KAR GÖZLEMLERİ [ 1966 2005 ]

KAR GÖZLEMLERİ [ 1966 2005 ] Ocak 2007 Ankara

KAR GÖZLEMLERİ KİTABI ELEKTRİK İŞLERİ ETÜT İDARESİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ HİDROLİK ETÜTLER DAİRESİ BAŞKANLIĞI TARAFINDAN HAZIRLANMIŞTIR. : Bu kitabın basım ve yayın hakkı EİE İDARESİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü yada bölümleri mekanik, elekronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz. ISBN 978 / 975 / 8964/68/0 Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü, 2007

ELEKTRİK İŞLERİ ETÜT İDARESİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Mustafa Kemal BÜYÜKMIHCI GENEL MÜDÜR Mehmet ÇAĞLAR GENEL MÜDÜR YARDIMCISI Atilla GÜRBÜZ GENEL MÜDÜR YARDIMCISI HİDROLİK ETÜTLER DAİRESİ BAŞKANLIĞI Ömer AYHAN DAİRE BAŞKANI Hidrometrik Etütler Şube Müdürü V. : Mehmet YILDIZ Hidrometrik Değerlendirme Şube Müdürü V. : İsmail UÇAR Proje Hidrolojisi Şube Müdürü V. : Bülent ÜRGENÇ Sediment Etütler Şube Müdürü V. : Ekrem YALÇIN Küçük Sular ve Araştırma Havzaları Şube Müdürü : A.Vahap TURAN HİDROMETRİK ETÜT MERKEZLERİ I. Hidrometrik Etüt Merkezi Şefi ( Elazığ ) : O. Gazi KARAKUZU II. Hidrometrik Etüt Merkezi Şefi ( Erzincan ) : Bayram AK III. Hidrometrik Etüt Merkezi Şefi ( Samsun ) : İmdat KARAMAN IV. Hidrometrik Etüt Merkezi Şefi ( Bursa ) : Fehmi ARSLAN V. Hidrometrik Etüt Merkezi Şefi ( Aydın ) : İsmail GÜNDOĞDU VI. Hidrometrik Etüt Merkezi Şefi ( Adana ) : Murtaza KABA VII. Hidrometrik Etüt Merkezi Şefi ( Ankara ) : A.Erhan ANGI VIII. Hidrometrik Etüt Merkezi Şefi ( Van ) : Yasemin YILMAZ IX. Hidrometrik Etüt Merkezi Şefi ( Rize ) : Şener FİDAN X. Hidrometrik Etüt Merkezi Şefi ( Isparta ) : Mustafa ÖZGÜNDÜZ XI. Hidrometrik Etüt Merkezi Şefi ( Kayseri ) : A.Rıza KOÇ 1966 2005 KAR GÖZLEMLERİ KİTABINI HAZIRLAYANLAR Mustafa ÖZKAYA (Mühendis) Yücel KAYA (Mühendis) Murat GÖVELİ (Rasat Teknisyeni) Teknik Destek Bülent ÜRGENÇ (Mühendis)

Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğünde hidrolojik amaçlı ilk kar ölçümlerini başlatan Daire Başkanlarımızdan Merhum Mete TÜRKSOY un anısına KAR RASATLARI Dünyanın orta ve yukarı enlemlerinde ve bilhassa dağlık bölgelerinde atmosfer yağışlarının büyük bir kısmı katı (Kar) olarak düşmektedir. Kış mevsiminin başlangıcında kar halinde düşen yağış, yer yüzünde depolanmakta ve sıcaklıkların artışıyla akıma geçmektedir. Yer yüzünde kaldığı müddetçe insanların günlük yaşantısına tesir ettiği gibi eriyerek akıma geçişiyle de enerji istihsali, sulama ve ulaşım gibi yönlerden de toplumun birçok faaliyetlerine tesir etmektedir. Bu bakımdan karın su miktarının ehemniyeti kadar kar dinamiği de karın oluşumunda önem kazanır. Hidrolojistler kar etüt çalışmalarına büyük önem vermekte ve ilk yağdığı andan eriyene kadar takip etmektedirler. Kar etüt çalışmalarının başlangıcı done toplamaktır. Kar etüt çalışmalarında veya kar hidrolojisinde toplanan donelerin hassasiyeti şarttır. Her ne kadar kar ölçümleri ile bir havzadaki karın değerini tam olarak bulmak mümkün değilse de dikkatli ve bilinçli çalışmalar hataları azaltacağından proje hizmetlerinde gerçeğe en yakın değerlendirmeyi sağlayacaktır. Bu kitabın pratikte kar ölçümlerini bizzat yapanlara ve kar etüt çalışmalarıyla ilgilenenlere faydalı olacağını ümit ederim. ( 1973 ) Mete TÜRKSOY Hidrolik Etütler Dairesi Başkanı Başlangıcından bu güne kadar bu kitabın her bir sayfasına gerek bilgi, gerek ölçü gerekse değerlendirme aşamasında emeği geçen Emekli, vefat etmiş veya halen çalışan tüm EİE çalışanlarına teşekkürler

