FAGACEAE
Fagaceae familyası Fagus, Quercus, Castanea, Castanopsis, Lithocarpus ve Nothofagus olmak üzere 6 cinsten oluşur. Bu 6 cinsin yaklaşık 600 kadar türü vardır. Kışın yaprağını döken veya herdem yeşil ağaç veya çalı halinde bulunan odunsu bitkilerdir. Tomurcuklar çok sıralı sarmal veya iki sıralı sarmal (almaşlı) dizilmişlerdir ve üzerleri 3-4 veya kiretmitvari kapanmış çok sayıda pullarla örtülmüştür. Yaprakları saplı, tam kenarlı, dişli veya lobludur. Yaprak damarları tüysü damarlıdır.
Çiçekler bir cinsli bir evciklidir. Teker teker değil kurullar halindedirler. Erkek çiçeklerde 4-7 loblu basit bir perigon, 4-8 adet etamin vardır. Ovaryum 3-6 karpelden oluşmuş olup alt durumludur. 3 veya 6 gözlü ovaryumun herbirinde 2 tane tohum tomurcuğu bulunur. Döllenme sırasında bunlardan biri çok nadir olarak ta ikincisi döllenir. Bu durumda ovaryum tek tohumlu açılmayan kuru meyveye (nus) gelişir. Meyvenin kotiledonları büyük ve etlidir. Çimlenmeden sonra, fideciğin kotiledonları Fagus ve Nothofagus cinslerinde toprak üzerine çıkar (epigeik), diğer 4 cinste ise toprak altında (hypogeik) kalır.
FAGUS-KAYINLAR Kuzey yarım kürenin ılıman ve serin bölgelerinde saf veya karışık ormanlar kuran 8 türü vardır. Kayının en belirgin özelliği açık veya koyu gri renkli kabuklarının ağaçların hayatı boyunca çatlamadan düz ve pürüzsüz olarak kalmalarıdır. Kışın yapraklarını dökerler. Çok sayıda pulla örtülmüş bulunan sivri uçlu ve büyük tomurcukları vardır. Sürgünler pseudo-terminal tomurcukludur ve yan tomurcuklar iki sıralı sarmal (almaşlı) dizilirler. Yaprak ayası dişli veya düzdür, kısa bir sapı, zamanla dökülen şerit halinde kulakçıkları vardır.
Erkek çiçeğin 4-7 parçalı basit bir çevresi, 8-18 etamini vardır. Bunların bir çoğu bir sap ucunda toplanmış, aşağıya doğru sarkan başak şeklinde kurullar oluştururlar. Dişi çiçek dihazyumunun ortadaki çiçeği körelmiş, yandakiler gelişmiştir. Bunları yan çiçeklere ait 4 brahtecikten gelişmiş olan üzeri yumuşak dikenli kupula sarmıştır. Kök sistemleri fazla derin değildir, genellikle yürek kök yaparlar, sığ köklüdür. Kütük sürgünü verme özellikleri vardır. Meyvelerin tohumu nişastalı değildir. Çimlenme yeteneğini uzun süre koruyamaz. Odunları küçük dağınık traheli gruba girer. Sert ve ağırdır. Kolay işlenir, kolay yarılır. Şok mukavemeti genellikle yüksektir. Sanayide geniş bir kullanım alanı vardır. Ülkemizde en yaygın ormanlar kuran türü Fagus orientalis Lipsky. (Doğu Kayını) dir.
Fagus orientalis Lipsky (Doğu Kayını) 35-50 m ye kadar boy yapabilen birinci sınıf orman ağacıdır.yayvan geniş bir tepe yapar. Tepe çapı maksimum 10 m dir.gençlikte hızlı sonraları yavaş büyür. 2 m çap yapar. Yaşlı gövdelerde bile kabuk çatlamadan düz ve pürüzsüz kalır, açık gri kül rengindedir. Uç tomurcuğu pseudo-terminaldir (lupla mahmuz belirgin gözükür). Yan tomurcuklar sürgünlere açı yapacak şekilde almaşlı dizilmişlerdir. Uç tomurcuk çoğunlukla yan tomurcuklardan daha büyük. Sivri uçlu, iğ biçiminde olup, tilki sarısı renginde ve çok sayıdaki pulların uçlarına doğru beyaz renkli tüyler bulunur. Genç sürgünler tüylüdür.erken yaşlarda sahip oldukları kök ve kütük sürgünü verme yetenekleri yaşlandıkça kaybederler.
Yaprakları eliptik, yumurtamsı eliptik olup tam kenarlıdır, üst yüzleri çıplak, alt yüzleri damarlar boyunca beyaz ipeksi tüylüdür. Uç kısmı sivri dip tarafı yuvarlakçadır. Genel coğrafi yayılışı, Bulgaristan, Türkiye, Kafkasya ve İran dır. Ülkemizde en geniş yayılışını ve gelişimini Karadeniz Bölgemizde yapar. Güney Anadolu da Adana nın Pos ormanlarında, Amanos Dağlarında ve Maraş-Andırın yörelerinde lokal olarak bulunur. Optimal gelişimi 800-1200 m rakımlarında saf veya kestane,meşe ve Doğu Ladini ile karışık olarak yapar.
Çiçekleri monoiktir ve dikkat çekmez. Erkek çiçekler yaprak koltuklarından çıkıp,küresel başçıklar şeklinde aşağıya sarkarlar. Dört brahtecikten oluşan kupula dört parçalıdır. Kupula yaklaşık 2 cm boyundadır. Kupulanın dip kısmında yer alan pullar geniş, şerit biçiminde yada kaşık gibi ve yassıdır. Kadeh sapı 2-3 cm uzunlukta olup tüylüdür. Kupulanın içinde üç köşeli kırmızımtırak-kahve renkli ve sert kabuklu 2 nus yer almıştır. Meyveler nişastalı değil, yağlıdır. Tohumlar sivri uçlu 1-2 cm uzun, üçgen prizma şeklinde, sert derimsi kabuklu, açık kahve renklidir ve yenir. Sıcak ve kurak yörelerimiz için önerilmez.soğuğa dayanıklıdır.gençlikte donlara karşı duyarlıdır.yaşlandıkça donlara karşı dayanıklılık artar. Yüksek hava nemi olan deniz ikliminden hoşlanır. Yarı gölge-gölge ağacıdır. Besince zengin,iyi drenajlı,derin ve serin toprakları sever.durgun suya ve tuza hassastır.kumlu ve kireçli topraklarda yetişebilir.optimal ph=6.5-7.5 dur.
