ALGI Yard. Doç. Dr. Aybala SARIÇİÇEK İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Tıbbi Psikoloji Dersi 2012
Edgar Müller
Escher
KONU BAŞLıKLARı Tanımlar Duyum ve algı arasındaki farklar Duyu ve algının nörofizyolojik temelleri Alıcı sistemler, algı tipleri, duyuların algılanma koşulları Algının bölümleri Algılama süreçleri Algı kuralları Algı alanı kuralları Algıyı etkileyen faktörler Algı yanılsamaları Algı bozuklukları
TANıMLAR Algı (Perception): Duyu organları aracılığı ile edinilen verilerin, tutarlı ve anlamlı bir bütünlük oluşturacak şekilde örgütlenmesi, analiz edilmesi, yorumlanması ve sentez edilmesi ile nesnelere ve olaylara ait duyumların tanımlanması, farkına varılması, kavranması.
ALGI
Algılamanın amacı dış dünya ile ilgili bilgi toplamak ve bundan bir anlam çıkarmaktır. Dış dünyayı algılamakla tanırız. Başka bir deyişle dışımızdaki gerçekliğin bilgisini bize algılar verir. Ruhsal yaşamımız buna bağlıdır. Organizmanın çevreye uyumu önce algıyla başlar. Duyum (sensation): organizmanın ham (işlenmemiş) uyaran ile ilk karşılaşmasıdır. Organizmanın iç ve dış çevreden gelen uyarıcıları duyu organı aracılığı ile alıp sinirsel enerji haline dönüştürmesi sürecine denir.
DUYUM VE ALGı ARASıNDAKI FARKLAR Duyumlar duyular yoluyla edinilen basit deneyimlerdir. Duyum duyu organının çevresinden gelen etkiye yaptığı bir tepkidir. Duyum henüz bir bilgi haline gelmemiş olan olaydır. Mesela, dilin tat alması bir duyumdur. Bunun çay tadı olduğunu anlamamız algıdır.
DUYUM VE ALGı ARASıNDAKI FARKLAR Duyum öğrenmenin etkisine açık değil Belli bir uyarı her yinelenişinde aynı duyumlara yol açar, Duyum, duyu organlarının yakınında yer alan sinir sistemi olaylarıyla özdeşleşir.
DUYUM VE ALGı ARASıNDAKI FARKLAR Algı ise basit öğelerden çağrışım yoluyla oluşturulan daha karmaşık yapılardır Öğrenmenin etkisine açıktır. Algılar, aradaki sürede öğrenilenlere bağlı olarak bir durumdan öbürüne değişebilir
DUYUM VE ALGı ARASıNDAKI FARKLAR Algı, duyuma göre daha öznel deneyimleri tanımlar. Sinir sisteminin daha üst bölümlerinde, karşılık bulur. Algılar, duyumların sonucu olarak ortaya çıkarlar.
Kulağın bir ses işitmesi bir duyumdur. Bunun dersin sona erdiğini bildiren zilin sesi olduğunu anlamak ise algıdır. Dilin tat alması bir duyumdur. Bunun şeker tadı olduğunu anlamak algıdır. Algılama, insanın çevresindeki nesneleri, nitelikleri, ilişkileri duyu organları yoluyla tanıması, anlaması, anlamlandırmasıdır. Küçük bir bebek için algılama söz konusu olamaz. Bebek için sadece duyumlar vardır.
Algılama duyusal mesajların en iyi nasıl yorumlanacağının araştırılmasıdır. Gelen girdileri pasif bir şekilde almayız aynı zamanda en tutarlı algının bulunmasına uğraşırız. Ama çoğu zaman bunu farkında olmayız. Yalnızca olağan dışı durumlarda ve belirsiz şekillere baktığımızda algı sisteminin test etme doğasının farkına varırız.
Ames Odası
DUYU VE ALGıNıN NÖROFIZYOLOJIK TEMELLERI Reseptör (alıcı) ve efektör (etkin) organ. Tek hücreli canlılarda iki işlevi aynı hücre yapar. Daha üst düzeydeki canlılarda iletici (transmitter ) organ da var. Reseptör uyarılır. Sonrasında hücresel, humoral ya da sinirsel iletim yoluyla bu uyarı iletilir. Beyinde algılanır ve etkin organ yoluyla yanıt verilir.
