Il ïfrakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu D KÜÇÜK SANAYİ SİTELERİ VE TRAKYA Erdoğan ÖZBAY * 1-GENEL BİLGİLER : Büyük sanayinin gelişmesine başlangıç teşkil etmek, bölgesel sanayinin tamir ve bakım yönünden problemlerini çözmek, özel beceri isteyen bazı malları imal etmek, büyük sanayi işletmelerine yan sanayi olarak yardımcı olmak fonksiyonlarını ifa ederek kalkınmamızda önemli bir rol oynayan Küçük Sanayi işletmelerinin ve esnaf sanatkarlann karşı karşıya olduğu sorunların en önemlilerinden birisi de işyeri sorunudur. Bugün şehir ve kasabalarda umumiyetle mahalle aralarında dağınık bir yerleşim, elverişsiz çalışma şartları ve bunun sonucu olarak düşük verim gibi her türlü karşılıklı dayanışma ve yardımlaşma imkanlarından mahrum, teknik ve ekonomik şartlardan yoksun ve sıhhi olmayan kifayetsiz işyerlerinde çalışan küçük sanayici, sanatkar ve imalatçı esnafı bu kötü çalışma şartlarından kurtarmak gayesiyle evvela bir araya toplanması gerekmektedir. Sıhhi şartlara haiz teknik ve ekonomik yönden günün şartlarına uygun modern işyerleri inşa etmek suretiyle hem verimlerinin yükseltilmesine, hemde tamirattan imalata, imalattan seri imalata, dolayısı ile tamircilikten küçük sanayiye ve orta sanayiye geçişlerine imkan verilmiş olmaktadır. Böylece küçük sanayi potansiyelinin, büyük sanayiye yardımcı ve yan sanayi olarak kalkınma hamlemize geniş ölçüde katkıda bulunması sağlanmaktadır. İşyeri sorununa çözüm getirebilmek amacıyla başlatılan Küçük Sanayi Siteleri, benzer iş kollarında çalışan işletmeleri aynı site içinde toplayarak, ihtiyaçların daha kolay ve ekonomik olarak karşılanabilmesini ve işyerlerine yeni teknolojilerin sokulmasını kolay laştmcı bir ortam sağlamaları nedeniyle oldukça önem taşımaktadır. Bakanlığımızın düşük faizli uzun vadeli kredi desteği ile yürütülen Küçük Sanayi Sitelerinin temel amacı, kent içinde dağınık biçimde yerleşmiş ve elverişsiz çalışma koşullan altında çalışan yapımcı ve onarımcı küçük sanayicileri, çağdaş ve düzenli birer işyerine kavuşturmak, onlann çalışma koşullarını iyileştirip aralannda dayanışma ve organizasyonu geliştirerek ve- * SAN. ve TİC. B.LIĞI Küçük Sanatlar ve Sanayi Bölgeleri ve Siteleri Genel Müdürlüp
Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 294 rimliliklerinin arttırılmasını sağlamaktır. Küçük Sanayi Siteleri uygulamasına planlı kalkınma dönemine geçildikten sonra büyük önem verilmiş, beş yıllık kalkınma planlarında ve yıllık programlarda bu konuda ilke ve politikalar geliştirilmiştir. Küçük Sanayi Sitelerinin üst yapıları, bölgelerin gelişmişlik düzeylerine göre % 50 ila %70 oranında, alt yapılan da % 100 oranında Bakanlığımız kredisi ile desteklenmektedir. Ancak alt yapılar için Genel Bütçeden yeterli kaynağın ayrılamaması nedeni ile bazı Küçük Sanayi Sitelerinin üst yapıları tamamlandığı halde alt yapıları noksan kalmaktadır. Küçük Sanayi Sitelerine kullandırılan kredinin faiz oranı %25 ile %50 arasında olup, geri ödeme süresi inşaatın bittiği tarihten itibaren 1 yılı ödemesiz devre olmak üzere toplam 11 yıldır. 