EİE İDARESİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 1935 yılında 2819 sayılı yasa ile kurulmuş olan Elektrik İşlari Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü (EİE) Ülkemizin Hidrolik, Rüzgar, Jeotermal, Güneş, Biyokütle ve diğer Yenilenebilir enerji Kaynakları öncelikli olmak üzere tüm enerji kaynaklarının değerlendirilmesine ve enerjinin etkin ve verimli tüketilmesine yönelik olarak Hidrolik, Rüzgar, Güneş Enerjisi potansiyelini belirlemekte, fizibilite ve örnek uygulama projeleri hazırlamakta, tanıtım amaçlı pilot sistemler geliştirmekte, etüt, eğitim ve bilinçlendirme hizmetleri yürütmektedir. Ayrıca; 2096 sayılı yasa kapsamında hazırlanan HES projelerinin tesis, işletme denetimi ve danışmanlık hizmetleri, 4628 sayılı yasa kapsamında başvurulan HES projelerinin değerlendirilmesi ve kamulaştırma işlemleri EİE tarafından gerçekleştirilmekte, diğer kamu kurum ve kuruluşlarına görev ve uzmanlık alanı içindeki etüt araştırma işleri bedeli karşılığında yapılmaktadır. KAR GÖZLEM ÇALIŞMALARI VE ÖNEMİ Bir akarsu havzasından yeterince faydalanmak için yapılması gerekli olan ilk çalışma, o akarsu havzası üzerinde gözlem ve ölçümlere başlamaktır. Bir akarsu havzasından doğru ve verimli bir şekilde istifade edilebilmesi için gerekli hidrometeorolojik bilgilerinin sağlıklı olması, uzun süreli gözlem donelerin toplanmasına bağlıdır. Aksi taktirde, ihtiyaç anından itibaren yıllarca gözlemler yapmak mecburiyeti doğar. E İ E İdaresinin çalışmaları, bu bekleme sürelerini azaltmakta ve o akarsu havzasından faydalanma imkanlarını önceden hazırlamaktadır. Kar yağışı, ulaşım, tarım, sağlık ve hidroloji olaylarında değişik boyutlarda etkisini göstermektedir. Ülkemizde kar yağışı yoğun olarak Doğu Anadolu bölgesinde ve Kasım - Mayıs ayları arasında görülmektedir. Bu dönem içerisinde karın ilk yağdığı andan itibaren tamamen eriyeceği zamana kadar geçen sürede kar kütlesinde, atmosferik koşullara bağlı olarak yapısal değişiklikler olacağı gibi erime, buharlaşma ve sızma sonucu kayıplar da oluşacaktır. Bu durumda kar örtüsünün özelliklerinin zamana göre değişimini doğru olarak gözlemlenmesi gerekmektedir. Kar yağmaya başladığı andan itibaren fiziksel özelliklerine bağlı olarak sosyo-ekonomik yaşam üzerinde etkili olmaktadır. Kar kütlesi, birikme anından itibaren değişik fiziksel özelliklere ( klimatalojik parametrelere bağlı olarak ) göre davranış gösterir. Fiziksel özellikleri, topoğrafik yapı ve atmosferik koşullar kütlenin erimesini ve kütle hareketini belirler.zemin kuru olduğunda, yüzeye düşen karın donması zeminin deforme olmasını önler. Zemin ıslak olduğunda ise donma olayı suyun ve donmanın etkili olduğu derinliğe kadar olan tabakada deformasyon oluşturur.kar değerleri, baraj göllerine gelecek suyun hesaplanması için uzun süreli ön tahmin çalışmalarında