Fagus sylvatica L. (Avrupa Kayını) Tüm Avrupa da doğal olarak yetişir. Güneydoğu İngiltere den İspanya nın kuzeyine ve Karadeniz'e kadar yayılır. Silindirik, yuvarlak veya konik bir tepe yapar. Sığ ve yayvan, kuvvetli yan kökler geliştirir. Kütük sürgünü verme özelliği vardır. Gövdelerde kabuk çatlamadan, düz pürüzsüz kalır, açık gri kül rengindedir. Hoş bir görünüme sahiptir. Genç sürgünler hafif tüylü ve zikzaklı lentisellidir. Yapraklar 10 cm uzun, 7 cm geniş,oval yada yumurtamsı, hafifçe eğik, kenarları kısa dişli,üst yüzü önce parlak ipeksi tüylü, sonraları parlak koyun yeşil, alt yüzü açık renkli ve uzun tüylü, yaprak sapı 1-1.5 cm uzun ve tüylüdür. Tomurcuklar iğ biçiminde, çok pullu, uç tomurcuk pseudoterminal, yan tomurcuklar almaçlı ve sürgüne açı yaparak dizilmişlerdir.
Çiçekler Mayıs ayında açar.erkek çiçekler açik sarı renkli,2 cm saplı, stamenleri demet halinde,dişi çiçekler ise kısa,sert ve tüylü saplı, flamenleri beyaz renklidir. Kasım ayında olgunlaşan meyveler kankav,parlak koyu kahve renkli,4 loplu ve kupulanın dışı biz gibi sivri uçlu olup ipeksi pullarla seyrek pullarla seyrek bir şekilde örtülmüştür. Vejetasyon döneminde sıcaklığın 6-10 C nin altına düşmediği ortamları sever.
Minimum yağışların en az 700-1000 mm. olduğu iklimleri ve okyanus iklimlerini sever. Kanaatkar bir türdür.kalkerli ve iyi drenajlı topraklarda optimal yetişir.ağır balçık ve asitli topraklarda da yetişir.tuzlu topraklar ve durgun sudan kaçar. Işık-yarı gölge ağacıdır. Doğu Kayını ndan yapraklarının daha küçük, damar sayısının daha az, gövde kabuğunun daha koyu renkli olması ve ayrıca da kupula üzerinde tek tip, sivri uçlu ipliksi seyrek pulların bulunması ile ayrılır.
CASTANEA Bu cins Güney Avrupa, Kuzey Afrika, Güney Batı ve Doğu Asya ve Kuzey Doğu Amerika da dağılış ve yayılış gösteren yaklaşık 10 kadar türü vardır. Ülkemizde başta Karadeniz olmak üzere Marmara ve Kuzey Anadolu ormanlarında doğal olarak yetişir. Kışın yaprağını döken ağaçlardır. Kabuk genç gövdelerde düzgün, yaşlı gövdelerde çatlaklıdır. Sürgünleri pseudoterminal tomurcukludur. Dıştan ve az sayıda (2-3 pullu) pullarla örtülmüş olan tomurcuklar sürgünlere 2 sıralı sarmal dizilmişlerdir. Geniş mızraksı veya dar eliptik biçimli yaprakları sivri uçludur ve kenarları muntazam aralıklı basit dişlidir. Dişler kılçıksı ve sivri uçludur. Yan damarlar çok sayıda ve birbirlerine paraleldir. Meyveleri yenir. Odunları geniş bir kullanım alanına sahiptir.
Castanea sativa Mill.(Anadolu Kestanesi) Ülkemizde başta Karadeniz olmak üzere Marmara ve Kuzey Anadolu ormanlarında doğal olarak yetişir. 30 m. kadar boy,1.5-2m. taç yapabilir. Üzerinde gözle görülecek kadar büyüklükte ve bol sayıda lentiseller bulunur. Geniş ve dağınık bir ağaçtır. Genç sürgünler yeşilimtırak-gri ve tüylüdür. Sürgünler zamanla renk değiştirerek kızıllaşır. Kuvvetli kazık kök yaparlar. Kökleri hızlı büyür. Kuvvetli sürgünler hafif oluklu ve köşelidir. Yaprak sapının sürgünler üzerinde bıraktığı iz yarım daire şeklinde olup, üzerinde 3 grup halinde çok sayıda iletim demeti izi bulunur. Kabuk genç gövdelerde düzgün yaşlılarda çatlaklıdır. Yaprakları sivri uçludur.10-25cm.boyunda ve kenarları basit dişlidir. Üst yüzü parlak yeşil alt yüzü beyaz kreç gibi ve hafif tüylüdür.
Tepe tomurcuğu pseudo termallidir, mahmuzları belirgin olarak görülür. Yan tomurcuklar sürgünler üzerine almaşlı dizilmiştir. Tomurcuklar dıştan 2-3 kabukla örtülmüştür. Kızıl kestane renklidir ve uçları hafif tüylüdür. Erkek çiçeklerin bir çoğu bir eksen üzerinde başak tipi bir kurul oluşturmuşlardır. Haziran ortasında çiçek açar. Dişi çiçek dihazyumunun 3 çiçeği de gelişmiştir. Dört brahtecikten oluşan üzerinde sık ve batıcı dikenleri bulunan bir meyve örtüsüne sahiptir. İçerisinde çoğunlukla üç tane nus meyve bulunur. Üstten basık meyvelerin perikarpı sert, parlak kızıl kahve rengidir.