Algılama Veri İşleme Tanıma Transdüksiyon Eylem
ALıCı SISTEMLER Görme Duyusu: Retinada koniler ve çubuklar İşitme Duyusu: İç kulakda corti hücreleri 20-20000 Hz arasında frekansları algılayabilir. Deri Duyusu: Basınç, dokunma, ağrı, ısı Kimyasal duyular: Koku ve tat Durum duyular: Alıcıları organizmayı duruş halinden kendisinin ve parçalarının durumundan, hareket ya da hareketsizlik ve denge halinden haberdar eder. Alıcıları eklemlerde, kas demetleri içinde, iç kulakta
ALGı TIPLERI: Temel: fizyolojik olarak değişik bölümlerin bir araya gelmesinden oluşmamış, yalın duyular Bileşik: edinilmesinde değişik fizyolojik sistemlerin bir arada çalıştığı Protopatik duyu: Bir duyunun algılanması. Daha kaba duyular (ağrı, ısı, kaşıntı gibi). Epikritik duyu: Duyunun yoğunluk ve yaygınlığının tanımlanması ve yorumlanması. İnce ayrıntılar. (nesnelerin yerini lokalize edebilme topognozis-, nesnenin ne olduğunun algılanması stereognozis-.vb)
DUYULARıN ALGıLANMA KOŞULLARı: 1) Zaman Etkeni: Bir uyaranın o organizmada ayrı bir duyu olarak algılanması için uyarının olduğu en kısa zamana moment denir. İki uyaran arasındaki süre çok kısa olduğunda tek bir uyaran olarak algılanırlar
2. Yer etkeni: Uyaranların doğurduğu duyuların farklı algılanması için aralarında belirli bir aralık olması lazım. Diskriminasyon eşiği. Özellikle deri duyusu için.
3) Zaman yer bütünlüğü: Kısa sürede çok sayıda uyaran yer değişikliği ile beraber olursa hareket algısı olur.
ALGıNıN BÖLÜMLERI: 1. Alıcı Süreç: Bir nesne ilk olarak bir bütün olarak algılanır. Parçalardan oluşmuş olarak algılanılmaz. örn: bir elma özellikleri hesaba katılmaksızın ilk görüldüğünde yalnızca elma olarak algılanır. 2. Simgesel Süreç: Algılanan şey bir kavramla birleşiktir. Beyin merkezine ulaşan sadece duyular değil simgesel nitelikteki bir anlamdır. Gnozi: bilme,tanıma Agnozi: tanıyamama
3) Duygusal süreç: Her algının duygusal yanı vardır. Bu süreçte bütünün parçaları üzerinde yoğunlaşılır.
ALGıLAMA NASıL OLUR? Birinci problem: Duyusal uyaranlar genellikle birden fazla anlama gelir, farklı şekilde yorumlanmaya açıktır. Algıyı açıklamaya yetecek düzeyde bilgi içermez. Yani veri yetersiz İkinci problem: Dünya bizlere her an tutarlı algılamalarımıza eklenmek üzere çok fazla duyusal girdi sunmaktadır. Yani veri fazla.. Her iki durumda da duyusal organlarımızın aktardığı materyali yorumlayıp anlamak için bilişsel süreçlere ihtiyaç vardır.
ALGıLAMA SÜREÇLERI (SEÇICI DIKKAT ) Dış dünyada olup bitenlerin büyük bir kısmını duyu organlarımız yakalar ancak biz bu enerjilerin farkına varamayız. İnsan, çevresini seçici bir biçimde algılar. Duyu organlarımızın yakaladığı uyarıcıların ancak bir kısmını seçerek algılarız.
Seçici dikkat testi
ALGı KURALLARı: Algıda organizmanın dış çevresindeki olay ve nesnelerle birlikte organizmanın kendi eğilimlerinin de rolü olmaktadır 1. Bütünde parçaların tek tek birleşiminden daha fazla özellik bulunmaktadır. Bazen uyaranı bütün olarak algılama çabası algı yanılsamalarına yol açar.