kullanılmaktadır. Akışın büyük kısmı kardan oluşan havzalarda kar ölçümleri daha da önem kazanmaktadır. Soğuk bölgelerde yağışların büyük bir kısmı kar şeklinde düşmekte ve erime mevsimine kadar depolanarak beklemektedir. Kar, erime mevsimi başlangıcından itibaren akıma geçerek yer altı ve yer üstü su kaynaklarını beslemektedir. Hava sıcaklıklarının artması ile erime artmakta ve bu erime hızına bağlı olarak taşkınlara da neden olabilmektedir. Doğada depolanarak bekleyen kar, yeraltı ve yer üstü akımlarında etkili olması nedeniyle hidrolojide önemli yere sahiptir. Kış mevsiminde yağan kar, zeminde kalma süresine bağlı olarak kütle hareketleri ile günlük yaşantımızı etkilemektedir. Bu etkileme, ulaşımın durması veya aksaması, kar çığı, binalarda kar yükü etkisi ve erime mevsiminde taşkın oluşumu ile insan aktivitelerinin olumsuz etkilenmesi şeklinde olmaktadır. Erime, alçak kotlarda erken ve hızlı olurken yüksek kotlarda daha geç ve yavaş olacaktır. Yağan kar miktarına ve mevsimsel şartlara bağlı olarak erime, bahar ayları boyunca da devam edecektir.kardaki yavaş erime ( havzanın özelliğine bağlı olarak ) sulama mevsimi boyunca ihtiyaca cevap verecek (depolama yardımıyla) kadar su temini sağlayabilir. Hava sıcaklıklarındaki hızlı artışlar sonucunda hızlı kar erimesi taşkınlara neden olabilmektedir. Bu amaçla havzada bulunan karın su olarak miktarının bilinmesi yazın sulama ve enerji amaçlı su tüketiminin doğru planlanmasını sağlayacaktır. Buna göre depolanması gereken ve su yapılarından bırakılması gereken su miktarı hakkında önceden bilgi sahibi olunacaktır. Su yapısı bulunmayan yerlerde taşkın için önceden hazırlıklı olunulacaktır. Ayrıca bu değerlerin bilinmesi, planlanan her türlü su yapılarının boyutlandırılması için de veri oluşturmaktadır. Havzada depolanan karın enerji üretiminde ve sulama sahalarında daha verimli kullanılabilmesi için kar su eşdeğerinin bilinmesi gerekmektedir. Su temini için yapılan hesaplar ve ön tahminlerde kar su eşdeğerinin tespiti amacı ile kar ölçümlerinin yapılması gerekmektedir. HİDROLİK ETÜTLER DAİRESİ BAŞKANLIĞININ ÇALIŞMALARI Hidrolik Etütler Dairesinin başlıca görevi; Kamu Kurum ve Kuruluşları ile Özel Kuruluşların Türkiyedeki akarsular ile ilgili yapacakları her türlü hidrolojik çalışmalara esas teşkil edecek olan akarsu akım verilerinin toplanması için, başta Akarsu Gözlem İstasyonları olmak üzere her türlü hidrometrik gözlem istasyonunun kurulması, bu istasyonların çalıştırılması, verilerinin toplanması ve değerlendirilerek yayınlamasıdır. Yukarıda belirtilen amaçlara hizmet edebilmek için Hidrolik Etütler Dairesi' nin çalışmaları üç ana grupta toplanmaktadır. a) Türkiye akarsuları üzerinde Akarsu Gözlem İstasyonları ve diğer Hidrometrik Gözlem istasyonlarının kurulması ( Kar Gözlem, Göl Gözlem, Meteoroloji İstasyonları ) çalıştırılması, elde edilen verilerin yayınlanması. b) İdarenin yürütmekte olduğu etüt ve projelerin hidrolojik çalışmalarının yapılması. c) Gözlem İstasyonlarından elde edilen donelerin münferit havzalar, bölgeler veya bütün Türkiye çapında Hidrolojik analizlerinin yapılması.

EİE 1966 yılında Fırat havzasında kar ölçümleri yapmaya başlamıştır. Hidrolik Etütler Dairesi'nin, Türkiye genelinde 26 havzada gerekli gözlem ve ölçümleri yapabilmesi için 11 çalışma bölgesi oluşturulmuştur. Ölçümler bu bölgelerdeki Hidrometrik Etüt Merkezlerince teşkil edilen ekiplerle tarafından yürütülmektedir. Etüt Merkezlerinde toplanan doneler burada ilk değerlendirmeden sonra Başkanlığımıza ulaştırılmaktadır. KAR Yerkürede değişik sıcaklıklarda katı, sıvı ve gaz olarak bulunan suyun, iklim ve dolayısıyla her türlü canlı üzerinde yaşamsal etkisi vardır. Yerküre üzerinde ekvatordan uzaklaştıkca enlem ve buna bağlı olarak güneşten gelen enerji farklılaşması, bölgesel olarak günlük ve mevsimlik sıcaklık değişimlerini artırmaktadır. Bu sıcaklık değişikliklerinin mevsimsel olarak farklılaşması; bulunulan bölge ikliminin karasallaşmasına ve yağışlarında büyük ölçüde kar şeklinde olmasına yol açmaktadır. Bu nedenle bölgenin konumu ve iklim özelliklerine göre kar, hidrolojik döngü içerisinde önemli bir yer tutmaktadır. Aynı enlem üzerinde bulunan bölgelerde de topografik özelliklerden dolayı yağışın farklı özellik taşıması (kar veya yağmur olarak) hidrolojik döngüde yağışın karakterini ve özelliğini dikkate almayı zorunlu kılmaktadır. Akarsu havzalarının genel hidrolojik özellikleri; beslenme alanının yapısına ve klimatolojisine bağlı olduğu gibi bu havzadaki akarsuyun rejimi de büyük ölçüde yağışın karakteristiğine bağlıdır. Bu nedenle havzalara düşen karın özelliklerinin bilinmesi ve ölçülmesi, hidrolojik parametrelerin belirlenmesinde doğal su deposu olması nedeniyle büyük önem taşımaktadır. Hidrolojik Çevrim