2-MEVCUT DURUM 1965 yılından 1996 yılı sonuna kadar hizmete sunulan toplam 289 adet Küçük Sanayi Sitesi ile 69.220 işyerinde 415.000 kişiye, daha sağlıklı şartlarda çalışma imkanı sağlanmıştır. Verilen kredi miktarı 1996 yılı fiyatları ile 80 Trilyon TL'dir. 1997 Yılı Yatırım Programında; 2.796 işyerlik 138 adet devam eden, 7.002 işyerlik 46 adet yeni proje olmak üzere toplam 34.098 işyeri ihtiva eden 184 adet KSS projesi ile 23 adet yalnız altyapı ve 1 adet sosyal tesis projesi yer almaktadır. Bunların proje tutan 1996 yılı fıyatlanyla 51 Trilyon 574 Milyar 610 Milyon TL olup, bu projeler için 1996 yılı sonuna kadar 1996 yılı fiyatlarıyla 7 Trilyon 454 Milyar 875 TL. harcama yapılmıştır. Bakanlığımız kredi desteği ile yapılan Küçük Sanayi Sitelerindeki küçük sanayicilerin % 39'unu oto tamir, % 30'unu metal imalat sanayii, %23'ünü ağaç imalat sanayii, %8'ini diğer sanayi kolları teşkil etmektedir. Sosyal Tesisler grubunda yapılan Çıraklık Okullarında, Bakanlığımız ve Milli Eğitim Bakanlığının müşterek çalışmalarıyla usta, çırak ve kalfalara mesleki eğitim verilmektedir. 1965-1996 yılları arasında biten 289 adet Küçük Sanayi Sitesinin 102 adedinde müstakil çırak-
[1] Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 295 lık okulu, 134 adedinde ise eğitim merkezi bulunmaktadır. 3-AMAÇ VE HEDEFLER Bu Sitelerde : Sağlıklı işyeri temini ve ekonomik verimi artırma, Teknolojik gelişmelerden yararlanma ve orta ölçekli sanayiye geçişi kolaylaştırma, Düzenli şehirleşme ve çevre kirliliğini önleme, Usta, çırak ve kalfalara Milli Eğitim Bakanlığı ile işbirliği yapılarak mesleki eğitim verilmesi, ana amaçları ile, 2000 yılma kadar; 289 olan Küçük Sanayi Sitesi adedinin 650'ye, 69.000 olan işyeri adedinin 140.000'e, 415.000 olan istihdamın 842.000'e, çıkarılması hedef alınmıştır. 4-MUAFİYET VE TEŞVİKLER Küçük Sanayi Sitelerinde; Her türlü vergi, resim ve harç istisnası (sadece Kalkınmada Öncelikli yörelerde) 5 yıl müddetle Emlak Vergisi muafiyeti vardır. Belediye Gelirleri Kanununa göre Belediyelere ödenmesi gereken Yapı Ruhsat Harcı ve Yapı Kullanma İzni Harcından muaf bulunmaktadırlar (Ancak 492 sayılı Harçlar Kanununa ekli (4) sayılı tarifenin 13 numaralı fıkrasının (a) bendi gereğince, Emlak Vergisi değeri üzerinden binde 30 oranında harca tabi tutulmaktadır.) Kalkınmada öncelikli yörelerde bulunan Küçük Sanayi Sitelerinde yukarıdakilere ilave olarak Çevre Temizlik Vergisi % 50 indirimli olarak uygulanmaktadır. (Büyükşehir Belediye sınırları içinde bulunanlar hariç),
[1] ü-akya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 296 5-SORUNLAR 5.1-Kaynak Sorunu Yatırım Programında yer alan proje sayısının fazla olması ve Genel Bütçe imkanlarının yeterli olmaması nedeniyle sözleşmelerinde belirtilen ödenek dilimlerini karşılayacak meblağ tahsis edilememekte bu nedenle maliyet artmakta ve inşaatın bitim tarihi uzamaktadır. Ayrıca Kooperatiflerce üyelerinden düzenli olarak yeterli aidat toplanamaması nedeniyle özellikle kalkınmada öncelikli yörelerdeki kooperatifler kendi katılım paylarını karşılamakta güçlük çekmektedirler. Bu nedenle Bakanlığımız kuruluş kanununda değişiklik yapan 04.04.1991 tarih ve 3711 sayılı Kanunla, üstyapı inşaatlarının kredilendirilmesi konusunda getirilen %70 tavanının kaldırılması için Kuruluş Kanunumuzun ll.madde (a) fıkrasında gerekli değişikliğin yapılması hususunda hazırlanan yasa tasarısı T.B.M.M. Plan ve Bütçe Komisyonunda bulunmaktadır. 04.04.1991 tarih ve 3711 sayılı Kanun ile, Bakanlığımız Kuruluş Kanununda yapılan bir değişiklikle Küçük Sanayi Sitelerinin altyapı tesisleri için de kredi tahsis imkanı getirilmiş ise de, genel bütçeden ödenek tefrik edilemediğinden, buna işlerlik kazandırılamamıştır. Üstyapı inşaatı biten Küçük Sanayi Sitelerinin altyapı noksanlıkları nedeniyle hizmete açılmasında gecikmeler olmaktadır. 5.2-İşletme Kredisi Sorunu Bakanlığımız sorumluluğunda Sanayi ve Küçük Sanat Kooperatifleri Yatırım ve İşletme Kredisi Fonu'ndan küçük sanat kooperatiflerine Tesis ve İşletme Kredisi verme imkanı bulunmaktadır. Sözkonusu krediler % 30 faizli olup 2 veya 3 yılda ve 4 veya 6 eşit taksitle geri ödenmektedir. Fonun bugünkü varlığı 6,5 Milyar TL. civarında olup, 1980 yılından beri her yıl talep edilmesine rağmen Maliye Bakanlığınca fona bir kaynak aktarılmamıştır. Biten Küçük Sanayi Sitelerindeki küçük sanayicilerin ekonomiye katkılarının artırılması için düşük faizli ve uzun vadeli makine ve teçhizat kredisi ve işletme kredisi ile teşvik edilmesi
