımasını gözlemek ve düzgün yüzeylerde görüntü özelliklerini görerek öğrenmek. KULLANILAN MALZEMELER : El feneri, düz ayna, alüminyum folyo, kare çizgileri net bir Ģekilde görülebilen kâğıt, oyun hamuru, maket bıçağı, cetvel, açıölçer, tarak. Parlak bir cisim üzerine düģen ıģık bu cisim üzerinden tekrar geldiği ortama döner. Bu olaya yansıma adı verilir. Yansıma, yansıtıcı yüzeye bağlı olarak dağınık yansıma ve düzgün yansıma olarak ikiye ayrılır. Yansıtıcı yüzeye çizilen dik doğruya normal denir. Gelen ıģının normal ile yaptığı açıya gelme açısı, yansıyan ıģının normal ile yaptığı açıya ise yansıma açısı denir. 1. Yeterince karanlık bir odada masa üzerine yatay olarak yerleģtirilen düz ayna üzerine el fenerini tutalım (ġekil 9.1). ġekil 9.1. ġekil 9.2. 2. El fenerinin yatay düzlem ile yaptığı açıyı değiģtirerek duvar üzerine düģen aydınlık bölgenin hareketini gözleyiniz (ġekil 9.2). 3. BuruĢturulmuĢ alüminyum folyoya bakarak görüntümüzün nasıl olduğunu inceleyelim. Sonra bu alüminyum folyoyu iyice düzelterek görüntümüzü inceleyelim. 4. Son olarak da düz aynaya bakarak görüntümüzü inceleyelim. Her üç durumda Yansımaların (görüntümüzün) dağınık mı yoksa düzgünmü olduğunu aģağıdaki tabloya not alalım. 14

Yüzeyi düzgün olmayan alüminyum folyo: Yüzeyi düzgün olan alüminyum folyo: Düz ayna: 5. Düz aynayı daha önce hazırlanan kareli kâğıt üzerine oyun hamuru yardımıyla kareli kâğıda dik olacak biçimde düzgünce yerleģtiriniz. 6. ġekil 9.3 ve ġekil 9.4 de gösterildiği gibi kareli kâğıt üzerindeki herhangi bir yere düzgün Ģekilli cismi yerleģtirerek bu cismin aynaya olan mesafesini kare cinsinden sayınız. Aynaya bakarak görüntünün aynaya olan mesafesini de aynı yöntemle sayınız. Cisim ile görüntünün aynaya olan uzaklıklarını karģılaģtırarak aģağıya not alınız. Yine cismin boyu ile görüntünün boyunu ölçerek karģılaģtırınız. ġekil 9.3. ġekil 9.4. Cismin düz aynaya uzaklığı: Görüntünün düz aynaya uzaklığı: Cismin ve görüntünün boyu: 15

7. El fenerinden elde ettiğiniz ıģık ıģınını, kareli kâğıt üzerindeki dik çizgilerden birisini normal seçerek belli açılarda düz aynaya gönderiniz. Yansıyan ıģığın ve gelen ıģığın yansıma açılarını açıölçer ile ölçerek aģağıdaki tabloya yazınız. (Açı ölçümü için ıģığın gelme ve yansıma doğrultularını kurģun kalemle kareli kâğıt üzerine çizebilirsiniz.) Gelme açısı Yansıma açısı ġekil 9.5. Bir kartona büyük harflerle ve büyük puntolarda YANSIMA yazarak düz aynaya tutunuz. Ne gördüğünüzü yazınız ve nedenini düģünerek AMBULANS yazısının ambulansların ön kısmına neden ters yazıldığını açıklayınız. 16