Havza fiziksel olarak dar, uzun ve eğimli bir özellik gösteriyorsa bu havzaya düşen yağış taşkına daha kolay neden olur. Havzaya düşen yağış katı yani kar olarak düşüyorsa havzada hidrolojik ve klimatolojik olaylarda karın etkisi büyük olmaktadır. Havzanın depoladığı kar, erime mevsiminde sıvı haline dönüşme özelliğine bağlı olarak zararlı etkiler olusturabileceği gibi kullanım amacına uygun olarak yapılan kar ölçümleri, baraj, HES vb tesisler ile de yararlı hale getirilebilir. Kar'ın yararlı olmasının yanında zararlı (çığ, ulaşımı engellemesi gibi) etkileride bulunmaktadır. Bu nedenle kar hakkında her türlü bilginin edinilmesi gereklidir. KAR ÖLÇÜMLERİNDEN YARARLANMA Akımların büyük bir kısmı kar erimesinden oluşan havzalarda kar ölçümleri önemli bir yer tutmaktadır ( Fırat havzasında oluşan akımın %70'i kar erimesinden meydana gelmektedir). Kar, havzada depolanmış su olarak durmaktadır. Yağmaya başladığı andan itibaren atmosferik koşullara bağlı olarak havzada birikir. Bir kısım kar, yağdığı andan kısa bir süre sonra eriyerek akışa geçer. 1000,0 100,0 Q ( m³ / s ) 2002 SU YILI 10,0 EKİM KASIM ARALIK OCAK Ş UBAT MART NİSAN MAYIS HAZİRAN TEMMUZ AĞ USTOS EYLÜL 2156 Fırat Nehri Bağıştaş Akarsu Gözlem İstasyonu 2002 su yılı değerlendirilmesi Bazı durumlarda ise kar, ilkbahar mevsimine kadar birikir ve sıcaklığın etkili olması ile erimeye başlar. Bu erimede arazinin topografik yapısı önemlidir. Havzada biriken kar, su eşdeğeri ölçülerek akışa geçebilecek su miktarı hesaplanır. Bunun için havzada biriken kar miktarı belirli periyotlarla ölçülerek izlenmeli ve böylece suya ilişkin yapılacak planlamalar bu değerlere göre düzenlenmelidir. Sulama Sulamada suyun etkili bir şekilde kullanılması, su ihtiyacının doğru belirlenmesi kadar su kaynağının miktarı ve karakterine de bağlıdır. Sulama suyunun planlanmasında suyun zamansal dağılımı mutlaka bilinmelidir.

Taşkın Kontrolu Kar erime mevsiminde, kar erimesine bağlı olarak taşkınlar oluşabilmektedir. Taşkınlar hakkında daha önceden fikir sahibi olabilmek için akıma geçebilecek kar hakkında bilgi sahibi olmamız gerekmektedir.havzadaki kar örtüsü ile ilgili olarak belirli zamanlarda yapılan kar ölçümleri bize bu gerekli bilgileri sağlayacaktır.kar ölçümleri ile havzadaki kar miktarı bilinerek erimeye geçtiği zaman ile bundan oluşacak akımlar tahmin edilebilmekte ve olası taşkınlara karşı alınabilecek önlemler belirlenmektedir. Bu önlemler;eğer akarsu üzerinde baraj vb. var ise bu depolama alanlarına gelmesi beklenen akımlara göre dengede tutulması şeklinde olacağı gibi zarar görebilecek durumda olan yerleşim yerlerinin boşaltılmasına kadar geniş bir çerçevede ele alınabilmektedir. Hidroelektrik Santrallarının işletilmesi Hidroelektrik santrallerin verimli işletilebilmesi için gelecek olan akımların miktarı ile karakterinin bilinmesi gerekir. Gelecek akım miktarına göre santral işletmesi planlanır. Akımının büyük kısmını karın oluşturduğu havzalarda, kar sürekli olarak izlenerek oluşacak akım hakkında ön tahminlerde bulunulur. Orman örtüsünün Korunması Kar örtüsünün az olması yada yerde az kalması, ormanlık alanların zemininin yaz aylarında kuru olmasına neden olmaktadır. Zeminin kuru olması,orman yangınlarının oluşmasını ve yayılmasını kolaylaştırmaktadır. Bu verilerin bilinmesi durumunda orman yangınları için önceden tedbir alınabilir. Şehirlerin Su İhtiyacı Şehirlerin su gereksinimleri genel olarak nehir akışlarından sağlanmaktadır. Besleme havzasının özelliğine göre kardan oluşacak akımların belirlenmesi, su temin ve kullanım planlamalarının daha sağlıklı yapılabilmesini sağlayacaktır. Meraların su ihtiyacı Karın az olması, bahar ve yaz aylarında kuraklığa neden olacağı için meralardaki bitki örtüsü bu durumdan olumsuz yönde etkilenerek verimsiz hale gelecektir. Mera hayvancılığı yapılan bölgelerde bu durum ekonomik kayıplara yol açacağı için önceden önlem alınması olası zararları önleyecektir. Kar yüklerinin hesaplanması Kar havzada birikerek, doğal su deposu olmasının yanısıra çatılarda birikerek oluşturduğu ağırlık nedeniyle yıkımlara neden olabilmektedir. Ayrıca, yüksek gerilim hatlarında fazladan ağırlık oluşturarak kabloların kopmasına ve dolayısıyla sistemin arızalanmasına neden olabilmektedir.