Tohum sonbaharda olgunlaşarak dökülmeye başlar. Meyvelerin kuruyup kabuktan çıkması suretiyle tohum elde edilir. 1000 tanesi 3-4 kg gelir. Son bahar donlarına karşı duyarlıdırlar. Nemden hoşlanırlar. Yarı gölge alanlar gelişim sahalarıdır. Kumlu balçık topraklarda en iyi gelişim gösterir. Derin ve serin orta dereceli topraklarda iyi gelişir. Kireçli toprakları sevmezler.
CASTANOPSİS (Yalancı Kestaneler)
LITHOCARPUS (Yalancı Meşeler)
NOTHOFAGUS
QUERCUS Çoğunlukla ağaç, az olarak ta ağaçcık ve boylu çalı görünüşünde, kışın yaprağını döken ya da herdem yeşil, bir cinsli bir evcikli odunsu bitkiler olup, Türkiye florasında önemli bir yer tutarlar. Bu bitkilerin gövdeleri düzgün, kabuk önceleri düzgün, sonraları kalın ve yırtılmış durumda olup, esmer renktedir. Kökler derinlere kadar gider. Yapraklar, değişik boyutta, kenarları loplu, dişli, ender olarak tamdır ve kısa ya da uzun saplıdır. Meyveler silindir, fişek veya yumurta biçiminde olup, düzgün nus meyve durumundadır. Meyvelerin alt bölümü bir kadehçik (kupula) içine oturmuştur. Kadehçiğin boyu kısa yada uzun olur, dış yüzü pullarla kaplıdır.
Genel olarak ortalama yağışın 350 mm nin üzerinde olduğu ve su tutma kapasitesi yüksek, genellikle yeteri kadar kil ihtiva eden topraklardır. Meşe cinsinin halen 200 den fazla türü, çok sayıda alttür ve varyete ile doğal hibritleri; Kuzey yarımküresinin ılıman bölgelerinde çok geniş ormanlar kurmuştur. Bazı taksonlar ise tropiklerde ve yüksek dağlık bölgelerde kendine yaşama alanı bulmuştur. Meşeler; odunlarının anatomik yapıları, meyvelerinin olgunlaşma süresi, yaprak ve kabuk özelliklerine göre 3 gruba ayrılır.
Akmeşeler (Seksiyon: Quercus : Leucobalanus) Quercus robur Quercus petraea Quercus hartwissiana Quercus frainetto Quercus vulcanica Quercus pontica Quercus infectoria Quercus pubescens Quercus macranthera Quercus virgiliana Saplı Meşe Sapsız Meşe Istranca Meşesi Macar Meşesi Kasnak Meşesi Doğu Karadeniz Meşesi Mazı Meşesi Tüylü Meşe İspir Meşesi Yalancı Tüylü Meşe
Kırmızı Meşeler Quercus libani Quercus trojana Quercus cerris Quercus brantii Quercus ithaburensis Lübnan Meşesi Makedonya Meşesi Saçlı Meşe İran Palamut Meşesi Anadolu Palamut Meşesi Herdem Yeşil Meşeler Quercus coccifera Quercus ilex Quercus aucheri (Kermes Meşesi) (Pırnal Meşesi) (Boz Pırnal Meşesi)
Quercus pontica Kışın yapraklarını döken,3-5m. ye kadar boylanan bir çalı ender olarak ta kısa boylu bir ağaççık türüdür. Tepe çoğunlukla gevşek ve yuvarlaktır. Kök kuruluşu kuvvetlidir. Kazık kök derinlere kadar iner. Oldukça düzensiz bir gövde yapısına sahiptir. Bitkinin yaşı büyüdükçe gövdede yamulma ve bükülmeler artar. Genç sürgünler genellikle köşeli, kestane kırmızısı renginde ve yuvarlaktır. Kabuk oldukça düzgündür fakat yaşlandıkça çatlaklar oluşur.
Elips şeklindeki yapraklar büyüktür, uzunluğu 10-36cm. ;eni ise 5-13cm. dır. Ayanın kenarı oldukça düzenli, 20-30adet sivri uçlu diş dizilidir. Yan damarlar yaklaşık 30 adet olup birbirlerine paralel dizilmiştir. Ayanın üst yüzü çıplak koyu yeşil, alt yüzey ise damarlı, yumuşak tüylü ve açık yeşildir. Yumurta biçimindeki termal dizilişli tomurcuklar dikkati çekecek kadar büyük ve tüylüdür. Tomurcukları örten pulların kenarı koyu renkli sürmelidir Meyvelerinin bir kaç tanesi kısa ve kalın sapları ile sürgünlerin ucunda yer almıştır. Tohumlar son baharda olgunlaşır. Palamutları dökmeye başlaması olgunlaştığını gösterir. 3-4 yılda bir zengin tohum verir. Bol güneş alan mekanlara dikim yapılmalıdır. Yarı gölgeye dayanıklıdır. Besin değerince zengin, gevşek lös yada kalkerli topraklarda yetişir.
Quercus robur Tüm Avrupa Türkiye ve Kafkasya da geniş bir yayılışı vardır. 30-40 m ye kadar boylanan 2 m kadar çap yapabilen geniş tepeli bir ağaçtır. Kök kuruluşu kuvvetlidir. Kazık kök derinlere kadar iner. Gövde düzgün silindire yakın biçimdedir. Dallanma fazladır. Ana dallar eğridir. Sürgün verme gücü çoktur. Sürgünler yeşilimsidir. Yaşlı gövdelerinde kabuk muntazam dar boyuna şeritler halinde derin çatlaklıdır. Yaprak genelde ters yumurta biçiminde hemen hemen sapsız veya çok kısa saplı, kenarları derin ve düzensiz parçalanmıştır, loblar küt uçludur. Azami 20x9 cm boyutlarındadır.