2. Hareket ilkesi: Aynı uyaranın farklı zamanda iki ayrı yerde sunulması ile hareket hissini ortaya çıkarır. Gerçek hareket İnsan daima birbiriyle ilişkili iki nesne arasında küçük olanın hareket ettiği izleniminde olur. Bir arabada dururken yanımızdaki araba hareket ettiğinde kendimiz hareket ediyor sanırız. Ama kendi aracımız hareket ettiğinde bu yanılsamayı yaşamayız çünkü aracı içinde sallanmamız hareket duyularımızı uyarır. Genelde bir aracın içindeyken temel bilgi kaynağımız görseldir
3. Seçicilik : Kişi, kendisine gelen uyaranların hepsini seçemez. Algılamanın olabilmesi için kendisine gelen uyaranlardan bir kısmını seçer, bir kısmını seçmez. Seçilecek uyaranları etkileyen başlıca iki faktör vardır : 1. Kişinin ilgi ve dikkati 2. Uyaranın özelliği
4. Değişmezlik : Zihnimiz bir nesne ya da şekil değişik durumlarda da olsa hep aynı biçimde algılar. İyi algılanan ve bilinen uyaranlar (şekiller ya da melodiler) değiştirilseler bile aynı şekilde algılanırlar. Zihnimiz bir nesne yada şekli değişik durumlarda da olsa hep aynı biçimde algılar
ALGı ALANı KURALLARı: 1. Yapılaştırma: Dağınık rastgele dağılımları bir araraya getirerek algılama eğiliminde oluruz. 2. Şekil ve zemin ilişkisi: Belli sınır çizgileri ile yapısallaşmış bir şekil zeminden ayrılmış hissi doğurur.
3. Algı genelleşmesi: Bir şeklin algılanması aynı zamanda bir anlamın da kavranması demektir.
4. Tamamlama: Görülen her nesne bir tamlığa doğru götürülerek algılanır: Yuvarlaklığı tamamlanmamış bir çizgi yine de çember olarak algılanır. Simetrisi fazla olan şekiller daha fazla algılanır. Alacakaranlık gibi hallerde bilinen cisimler tam olarak algılanır.
ALGıYı ETKILEYEN FAKTÖRLER A.Çevresel Koşullar: Uyaranın parlak görünmesi yalnızca kendisine bağlı değildir. Çevresindeki uyarıma da bağlıdır. Aynı gri kare, koyu fon üzerinde daha beyaz, açık fon üzerinde daha siyah görülür.
Uyarana ait olanlar Bazı fiziksel özellikler: Şiddet, boyut, kontrast ve hareket, değişkenlik Sosyal etmenler: Sosyal algı: İnsan diğer insanların algıladığı gibi algılamaya eğilimlidir. KONFORMİZM
B. Algılayanın özellikleri 1. Duygudurum Algı ile duygusal nitelikler arasındaki ilişki ilk olarak temel ve yaşamla ilgili temel işlevlerden doğar. Kötü bir tat ya da koku tiksinti hissi doğurur ve o şeyden uzak kalmamıza neden olur. Örneğin bir leşteki yoğun bakteri miktarı ile oluşan koku bizi kaçırtır. Örneğin bir müzik parçası duygularımızla etkileştiğinde farklı algılanabilir. Ya da korkulu ve anksiyeteli bir duygudurumda bir karaltıyı farklı algılayabiliriz.
2. Kişilik: Kişilik algının niteliğini ve onu yorumlamamızı etkiler. Örneğin güvensiz bir kişiliği olan insan herhangi bir dostluk girişimini olumsuz olarak algılayabilir. Kimi insanlar bütüncül olarak algılarken kimi analizci ve ayrıntılı olarak algılar.
3.Deneyim ve öğrenme: Yeni uyaranlar karşısında algılamaya alışkın olduğumuz şeyleri algılamaya daha fazla eğilimimiz vardır. 4. Amaçlama-beklenti: 5. Motivasyon
ALGI YANILSAMALARI Algı; alışkanlıkların, inançların ve duygusal eğilimlerimizin etkilerine karşı çok duyarlıdır. Bu sebeple tek yönlü olan, tam algı niteliği taşımayan algılarımızda yanılmalar olmaktadır. Nesne ve şekilleri teker teker değil, bir bütün olarak algılamamız bazı durumlarda yanılsamalara sebep olmaktadır. Çünkü, ayrıntı, bütünün içinde kaybolmaktadır.
BIRLEŞIK ALGıLAR Kendilik (self) algısı Zaman algısı Duyumötesi algı: telepati, öngörü, altıncı his, sezgi
ALGı BOZUKLUKLARı Yanılsama (illusion): Varsanı (hallüsinasyon): Derealizasyon: Depersonalizasyon
Vincent Van Gogh
Claude Monet