Tarımsal Verimin Artırılması ve Tahmini Karın birikmesi, yazın toprak nemliliğinin ve yeraltı suyunun yeterli düzeyde olmasını sağlar. Tarımsal üretimin verimliliğinde diğer etkenlerin yanında kar ve kardan oluşan suyun önemi büyüktür. Maden İşletmesi Maden sahalarının işletilmesinde özellikle açık işletmelerde kar örtüsü önemlidir. Kar yağışına bağlı olarak açık maden işletmeleri üretimlerine genellikle kışın ara vermektedirler. Çığ öngörüsü Çığ öngörüsünde, birikmiş kar miktarı ve fiziksel özelliklerinden yararlanılmaktadır. Çığı kar oluşturacağına göre kara ait fiziksel parametrelerin bilinmesi gerekmektedir. KAR ÖLÇÜMLERİNDEN ELDE EDİLEN VERİLERLE YARARLANILMASI HİDROLOJİK ÇALIŞMALARDA Proje çalışmalarında ve muhtemel taşkın hesaplarında, Kar biriken alanlarda hidrolojik dengenin tayini ve mevsimsel akım miktarının belirlenmesi, Kar ihtiva eden havzalar için akış hidroğraflarının analizinde, Her istasyon bölgesindeki kar su eşdeğerinin ve depolama kapasitesinin tayininde, Şehircilik planlamalarında, bina inşaatlarında kar yükünün tayini, Feyazan potansiyelinin hesaplanmasında, Burada verilerin toplanması yalnız su kaynaklarının geliştirilmesinde değil, ulaşım, ziraat, çığ öngörüsü, spor faaliyetleri, turizm ve ekonomik hayatın birçok bölümleri ile de yakından ilgilidir. KAR ÖLÇÜMÜ ve YÖNTEMLERİ Kar ölçümleri, devamlı ve periyodik olmak üzere iki şekilde yapılır. Ölçümde kullanılan aletler de bu duruma göre tasarlanmış ve işletmeye uygun hale getirilmiştir. Kar ölçümlerinde en önemli parametreler, kar derinliği ve su eşdeğeridir. Kar yoğunluğu ise derinlik ve su eşdeğerine bağlı olarak hesaplanmaktadır. Hidrolojik çalışmalarda kullanılan kar ölçümleri iki başlık altında yapılmaktadır : Mevcut Karın ölçümü, Yeni Karın Ölçümü (Yada karın yağış anında ölçülmesi) EİE nin yaptığı kar rasatları Hidrolojik amaçlıdır. Bu amaçla hedeflediği havzalardaki karın su eşdeğerini elde edebilmek amacıyla değişik kodlarda istasyonlar çalıştırmaktadır.

SÜREKLİ KAR ÖLÇÜMLERİ Bu tür aletlerle, belirlenen noktalarda kar sürekli olarak ölçülür. Bu ölçümler sayesinde karın değişimi günlük olarak belirlenebilir. Kar Yazıcısı (Kar su eşdeğerini verir) Otomatik Aletlerin Kullanılması 21-K10 Kop Dağı Vadi EİE Otomatik Kar Gözlem İstasyonu KAR NUMUNE TÜPLERİ İLE KAR ÖLÇÜMLERİ Daha önceden havzada belirlenmiş olan yerlerde kar derinliği ve kar su eşdeğerinin ölçülmesi, kar numune tüpleri (Mountain rose) ile yapılmaktadır. Bu tür ölçümlerde, ölçüm alanının durumuna göre en az 10 noktada kar numunesi alınması gerekmektedir. Bu yerlerde ki numune sayısı ölçüm yerinin durumuna göre artırılmalıdır. UZAKTAN GÖZLENEN KAR DİREKLERİ Ulaşılması zor olan bölgelerde kar direkleri dikilerek, kışın görülebilecek bir mesafeden (dürbün ile ) kar derinlikleri okunur. Bu direkler havzaya genellikle kademeli olarak yerleştirilirler.

KAR NUMUNE ALMA TÜPÜ ve EKİPMANI EİE İdaresi nce yürütülen kar gözlem çalışmalarında uluslararası standartlara uygun olan Kar Numune Alma Tüpleri ( Mountain Rose ) kullanılmaktadır. KAR GÖZLEMLERİ KİTABINDA YER ALAN BİLGİLERİN AÇIKLAMASI Kar Gözlemleri kitabında; kar gözlem istasyonlarının 01.01.1966 31.05.2005 tarihleri arası kar gözlem değerleri yer almaktadır. A ) YERİ : 1/25 000 veya 1/100 000 ölçekli haritalarda Kar Gözlem İstasyon yerleri işaretlenerek koordinatları (Son yıllarda açılan Kar Gözlem İstasyonlarının koordinatları arazide GPS ile) bulunur ve yer tarifi yapılır. B ) YAKLAŞIK YÜKSELTİ : 1/25 000 veya 1/100 000 ölçekli haritalardan bulunmuştur. (Son yıllarda açılan Kar Gözlem İstasyonlarının yükseltileri arazide GPS ile bulunmuştur.) C ) ÖLÇÜM PERİYODU : Genel olarak ölçüm periyodu 01 Ocak - 31 Mayıs tarihleri arası olmasına rağmen Aralık ayında da yapılmış ölçüler mevcuttur. D ) GÖZLEM SÜRESİ : Kar gözlem istasyonunun açıldığı tarihten itibaren 31.05.2005 tarihine kadar geçen süredir.