Tomurcuk, azami 4 mm boyunda yumurtamsı biçiminde dolgun tilki sarısı renkte veya kırmızımtırak pullarla örtülmüş çıplak ve hafif tüylüdür. Dişi çiçek dihazyumunun yalnız orta çiçeği gelişmiş iki yan çiçeğinin tümü körelmiştir. Erkek çiçeğin 4-7 parçalı çanak yapraklar ile 4-7 arasında değişen çoğunlukla 6 adet etamini vardır. Meyve sapı 4-12 cm uzunluğunda, üzerinde çoğunlukla 2 adet yarım küre şeklinde kadehler yer alır. Tohum sonbaharda ekim kasım ayında olgunlaşır. Hasatı genellikle iyi nitelikteki tohumların yerden toplanmasıyla olur. Işık isteği çoktur. Besince zengin killi ve kumlu toraklarda gelişir. Nemli alanlarda daha iyi gelişir. Dikim yaparken ortamın nemli olmasına ve nem seviyesini korumasına dikkat etmek gerekir, çünkü nem istekleri fazladır.
Quercus hartwissiana Genel olarak Bulgaristan Istrancaları, Türkiye ve Batı Transkafkaslar da yayılış gösterir. 25 m ye kadar boylanabilen, düzgün gövdeli, dar tepeli bir ağaçtır. Yaşlı gövdelerde kabuk düzenli, dar aralıklarla boyuna derin çatlaklıdır ve açık gri renklidir. Genç sürgünler hafif köşeli olup, koyu kahverenginde, çıplak ve parlaktır. Üzerinde az sayıda küçük yuvarlak lentiseller bulunur. Terminal tomurcukludur. Yan tomurcuklar dolgun, sivri uçlu. Koyu kırmızımtırak-kahverenginde ve çıplak pullarla örtülmüştür, pulların kenarı kirpiklidir.
Yapraklar çoğunlukla ters yumurta biçiminde, bazen oblongters yumurta biçimindedir. En fazla 12-14 X 9 cm boyutlarında, yaprak kenarları muntazam aralıklarla sığ parçalanmış, 7-10 adet loblu yuvarlakça ve küt uçlu, 7-10 çift damarlı, damarlar birbirine az çok paralel uzanır. Yapraklar 2-3 cm uzunlukta saplı ve çıplaktır. Meyveler bir yılda olgunlaşır. Kupula15-20 mm çapında yarı küre şeklinde olup, kupula pulları muntazam sıralar halinde birbirinin üzerine sıkı bir şekilde kapanmış olup sivri uçları serbesttir.
Quercus macranthera 7 m boy ve yuvarlak bir tepe yapar. Yayılıcı ve saçak köklüdür. Gövde sarımsı ve kahverengi renklidir. Yaz yeşili yaprakları ters-oval biçimli sürgünlerin ucunda toplanmıştır. 5-10 cm uzunlukta ve 3-5 cm genişliktedir. Yaprak sapı 5-10 cm uzun ve tüylüdür. Erkek çiçekleri uzun, kadeh şeklinde 1,5 cm çapında yarım küre biçimlidir. Meyvelerinin sapı yoktur. Yada çok kısadır. 6 mm ve kalındır.
Quercus frainetto 25 m ye kadar boylanabilen, kalın dallı, geniş tepeli bir ağaçtır. Saçak kök yapma yeteneğine sahiptir. Gövde uzunlamasına derin çatlaklıdır. Genç sürgünler oldukça kalın, gri-kahverenginde, tüylü veya bazen çıplaktır. Yaşlı gövdelerde kabuk dar şeritler halinde çatlaklıdır ve açık gri kahverengindedir. Yapraklar genel hatları ile ters yumurta biçiminde, büyük 20x13cm boyutlarında, fakat güneşli, kurak yerdekiler orta büyüklükte hatta küçüktür.
Yan tomurcuklar sürgüne sarmal dizilmiştir. Sürgün ucuna doğru birkaçı kısa internodlarla biraya toplanmıştır. Tomurcuklar çok büyük, köşeli olup sarımtırak-gri renkte, keçe gibi sık tüylerle örtülüdür. Meyveler sürgün uçlarında birkaçı bir araya toplanmıştır, olgunlaşması bir yılda olur. Palamut en fazla 25mm boyundadır, az taneli olduğundan tatlıdır. Sıcağı sever. Nem isteği fazla değildir. Işık alan yerleri sever.
Quercus petraea Tüm Avrupa, Kafkaslar, İran ve ülkemizde Trakya, Marmara ve Karadeniz Bölgeleri"nde doğal olarak yetişen bir türdür. Kayın, gürgen, kızılağaç, kestane ve dişbudak ile karışık veya saf ormanlar kurar. 1200 m rakıma kadar çıkar. Geniş, yaygın bir tepe yapar. Tepe çapı 10-20 m dir. Gençlikte yavaş sonraları hızlı büyür. Maksimum 20-25 m boy yapar. 1000 yıldan fazla yaşar. Derine inen kazık kök sistemi geliştirir. Altta dolgu ağaçları bulunduğundan sapsız meşeler çok düzgün gövde yaparlar. Sürgünler tamamen çıplak, kırmızımtırak-kahve renginde ve oldukça büyük lentisellidir. Genç sürgünler kırmızımsı kahverengi ve çıplaktır. Yaşlı gövdeler üzerindeki kabuk düzenli ve dar arlıklarla boyuna derin çatlaklıdır, açık gri kahverengindedir.
Yaşlı gövdeler üzerindeki kabuk düzenli ve dar arlıklarla boyuna derin çatlaklıdır, açık gri kahverengindedir. Yaz yeşili yapraklar uzun süre dallarda kalabilmektedir. Yapraklar eliptik-ters oval biçimli, 5-17 cm uzun ve 3-5 cm geniştir. Dibe doğru dar ve çarpıktır. 5-9 sığ veya derin loplu,üst yüzü parlak koyu yeşil ve çıplak, alt yüzü yıldız tüylü ve soluk yeşildir. Damarlar üzerinde uzun tüyler bulunur. Sonbahar renklenmesi kahve renklidir. Tomurcuklar 7 mm kadar büyük, dolgun, tilki sarısı renkte ve çıplak pullarla örtülmüştür, pulların kenarı kirpiklidir. Dişi çiçekler sürgünlere ya doğrudan doğruya otururlar ya da çok kısa bir sapla bağlıdır. Bu yüzden sapsız meşe denmektedir.