[i] Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu D 297 zorunlu görülmektedir. 19.9.1996 tarih ve 96/8615 sayılı Kararname ile Küçük ve Orta Boy işletmelere tanınan teşvikler bu yönde atılan önemli bir adım olmuştur. Ancak sözkonusu teşviklerden tamiratçı esnaf yararlanamamaktadır. 5.3-Mahalli İdarelerin İlgisizliği Bazen üstyapı inşaatı biten Küçük Sanayi Sitelerine taşınma işlemleri mahalli idarelerin konuya sahip çıkmamaları nedeniyle tamamlanamamakta böylece siteye taşınan küçük sanayici aleyhine bir durum ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle üstyapı ve altyapı inşaatı tamamlanan Küçük Sanayi Sitelerine şehir içinde gayrısıhhi şartlarda faaliyetini sürdüren küçük sanayicilerin taşınmaları hususunda mahalli idareler gereken titizliği göstermelidir. 5.4-Kooperatif Yönetiminden Kaynaklanan Sorunlar Kooperatif Yönetiminin ehliyetsizliği nedeniyle; Yer seçiminde ve İmar Planı yapımında, Ortaklık işlemlerinde, Kredilerin ödenmesinde ve Halk Bankası ile olan ilişkilerde, İnşaatın kontrollük işlerinde, aksamalar olabilmektedir. Bu aksaklıkların yaşanmaması için Bakanlığımızca küçük sanayicilere yönelik sempozyumlar düzenlenmekte ayrıca zaman zaman dağıtımlı yazılar ile, hem yukarıdaki sorunlara ilişkin olarak hem de küçük sanayicilere tanınan teşvikler ve vergi muafiyetleri hususunda Kooperatif Yönetimleri bilgilendirilmektedir. Bütün bunların dışında genel olarak; Maliye Bakanlığınca bir kısım ödeneklerin serbest bırakılmaması, Hazine Müsteşarlığınca zamanında ve yeterli miktarda nakit transferi yapılamaması,
Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu H 298 sorunları ile karşılaşılmaktadır. 6-TRAKYADAKİ KÜÇÜK SANAYİ SİTELERİ VE BUGÜNKÜ DURUMU 6.1-Tekirdağ ilindeki Küçük Sanayi Siteleri a-) Biten İşyerleri 1. 2. 3. 4. 5. İşyerleri Merkez I Hayrabolu Malkara Çorlu Koordine Merkez H (loo.yıl) İşyeri Adedi 146 160 198 486 324 Bitiş Tarihi 1968 1980 1987 1990 1989 olmak üzere toplam 1314 işyerinden oluşan 5 adet Küçük Sanayi Sitesi hizmete sunulmuştur. Bu siteler için verilen kredi desteği 1997 yılı fiyatları ile toplam 3 Trilyon 180 Milyar TL.dir. b-) Devam Edenler Fiziki Planlanan İşyeri Adedi Fiziki Gerçekleşme Planlanan Bitiş Tarihi Muratlı 150 %25 1998 Şarköy 100 %0 1999 olmak üzere toplam 250 işyerinden oluşan 2 adet küçük sanayi sitesi yatırım programında yer almaktadır.
Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 299 6.2- Kırklareli İlindeki Küçük Sanayi Siteleri : a) Bitenler 1. 2. 3. Merkez I Lüleburgaz Merkez II (Kırklar) İşyeri Adedi 224 178 179 Bitiş Tarihi 1977 1986 1995 olmak üzere toplam 581 işyerinden oluşan 3 adet Küçük Sanayi Sitesi hizmete sunulmuştur. Bu siteler için verilen kredi desteği 1997 yılı fiyatları ile toplam 870 Milyar TL.dir. Devam Edenler : Kırklareli Küçük Sanayi Sitesi noksan kalan işlerin tamamlanması için 1997 yılı Yatırım Programına dahil edilmiştir. 6.3- Edirne İlindeki Küçük Sanayi Siteleri : 1. 2. 3. 4. Bitenler Merkez Keşan Uzunköprü Meriç işyeri Adedi 288 358 198 36 Bitiş Tarihi 1979 1985 1992 1990 olmak üzere toplam 880 işyerinden oluşan 4 adet Küçük Sanayi Sitesi hizmete sunulmuştur. Bu siteler için verilen kredi desteği 1997 yılı fiyatları ile toplam 2 Trilyon 519 Milyar TL.dir.