E ) ORTALAMA KAR DERİNLİĞİ : Kar Gözlem İstasyonunda numune alma krokisinde belirtilen noktalardan Kar Numune Alma Tüpü ile kar derinlikleri cm olarak ölçülür. Kar derinliklerinin aritmetik ortalaması ve standart sapması hesaplanarak alt ve üst limitler belirlenir. Limit dışı kalan ölçüler atılarak tekrar aritmetik ortalaması hesaplanır ve Ortalama Kar Derinliği bulunur. F ) ORTALAMA KAR SU EŞDEĞERİ : Kar Nunune Alma Tüpü boş olarak Kar Terazisi ile tartılır. Kar Gözlem İstasyonunda numune alma krokisinde belirtilen noktalardan kar numune tüpü ile numune örnekleri alınır ve tartılır. Kar terazisinden ölçtüğümüz ağırlıklar cm cinsindendir. Kar Su Eşdeğeri (cm) = (Tüp+Çekirdek Ağırlığı) - Boş Tüp Ağırlığı Formülü yardımıyla kar su eşdeğerleri bulunur ve aritmetik ortalaması hesaplanarak Ortalama Kar Su Eşdeğeri bulunmuş olur. G ) ORTALAMA KAR YOĞUNLUĞU : Yoğunluk (%) =Kar Su Eşdeğeri (cm) / Kar Derinliği(cm) Formülü yardımıyla kar yoğunlukları bulunur. Aritmetik ortalaması ve standart sapması hesaplanarak alt ve üst limitler belirlenir. Limit dışı kalan ölçüler atılarak tekrar aritmetik ortalaması hesaplanır ve Ortalama Kar Yoğunluğu bulunur. H ) KAR HATTININ ASGARİ YÜKSELTİSİ : Havzada karın başladığı yükselti (m). I ) YENİ DÜŞEN KARIN KALINLIĞI : Kar Gözlem İstasyonunda yeni düşen kar kalınlığının cm olarak ölçülmesidir. J ) ÖLÇÜLEN SICAKLIKLAR : Kar Gözlem İstasyonunda manuel olarak hava, kar üstü, kar ortası ve zemindeki sıcaklıklar C olarak ölçülür. K ) UZUN SÜRELİ ORTLAMA DEĞERLER : Gözlem süresince (Ocak-Şubat-Mart-Nisan-Mayıs aylarında) ölçülmüş kar derinliklerinin aylık olarak aritmetik ortalamasıdır. ( En az 5 yıl ve üzeri çalışan Kar Gözlem İstasyonlarına ait değerler verilmiştir.) L ) UZUN SÜRELİ MAKSİMUM DEĞERLER : Gözlem süresince (Ocak-Şubat-Mart-Nisan-Mayıs aylarında) ölçülmüş en yüksek değerler ve tarihleri ( En az 5 yıl ve üzeri çalışan Kar Gözlem İstasyonlarına ait Maksimum Kar Derinliği, Maksimum Kar Su Eşdeğeri, Maksimum Kar Yoğunluğu değerleri verilmiştir )

EİE KAR GÖZLEM İSTASYONLARI KOTLARA GÖRE DAĞILIMI 14 12 12 İSTASYON SAYISI 10 8 6 4 2 1 3 3 3 7 4 8 9 7 6 6 5 2 3 0 < 1000 1000-1199 1200-1299 1300-1399 1400-1499 1500-1599 1600-1699 1700-1799 1800-1899 1900-1999 2000-2099 2100-2199 2200-2299 2300-2399 2400-2499 KOT ARALIKLARI ( m ) EİE KAR GÖZLEM İSTASYONLARI ÇALIŞMA SÜRELERİ 25 21 20 İSTASYON SAYISI 15 10 12 15 7 12 5 4 3 4 1 0 0-5 6-10 2-25 11-15 26-30 16-20 31-35 36-40 41 > ÇALIŞMA SÜRELERİ ( yıl )