Meyveler 1-2 cm uzun, 2-6 lı gruplar halinde, sapsız ve çok kısa saplı kadeh pulları birbiri üzerine sıkıca kapanmış, dipleri belirgin olarak yumru gibi çıkıntılı ve basık,uçları kahverengi ve tüylüdür. Kadeh, palamudun yaklaşık yarısını içine almıştır. Meyveler yarım küre veya armut şeklinde olup 1 yılda olgunlaşır. Perlit 3-4 cm uzun,sivri uçlu ve silindirik olup bir çoğu bir arada bulunur. 1 kg daki tohum sayısı 130-500 adettir. Tohum olgunlaşma zamanı Ekim-Kasım ve zengin tohum yılları 2-4 yılda birdir. Az yağış ve kuraklığa dayanıklıdır. İlkbahar donlarına karşı duyarlıdır. Ilıman iklim ağacıdır. Nem isteği Saplı Meşeden daha azdır. Işık-yarı gölge ağacıdır. Toprak isteği bakımından kanaatkardır. Taze,asidik ve hafif topraklarda iyi gelişir. Kurak topraklara dayanır,su baskınları ve sellere dayanıksızdır. ph=4-6 optimaldır.
Quercus vulcanica Ülkemizin endemik bir türüdür. Kütahya, Konya, Afyon, Isparta-Eğirdir yörelerinde yetişmektedir. 25-30 m boya ve 1,6 m göğüs çapına ulaşabilen geniş ve yaygın tepeli bir ağaçtır. Kök kuruluşu kuvvetlidir. Kazık kök derinlere kadar iner. Gövdeleri düzgün yapıdadır. Genç sürgünler sarımtırak veya kırmızımtırak kahverenginde olup, önceleri tüylü daha sonra çıplaktır. Kabuk önceleri düzgün, sonraları kalın ve yırtılmış durumda olup, esmer renktedir.
Yapraklar sürgünler üzerinde birbirinden oldukça aralıklı olarak dizilmiştir. Yaprak ayası ters yumurta veya eliptik biçimli 9-17, 5-10 cm boyutlarında olup dip tarafı çarpıktır veya kama biçimindedir. Yaprak alt yüzleri sarımtırak boz yeşil basık ve tüylüdür, üst yüzü çıplak ve az tüylü koyu yeşildir. Tomurcuklar büyük (5 mm ve daha fazla) yumurta biçiminde, parlak kahverengi kırmızı hemen hemen tüysüzdür. Tomurcuk pullarının kenarları kirpiklidir. Erkek çiçekleri şaton (kedicik) oluşturur. Meyveler silindir, fişek veya yumurta biçiminde olup, düzgün nus meyve durumundadır. Meyvelerin alt bölümü bir kadehçik (kupula) içine oturmuştur. Kadehçiğin boyu kısa yada uzun olur, dış yüzü pullarla kaplıdır. Sonbaharda ekim ve kasımda olgunlaşır. İklime göre 3-4 yılda bir zengin tohum meydana gelir.
Quercus infectoria Güney Avrupa, Suriye ve İran a kadar uzanır. Türkiye de ise Batı, Güney ve Güneydoğu Anadolu'da orman olarak vardır. 12 m kadar boy, 80 cm kadar çap yapabilen geniş tepeli yarı daimi yeşil çalı veya ufak bir ağaçtır. Gövdede boyuna yarıklar vardır. Grimsi-kahverengindedir. Genç sürgünler kırmızımtırak veya sarımtırakkahverengindedir, önceleri ince tüylü sonraları çıplaktır. Kabuk yapısında diğer taksonlarından farkı yoktur. Boyuna çizikli bir kabuğu grimsi-kahverengi bir kabuğu vardır. Yaprakların sararıp dökülmesi her zaman Sonbaharda olmaz, özellikle fazla soğuk olmayan kışların hüküm sürdüğü yıllarda, ilkbahara kadar devam eder.
Tomurcukları kestane kırmızısı rengindedir ve pulların kenarı kirpiklidir. Meyve vermeden önce çiçeklenir. Meyve kadehinin sapı yoktur veya en fazla 10 mm boyundadır. Kadeh yarı küre biçimindedir, 10-18 mm çapındadır. Sürgün üzerinde tek tek veya çift olarak bulunurlar. Meyve bu kadehin içindedir.
Quercus pubescens Batı, Orta ve Güney Avrupa ile Kırım ve Anadolu da doğal olarak yetişir. Çoğunlukla 15m. kadar boylanabilen, yuvarlak tepeli bir ağaçtır. Kök kuruluşu kuvvetlidir. Kazık kök derinlere kadar iner. Genç sürgünler sık tüylüdür. Sürgün uç kısımları yaprakların koltuğunda yer alır. Kabuk derin çatlaklara sahiptir. Dar oval ve ters yumurta biçimindeki yapraklar 4,5-8,5 cm. uzunluğunda 2,5-5 cm. genişliğindedir. Yaprak loblarının kenarları ondüleli ve içe kıvrıktır. Kalın tekstürlü olan yaprak ayasının üst yüzü grimtrak-yeşil,alt yüzü boz gridir. Her iki yüzdede tüyler vardır, daha sonra üst yüzey tüylerde seyrekleşme olur.
