Semantik Bilgi Yönetimi Yaşar ar Tonta Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü tonta@hacettepe.edu.tr yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/ 1
Plan Memex ten Semantik Web e... Semantik Bilgi Yönetimi Sorunlar 2
Memex, bağıntılı dizinleme, 1945 Memex 3
Bilgi erişim ve dil, 1985 ACCIDENT event incident situation problem difficulty unfortunate situation the subject of your last letter what happened last week was Mr. A: We all know why we are here. 4
Gizli anlam dizinleme, 1990 eş anlamlı sözcükler birden fazla anlama gelen sözcükler 5
Semantik Web, 2001 "Semantik Web ayrı bir Web değil ama şimdikinin bir uzantısıdır. Semantik Web bilgiye iyi tanımlanmış anlam verilerek bilgisayarlarla insanların daha iyi işbirliği yaparak çalışmasını sağlar. - Tim Berners-Lee, James Hendler and Ora Lassila; Scientific American, May 2001 6
Semantik Web Mimarisi Tim Berners-Lee Kaynak: http://www.w3c.org/2000/talks/1206-xml2k-tbl/ 7
Semantik Bilgi Yönetimi Mevcut bilgilerin %20 si yapısal, %80 i yapısal olmayan metin halinde Mevcut bilgilerin tanımları sınırlı Makinece işlenebilir tanımlar gerekli (ör., RDF, OWL, XML) 8
Veri kalitesi ve yorum sorunları Veri kalitesiyle ilgili semantik farklılıklar Yorum sorunları (metrik sistem, yıl - son 12 ay, takvim yılı, mali yıl ) Kaynak: Madnick ve Zhu, 2006, s. 462, 466 9
Semantik Bilgi Yönetimi - 2 Ontoloji yönetimi Bilgi keşfi Dil teknolojisi 10
Ontoloji Yönetimi Ontoloji: kavramsallaştırmanın tanımlanması (Thomas Gruber) Ontolojinin temel amacı bilgi paylaşımı Ontoloji: paylaşılan kavramsallaştırmanın tanımlanması (Warren, 2006, s. 54) Ontolojinin işlevi belgeleri sınıflamak ve tanımlamak Ontolojiler birlikte çalışabilirlik ve veri, bilgi ve süreçlerin bütünleştirilmesinde anahtar teknoloji (Davies, Grobelnic ve Mladenic, 2009) RDF, OWL, XML 11
Ontoloji Tasarım Süreci Alan katmanı: Bir alanın ortak bilgisini tutan kavramsallaştırma Semantik katman: Kavramsallaştırma sonucu yaratılan ontoloji modeli (kavramları, kavramlar arasındaki ilişkileri ve sınırlılıkları tanımlar) Metadata katmanı: Modelin makinece anlaşılabilir resmi tanımı Kaynak: McLeod ve Sung, 2005, s. 6 12
Ontoloji Aracılığıyla Bilgi Bütünleştirmesi Kaynak: Warren ve Davies, 2007, s. 182 13
Ontoloji Yönetim Sistemi Mimarisi Kaynak: Davies, Grobelnic ve Mladenic, 2009, s. 6 14
Ontoloji Araçları Ontoloji geliştirme araçları Ontoloji birleştirme ve bütünleştirme araçları Ontoloji değerlendirme araçları Ontoloji tabanlı açıklama (annotation araçları Ontoloji sorgulama dilleri ve araçları Ontololi kütüphane sistemleri Ontoloji öğrenme araçları 15
Bilgi Keşfi Bilgi keşfi büyük veri tabanlarından ilginç bilgi çıkarmayı amaçlayan süreç Bilgi keşfinde kullanılan teknikler: makine öğrenme veri madenlemesi gizli anlam dizinleme KMeans kümeleme Ontoloji inşa etme ve yönetmeyi destekler Araçlar: OntoClassify, OntoGen, vd. Kaynak: Davies, Grobelnic ve Mladenic, 2009, s. 21 16
Dil teknolojisi Bilgi çıkarma: girdi olarak bir metni alıp bundan sabit formatta, belirgin veri çıktısı üretme Metin mühendisliği Semantik açıklama: semantik modellerin ve doğal dilin birleştirilmesi, ontolojilerle yapısal olmayan ya da yarı yapısal belgeler arasında dinamik olarak çift yönlü ilişkiler yaratılması Ontoloji dilleri: RDF, RDFS, DAML+OIL, OWL Kaynak: Davies, Grobelnic ve Mladenic, 2009, s. 37 17
Sorunlar Sorgu oluşturma Eş anlamlı sözcükler ( çöp teorisi ) Semantik yokluğu Telekom şirketi Türkiye Nebi Fışkın Müdür 10 Mayıstaki toplantısında İstanbul da yerleşik Mobilfon yönetim kurulu Nebi Fışkın ı CEO olarak atadı Bağlam yokluğu Kullanıcının hangi bağlamda bilgi aradığı COntext INterchange (COIN) Sonuçların sunulması Kullanıcılar ilk ekrandan sonrasına bakmıyorlar Kaynak: Warren ve Davies, 2007, s. 179-181 18
Sorunlar - 2 Semantik bilgi yönetiminin kurulması Ontoloji modellemek ve metadata yaratmak çaba gerektirir. Öğrenen ontolojiler geliştirme ve metadata çıkarma için yarı otomatik araçların tasarlanması temel araştırma konusu Semantik bilgi yönetiminin işletilmesi Teknolojik, insani ve örgütsel etkileri Temel ya da stratejik önemi olan iş süreçlerinin bilgi ile desteklenmesi Bilgi yönetim yazılımının diğer işletme yazılımlarıyla bütünleştirilmesi Kaynak: Warren, 2006, s. 58 19
Semantik Bilgi Yönetimi Yaşar ar Tonta Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü tonta@hacettepe.edu.tr yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/ 20