EİE KAR GÖZLEM İSTASYONLARI HAVZALARA GÖRE DAĞILIMI 16 14 12 İSTASYON SAYISI 10 8 6 4 2 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 AÇIK KGİ 2 1 1 2 2 1 0 3 1 2 12 12 3 2 1 2 3 KAPALI KGİ 0 0 0 1 3 8 4 2 0 0 2 15 0 0 0 0 0 AKARSU HAVZALARI 3000 EİE FIRAT HAVZASI KGİ KOTLARA GÖRE DAĞILIMI 2500 KOTLAR ( m ) 2000 1500 1000 500 0 PUL.MUT.BOG. PUL.RAD.KAV. PUL.JAN.KAR. TUTAK BUGLAN KURUCA I KURUCA II PULUMUR VAD KOP.DAG.KAH. ILICA-KOY.HIZ.ARS. YESILDERE PULUMUR DAG PALANDOKEN II TAHI.DAG.VAD. SAKALTUTAN PALANDOKEN I LALELI PALANDOKEN DAG. SAC DAGI KOP.DAG.ARABAKIM TAHIRDAGI SENYURT ISPIR KA.YOL.BA. KOP.DAG.VAD. KOP.GECIDI FIRAT HAVZASI KAR GÖZLEM İSTASYONLARI

ÖRNEK ÖLÇÜ KARTI ( Ön Yüz ) # ELEKTRİK İŞLERİ ETÜT İDARESİ Genel Müdürlüğü Hidrolik Etütler Dairesi KAR ÖLÇÜM KARTI Bölge : İstasyon No - Adı : Havza : Gurup : Tarih : Ölçüm Saati : 2.Hidrometrik Etüt Merkezi-ERZİNCAN 24-K01 SARIKAMIŞ 24 Aras Havzası ÜY.MK.ST 06.04.2005 11:00 Su Yılı : Ölçü No : Hesaplayan : Kontrol Eden : Temize Geçen : Bitiş : 11:30 2005 27 Başlangıç Röperine Mesafe Numune No. Kar Derinliği cm. Çekirdek Uzunluğu cm. Boş tüpün ağırlığı Tüp + Çekirdek ağırlığı Su Muhteviyatı cm. Yoğunluk (Yüzde) Düşünceler 0,00 1 74 47 50 72 22 29,73 10,00 2 77 46 50 72 22 28,57 20,00 3 76 58 50 76 26 34,21 30,00 4 76 59 50 75 25 32,89 40,00 5 79 58 50 76 26 32,91 50,00 6 80 62 50 78 28 35,00 60,00 7 80 66 50 77 27 33,75 70,00 8 77 54 50 74 24 31,17 80,00 9 72 49 50 72 22 30,56 90,00 10 74 52 50 74 24 32,43 100,00 11 78 50 50 72 22 28,21 110,00 12 74 50 50 74 24 32,43 120,00 13 80 58 50 74 24 30,00 130,00 14 75 52 50 72 22 29,33 140,00 15 78 55 50 74 24 30,77 Toplam 1150,0 471,96 Ortalama 76,7 31,46 Standart Sapma 2,526 2,092 Alt Sınır 71,6 27,28 EİE STOK NO : 12036 Üst Sınır 81,8 35,65 SONUÇLAR TOPLAM 1150,0 362,0 471,96 ORTALAMA 76,7 24,1 31,46 MÖ-İK-MG-BÜ

ÖRNEK ÖLÇÜ KARTI ( Arka Yüz ) NUMUNE ALINIRKEN HAVA DURUMU GÖZLEM İSTASYONUNDAKİ KAR DURUMU X AÇIK KAR NUMUNELERİ PARÇALI BULUTLU KOLAYLIKLA ALINDI. TAMAMEN BULUTLU X BİRAZ ZORLUKLA ALINDI. YAĞIŞLI ÇOK ZORLUKLA ALINDI. KAR YAĞIŞLI ÖLÇÜ ŞARTLARI (Mevcut şartlara uyan kısımları işaretleyiniz) KAR ALTINDAKİ ZEMİN RÜZGARLI DONMUŞ DON YAPIYOR DONMAMIŞ DONLAR ERİYOR KURU NEMLİ X ISLAK (DOYMUŞ) İSTASYON RAKIMI 2100 m. ZEMİN ÜZERİNDEKİ BUZ TABAKASI KALINLIĞI cm. GENEL KAR DURUMU 1- KAR HATTININ ASGARİ YÜKSELTİSİ NEDİR? 1700 m 2- KAR HATTININ ÜZERİNDEKİ HAVZANIN KARLA KAPLI ALANI % 3- KUZEY VE DOĞU YAMAÇLARDAKİ KARLAR ERİYOR MU? 4- GÜNEY VE BATI YAMAÇLARDAKİ KARLAR ERİYORMU? HAYIR HAYIR 5- YENİ DÜŞEN KARIN KALINLIĞI NEDİR? cm 6- ÇIĞ BELİRTİLERİ VAR MI? HAYIR GENEL AKIM ŞARTLARI 1- ÇOK KÜÇÜK DERELERDE SU VAR MI? EVET X HAYIR 2- KÜÇÜK DERELER KARLA KAPLI MI? EVET HAYIR X 3- DERELER TEMİZ Mİ YOKSA BULANIK MI? TEMİZ X BULANIK DÜŞÜNCELER Hava Sıcaklığı 2 Kar Üstü Sıcaklığı 1 0 C Kar Ortası Sıcaklığı 0 0 C Zemin Sıcaklığı 0 C 0 C KROKİ: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