5 mm. çapında kestane kızılı renginde ve tüylüdür. Tomurcukları saçlı meşeye çok benzer. Erkek çiçeklerde çiçek yaprakları dar ve sivri olup fazlaca tüylüdür. Dişi çiçekler o yılki sürgünlerin ucunda ve yaprak dibinde tek yada 2-5 tanesi bir arada bulunur. Meyveleri kısa saplı yada oturmuş durumdadır. 1-5 tanesi bir arada saplı ve saçlı meşe meyvelerine oranla daha narin ve daha küçüktür. Tohumlar son baharda olgunlaşır. Palamutları dökmeye başlaması olgunlaştığını gösterir. 3-4 yılda bir zengin tohum verir. 1000 tanesinin ağırlığı ortalama 3,6 kg dır. Her türlü nem ortamına uyum sağlayabilir. Nem bakımından oldukça kanaatkardır. Bol güneşli taşlı yamaçlarda oldukça kolay yetişir. Besin değerince zengin, gevşek lös yada kalkerli ve killi topraklarda yetişir.
Quercus virgiliana Korsika Adasından Batı Karadeniz bölgesine kadar olan bölümde yayılışını yapar. 25 m boya ve 2 m çapa erişebilen geniş tepeli ağaçtır. Geniş gövdeli kalın kabuklu budaklı bir yapısı vardır. Kahverengi kırmızımsı çatlaklı kabuğu vardır. Yaprak sapları uzundur (6-20 mm). Yaprakları genellikle daha büyük (5-14, 4-7 cm) lopların kenarları ondüleli veya dalgalı değil düzdür. Kupulanın çoğunlukla kısa bir sapı vardır. Kadeh pulları birbirinin üzerine gevşek kapanmıştır. Yaprakları da formları gibi değişkenlik gösterebilir, loplu, dişli ya da düz kenarlıdır.
Quercus cerris Orta ve Güneydoğu Avrupa ile Önasya da genel bir coğrafi yayılışı vardır. Ülkemizde Kuzeydoğu ve Doğu Anadolu hariç diğer bölgelerde çok geniş bir yayılış gösterir. 25-35 m ye kadar boy 1-1.20 m çap yapabilen geniş tepeli ağaçlardır. Geniş piramit tepelidir. Tepe çapı 10-20 m dir. Kazık kök sistemi geliştirir. Kalın gövdelidir. 1-1.5 m gövde çapı yapar. Genç sürgünler hafif köşeli,açık kahverenginde veya kızılkestane olup sık tüylüdür. (lupla bakıldığında yıldız tüyleri fark edilir.) Kabuğu koyu renkli, kalın ve derin çatlaklıdır. Yaşlı olanlarınki gri-beyaz renklidir. Yaprak biçimleri çok değişiktir. Çoğunlukla dar, uzun ve geniş yeri ortaya rastlar. Eliptik ya da ters yumurta biçimleri de görülür. Yaprakların alt ve üst yüzleri yıldız tüylerle örtülüdür. Ancak üst yüz olgun yapraklar çoğunlukla çıplaktır.
Tomurcuklar 4 mm boyunda olup, çok pullu,pulların üzeri yumuşak sık tüylerle ve yaklaşık 1 cm boyundaki çok sayıda ipliksi (saç gibi) kulakçıklar ile çepe çevre sarılmıştır; bu özellik saçlı meşenin önemli karakteristiklerinden birisidir; bunlar ipek gibi yumuşak tüylüdürler ve dökülmezler. Mayıs ta açan monoik çiçeklerin erkek başçıkları 8 cm uzun, sarkık, çiçek yaprakları tüylü, uzunca ve küt, başçık tüylüdür. Dişi çiçekler yeni sürgünleri oturmuş durumda ya da kısa saplıdır. Meyveler tek tek veya 2-5 i bir arada bulunur. Dala oturmuş veya kısa bir sapla tutunmuş durumdadır. Perlit 3-4 cm uzun ve uzunlamasına çizgili olup yarısına kadar kadehçikle örtülmüştür. Kadeh pullarının iplik veya saç gibi olmasından dolayı bu adla anılır. Meyve ve kupula iki yılda olgunlaşır.
Eylül ayında olgunlaşan tohumların çimlenme engeli yoktur. Yenilenebilir tohumlar 2-2.5 cm uzunluğundadır. 1 kg daki tohum sayısı 180 adettir. Güneşli ve kuru yamaçları sever. Mutedil derecede dona dayanıklıdır. Geç donlara karşı hassasiyet gösterir. Erken donlardan zaman zaman zarar görür. Ilıman iklimleri sever. Işık-yarı gölge ağacıdır. Hafif ıslak, iyi drenajlı toprakları sevmekle birlikte, balçık, ağır balçık topraklar, kuru yamaçlar, sahil araziler, tuzlu ve kireçli topraklar da yetişmesi için uygundur. kanaatkar bir türdür. ph=6.5-7.5 optimaldir.
Quercus ithaburensis Güneydoğu İtalya ya kadar Balkanlarda ve ön Asya da yayılış gösterir. Kışın yaprağını döken 15-25 m ye kadar boylanabilen geniş tepeli kalın dallı bir ağaçtır. Kökler derinlere kadar gider. Yaşlı ağaçlarda gövde 80-120 cm çapa ulaşır. Genç sürgünler oldukça kalın boz yeşilimsi sarımtırak gri renktedir ve üzerleri keçe gibi sık tüylerle örtülüdür. Kabuk önceleri düzgün, sonraları kalın ve yırtılmış durumda olup, esmer renktedir.
Hemen hemen sürgün üzerine eşit aralıklarla dağılmış olan yaprakların çok çeşit şekilleri vardır;genellikle yumurtamsı veya oblongtur. Boyutları 5-9, 3-5 cm kadardır. Ayanın dip tarafı yüreğimsi veya yuvarlaksıdır. Yapraklar sığ veya derin loplu, lopların ucu kılçıksı çıkıntılı, üst yüzü donuk yeşil, yıldız tüylü, alt yüzü ise grimsi yeşil ve sık tüylüdür. Yaprak sapı 1-3,5 cm uzunluğundadır. Sürgün üzerinde döküldüğünde yarım daire biçiminde iz bırakır, bu iz üzerinde 5-6 adet iletim demeti izleri vardır. Tomurcukları büyük dolgun-ovoidal köşeli açık sarımtırak kahverenginde pullu pulların üzerleri tüylü kenarları kirpiklidir. Uç tomurcuğun yanlarında tomurcuk boyunda veya daha kısa bir kaç ipliksi kulakçıklar bulunur dökülmez. Meyveleri 2 yılda olgunlaşır. Meyve taksonlarımız arasında en büyük kadehlere sahiptir. 2-4 cm çapındadır. Üzeri sık tüylüdür. Kadehler üzerindeki pullar çok uzun şeritsi kalın ve köşeli, düz ve geriye kıvrıktır. Genel olarak ortalama yağışın 350 mm nin üzerinde olduğu ve su tutma kapasitesi yüksek, genellikle yeteri kadar kil ihtiva eden topraklardır.
Quercus brantii Türkiye, Kuzey Suriye, Kuzey Irak, Batı ve Güney İran da yayılışını yapar. 9-10 m ye kadar boylanabilen ufak bir ağaçtır. Tepe oldukça dağınık ve yayvandır. Kalın gövdeli kahverengi bir renge sahiptir. Gövdesi diğer meşelere göre kısadır. Genç sürgünler sarımtırak esmer renkte tüylerle sık bir şekilde örtülmüştür. Fakat sonradan bunlar dökülür. Gövdenin gri kül renkli kabuğu bir süre çatlamaz cilalı gibi parlaktır.
Yapraklar sürgünler üzerinde düzenli aralıklarla dağılmıştır. Yumurtamsı veya dar oval eliptik şekildedirler. 6-10, 3-6 cm boyutlarında olup kenarları 8-14 çift muntazam dişlidir. Dişlerin uç kısmı sivri ve kılçıksıdır. 1-2 mm uzunluğundadır. Deri gibi sert olan yaprağın üst yüzü donuk boz yeşil ve seyrek yıldız tüylü, alt yüzü ise sarımtırak esmer ve sık yıldız tüylerle örtülmüştür. Yaprak sapı 0,5-2 cm uzunluğundadır. Kadehin sapı kısa 4-5 mm kalın ve tüylüdür. Yarı küre biçimindeki kadeh 25-30 mm çapındadır. Kadeh pulları oldukça kalın şeritsi ve üst üste gelmiştir. Kadehin kenarlarına yakın olan pulları ince ipliksidir. Tomurcuklar konik-ovoidal, köşeli 4 mm boyundadır ve tomurcuk pulları tüylüdür.
Quercus libani Suriye, Kuzey Batı Irak, Batı İran, Doğu Anadolu dur. 10-12 m boy ve geniş bir tepe yapar. Yarı herdem yeşil yada kışın yaprağını döken bir ağaçtır. Kazık kök yapısına sahiptir. Gövde kırmızımtırak ve gri renklidir. Kabuk oldukça kalındır. Kabuk ilk yıllarında çatlamaz, cilalı gibi parlaktır; ileri yaşlarda derin çatlaklıdır, gri kül renklidir. 7-12 cm uzunluğunda yapraklar uzun mızrak biçimindedir. Uçları sivri, kenarları keskin dişlidir. Üst yüzü koyu yeşil ve çıplak, alt yüzü açık yeşil olup,damarlar boyunca yada tümüyle seyrek tüylüdür.
Palamut çok büyük, geniş yumurta biçimde kadehte büyük 2,5 cm çapında, palamudun yaklaşık 2/3 ünü içine almıştır. Kadeh pulları sivri uçlu üçgen biçiminde olup birbirinin üzerine sıkıca kapanmıştır, tüylüdür. Meyve kadehi sapsız ya kısa (1 cm) saplıdır; yarı küre biçimli ve 2-3 cm çaplıdır. Tohumlar sonbaharda ekim ve kasımda olgunlaşırlar.
Quercus trojana Balkanlarda ve ülkemizde yetişir. 10-12 m boy,geniş yada top bir tepe yapar. Yarı hep yeşil bir ağaççıktır. Kazık kök yapmaktadır. Gövde ileri yaşlarda derin çatlaklar yapar. İnce bir kabuğa sahiptir. Yaprakları 1,5-3 cm geniş ve 3-8 cm uzunluktadır. Yaprak kenarları kısa dişli ve yaprak sapı daha kısadır. Sivri uçlu, uzun, eliptik biçimli, üst yüzü parlak yeşil alt yüzü açık yeşil ve genellikli tüysüzdür. Tomurcuklar çok sayıda pullarla örtülmüştür. Meyveleri oldukça büyüktür.
Quercus ilex Asıl vatanı Güney Avrupa, İspanya ve Portekiz dir. Genel coğrafi yayılış alanı Batı Akdeniz kıyılarıdır. Kışın yapraklarını muhafaza eden sürekli yeşil ağaçlardır. Bulundukları ortam koşullarına göre bazı zamanlar ağaççık ya da çalı formundadır. Sık yapılı ve yuvarlak taçlıdır. İleri yaşlarda taçları yayılmakta ve sarkmaktadır. Bitkiler ortalama olarak 5-7 m taç yapabilmektedir. Kök yapısının kuvvetlidir. Genellikle yavaş büyüme eğilimindeki bitkiler sağlam ve dayanıklı olup 200 yıldan daha fazla yaşayabilmektedir. Ağaç gövdesi düz, gri renklidir. Kök ve kütük ile gölgede kalmış sürgünler üzerindeki yapraklar, yaşlı sürgünler üzerindeki yapraklardan daha geniştir. Ağaç gövdesi sonbaharda levhalar halinde kabarıp dökülmektedir.
Quercus aucheri Doğu Akdeniz de yayılışını yapar. Herdem yeşil çalı veya 10 m ye kadar boylanabilen geniş tepeli ufak bir ağaçtır. Yaşlı gövdeler boyuna çatlaklıdır. Genç sürgünler sarımtırak kahve renkli yıldız tüylerle sık bir şekilde örtülmüştür. Yapraklar sürgünler üzerinde hemen hemen eşit aralıkla dizilmişlerdir. 0,9-4, 0,9-2,5 cm boyutlarında olan yapraklar çoğunlukla geniş eliptik veya geniş yumurta biçimindedir. Ayanın alt kısmı tam kenarlı üst kısmı ise hafif dişlidir. Dip kısmı yuvarlak veya yüreğimsi biçimdedir. Yan damar sayısı 5-9 adet olup belirgin değildir. Yaprağın üst yüzü çıplak veya hafif yıldız tüylüdür. Alt yüzünü ise grimsi beyaz renkli yıldız tüyler ve ince bir mum tabakası örtmüştür. Yaprak sapı yok denecek kadar kısa veya 6 mm boyundadır.