KGİ. NO İSTASYON ADI SAYFA NO 03 - SUSURLUK HAVZASI 03-K01 - Uludağ - Kartanesi... 1-2 05 - GEDİZ HAVZASI 05-K01 - Bozdağ... 3-4 09 - MÜTEFERRİK ORTA AKDENİZ SULARI HAVZASI 09-K01 - Saklıkent... 5-6 09-K02 - Davraz Dağı... 7-8 12 - SAKARYA HAVZASI 12-K01 - Kızıkyaylası... 9-15 12-K02 - Salın... 16-20 12-K03 - Hıdırlar... 21-25 12-K04 - Işık Dağı - Güvem... 26-32 12-K05 - Egerlibaşköy... 33-34 13 - MÜTEFERRİK BATI KARA DENİZ SULARI HAVZASI 13-K01 - Kartalkaya... 35-39 13-K02 - Taşmanlar... 40-46 13-K03 - İlyaslar... 47-53 13-K04 - Kirazlıyayla... 54-59 13-K05 - Arak... 60-61 13-K06 - Karandu... 62-67 13-K07 - Çeliktepe... 68-73 13-K08 - İmciller... 74-79 13-K09 - Bozcaarmut... 80-84 14 - YEŞİLIRMAK HAVZASI 14-K01 - Karabayır I... 85-86 14-K02 - Karabayır II... 87-88 14-K03 - Karabayır III... 89-90 14-K04 - Karabayır IV... 91-92 15 - KIZILIRMAK HAVZASI 15-K01 - Koyunkaya Ağılı... 93-94 15-K02 - Karatas Yaylası... 95-104 15-K03 - Erciyes I... 105-106 15-K04 - Erciyes 2a... 107-112 15-K05 - Erciyes 2b... 113-118 16 - ORTA ANADOLU KAPALI HAVZASI 16-K01 - Erciyes 3... 119-124 17 - MÜTEFERRİK DOĞU AKDENİZ SULARI HAVZASI 17-K01 - Söğütcük... 125-126 17-K02 - Sultanalanı... 127-128 18 - SEYHAN HAVZASI KAR GÖZLEM İSTASYONLARI 18-K01 - Ziyaret Geçidi... 129-139 18-K02 - Maraşlı... 140-149 18-K03 - Gezbel... 150-161 18-K04 - Hamidiye... 162-173 18-K05 - Çamardı... 174-185

18 - SEYHAN HAVZASI 18-K06 - Çukuryurt... 186-196 18-K07 - Bakırdag... 197-206 18-K08 - Madazı... 207-217 18-K09 - Yalak... 218-228 18-K10 - Sarız... 229-239 18-K11 - Yedioluk... 240-249 18-K12 - Emeğil... 250-255 18-K13 - Pınarbaşı... 256-261 18-K14 - Çukuryurt-2... 262-266 21 - FIRAT-DİCLE HAVZASI (Fırat Nehri ve Kolları) 21-K01 - Pülümür Dağı... 267-275 21-K02 - Palandoken I... 276-282 21-K03 - Tahir Dağı... 283-288 21-K04 - Kop Geçidi... 289-294 21-K05 - Kuruca I... 295-305 21-K06 - Buğlan... 306-314 21-K07 - Kuruca II... 315-325 21-K08 - Pülümür Dağı - Vadi... 326-332 21-K09 - Tahir Dağı - Vadi... 333-337 21-K10 - Kop Dağı - Vadi... 338-348 21-K11 - Sakaltutan... 349-358 21-K12 - Yeşildere... 359-368 21-K13 - Kop Dağı - Kahveler... 369-378 21-K14 - Kop Dağı - Arabakımevi... 379-388 21-K15 - Sac Dağı... 389-395 21-K16 - İspir Dağı K.Y. Bakımevi... 396-404 21-K17 - Palandoken II... 405-410 21-K18 - Laleli... 411-419 21-K19 - Pülümür Dağı Mutu Boğazı... 420-425 21-K20 - Pülümür Dağı Rad. Kav.... 426-431 21-K21 - Pülümür Dağı Jan. Kar.... 432-436 21-K22 - Palandöken... 437-442 21-K23 - Şenyurt... 443-448 21-K24 - Ilıca-Köy.Hiz.Ars.... 449-450 21-K27 - Tutak... 451-452 22 - MÜTEFERRİK DOĞU KARADENİZ SULARI HAVZASI 22-K01 - Pazarcık Yaylası... 453-454 22-K02 - Zigana Dağı... 455-456 23 - ÇORUH HAVZASI 23-K01 - Yavuz Köyü... 457-462 23-K02 - Kireçli... 463-468 24 - ARAS HAVZASI 24-K01 - Sarıkamış... 469-473 25 - VAN GÖLÜ KAPALI HAVZASI 25-K01 - Güzelsu... 474-475 25-K02 - Gönderme-Muradiye... 476-477 26 - FIRAT-DİCLE HAVZASI (Dicle Nehri ve Kolları) 26-K01 - Yüksekova... 478-483 26-K02 - Başkale... 484-489 26-K03 - Kayaboğazı... 490-491