Tomurcuklar soluk kırmızımsı kahverengindedir. Tüylüdür ve 2 mm boyundadır. Meyveleri 2 yılda olgunlaşır. Kadeh hemen hemen sapsız 25 mm çapında 18 mm uzunluğundadır. Kadeh pulları kahverengi yumurtamsı mızrak biçiminde basık ve tüylüdür. Deniz seviyesi ile 400 m yükseklikler arasında ana taşı kalker olan topraklar üzerinde bulunur.
Quercus cocifera Güney, Batı, Kuzey Anadolu sahillerinde adeta yeşil bir şerit halinde yayılmıştır. Akdeniz regionunun tipik bir bitkisidir. Marmara, Ege bölgelerinde bulunur. Karadeniz bölgesinde; Zonguldak, Giresun ve Tokat'ta lokal olarak bulunur. 2-3 m boyunda her dem yeşil bir çalı, ender olarak ta ufak bir ağaç halinde bulunur. Saçak kök sistemine sahiptirler. Gövde sık dallı bir yapıya sahiptir. Genç sürgünleri yıldız tüylerle örtülmüştür. Fakat sonradan bu tüyler dökülür. Yapraklar, deri gibi serttir. Değişik boyut ve formdaki yapraklar deri gibi serttir. Kenarlar dikensi dişlidir. Her iki yüzü de çıplaktır.
Gövde kabukları çatlaklıdır. Tomurcuklar yuvarlakça uzun yumurta gibi üzerleri yumuşak tüylü veya kenarlı hafif yumuşak tüylüdür. Erkek çiçek kurulları tüylüdür. Çiçek çevresinin dış kısmı tüylü kenarları kirpiklidir. Meyvenin olgunlaşması iki senede gerçekleşir. Hemen hemen sapsızdır. Ilıman iklimlerde yetişir. Güneşli yerleri sever. Toprak bakımından kanaatkardır.
Quercus rubra 20-30 m boylarında düzgün gövdeli, serbest büyüdüğünde geniş bir tepe oluşturan bir ağaçtır. Kışın yaprağını döken bir ağaçtır. Kök sistemi diğer meşeler gibi oldukça derindir. Fakat ağır topraklarda kazık kök iyi gelişme gösteremez. Gövde ileri yaşlarda derin çatlaklar yapar. Tanece zengin ince kabuğu vardır. Sürgünler pas rengi tüylerle örtülüdür. Yaz yeşili yaprakları 3-5 adet üçgenimsi derin loblu 23 cm uzun ve 15 cm geniş, üstü parlak koyu yeşil, altı açık yeşil, lob uçları sivridir. Sonbahar renklenmesi, turuncu-kırmızı, koyu kırmızı ya da kırmızı kahve tonlardadır.
Tomurcuk dolgun-ovoidal, köşeli, açık sarımtrak kahve renginde pulların üzeri tüylü ve kenarları kirpiklidir. Erkek ve dişi çiçekler kedicikler halinde sarkmakta ve dikkate değer özellikleri bulunmaktadır. 2-3cm uzunlukta, yumurta biçiminde kısa saplı, yarım küre biçimindedir. Meyve olgunluğu ikinci yıldadır. Tohumların sonbaharda toplanmasına müteakip ekilmesi uygun olur. Ilıman iklim ister. Islak olan yetişme yerlerini sever. Gölgeye dayanır;bol güneşli ya da yarı gölge yerlerde yetişir. Kuru, humuslu ya da nemli topraklarda iyi yetişir.
Quercus castaneaefolia Doğu Kafkasya ve İran ın Güneyi yayılış yerleridir. 20-25 m boylanabilen bir ağaçtır. Gövde grimsi kahverengi, çatlaklıdır. Genç sürgünler önceleri sık ve ince tüylüdür, daha sonra çıplaklaşır. Sarımtırak-yeşil renklidir. Kabuk grimsi kahverenginde çok kalın değildir. Yapraklar 7-16 cm uzunluğunda, eliptik-oblonk veya dar yumurtamsı, mızrak biçiminde ve uç kısımları sivricedir, kenarları kabaca dişli, dişlerin ucu kılçık gibi sivridir. Tomurcuk pulları tüysüzdür, dip pullar iplik gibi uzanmıştır. Her bir erkek çiçeğin 4-7 parçalı çevre yaprağı ile 4-12 arasında değişen çoğunlukla 6 etamini vardır. Dişi çiçeğin yalnız orta çiçeği gelişmiştir. Palamudu 2-3cm uzunlukta, 1/4 ü kadehe gömülüdür.
Quercus suber Portekiz, ispanya, Fransa, Fas, Tunus gibi Batı ve Orta Akdeniz de yetişir. Genelde kısa boylu geniş tepeli 15-20 metre boy yapan kalın dallı herdem yeşil ağaçtır. Kazık ve odunsu köklere sahiptir Gövde kabukları kalın, mantarlı ve boyuna derin olukludur. Kabuğun mantarlı bir yapısı vardır, zamanla dökülür. Yapraklar yumurta, dar yumurta veya uzun eliptik biçiminde olup uç kısmı sivri, sapa yakın dip kısmı ise yuvarlakçadır. Kenarları 4-7 çift kısa dişli veya tam kenarlıdır. Körpe yaprakların her iki yüzü de tüylüdür, bazen de tüysüzdür. Yaprak sapları 8-15 cm uzunluğundadır. Meyveler kısa saplıdır ve 1 yılda olgunlaşır.